Ọvo

Eware nọ Timoti ọ jọ Ikereakere na wuhrẹ eye i ru rie wo usu okpekpe kugbe Jihova. O ẹme-obotọgwọlọ nọ whẹ omara whọ rẹ romatotọ wuhrẹ Ebaibol na re eware nọ who wuhrẹ kpahe Jihova i mu owhẹ ẹro ziezi. U wo eware esa jọ nọ u fo nọ whọ rẹ kake kiẹ kpahe re i mu owhẹ ẹro ziezi. Orọ ọsosuọ, Jihova Ọghẹnẹ ọye ọ ma eware kpobi. (Ọny. 3:14, 15; Hib. 3:4; Evia. 4:11) Orọ avọ ivẹ, Ebaibol na yọ obe nọ Ọghẹnẹ ọ rọ kẹ omai. (2 Tim. 3:16, 17) Orọ avọ esa, u wo utu ahwo jọ nọ a rrọ idibo Ọghẹnẹ nọ Jesu o wuzou rai, gbe nọ Isẹri Jihova họ utu ahwo yena. (Aiz. 43:10-12; Jọn 14:6; Iruẹru 15:14) O nwani dhesẹ nọ whọ rẹ riẹ oware kpobi nọ o rrọ Ebaibol na ha. Oware nọ o gwọlọ họ, whọ rẹ rọ “ẹgba iroro” ra ruiruo ziezi, re o sai mu owhẹ ẹro nọ eware nọ whọ rọwo na ginọ uzẹme.—Rom 12:1. w20.07 10 ¶8-9

A jọ oria Ebaibol nana ta kpahe ebaka-ẹkpẹ nọ ovao rai o wọhọ orọ ahwo-akpọ, yọ “eware nọ e wọhọ itu-uvie igoru” e rrọ uzou rai. (Evia. 9:7) Ebaka-ẹkpẹ na e lahiẹ “ahwo [koyehọ ewegrẹ Ọghẹnẹ] nọ a wo oka Ọghẹnẹ evaọ aruezo rai hi” emerae isoi, enwenọ etoke nọ abaka-ẹkpẹ ọ rẹ rria kri te. (Evia. 9:4) U muẹro nọ ebaka-ẹkpẹ nana i dikihẹ kẹ idibo Jihova nọ a rọ ẹzi wholo na. A bi whowho ẹdhoguo Ọghẹnẹ kẹ uyero-akpọ omuomu nana ududu, onọ u bi ru eva dha ahwo nọ a romakẹ uyero-akpọ nana. Kọ ma be ta nọ ebaka-ẹkpẹ nọ Joẹl 2:7-9 ọ ta kpahe na avọ ebaka-ẹkpẹ obe Eviavia na yọ oware ovona ha? Ee. Ẹsejọ a rẹ jọ Ebaibol na rọ oware ovo jọ dhesẹ eware sa-sa. Wọhọ oriruo, a jọ obe Eviavia 5:5 se Jesu “Okpohrokpo orua Juda,” a tẹ jẹ jọ obe 1 Pita 5:8 ta nọ Ẹdhọ ọ wọhọ “okpohrokpo nọ o bi do enu.” w20.04 3 ¶8; 5 ¶10

Nọ Serai ọ rehọ odibo-ọmọtẹ riẹ nọ a re se Hega kẹ Abram re ọ jọ aye riẹ, odibo riẹ na o ru oware ugheghẹ jọ. Nọ Hega o dihọ no, o te je rri Serai nọ o ri yẹ ọmọ họ vo. Eware i yoma te epanọ Serai o ro le Hega no uwou. (Emu. 16:4-6) Nọ ma tẹ rọ ubiẹro ohwo-akpọ rri Hega, ma sae ta nọ oware nọ o via kẹe na u woma kẹe keme o wo omorro. Rekọ oyena ọvo Jihova ọ jọ oma Hega ruẹ hẹ. O vi ukọ-odhiwu bru ei. Ukọ-odhiwu na o fiobọhọ kẹ Hega kpọ iroro riẹ vi jẹ ghale iẹe. Hega ọ tẹ ruẹ nọ Jihova o bi muẹrohọ iẹe anwẹdẹ jẹ riẹ epanọ eware e rrọ kẹe. Onana u duobọtei te epanọ ọ rọ ta nọ Jihova yọ “Ọghẹnẹ nọ ọ rẹ ruẹ ude, . . . ọnọ ọ be ruẹ omẹ.” (Emuhọ 16:7-13) Eme Jihova ọ jọ oma Hega ruẹ? Ọ riẹ oghẹrẹ uzuazọ nọ Hega o yeri evaọ okenọ u kpemu, te eware kpobi nọ e via kẹe no. Dede nọ Jihova o gbolaro kẹ orivo nọ Hega o rri Serai vo na ha, o rẹ sai mu omai ẹro nọ ọ ruẹ oghẹrẹ nọ eware e jọ kẹ Hega kẹsena o te dhesẹ ọdawẹ kẹe. w20.04 16 ¶8-9

