Akpegbọvo

Ma tẹ gọ Jihova, ma te wariẹ wo eware kpobi nọ Adamu avọ Ivi a kufiẹ zihe ze, onọ u kugbe uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. Adamu avọ Ivi a salọ nọ a rẹ gọ Jihova ha keme a wo uyoyou udidi kẹe he. O make jọ ere na, Jihova ọ kẹ rai uvẹ rria kri te epanọ a ro yẹ emọ jẹ jiroro kẹ omarai epanọ a rẹ rọ yọrọ emọ rai. Adamu avọ Ivi a jiroro nọ a re ru lele izi Jihova ha, yọ oware nọ u no rie ze u dhesẹ nọ oware ugheghẹ gaga a ru na. Ọmọ ọkpako rai o kpe oniọvo obọriẹ nọ o ru oware ovo thọ họ, yọ nọ oke o be nya haro na, ozighi gbe uruemu oriobọ e tẹ te da akpọ na fia. (Emu. 4:8; 6:11-13) Evaọ oke yena kpobi, Jihova o wo ọruẹrẹfihotọ nọ o ti ro siwi emọ Adamu avọ Ivi kpobi nọ e gwọlọ gọe. (Jọn 6:38-40, 57) Nọ who bi wuhrẹ kpahe epanọ Jihova o wo odiri gbe uyoyou te na, uyoyou nọ who wo kẹe u ti diwi vi epaọ anwẹdẹ. Whọ te whaha ọkpọ oware nọ Adamu avọ Ivi a ru na jẹ roma mudhe kẹ Jihova. w19.03 2 ¶3; 4 ¶9

Re whọ sai wo ororokẹ, daoma riẹ oghẹrẹ nọ eware e rrọ kẹ ahwo uviuwou ra gbe inievo ukoko na. Daoma se izoge nọ e rrọ ukoko ra gboma, te enọ e be mọ, enọ e kpako no, gbe enọ ahwo a whu ku. Nọ ae epanọ eware e rrọ kẹ ae. Gaviezọ ziezi nọ a be ta ebẹbẹ rai kẹ owhẹ na. Dhesẹ kẹ ae nọ oware nọ o be kẹ ae uye na u duobọte owhẹ gaga. Ru oware kpobi nọ whọ sai ro fiobọhọ kẹ ae. Ma te ru ere, yọ ma bi dhesẹ nọ ma wo uvi uyoyou. (1 Jọn 3:18) Nọ ma be daoma fiobọhọ kẹ amọfa na, ma rẹ kareghẹhọ nọ ahwo kpobi a rrọ epọvo na ha. Ahwo jọ a rẹ ta oware nọ o be kẹ ae uye, rekọ amọfa a rẹ gwọlọ ta ebẹbẹ rai via ha. Fikiere, dede nọ ma gwọlọ fiobọhọ, ma rẹ whaha enọ nọ ma rẹ rọ kiotọ amọfa. (1 Tẹs. 4:11) Ẹsejọhọ, makọ enọ e be ta eva kẹ omai dede a ti rri eware epanọ ma bi rri rai hi. Ghele na, ma re vuhumu nọ ere ae omarai a rri oware na. O gwọlọ nọ ma rẹ gaviezọ ziezi, yọ ma rẹ rọ okpakpa ta ẹme he.​—Mat. 7:1; Jem. 1:19. w19.03 19 ¶18-19

Kọ ozọ u re mu owhẹ nọ whọ tẹ be vuẹ amọfa eware nọ whọ rọwo? Kareghẹhọ Nehemaya. O je ru iruo evaọ uwou ovie jọ nọ o wo ẹgba gaga. Eva e jẹ were Nehemaya ha fikinọ o yo nọ igbẹhẹ Jerusalẹm i kporo kuotọ no yọ ethẹ riẹ e raha re no. (Neh. 1:1-4) Dai roro epanọ udu o nawo riẹ te okenọ ovie na ọ nọe oware nọ o ro mu ovao họ. Nehemaya ọ tẹ nwane lẹ, kẹsena ọ tẹ kẹe uyo. Onana u ru nọ ovie na o ro fiobọhọ kẹ idibo Ọghẹnẹ gaga. (Neh. 2:1-8) Roro kpahe Jona re. Nọ Jihova ọ ta kẹe nọ ọ nyai whowho ovuẹ riẹ kẹ ahwo Ninẹve, ozọ u mu Jona te epanọ ọ rọ dhẹ kpohọ ofẹ ọfa. (Jona 1:1-3) Rekọ Jihova o fiobọhọ kẹ Jona nọ ọ sae rọ nya uwou nọ o vi rie na. Yọ ovuẹ nọ o whowho kẹ ahwo Ninẹve na o fiobọhọ kẹ ae gaga. (Jona 3:5-10) Oriruo Nehemaya o wuhrẹ omai nọ u wuzou re ma lẹ taure ma tẹ te kuyo. Yọ oriruo Jona o wuhrẹ omai nọ Jihova ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ omai gọe ghelọ epanọ ozọ u mu omai te kẹhẹ. w19.01 11 ¶12

Ma tẹ salọ nọ ma re yeri uzuazọ mai lele izi Ebaibol na, usu nọ ma wo kugbe egbẹnyusu gbe ahwo uviuwou mai o sai nwene. Fikieme? Jesu ọ lẹ kpahe ilele riẹ nọ: “Ru ai fo ẹkwoma uzẹme na; ẹme ra họ uzẹme.” (Jọn 17:17; ẹme-obotọ) Ẹme na “ru ai fo” o sai je wo otofa ọ ru ai “wo ohẹriẹ.” Ma tẹ jẹ uzẹme na rehọ no, ma re wo ohẹriẹ no akpọ na keme ma gbẹ te kuvẹ re akpọ na ọ kpọ omai hi. Ahwo a te ruẹ nọ ma wo ohẹriẹ keme uruemu mai u nwene no. Izi Ebaibol e be kpọ uzuazọ mai. Dede nọ ma gwọlọ wha ohẹriẹ fihọ udevie mai gbe amọfa ha, egbẹnyusu gbe ahwo uviuwou mai jọ a sai siomano omai hayo tubẹ wọso omai dede fiki uzẹme na. Onana u re gbe omai unu hu. Jesu ọ ta nọ: “Evaọ uzẹme, ewegrẹ ohwo a te jọ ahwo uwou obọriẹ.” (Mat. 10:36) Ọ tẹ jẹ kẹ omai imuẹro nọ erere nọ ma ti wo i ti vi oware kpobi nọ ma siobọno rọ dẹ uzẹme na kpekufiẹ. w18.11 6 ¶11