Pọl ukọ na ọ ta nọ Ileleikristi uzẹme kpobi a be dhẹ ohrẹ jọ. (Hib. 12:1) Yọ o gwọlọ nọ mai kpobi, te ọmaha te ọkpako, te ọnọ ọ gbẹ rrọ gaga te ọnọ oma o rrọ no, ma rẹ rọ ithihakọ dhẹ ohrẹ na te urere. Enẹ ọvo ma te sai ro wo osa nọ Jihova ọ te kẹ na. (Mat. 24:13) Pọl o te ohwo nọ ọ rẹ kẹ ohrẹ yena keme ọyomariẹ ọ “dhẹ ohrẹ na te urere.” (2 Tim. 4:7, 8) Tubọ eme họ ohrẹ nọ Pọl ọ ta kpahe na? Ẹsejọ Pọl ọ rẹ rọ iriruo erozaha ahwo Griki oke anwae ro wuhrẹ eware jọ nọ i wuzou. (1 Kọr. 9:25-27; 2 Tim. 2:5) Unuẹse buobu, Pọl ọ rọ ohrẹ-odhẹ dhesẹ uzuazọ nọ Oleleikristi o re yeri. (1 Kọr. 9:24; Gal. 2:2; Fil. 2:16) Nọ ohwo ọ tẹ roma mudhe kẹ Jihova jẹ họ-ame no yọ o mu “ohrẹ” nana họ ẹdhẹ no. (1 Pita 3:21) Nọ Jihova o te kuenu uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ kẹe no yọ ọ dhẹ ohrẹ na te urere no.—Mat. 25:31-34, 46; 2 Tim. 4:8. w20.04 26 ¶1-3

“Olori na o re ru ẹme riẹ gba, yọ ọ te kẹ owhai ẹgba jẹ thọ owhai no obọ omuomu na.” (2 Tẹs. 3:3) Oghẹrẹ vẹ Jihova ọ be rọ thọ omai? Jihova ọ kẹ omai ẹgọ-ẹmo nọ o rẹ sae thọ omai no obọ Setan. (Ẹf. 6:13-17) Ẹgọ-ẹmo nana ọ rrọ ziezi, ọ rẹ thọ ohwo dẹẹ. Rekọ re o sae thọ omai, ma re ku eware ẹgọ-ẹmo na kpobi họ yọ ma rẹ ba ai no ho. Wọhọ oriruo, umueku uzẹme na o dikihẹ kẹ iwuhrẹ uzẹme nọ e rrọ Ebaibol na. Fikieme u ro wuzou re ma rọ umueku uzẹme na gba eku? U wuzou keme Setan nọ ọ rrọ ọwegrẹ mai na yọ “ọsẹ ọrue.” (Jọn 8:44) Nẹnẹ akpọ Setan o bi ro gu ọrue he, yọ o “su akpọ na soso thọ” no. (Evia. 12:9) Rekọ uzẹme nọ o rrọ Ebaibol na o rẹ thọ omai nọ ọ gbẹ sae rọ viẹ omai họ họ. Ẹvẹ ma sae rọ rehọ umueku uzẹme na gba eku? Ma re wuhrẹ re ma riẹ uzẹme na kpahe Jihova, rehọ “ẹzi gbe uzẹme” gọe, je ru eware kpobi avọ oruọzewọ.—Jọn 4:24; Ẹf. 4:25; Hib. 13:18. w21.03 26-27 ¶3-5

Oware nọ u ru ẹkwotọ nana tubẹ mai siuru họ, etẹe egagọ uzẹme ọ jọ. Anwọ Pẹntikọst 33 C.E. ze, “ẹkwotọ Erru na” ọ gbẹ rrọ uzedhe oria jọ họ. O sae ginẹ jọ oria ovo jọ dẹẹ hẹ keme idibo Jihova a rrọ oria kpobi evaọ otọakpọ na. Nẹnẹ, “ẹkwotọ Erru na” yọ iruẹru idibo Jihova kpobi, te iwuhrẹ gbe usi uwoma ota nọ e rrọ abọ jọ egagọ rai. Evaọ edẹ urere na, ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na ọ ruọ eva “ẹkwotọ Erru na” unuẹse buobu no. Wọhọ oriruo, okenọ Nazi Germany ọ jọ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre, maero kọ evaọ etoke ẹmo akpọ avivẹ, ọ ruọ eva “ẹkwotọ Erru na” keme ọ lahiẹ idibo Ọghẹnẹ buobu je kpe ai no. Nọ Soviet Union ọ jọ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre evaọ okenọ Ẹmo Akpọ Avivẹ o kuhọ no, ovie nana ọ ruọ eva “ẹkwotọ Erru na” keme ọ lahiẹ idibo Ọghẹnẹ re, je mu ai no ẹwho rai kpohọ obọfa thethabọ. w20.05 13 ¶7-8

U wo ahwo jọ nọ a jọ egbẹnyusu Ọghẹnẹ taure Jesu o te ti whu kẹ omai. Abraham ọ jọ ohwo nọ o wo ẹrọwọ ọgaga. Nọ Abraham o whu no, nọ ikpe nọ e vrẹ odu ọvo (1,000) e make ruọ emu no, Jihova o se rie “ogbẹnyusu mẹ.” (Aiz. 41:8) Onana u dhesẹ nọ makọ uwhu o rẹ hẹriẹ usu nọ Jihova o wo kugbe egbẹnyusu riẹ hẹ. Jihova ọ gbẹ be kareghẹhọ Abraham ẹsikpobi. (Luk 20:37, 38) Omọfa jọ họ Job. Jihova ọ jọ iraro ikọ-odhiwu ta emamọ ẹme Job. Jihova o se rie, “ohwo okiẹrẹe nọ ọ gbakiete, nọ ọ be dhozọ Ọghẹnẹ jẹ be kẹnoma kẹ oware uyoma.” (Job 1:6-8) Kọ ẹvẹ Jihova o rri Daniẹl nọ ọ gọ riẹ te oware wọhọ ikpe udhone evaọ orẹwho egedhọ? Isiasa soso ikọ-odhiwu e ta kẹ Daniẹl nọ ọ kpako gaga no na inọ “ọ rrọ ghaghae gaga” kẹ Ọghẹnẹ. (Dan. 9:23; 10:11, 19) U mu omai ẹro nọ Jihova ọ be rọ ọwhọ hẹrẹ oke nọ ọ te kpare egbẹnyusu iyoyou riẹ nọ i whu no ze.—Job 14:15. w20.05 26-27 ¶3-4

Ohwo ọ sae riẹ izi Ọghẹnẹ jẹ tubẹ ta nọ e were riẹ. Rekọ oyena ovo o te lẹliẹe you Jihova jẹ rehọ eva riẹ kpobi koko izi riẹ? Kareghẹhọ nọ Ivi ọ riẹ uzi Ọghẹnẹ, rekọ o you Jihova nọ o jie uzi na ha, ere Adamu re. (Emu. 3:1-6) Fikiere orọnikọ ma te wuhrẹ ahwo izi Ọghẹnẹ no yọ u re no ho. Izi Jihova e rrọ wowoma gaga. (Ol. 119:97, 111, 112) Rekọ, ẹsejọhọ ahwo nọ ma bi wuhrẹ Ebaibol kugbe a ti rri rai ere he, ma gbe fiobọhọ kẹ ae riẹ nọ izi na i dhesẹ nọ Jihova o you omai hi. Fikiere, ma sae nọ ohwo na nọ: “Eme who roro nọ o lẹliẹ Ọghẹnẹ fi uzi nana họ? Eme onana u wuhrẹ owhẹ kpahe oghẹrẹ ohwo nọ ọ rrọ?” Ma te wuhrẹ emọ-uwuhrẹ Ebaibol mai re a roro kpahe oghẹrẹ ohwo nọ Jihova ọ rrọ je you rie, ẹsiẹe eme mai i ti ro te ai udu. Orọnikọ izi Ọghẹnẹ ọvo e te were ae he, a ti je you Jihova, ọnọ o jie izi na. A ti wo ẹrọwọ ọgaga nọ o ti fiobọhọ kẹ ae thihakọ odawọ kpobi nọ u ti te ai.—1 Kọr. 3:12-15. w20.06 10 ¶10-11