Pọl ukọ na o rri ibe Ileleikristi riẹ ghaghae yọ o dhesẹ onana via evaọ oghẹrẹ nọ ọ rọ ta ẹme kpahe ae. Ọ jẹ hai yere Ọghẹnẹ kẹse kẹse evaọ olẹ fiki inievo na. O te je dhesẹ nọ o rri rai ghaghae evaọ ileta nọ o kere. Pọl ọ jọ obe Ahwo Rom uzou 16 owọ 1 rite 15 fodẹ edẹ inievo ukoko na nọ i bu te udhegbihrẹ. Pọl ọ jọ etẹe ta nọ Priska avọ Akwila a “fi uzuazọ rai họ ọza” fiki riẹ, ọ tẹ jẹ ta nọ Fibi “ọ tha ibuobu uke,” yọ Pọl omariẹ ọ jọ usu rai. O yere inievo eghaghae nana nọ e jọ egba-iruo evaọ ukoko na. (Rom 16:1-15) Pọl ọ riẹ nọ inievo na a gba ha, rekọ ọ tẹrovi emamọ iruemu rai. Dai roro epanọ eme Pọl na e kẹ inievo nana uduotahawọ te nọ a je se ileta na evaọ ukoko rai! Ababọ avro, eme riẹ na i ru nọ usu rai kugbe Pọl o rọ kpekpe gaga. Kọ whọ be hai yere inievo ukoko ra kẹ emamọ ẹme rai hayo oware ezi jọ nọ a ru? w19.02 16 ¶8-9

Kọ who roro nọ re ma sai kru ẹgbakiete mai o gwọlọ nọ ma rẹ jọ gbagba tao? Whaọ mai ahwo-akpọ ma gba ha, ma re ru thọ ẹsibuobu. Rekọ ajọ ozọ u mu omai hi. Jihova ọ rẹ tẹrovi iruthọ mai hi. Ebaibol na ọ ta nọ: “O ỌNOWO, otẹrọnọ, who roro imuemu mai, ỌNOWO kọ ono ọ rẹ sai dikihẹ?” (Ol. 130:3) Jihova ọ riẹ nọ ma gba ha, ma re ru thọ, yọ ọ be hae rọvrẹ omai ẹsikpobi. (Ol. 86:5) Ofariẹ, Jihova ọ riẹ umutho oware nọ ma rẹ sai ru, yọ o re rẹro oware nọ ma rẹ sai ru hu mi omai hi. (Ol. 103:12-14) Ugogo oware nọ o rẹ sae lẹliẹ idibo Jihova kru ẹgbakiete họ uyoyou. Uyoyou nọ ma wo kẹ Ọghẹnẹ, gbe omarọkẹ Ọsẹ obọ odhiwu mai na o rẹ jọ gbagba, kọkọ, oware ovo u re noi hi. Ma te wo uyoyou utioye makọ evaọ otọ edawọ, kiyọ ma bi kru ẹgbakiete. (1 Irv. 28:9; Mat. 22:37) Ma riẹ nọ izi Jihova i kiẹrẹe, yọ epanọ ma re ro ru Ọsẹ obọ odhiwu mai eva were ọvo o rrọ omai oja. Uyoyou nọ ma wo kẹe u ru nọ ma re ro roro kpahe iẹe ẹsikpobi taure ma tẹ jiroro. Enẹ ma re ro dhesẹ nọ ma bi kru ẹgbakiete mai. w19.02 3 ¶4-5

Oke kpobi nọ ma te ru oware nọ o gba jẹ ruẹ erere nọ ma wo noi ze, ẹrọwọ mai ọ rẹ ga. (Jem. 1:2, 3) Eva e rẹ jẹ were omai inọ ma ru oware nọ Jihova ọ rẹ rọ rehọ omai seha je se omai emọ riẹ. U re je ru omai gbaemu vi epaọ anwẹdẹ inọ ma rẹ ruabọhọ ru oreva riẹ. (Itẹ 27:11) Odawọ kpobi nọ ma rẹriẹ ovao dhe o vẹ te jọ uvẹ nọ ma re ro dhesẹ nọ orọnikọ eva ivẹ ma be rọ gọ Ọsẹ oyoyou mai na ha. (Ol. 119:113) Ukpoye, ma bi dhesẹ nọ ma rọ udu mai kpobi you Jihova, inọ ma gba riẹ mu nọ ma re koko izi riẹ je ru oreva riẹ. (1 Iv. 8:61) Kọ eware jọ e te thọ omai obọ? Ee, keme ma gba ha. Nọ eware e tẹ thọ omai obọ, joma kareghẹhọ oware nọ o via kẹ Hẹzikaya ovie na. O ru thọ. Rekọ o kurẹriẹ jẹ rọ ‘eva riẹ kpobi’ wariẹ mu Jihova họ ẹgọ. (Aiz. 38:3-6; 2 Irv. 29:1, 2; 32:25, 26) Fikiere joma daoma whaha oghẹrẹ kpobi nọ Setan ọ be rọ gwọlọ rehọ iroro riẹ gbe omai ku. Joma lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹ omai wo “iroro otọ-oriẹ” hayo udu ẹmeoyo re ma jẹ hai yoẹme kẹe ẹsikpobi.​—1 Iv. 3:9; Ol. 139:23, 24. w19.01 18-19 ¶17-18

Ma re wo erere nọ ma tẹ kuyo evaọ obọ ewuhrẹ. (Aiz. 48:17) Evaọ oghẹrẹ vẹ? Orọ ọsosuọ, ma tẹ jiroro nọ ma te kuyo, onana u re ru omai ruẹrẹ oma kpahe ziezi kẹ ewuhrẹ na. Ma tẹ ruẹrẹ oma kpahe ziezi, ma re wo otoriẹ Ẹme Ọghẹnẹ ziezi. Yọ otoriẹ yena u re ru ei lọhọ kẹ omai re ma fi eware nọ ma bi wuhrẹ họ iruo. Orọ avọ ivẹ, ma te reawere ewuhrẹ na ziezi keme ma be zọhọ fihọ ewuhrẹ na. Orọ avọ esa, fikinọ o gwọlọ omodawọ mi omai re ma sae kuyo, ma rẹ kareghẹhọ ẹme nọ ma ta na oke lelehie. U te no ere no, ma re ru eva were Jihova nọ ma tẹ ta kpahe eware nọ ma rọwo. Jọ u mu omai ẹro inọ Jihova ọ rẹ gaviezọ kẹ iyo mai, yọ oma nọ ma rẹ dawo re ma kuyo evaọ ewuhrẹ o rẹ dae ẹro fia. (Mal. 3:16) O re dhesẹ edẹro riẹ nọ ọ tẹ kẹ omai eghale riẹ fikinọ ma be daoma ru oware nọ o rẹ were iẹe. (Mal. 3:10) O rrọ vevẹ nọ ma wo emamọ ẹjiroro nọ ma rẹ rọ kuyo evaọ obọ ewuhrẹ. w19.01 8 ¶3; 9-10 ¶7-9

Jihova o ru oware nọ u dhesẹ areghẹ ologbo riẹ via kẹ idibo riẹ nẹnẹ. Orọnikọ o fi izi buobu họ kẹ omai hi, ukpoye ọ be rọ odiri wuhrẹ omai re ma koko uzi uyoyou. Ọ gwọlọ nọ ma ru lele ehri-izi riẹ, re ma je mukpahe oware uyoma. Ma rẹ jọ ovuẹ nọ Jesu ọ kẹ evaọ obọ ugbehru na ruẹ oriruo uwuhrẹ nana, Jesu ọ jọ ovuẹ na ta kpahe ugogo oware nọ o rẹ lẹliẹ ohwo ru eyoma. (Mat. 5:27, 28) Nọ ọ rrọ Ovie ọrọ Uvie Ọghẹnẹ na, Jesu o ti gbe wuhrẹ omai evaọ akpọ ọkpokpọ na. Onana u ve ti ru nọ ma ti ro rri ẹrẹreokie gbe eyoma epanọ ọyomariẹ o rri rai. (Hib. 1:9) O ti je ru omai jọ gbagba evaọ ugboma gbe iroro. Dai roro epanọ u ti woma te, nọ uzioraha o gbẹ te jariẹ nọ o rẹ lẹliẹ omai ru oware uyoma ha yọ ma gbẹ te reoja oware nọ uzioraha o rẹ wha ze he! Oke yena, whọ te reawere “ufuoma oruaro” nọ Jihova ọ ya eyaa riẹ kẹ owhẹ. (Rom 8:21) Uzẹme, ufuoma nọ ma ti wo kpobi kẹhẹ u ti wo ọnyaba. Nọ ma tẹ be rọ aro kele Ọghẹnẹ, ẹsiẹe ma ro gine wo uvi ufuoma.​—1 Jọn 4:7, 8. w18.12 23 ¶19-20

Ọzae nọ ọ rrọ ohwo Izrẹl ọ sae siọ aye riẹ otẹrọnọ “ọ ruẹ egbegbe eva obọ riẹ.” Uzi na o ta oware nọ “egbegbe” na ọ rrọ họ. U muẹro nọ oware omovuọ hayo oware jọ nọ u yoma gaga, orọnikọ ethobọ esese jọ gheghe he. (Izie. 23:14) U yoma kẹhẹ inọ evaọ oke Jesu ahwo Ju buobu a jẹ fa orọo rai “fiki oghẹrẹ oware kpobi.” (Mat. 19:3) Ajọ ma wo uruemu utioye vievie he. Malakae ọruẹaro na ọ ta vevẹ oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ o rri orọo-ofa. Evaọ oke Malakae, o jọ uruemu ezae buobu re a rọ ẹghẹ fa orọo rai avọ aye nọ a rehọ ‘evaọ oke oge rai,’ ẹsejọhọ re a ruẹse rehọ uvovo-aye nọ o no orẹwho egedhọ ze. Malakae ọ ta oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ o rri orọo-ofa, inọ: “Orọwo nọ o rẹ hẹriẹ o rẹ dha omẹ eva.” (Mal. 2:14-16) Eme yena e rọwokugbe ẹme nọ Ebaibol na ọ ta kpahe orọo ọsosuọ na, inọ: “Ọzae ọ rẹ se ọsẹ gbe oni riẹ ba, ọ vẹ gbalọ aye riẹ, a vẹ jọ uwo ovo.” (Emu. 2:24) Jesu o dhesẹ nọ o rri orọo epanọ Ọsẹ riẹ o rri rie. Ọ ta nọ: “Onọ Ọghẹnẹ o kugbe no, ajọ ohwo ọvo ọ hẹriẹ iẹe he.”​—Mat. 19:6. w18.12 11 ¶7-8

Uyero inievo jọ o rẹ sae kẹ ai uvẹ kpohọ ugbothabọ kẹ obufihọ. A wo ọkpọ uruemu Aizaya ọruẹaro na. Nọ Jihova ọ nọ inọ, “Ono me re viẹ, ono ọ rẹ nya kẹ omai?” Aizaya ọ kuyo nọ: “Mẹ na! Vi omẹ!” (Aiz. 6:8) Kọ uyero ra o rẹ sae kẹ owhẹ uvẹ, o tẹ jẹ rrọ isiuru ra nọ who re kpohọ ugbothabọ kẹ obufihọ? Jesu ọ ta kpahe iruo nọ ma be rọ ta usiuwoma je wuhrẹ ahwo re a zihe ruọ ilele riẹ na inọ: “Fikiere, wha lẹ Olori ivuẹvu na re o vi iruiruo ziọ ivuẹvu riẹ.” (Mat. 9:38) Kọ whọ sai kpohọ ẹkwotọ nọ a jọ mae gwọlọ iwhowho-uvie, re whọ jọ obei ru iruo ọkobaro nọ o tẹ lọhọ? Hayo kọ, whọ sai fiobọhọ kẹ omọfa ru ere? O rrọ inievo buobu oma inọ, edhere nọ o mai fo nọ a sai ro dhesẹ nọ a you Jihova gbe erivẹ rai họ, ọkobaro nọ a rẹ jọ evaọ oria hayo ẹkwotọ nọ a jọ mae gwọlọ iwhowho-uvie. Kọ whọ sai roro ku idhere efa nọ whọ rẹ rọ daoma vi epaọ anwẹdẹ evaọ iruo Uvie na? Eva e te were owhẹ gaga nọ who te ru ere. w18.08 27 ¶14-15