Ma re wo odiri kẹ ae keme, re ohwo ọ sai zihe bru Jihova ze, o rrọ oware asohẹrioke he. Inievo buobu nọ i zihe ze a ta nọ ekpako ukoko gbe inievo efa a weze bru ai unuẹse buobu taure a te ti nuhu oma. Oniọvo-ọmọtẹ jọ evaọ obọ Asia nọ a re se Nancy o kere nọ: “Ogbẹnyusu ọkpekpe mẹ jọ evaọ ukoko na o fiobọhọ kẹ omẹ gaga. O you omẹ wọhọ oniọvo riẹ nọ a yẹ tu ei. Ọ kareghẹhọ omẹ okenọ u kpemu, nọ ma jẹ hai ru eware kugbe. Ọ rẹ gaviezọ ziezi nọ mẹ tẹ be ta eware nọ e be kẹ omẹ uye, o wo odiri kẹhẹ. Yọ ẹsikpobi ọ rẹ kẹ omẹ ohrẹ. Ọ dhẹ kẹ omẹ vievie he, uvi ogbẹnyusu ọ rrọ.” Oware o tẹ be kẹ ohwo uye, o wọhọ oma nọ ọ nwa nọ o be dae gaga. Ọdawẹ nọ ma re dhesẹ o tẹ wọhọ oware nọ a re ro wholo iei re edada na i kpotọ. Inievo jọ nọ e siọ ewuhrẹ gbe usi uwoma ota ba no a ta nọ ohwo jọ evaọ ukoko na o ru rai oware nọ o da rai gaga evaọ okenọ u kpemu. Fikiere o be ruọ ae oma ha re a zihe bru Jihova ze. O sae jọ ejọ oma nọ a kienyẹ ae. Re a sai zihe ze, o gwọlọ nọ ohwo jọ ọ rẹ gaviezọ kẹ ae ziezi jẹ daoma dhesẹ ororokẹ. w20.06 26 ¶10-11

Ẹsikpobi nọ who fi odawọ kparobọ, o rẹ kẹ owhẹ udu nọ who re ro fi edawọ efa kparobọ. Kareghẹhọ re inọ Setan họ ọnọ ọ wha riẹ ze nọ ahwo a gbe bi ro rri ọfariẹ-ogbe fihọ uzioraha ha na. Fikiere, nọ who gbe kie kẹ odawọ ọfariẹ-ogbe he yọ ‘omuomu na who fi kparobọ na.’ Ma riẹ vevẹ nọ Jihova o wo udu nọ ọ rẹ rọ ta nọ oware u yoma. Yọ ma be daoma kpobi re ma koko izi riẹ. Rekọ ma tẹ raha uzi, ma rẹ lẹ se Jihova jẹ feva kẹe. (1 Jọn 1:9) Otẹrọnọ uzi ulogbo ma raha, ma rẹ ta kẹ ekpako nọ Jihova o ro mu na re a fiobọhọ kẹ omai. (Jem. 5:14-16) Rekọ u fo ho re ma rri omamai inọ ma sae gbẹ gọ Ọghẹnẹ hẹ fiki eware jọ nọ e thọ omai obọ evaọ okenọ u kpemu. Fikieme? Keme Ọsẹ oyoyou mai na o vi Ọmọ riẹ ze ti whu kẹ omai re ọ sae rọ izieraha mai vrẹ omai. Jihova ọ jọ Ebaibol na ta nọ ọ te rọvrẹ erahaizi nọ i kurẹriẹ, yọ ere o re gine ru. Fikiere ma rẹ sae gbẹ gọe ababọ udu nọ u re brukpe omai o tẹ make rọnọ ma raha uzi jọ evaọ okenọ u kpemu.—1 Jọn 2:1, 2, 12; 3:19, 20. w20.07 22-23 ¶9-10