Evaọ ebe Usi Uwoma ene na, Jesu o dhesẹ oghẹrẹ iroro nọ Jihova o wo kpahe ekwakwa efe. Ọghẹnẹ ọvo ọ rọ obọ riẹ salọ ọzae avọ aye nọ a rẹ yọrọ Ọmọ riẹ, yọ imava nana a fe he. (Izerẹ 12:8; Luk 2:24) Nọ Meri o yẹ Jesu obọ, a wọ Jesu “kiẹzẹ etehe nọ a re fi emu họ kẹ erao keme a ruẹ uvumọ oria wohọ evaọ iwou nọ erara a re wohọ họ.” (Luk 2:7) O hae bẹ Jihova ha re ọ rehọ edhere jọ ru re a yẹ Ọmọ riẹ evaọ obọdẹ oria hayo uwou jọ. Oware nọ o mae jọ Jihova oja họ, uviuwou nọ u re wuhrẹ Jesu kpahe ọyomariẹ jẹ rẹrotei ziezi. Ikuigbe Ebaibol nana e lẹliẹ omai riẹ oghẹrẹ nọ Jihova o rri ekwakwa efe. Esẹgbini jọ a rẹ gwọlọ nọ emọ rai a wo eware nọ e mai woma evaọ akpọ na, o tẹ make rọnọ onana u re fi usu emọ na kugbe Ọghẹnẹ họ ọza dede. Rekọ o rrọ vevẹ nọ Jihova o rri emamọ usu nọ ma re wo kugbei wuzou vi eware efa kpobi. Kọ who wo ọkpọ iroro Jihova no evaọ ẹme nana? Eme uruemu ra u bi dhesẹ? w18.11 24 ¶7-8

Ọghẹnẹ họ Ọnọ ọ rẹ kẹ evawere, ọ gwọlọ nọ ma wo evawere re yọ ọ kẹ omai eware buobu nọ i re ru omai wo evawere. (Izie. 12:7; Ọtausi. 3:12, 13) Rekọ o rẹ sae jọ bẹbẹ re a wereva evaọ akpọ inẹnẹ. Fikieme? Eware buobu e riẹ nọ e rẹ sai mi ohwo evawere, wọhọ oriruo, ohwo nọ ma you o te whu hayo nọ a te si ei no ukoko, nọ orọo o tẹ fa hayo nọ a te si ohwo no iruo. Nọ ẹwhọ nọ ọ rrọ otọ u te ru nọ ahwo uviuwou a gbẹ be sae rọ ta ẹme kẹ ohwohwo dhedhẹ hẹ, o rẹ whae ze nọ udu ohwo u gbe ro te otọ họ. Ahwo nọ ma gbẹ rrọ iruo hayo enọ ma gbẹ rrọ eklase a te bi se omai ẹkoko, nọ a te bi kpokpo omai fiki egagọ mai, hayo fi omai họ uwou-odi, o rẹ sai mi omai evawere. Epọvo na re, ẹyao nọ o bi kpo ho, okpẹyao hayo ọkora, e rẹ sai mi omai evawere. Jesu Kristi nọ ọ rrọ “Osu ọvo nọ o wo ogaga ulogbo je wo evawere na,” ọ gwọlọ nọ ọ rẹ kẹ ahwo omosasọ gbe evawere. (1 Tim. 6:15; Mat. 11:28-30) Jesu ọ jọ ovuẹ obọ ugbehru nọ ọ kẹ na fodẹ eware jọ nọ i re fiobọhọ kẹ omai wo evawere ghelọ ikpokpoma nọ i bi te omai nẹnẹ evaọ akpọ Setan kẹhẹ. w18.09 17-18 ¶1-3

Re ohwo o siobọno iruẹru gbe iruemu ẹwho fiki uzẹme na yọ oware jọ nọ o rẹ bẹ eruo gaga. (Itẹ 23:23) Ahwo jọ a tẹ jọ Ebaibol na ruẹ ẹjiroro nọ u ro fo nọ a siobọno iruemu itieye no, o rẹ sae lọhọ kẹ ae re a gine ru ere. Rekọ amọfa a rẹ sai ru ere he fiki ọwọsuọ ahwo uviuwou, ibe iruiruo, gbe egbẹnyusu ekpekpe rai. Onana o rẹ sae tubẹ wha ẹwhọ ologbo ze nọ u te kiekpahe ẹme iwẹ hayo esemọ nọ a rẹ gọ. Oriruo amọfa nọ a gbaudu siọ iruẹru itieye nọ e wọso izi Ebaibol ba o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai ru inwene nọ o gwọlọ. Eme Ileleikristi nọ i kurẹriẹ obọ evaọ Ẹfisọs, nọ e jẹ hai ru iruẹru emajiki vẹre a ru re a sai siobọno iruẹru yena fiki uzẹme na? Ebaibol na ọ ta nọ: “A kwa ebe rai kokohọ a tẹ mahe ae evaọ iraro ahwo kpobi. Nọ a roro unuigho rai kpobi kugbe, i te ewẹ-isiliva idu udhuvẹ gbe ikpe (50,000).” (Iruẹru 19:19, 20) Ileleikristi nana a siobọno eware yena dede nọ e jọ ghaghae, yọ a wo eghale nọ a rẹ ruẹ obọ rai hi. w18.11 7 ¶15-16

U kri hi, nọ ahwo Izrẹl a fa Jọdan vrẹ no, Joshua o te zere ọzae jọ nọ o kru ọgbọdọ họ obọ. “Osu ogba-ẹmo ỌNOWO na” nọ ọ ruẹrẹ oma kpahe re ọ thọ ahwo Ọghẹnẹ. (Jos. 5:13-15) Ukọ-odhiwu yena ọ vuẹ Joshua oghẹrẹ nọ o re ro fi Jẹriko kparobọ. Eware jọ nọ ọ vuẹ riẹ inọ o ru e wọhọ eware nọ e rẹ sae wha ebẹbẹ ze evaọ oke ẹmo. Wọhọ oriruo, Jihova ọ ta nọ jọ ezae na kpobi a yawo, yọ onana o rẹ sae wha edada ze edẹ buobu. (Emu. 34:24, 25; Jos. 5:2) O sae jọ nọ egbaẹmo Izrẹl na a jẹ ruawa sọ a te sae thọ iviuwou rai nọ ewegrẹ e tẹ wọ ohọre ziọ evuẹ rai. Rekọ ẹsiẹvo na usi u te do ze inọ ‘a wuhu inuẹthẹ okpẹwho Jeriko di temu te aro fiki ahwo Izrẹl.’ (Jos. 6:1) Kọ onana o gbẹ lẹliẹ ahwo Izrẹl fievahọ ọkpọvio Jihova vi epaọ anwẹdẹ? w18.10 23 ¶5-7

Ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele emamọ oriruo omaurokpotọ Pọl? Orọ ọsosuọ, ma re rẹro ujiro fiki oware nọ ma rọ ẹgba Jihova ru hu, yọ a te jiri omai ma rẹ kpare igabọ kpehru hu. Mai omomọvo ma rẹ nọ omamai nọ: ‘Ẹvẹ me bi rri ahwo nọ mẹ be hae ta usiuwoma kẹ? Kọ o sae jọ nọ mẹ be rọ ekpehre ubiẹro rri otujọ wọhọ epanọ ahwo buobu a bi rri rai evaọ ẹwho mẹ?’ U woma gaga inọ Isẹri Jihova a be jọ akpọ na soso kiẹ ẹkwotọ nọ a be jọ ta usiuwoma sọ a te ruẹ ahwo nọ a ti gbe kurẹriẹ. Ẹsejọ, onana o rẹ gwọlọ nọ ma wuhrẹ evẹrẹ gbe iruemu ahwo nọ akpọ na o se gboware he. U fo vievie he re Isẹri Jihova nọ e be daoma fiobọhọ kẹ ahwo otiọye na a rri omarai nọ a woma vi enọ a bi fiobọhọ kẹ. Ukpoye, a rẹ daoma riẹ oghẹrẹ nọ omomọvo ọ rrọ re a ta usiuwoma kẹe evaọ edhere nọ o re duobọtei. w18.09 5 ¶9, 11

Ahwo Rom a kpe Judas nana no, ọnọ ọ jọ mesaya ọrue. Judas gbe ahwo Ju efa a je si ikẹ nọ a re no otọ esuo Rom hrọ. U te no otu nana no, efa i je rẹro Mesaya nọ o ti su ai. A je rẹro nọ Mesaya na ọ tẹ romavia no, ọ te wha orro se ahwo Ju je siwi ai no otọ esuo okienyẹ Rom. (Luk 2:38; 3:15) Ibuobu rai a je roro nọ Mesaya na ọ te rọ uvie mu evaọ Izrẹl. U ve ti ru nọ ahwo Ju buobu nọ a vahabọ fihọ eria sa-sa a ti ro zihe ziọ ẹkwotọ rai. Kareghẹhọ nọ Jọn Ọhọahwo-ame na ọ nọ Jesu nọ: “Whẹ họ Ọnọ Ọ be Nyaze na, manikọ ma re rẹro ọfa?” (Mat. 11:2, 3) O sae jọnọ Jọn ọ jẹ gwọlọ riẹ sọ omọfa jọ ọ riẹ nọ o ti ru eware nọ ahwo Ju a je rẹro rai na gba. Oke ofa jọ, ilele ivẹ jọ a ruẹ Jesu nọ ọ kparoma ze no evaọ okenọ a jọ edhere je kpobọ Emeọs. Ilele na a ta nọ a je rẹro inọ Jesu họ ohwo nọ o ti ru nọ ahwo Izrẹl a ti ro wo ufuoma. (Luk 24:21) O gbẹ raha oke he, ikọ Jesu a tẹ nọe inọ: “Olori, kọ who bi zihe uvie na ziọ Izrẹl evaọ oke nana?”​—Iruẹru 1:6. w18.06 4 ¶3-4

O gwọlọ nọ ma rẹ yọroma gaga nọ ma tẹ ruẹ hayo yo oware jọ kpahe Isẹri Jihova. Kareghẹhọ nọ Setan họ ọwegrẹ nọ o re gu idibo Ọghẹnẹ. (Evia. 12:10) Fikiere Jesu ọ vẹvẹ omai unu nọ otu ọwọsuọ ọ te “ta oghẹrẹ erue iyoma kpobi kpahe” omai. (Mat. 5:11) Ma tẹ be hae kareghẹhọ unuovẹvẹ yena, u ti gbe omai unu hu nọ ma te yo oware uyoma jọ nọ ahwo a ta kpahe idibo Jihova. Kọ whọ rẹ rọ itanẹte hayo ifonu vi evuẹ se egbẹnyusu avọ egbẹrioma ra gaga? O tẹ rrọ ere, kiyọ oma o te kpakpa owhẹ wọhọ ọniyẹrẹ nọ ọ rẹ gwọlọ jọ ohwo ọsosuọ nọ ọ vuẹ amọfa oware nọ o yo, nọ who te se hayo yo kpahe oware okpokpọ jọ nọ o were owhẹ. Rekọ, taure who te ti vi ovuẹ na, kake nọ omara nọ: ‘Kọ u gine mu omẹ ẹro nọ ovuẹ nana nọ me bi ti vi na uzẹme? Kọ mẹ riẹ uzẹme oware nọ o via na gbagba?’ Who gbe wo imuẹro nana re who te vi uwou na ha, whọ sae rọ enẹ vi ovuẹ nọ o rrọ uzẹme he se ibe Ileleikristi ra. Who te wo amavro jọ kpahe ovuẹ na, si ei no ifonu ra vẹrẹ vẹrẹ viukpenọ who re kpeze iei se omọfa. w18.08 3 ¶3; 4 ¶6-7