Oke jọ o jariẹ nọ Jihova ọvo ọ jọ uzuazọ. Rekọ o mu oma họ họ. U du gwọlọ nọ ohwo jọ ọ rẹ jọ kugbei re ọ tẹ te wereva ha. Ghele na, Ọghẹnẹ ọ riẹ nọ uzuazọ o rẹ were. Fikinọ Jihova ọ rrọ yoyou, o te mu eware họ ẹma re a wo uzuazọ re. (1 Jọn 4:19) Jihova ọ kake ma Jesu. Kẹsena ọ tẹ rehọ iẹe “ma eware efa kpobi.” (Kọl. 1:16) Eva e were Jesu gaga inọ o lele Ọsẹ riẹ ru iruo. (Itẹ 8:30) Eva e were ikọ-odhiwu re. Fikieme? Keme iraro rai Jihova avọ Jesu a jọ ma eware efa kpobi evaọ odhiwu gbe akpọ. Eme u dhesẹ nọ eva e were rai? “A jẹ koyẹ” nọ Jihova ọ ma otọakpọ na no, yọ u muẹro nọ a jẹ koyẹ ẹsikpobi nọ a ruẹ eware efa nọ Jihova ọ ma unọjọ utọjọ, maero kọ ohwo-akpọ nọ o ro ku emama riẹ họ. (Job 38:7; Itẹ 8:31, ) Oware kpobi nọ Jihova ọ ma u dhesẹ nọ o wo uyoyou gbe areghẹ.—Ol. 104:24; Rom 1:20. w20.08 14 ¶1-2

Jihova ọ ma omai evaọ oghẹrẹ nọ ma rẹ rọ gwọlọ you amọfa, yọ ma rẹ jẹ gwọlọ nọ amọfa a you omai re. Oyejabọ nọ o rẹ rọ da omai gaga nọ a te bi mukpahe omai na, nọ ozọ o sai tube ro mu omai dede na. Oniọvo-ọmọzae jọ o kere nọ: “U wo oke jọ nọ isoja e rọ tehe omẹ, la omẹ eka, je seha kẹ omẹ nọ a ti gbedha họ omẹ aro fikinọ mẹ yọ Osẹri Jihova. O lẹliẹ oma vuọ omẹ gaga, ozọ u te je mu omẹ.” O rẹ ginẹ kẹ uye gaga nọ a te bi mukpahe omai, rekọ u re gbe omai unu hu. Jesu ọ ta riẹ no vẹre inọ a ti mukpahe omai. Fikieme akpọ na o bi ro mukpahe ilele Jesu? Fikinọ wọhọ Jesu, ma “wo obọ kugbe akpọ na ha.” (Jọn 15:17-19) Fikiere, dede nọ ma rẹ kẹ egọmeti adhẹẹ, ma rẹ rọ adhẹẹ nọ o te Ọghẹnẹ kẹ egọmeti hayo eware sa-sa nọ i dikihẹ kẹ orẹwho ho. Jihova ọvo ma rẹ gọ, hayo kẹ adhẹe otiọye. Ma rọwo nọ Jihova o wo udu nọ o re ro su ahwo-akpọ, rekọ Setan avọ “ubi” riẹ hayo ahwo riẹ a rọwo onana vievie he. (Emu. 3:1-5, 15, ẹme-obotọ) Ma be ta usi uwoma kẹ ahwo kpobi inọ Uvie Ọghẹnẹ ọvo u ti ku ebẹbẹ akpọ na họ, gbe inọ Uvie na o te raha ahwo kpobi nọ a be wọso ẹe. (Dan. 2:44; Evia. 19:19-21) Ovuẹ Uvie na yọ emamọ usi kẹ ahwo nọ a wo omaurokpotọ, rekọ evaọ ezọ ahwo omuomu yọ ekpehre usi. w21.03 20 ¶1-2

Jihova o rri inievo-emetẹ nọ e rrọ ukoko na ghaghae gaga, keme a bi ru emamọ iruo evaọ ukoko na. Inievo ukoko na a rẹ ta ẹme ezi rai fiki areghẹ, ẹrọwọ, ọwhọ, udu, ọghoruo, gbe iruo iwoma rai. (Luk 8:2, 3; Iruẹru 16:14, 15; Rom 16:3, 6; Fil. 4:3; Hib. 11:11, 31, 35) Ma wo inievo buobu nọ e kpako no evaọ ukoko na re. O sae jọ nọ oghẹrẹ eyao sa-sa nọ owho u re si lele oma o be lahiẹ inievo nana jọ, te enọ i kri ukoko na no te enọ i kurẹriẹ obọ. Ghele na, a be dawo utho oma rai evaọ usi uwoma ota na, jẹ be daoma wuhrẹ amọfa jẹ tuduhọ ae awọ. Ma bi gine wuhrẹ eware buobu mi ai. Evaọ uzẹme, a rrọ ghaghae kẹ omai gbe Jihova. (Itẹ 16:31) Roro kpahe izoge nọ e rrọ ukoko na re. Nọ a be rro ze na, a be nyaku ebẹbẹ buobu evaọ akpọ nana nọ Setan ọ be kpọ jẹ be rọ iroro iyoma riẹ raha na. O make rrọ ere na, izoge nana a rẹ kuyo ziezi evaọ ewuhrẹ, ta usi uwoma ziezi, jẹ gbaudu ta oware nọ a riẹ nọ u kiehọ, yọ onana o be hai ru ẹrọwọ mai ga. Ẹhẹ, whai izoge na wha rrọ ghaghae kẹ Jihova!—Ol. 8:2. w20.08 21-22 ¶9-11

Ma te mu usi uwoma họ no, ahwo a vẹ te riẹ nọ kpakọ mai yọ Isẹri Jihova a ve mu omai họ ekpokpo. Ma te rẹriẹ ovao dhe ebẹbẹ nọ e wọhọ ẹkporo. Wọhọ oriruo, ahwo uviuwou mai a ti kpokpo omai, ahwo a ti se omai ẹkoko yọ ejọ e te gwọlọ gaviezọ kẹ omai hi. Ẹvẹ whọ sai ro wo udu? Orọ ọsosuọ, hae kareghẹhọ nọ Olori mai Jesu nọ ọ rrọ obọ odhiwu ọ gbẹ be rẹrote iruo na wọhọ epanọ o bi ru anwẹdẹ. (Jọn 16:33; Evia. 14:14-16) U te no ere no, hae kareghẹhọ eyaa nọ Jihova ọ ya kẹ owhẹ inọ ọ te rẹrote owhẹ, re u je mu owhẹ ẹro nọ o ti ru epanọ ọ ta na. (Mat. 6:32-34) Oyena u te mu owhẹ ẹro ziezi u ti fiobọhọ kẹ owhẹ wo udu. Nọ whọ ta kẹ egbẹnyusu gbe ahwo uviuwou ra nọ Isẹri Jihova a bi wuhrẹ Ebaibol kugbe owhẹ je mu ewuhrẹ họ ẹnya no, yọ ẹrọwọ who dhesẹ na. Avro ọ riẹ hẹ, whọ siọ iruemu jọ nọ i fo ho ba no je bi koko izi Jihova enẹna. Ababọ ẹrọwọ gbe udu, whọ hae te sai ru onana ha. Whọ jọ obọ o rrọ owhẹ hẹ, gbe wo udu. Jọ u mu owhẹ ẹro nọ “Jihova Ọghẹnẹ ra ọ rrọ kugbe owhẹ evaọ oria kpobi nọ whọ be nya.”—Jos. 1:7-9. w20.09 5 ¶11-12

Asa o ru oware areghẹ gaga. O fi eva riẹ kpobi họ Jihova. Onana yọ emamọ oriruo nọ u fo nọ ma rẹ rọ aro kele. Oke kpobi ọ jẹ gọ Jihova, te oke ebẹbẹ te oke ufuoma. Oke nọ a rehọ iẹe mu ovie, “Asa ọ rehọ udu riẹ kpobi kẹ Jihova,” yọ o ru onana evaọ edẹ uzuazọ riẹ kpobi. (1 Iv. 15:14, ẹme-obotọ) Edhere jọ nọ o ro dhesẹ nọ ọ rọ udu riẹ kpobi kẹ Jihova họ, o si egagọ erue no ẹkwotọ Juda soso. Ebaibol ọ ta nọ “o si egbada-idhe erẹwho efa jegbe eria ikpehru na no, o kporo ipila ọrẹri na je ko ekpọ ọrẹri na fihọ otọ.” (2 Irv. 14:3, 5) O tube si Meaka oni-ologbo riẹ no ọkwa oni ovie nọ ọ jọ evaọ isuẹsu na. Fikieme? Keme Meaka o ru ẹmẹdhọ ọtọtọ jọ nọ ahwo a jẹ gọ. (1 Iv. 15:11-13) Orọnikọ Asa o si egagọ erue no ẹkwotọ na ọvo ho. O fiobọhọ kẹ ahwo nọ a jọ ẹkwotọ Juda wariẹ mu Jihova họ ẹgọ. Jihova ọ ghale Asa, o te ru nọ ahwo nọ a jọ Juda soso a ro wo ufuoma. Evaọ ikpe ikpe soso evaọ etoke esuo Asa, “ukpokpoma o jọ ẹkwotọ na ha.”—2 Irv. 14:1, 4, 6. w20.09 14 ¶2-3