Jesu ọ gwọlọ nọ ma hai ruọghọ, re ma rọ ere wo evawere. O rẹ were ahwo buobu nọ a te ru ọghọ kẹ ae. Dede na, orọnikọ ahwo kpobi eva e te were he, rekọ o te were ahwo jọ nọ a te rọ rehọ aro kele owhẹ ru amọfa ọghọ re. Fikiere, hai ruọghọ o tẹ make rọnọ o be were ahwo jọ họ. Whọ riẹ ewoma nọ o rẹ sai no ọghoruo ra na ze he. Ahwo nọ ọghoruo ọ ginẹ rrọ ẹkẹ uruemu rai, a re rẹro oware nọ a ti wo zihe re a te ruọghọ họ. Jesu o wo onana họ iroro nọ ọ ta nọ: “Nọ who te bi se ehaa, zizie iyogbere, enọ e ko, emo, gbe enọ i tuaro; who ti wo evawere keme a wo oware ovo nọ a te rọ hwa zihe kẹ owhẹ hẹ.” (Luk 14:13, 14) Odibo Ọghẹnẹ jọ nọ ẹzi Ọghẹnẹ ọ wọ kere oria jọ Ebaibol na ọ ta nọ, “Ọnọ o wo ẹro ọghọ-oruo, o re wo oghale.” Ọfa ọ ta nọ: “Oghale u te ọnọ ọ rẹ kareghẹhọ iyogbere!” (Itẹ 22:9; Ol. 41:1) Uzẹme riẹ họ, u fo re ma hai ruọghọ keme eva e rẹ were omai nọ ma te bi fiobọhọ kẹ amọfa. w18.08 21-22 ¶15-16

Evuẹ nọ e rrọ uzẹme he, evuẹ nọ e gba te he, gbe sebaẹgba mai o be hai ru ei bẹbẹ kẹ omai re ma riẹ oware nọ o ginẹ rrọ uzẹme. Eme ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ omai riẹ oware nọ o ginẹ rrọ uzẹme? O gwọlọ nọ ma rẹ riẹ Ebaibol na je fi ehri-izi Ebaibol na hiruo. Ehri-uzi Ebaibol utioye jọ o ta nọ, oware ugheghẹ gbe omovuọ o rrọ nọ ohwo ọ tẹ kpahe fihọ ẹme nọ o yo te gbagba ha. (Itẹ 18:13) Ehri-uzi Ebaibol ọfa jọ o kareghẹhọ omai nọ, ma du rọwo ẹme kpobi hi ababọ onọ nọ ma rẹ nọ tao. (Itẹ 14:15) Ofariẹ, ghelọ epanọ ma wo orimuo hayo eriariẹ te no evaọ ukoko na kẹhẹ, ma du rẹroso otoriẹ omobọ mai hi. Ehri-izi Ebaibol i ti fiobọhọ kẹ omai nọ ma tẹ be hae daoma kiẹ gwọlọ evuẹ nọ e rrọ gbagba rọ riẹ uzẹme oware hayo jẹ iroro. w18.08 7 ¶19

Ame-ọhọ yọ obọdẹ edhere nọ ma be rọ jọ ẹgbede dhesẹ nọ Jihova họ ọnọ o wo omai gbe nọ u no omai eva ze re ma romakpotọ kẹe. Jesu o ru ọkpọ oware ovona re evaọ okenọ ọ rọ họ-ame, onọ o wọhọ ẹsenọ ọ be vuẹ Jihova nọ: “Mẹ gwọlọ ru orọeva ra, O Ọghẹnẹ mẹ.” (Ol. 40:7, 8) Eme Jihova o ru okenọ Jesu ọ họ-ame? Ebaibol na ọ ta nọ: “Nọ Jesu ọ họ-ame jẹ nwane va no ame ze no, rri! odhiwu o te rovie, ọ tẹ ruẹ ẹzi Ọghẹnẹ nọ o bi bru rie ze wọhọ erueruẹ. Ofariẹ, urru jọ o tẹ ta ẹme no obọ odhiwu ze inọ: ‘Ọnana họ Ọmọ mẹ, oyoyou mẹ na, ọnọ mẹ jẹrehọ.’” (Mat. 3:16, 17) Dede nọ Jihova Ọsẹ obọ odhiwu na họ ọnọ o wo Jesu anwẹdẹ, eva e were Ọghẹnẹ inọ u no Ọmọ riẹ eva ze re ọ roma kpobi kẹ oreva Ọghẹnẹ uruo. Ere ọvona eva e rẹ were Jihova nọ ma tẹ roma mudhe kẹe, yọ ọ te kẹ omai eghale riẹ.​—Ol. 149:4. w18.07 23 ¶4-5

Ẹsejọhọ ẹme na “ma” nọ Mosis ọ ta na u dhesẹ nọ ọ be ta nọ ọyomariẹ avọ Erọn. Ẹme yena u dhesẹ nọ o wo adhẹẹ kẹ Jihova vievie he wọhọ Ọnọ o gine ru oware igbunu na. O wọhọ nọ ẹme nọ ọ rrọ obe Olezi 106:32, 33 u dhesẹ onana via, inọ: ‘A tẹ jọ obọ ame Mẹriba ru ei evadha, u te yoma kẹ Mosis fiki rai; keme a ru ofu mu ẹzi riẹ, ọ tẹ rehọ evaedha ta eme egaga.’ (Ik. 27:14) Oghẹrẹ nọ o rrọ kpobi kẹhẹ, oware nọ Mosis o ru na o kẹ Jihova ọghọ nọ o te rie he. Jihova ọ tẹ ta kẹ Mosis avọ Erọn nọ: ‘Wha wọso ujaje mẹ.’ (Ik. 20:24) Onana yọ uzioraha ulogbo! Evaọ oke jọ nọ o vrẹ, Jihova ọ kẹ oge ahwo Izrẹl jọ soso uvẹ ruọ ẹkwotọ Kenan he fiki ọkparesuọ rai. (Ik. 14:26-30, 34) Fikiere u kiehọ inọ ere ọvona o ru Mosis fiki ọkparesuọ riẹ. A kẹ riẹ uvẹ ruọ Ẹkwotọ Eyaa na ha. w18.07 14 ¶9, 12; 15 ¶13

Kọ whọ te rọ unevaze whaha eware jọ nọ e rrọ utee ra, re ibe Oleleikristi ra nọ obroziẹ-iroro riẹ ọ ga tere he ọ seba ezoruẹ? Avro ọ riẹ hẹ, who ti ru ere. Taure inievo jọ a te kurẹriẹ, a jẹ hae da idi egaga vroma, rekọ enẹna a gba riẹ mu nọ a rẹ kẹnoma kẹ udi ogaga riẹriẹriẹ. Ma ti ru oware nọ o rẹ lẹliẹ oniọvo mai kie zihe ruọ oghẹrẹ uzuazọ uyero nọ o wha enwoma sei okenọ u kpemu hu! (1 Kọr. 6:9, 10) Fikiere, u dhesẹ uyoyou vievie he nọ ma tẹ be tẹzẹ ohwo nọ ma zizie ziọ uwou mai re ọ da udi ogaga, nọ ọ tẹ ta nọ ọ rẹ da ha. O wọhọ nọ okenọ Timoti ọ kpako vrẹ ikpe udhe no obọ ọ rọ yawo, re ọ gbẹ wha ezoruẹ se ahwo Ju nọ ọ be ta usiuwoma kẹ hẹ. Enwenọ oware utiona ovona Pọl ukọ na o ru re. (Iruẹru 16:3; 1 Kọr. 9:19-23) Wọhọ Timoti, kọ whọ be rọ unevaze siobọno eware jọ fiki ewoma amọfa? w18.06 18-19 ¶12-13

Jihova o bi si ahwo nọ ọ gwọlọ nọ a jọ idibo riẹ, ọ be rọ ẹmẹrera si ahwo nọ a wo emamọ eva ziọ egagọ uzẹme. (Jọn 6:44) Ẹdẹ ọsosuọ nọ whọ rọ nyaku ohwo jọ nọ ọ be gọ Jihova ha, eme whọ riẹ kpahe ohwo na? Ẹsejọhọ whọ riẹ oware ofa kpahe iẹe he u te no odẹ riẹ gbe ovao riẹ no. Rekọ o rrọ ere he nọ whọ tẹ nyaku ohwo jọ nọ whọ riẹ ẹdẹvo ho, ọ jẹ ta kẹ owhẹ nọ ọyomariẹ Osẹri Jihova. O tẹ make rọnọ ohwo yena o no uyẹ hayo orẹwho ofa ze, whọ riẹ eware buobu kpahe iẹe, yọ ọ riẹ kpahe owhẹ re. Wọhọ oriruo, whọ rẹ nwane ruẹ nọ whai imava wha be ta “ẹrounu” ọvona, “ẹvẹrẹ” uzẹme na. Fiki onana, whọ riẹ eware nọ oniọvo ọdekọ na ọ rọwo kpahe Ọghẹnẹ, uruemu ezi, ẹruore nọ ahwo Ọghẹnẹ a wo, gbe eware efa buobu. Whaọ eware nana họ enọ e mai wuzou nọ u fo nọ a rẹ riẹ kpahe ohwo, keme ena họ eware nọ i re ru owhẹ fievahọ omọfa. Enana e tẹ jẹ rrọ eware nọ i re ru ohwo mu emamọ usu nọ o rẹ tọ. w18.12 21 ¶9-10

Kristi ọ kpọ utu ẹruorote ikpe-udhusoi ọsosuọ na ro ru ei vẹ inọ o roja ha re Ileleikristi nọ e rrọ ahwo Ju hu a yawo. (Iruẹru 15:19, 20) Rekọ ikpe buobu nọ a ku ẹme na họ no, Ileleikristi ahwo Ju a gbẹ jẹ yawo emọ rai. O rẹ sai gbe omai unu inọ, ‘Kọ ẹvẹ Jesu ọ rọ kuvẹ nọ avro yena o siotọ ikpe buobu kpakiyọ uwhu riẹ u si Uzi Mosis na no otọ no?’ (Kọl. 2:13, 14) O rẹ rehọ oke taure ahwo jọ a te nwene lele otoriẹ okpokpọ nọ ma wo. O rehọ oke gaga taure Ileleikristi ahwo Ju a te ti nwene eriwo rai. (Jọn 16:12) O jọ bẹbẹ kẹ otujọ re a rọwo inọ u gbe du gwọlọ nọ ohwo ọ yawo re o te wo obọdẹ usu kugbe Ọghẹnẹ hẹ. (Emu. 17:9-12) Rọkẹ efa, ozọ ukpokpoma o jẹ jọ ae ru oware ovo ho nọ o rẹ lẹliẹ ae wo ohẹriẹ no ahwo Ju nọ e wariẹ e rai họ. (Gal. 6:12) Rekọ uwhremu na, Kristi ọ tẹ gbẹ kpọ ae vi ẹkwoma ileta nọ ẹzi na ọ wọ Pọl kere.​—Rom 2:28, 29; Gal. 3:23-25. w18.10 24-25 ¶10-12

Kayafas o te vi isoja re a nyai mu Jesu evaọ aso. Jesu ọ riẹ kpahe omaa rai nana, fikiere ọ tẹ vuẹ ikọ riẹ evaọ okenọ ọ jẹ re emu urere kugbe ai inọ jọ a wha egbọdọ jọ lele oma. Kẹsena ọ tẹ vuẹ ae nọ egbọdọ ivẹ i te, ọ te rehọ ai wuhrẹ ilele riẹ obọdẹ oware jọ. (Luk 22:36-38) Evaọ aso yena, Pita ọ rọ ọgbọdọ nyawo ozọ ọrigbo ozerẹ okpehru na jọ. Ababọ avro, o kẹ Pita uye gaga inọ a kienyẹ Jesu nọ a rọ nyaze ti mu ei evaọ aso. (Jọn 18:10) Rekọ Jesu tẹ ta kẹ Pita nọ: “Zihe ọgbọdọ ra fihọ oria riẹ, keme enọ e tọlọ ọgbọdọ kpobi a ti whu uwhu ọgbọdọ.” (Mat. 26:52, 53) Obọdẹ oware nana nọ Jesu o wuhrẹ ilele riẹ na o rọwo kugbe olẹ nọ ọ lẹ evaọ aso ẹdẹ yena, a re wobọ ovo kugbe akpọ na ha. (Jọn 17:16) Jihova ma rẹ nyasiọ orukele kpobi ba kẹ nọ a tẹ be maki kienyẹ omai. Onana u ru nọ ma be rọ reawere udhedhẹ gbe okugbe evaọ udevie mai. Nọ Jihova ọ be ruẹ akpọ nọ ọ tahaku na, eva e be were iẹe nọ idibo riẹ a wo okugbe evaọ udevie rai.​—Zẹf. 3:17. w18.06 6-7 ¶13-14, 16