Ẹsibuobu ma rẹ rọ oware oghaghae mai kẹ omọfa re o kru kẹ omai. Wọhọ oriruo, ma re fi ugho họ ebanke re a sẹro riẹ kẹ omai. Ma tẹ rọ oware oghaghae mai kẹ ohwo kru, ma rẹ gwọlọ nọ o vru hayo a thoi hi. Pọl ukọ na ọ kareghẹhọ Timoti inọ a mu oware oghaghae jọ họ iẹe obọ. Eme ọye? Eriariẹ oware nọ Ọghẹnẹ o wo họ iroro kẹ ohwo-akpọ. A te je mu oware oghaghae ofa họ iẹe obọ. A ta kẹe nọ ọ “vuẹ ẹme na,” inọ jọ o “ru iruo ọtausiuwoma.” (2 Tim. 4:2, 5) Pọl ọ kpokpa họ Timoti obọ nọ ọ sẹro oware nọ a mu họ iẹe obọ na. A mu eware eghaghae jọ họ omai obọ wọhọ epanọ a mu họ Timoti obọ na. Jihova o bi fiobọhọ kẹ omai wo otoriẹ Ẹme riẹ gbagba. Eware nọ ma bi wuhrẹ evaọ Ebaibol na e rrọ ghaghae keme i re fiobọhọ kẹ omai wo usu okpekpe kugbe Jihova. I re je ru omai riẹ oware nọ o rẹ kẹ uvi evawere. Ma te wuhrẹ eware nana je bi fi ai họ iruo, ohwo ọvo ọ rẹ sae viẹ omai họ họ. Onana u re je fiobọhọ kẹ omai kẹnoma kẹ ikpehre iruemu.—1 Kọr. 6:9-11. w20.09 26 ¶1-3

U fo nọ ohwo nọ who bi wuhrẹ ọ rẹ jọ oma ra ruẹ nọ eware nọ who bi wuhrẹ iẹe evaọ Ebaibol na e be were owhẹ oma, i te je mu owhẹ ẹro. Who te ru ere ẹsiẹe eware nọ who bi wuhrẹ iẹe na e te mae rọ were iẹe. Whọ sae vuẹe epanọ eware nọ who wuhrẹ no Ebaibol ze i ro fiobọhọ kẹ owhẹ no. Ọyomariẹ ọ vẹ te ruẹ nọ ehrẹ nọ e rrọ Ebaibol na e sai fiobọhọ kẹe re. Nọ who te bi wuhrẹ Ebaibol kugbe ohwo, whọ sai gbiku ohwo jọ nọ o wo ọkpọ ebẹbẹ riẹ na vẹre, nọ o fi rai kparobọ no. Otẹrọnọ whọ riẹ oniọvo otiọye jọ, whọ sai sei gboma kpohọ uwuhrẹ na. Ẹsejọhọ iku omariẹ nọ o ti gbe ze i ti fiobọhọ kẹ ohwo nọ who bi wuhrẹ na. Fiobọhọ kẹ ohwo nọ who bi wuhrẹ na ruẹ nọ ehrẹ Ebaibol e rẹ sai fiobọhọ kẹe yeri emamọ uzuazọ. Otẹrọnọ ohwo nọ who bi wuhrẹ na ọ rọo no, kọ ọzae hayo aye riẹ ọ be hai kuomagbe owhai nọ wha te bi wuhrẹ? Otẹrọnọ ọ be hai kuomagbe owhai hi, ta kẹe re o kuomagbe owhai wuhrẹ. Ta kẹ ohwo nọ who bi wuhrẹ na re ọ hae ta eware nọ o bi wuhrẹ na kẹ imoni gbe egbẹnyusu riẹ.—Jọn 1:40-45. w20.10 16 ¶7-9