U te no ẹlẹliẹ nọ Setan ọ rẹ lẹliẹ ahwo họ no, o re je guegue hayo ru ozọ mu omai re ma sai kie no abọ Jihova. Wọhọ oriruo, ọ rẹ sae rọ egọmeti fi awhaha họ iruo usiuwoma ota mai. Ọ rẹ sai je ru ibe oruiruo hayo ibe ọmọ-isukulu se omai ẹkoko fikinọ ma bi koko izi Ọghẹnẹ nọ i kiekpahe ẹfuọ uruemu. (1 Pita 4:4) Ọ rẹ sae jẹ rọ ahwo uviuwou mai nọ a wo emamọ eva kpahe omai ta kẹ omai nọ ma siọ iwuhrẹ ukoko na ba. (Mat. 10:36) Ẹvẹ ma sai ro fi ẹbẹbẹ otiọna kparobọ? Orọ ọsosuọ, ma re rẹro onana keme Setan o bi fi omai ẹmo. (Evia. 2:10) Ofariẹ, ma rẹ kareghẹhọ nọ Setan ọ ta nọ eware e tẹ lọhọ kẹ omai ọvo ma sae rọ gọ Jihova. Ọ ta nọ ma tẹ rẹriẹ ovao dhe ẹbẹbẹ, ma ti kiuke ku Ọghẹnẹ. (Job 1:9-11; 2:4, 5) Ajọ ma hae lẹ se Jihova ẹsikpobi re ọ kẹ omai ẹgba. Kareghẹhọ nọ, Jihova ọ te siọ omai ba vievie he.​—Hib. 13:5. w18.05 26 ¶14

O tẹ make wọhọ nọ usiuwoma nọ ma be ta kẹ ahwo u bi te ai udu hu, ajọ ma rri iyẹrẹ nọ e rẹ sai noi ze vo ho nọ ma be daoma kọ ibi Uvie na. Ginọ uzẹme nọ ahwo buobu a rẹ gwọlọ gaviezọ kẹ omai hi, rekọ a be ruẹ omai. A be ruẹ epanọ osẹ mai o kpatiẹ te, muẹrohọ emamọ uruemu mai, gbe ovao mai nọ o be hae jọ sasasa. Nọ oke o be nyaharo na, uruemu mai o rẹ sai fiobọhọ kẹ ahwo jọ vuhumu nọ eware iyoma nọ a be hae ta kpahe omai na uzẹme he. Sergio avọ Olinda nọ a rrọ ekobaro a ta nọ: “Evaọ etoke jọ soso, ẹyao o ru nọ ma gbẹ sai ro kpohọ oria nọ ahwo a rẹ jọ zurie na ha. Nọ oma na u fi omai họ no omojọ, nọ ma rọ wariẹ nya, ahwo a tẹ jẹ nọ omai nọ, ‘Eme ọ via? Ẹro rai o vo omai gaga.’” Nọ ma be kuvẹ re ‘obọ o rrọ omai hi’ evaọ iruo ibi nọ ma be kọ na, u ru nọ ma be rọ ta usiuwoma na kẹ ahwo buobu, onọ o te “jọ isẹri kẹ erẹwho na kpobi.” (Mat. 24:14) Maero na, u bi ru omai wo evawere gaga keme ma wo ọjẹrehọ Jihova, ọnọ o you idibo riẹ kpobi nọ e be rọ “ithihakọ mọ ibi.”​—Luk 8:15. w18.05 16 ¶16-18

Anwọ okenọ ohwo-akpọ ọ rọ thuzi jẹ reuku sebaẹgba, Jihova o dhesẹ via no inọ ọyomariẹ yọ Ọghẹnẹ nọ ọ rẹ kẹ uduotahawọ. Nọ Adamu avọ Ivi a nwane ghẹmeeyo no evaọ ọgbọ Idẹn, Jihova ọ ya eyaa jọ nọ e kẹ emọ Adamu uduotahawọ. Eyaa nọ e rrọ Emuhọ 3:15 ẹ rẹ kẹ ahwo-akpọ ẹruore inọ oke o be tha nọ a te rọ raha Setan Ẹdhọ na, ọnọ a se “araomuomu anwae na” avọ iruo riẹ kpobi. (Evia. 12:9; 1 Jọn 3:8) Noa ọ rria etoke nọ akpọ na ọ jọ yoyoma, yọ ahwo uviuwou riẹ ọvo a jẹ gọ Jihova. Udu o hai ti whrehe Noa fiki ozighi gbe ọfariẹ-ogbe nọ ọ da oria kpobi fia evaọ oke yena. (Emu. 6:4, 5, 9, 11; Jud 6) Rekọ Jihova ọ ta kẹ Noa nọ ọ te raha akpọ omuomu yena, jẹ vuẹe oware nọ o re ru re avọ uviuwou riẹ a ruẹse zọ. (Emu. 6:13-18) Enẹ Jihova ọ rọ jọ Ọghẹnẹ uduotahawọ kẹ Noa. w18.04 15 ¶1-2

Ajọ ma roro vievie he inọ ma riẹ ẹme ẹta tere he, fikiere ma rẹ sae tuduhọ amọfa awọ họ. Uzẹme na họ, o bẹ hẹ re ma tuduhọ amọfa awọ. Ẹsejọ, oware nọ o gwọlọ mi omai kpobi họ, ovao nọ ma re ru sasasa nọ ma te bi yere ibe Ileleikristi mai. Oniọvo na ọ gbẹ hwẹ kẹ omai zihe he, koyehọ ẹmẹbẹbẹ jọ ọ riẹ, yọ o rẹ sae kẹe omosasọ nọ ma tẹ gaviezọ kẹe. (Jem. 1:19) Mai kpobi ma rẹ sae rọ uduotahawọ kẹ oniọvo nọ ọ gwọlọ omosasọ. Solomọn ovie na o kere nọ: “Ẹvẹ uwoma te rọkẹ ẹme nọ a rẹ ta evaọ ẹruoke! Elo ibiaro o re ru ohwo eva were, gbe [emamọ-usi] e rẹ kẹ igbegbe na eri.” (Itẹ 15:23, 30) Pọl ukọ na o dhesẹ re nọ ma re wo uduotahawọ nọ ma te bi kuomagbe amọfa so ile ukoko na. (Kọl. 3:16; Iruẹru 16:25) Nọ ẹdẹ Jihova o “bi si kẹle na,” u ti wuzou vi epaọ anwẹdẹ re ma hae tuduhọ ohwohwo awọ.​—Hib. 10:25. w18.04 23 ¶16; 24 ¶18-19