Josẹf avọ Meri a rọ Ẹme Ọghẹnẹ wuhrẹ Jesu. Onana u fiobọhọ kẹe kruga evaọ egagọ Ọghẹnẹ nọ ọ jẹ rro ze. Oware nọ u fiobọhọ kẹ Josẹf avọ Meri ru onana họ, a lele oware nọ Jihova ọ ta nọ esẹgbini a re ru. (Izie. 6:6, 7) Josẹf avọ Meri a you Jihova gaga, yọ oware nọ o jarai oja kpobi họ re a fiobọhọ kẹ emọ rai you Jihova epọvo na re. Josẹf avọ Meri a jẹ romakẹ egagọ Ọghẹnẹ ẹsikpobi yọ emọ rai a jẹ hae jọ kugbe ai. Ababọ avro aikpobi a jẹ hai kpohọ isinagọgo nọ ọ jọ Nazarẹt koka koka nyai wuhrẹ ẹme Ọghẹnẹ, yọ a jẹ hai kpobọ Jerusalẹm kukpe kukpe nyai ru ehaa Ọnyavrẹ na. (Luk 2:41; 4:16) Ẹsejọhọ nọ a tẹ rrọ edhere bi kpobọ Jerusalẹm yọ a bi gbiku kẹ Jesu gbe emọ rai nọ i kiọkọ kpahe eware nọ e via kẹ idibo Jihova evaọ oke nọ u kpemu. Yọ o sae jọnọ a jẹ hae wẹriẹ eria jọ nọ a gbiku rai fihọ ikere na re a dhesẹ ai kẹ emọ na. Nọ emọ na i bi bu na, ma riẹ nọ re a hai ru eware nọ i kiekpahe egagọ Ọghẹnẹ ẹsikpobi o te lọhọ kẹ Josẹf avọ Meri tere he. Rekọ a ruabọhọ onana. Who rri irere nọ i no rie ze! Fikinọ a rọ egagọ Jihova karo evaọ uzuazọ, onana u ru nọ uviuwou na kpobi u ro wo usu okpekpe kugbe Jihova. w20.10 28 ¶8-9

Oniọvo o te zizie owhẹ kpahotọ inọ wha gbẹ nyai wuhrẹ ohwo, u re woma re whọ ruẹrẹ oria nọ a ti wuhrẹ na kpahe. Ọkobaro obọdẹ jọ nọ a re se Dorin ọ ta nọ: “O rẹ were omẹ nọ oniọvo nọ ma gbẹ be nyai wuhrẹ Ebaibol kugbe ohwo ọ tẹ ruẹrẹ oma kpahe, keme ere ọ te rọ zọhọ fihọ uwuhrẹ na ziezi.” U te no ere no, ohwo na ọ te ruẹ nọ wha ruẹrẹ oma kpahe ziezi, ọ vẹ te hae daoma ruẹrẹ oma kpahe re. Whọ gbẹ make sae romatotọ ruẹrẹ oma kpahe he, daoma riẹ igogo eware nọ uwuhrẹ na o ta kpahe. Olẹ nọ a rẹ lẹ nọ a te bi wuhrẹ Ebaibol kugbe ohwo u wuzou gaga. Fikiere nọ oniọvo na ọ tẹ vuẹ owhẹ nọ whọ te lẹ, romatotọ roro kpahe eme nọ whọ te ta evaọ olẹ na. Ere olẹ ra u ti ro muame. (Ol. 141:2) Hanae nọ ọ be rria obọ Japan ọ kareghẹhọ olẹ nọ oniọvo-ọmọtẹ nọ o lele ọnọ o je wuhrẹ Ebaibol kugbei ọ lẹ evaọ oke nọ a nyai wuhrẹ kugbei. Hanae ọ ta nọ: “Mẹ ruẹ nọ oniọvo na o wo usu okpekpe kugbe Jihova, mẹ tẹ gwọlọ nọ ere mẹ rẹ jọ re. Yọ eva e were omẹ gaga inọ ọ fodẹ odẹ mẹ evaọ olẹ na.” w21.03 9-10 ¶7-8

Jesu ọ ta kẹ Pọl ukọ na nọ o ti te Rom. Rekọ ahwo Ju jọ evaọ Jerusalẹm a gwọlọ nọ a re dhere oria jọ evaọ edhere re a kpei no. Nọ oletu ogbaẹmo nọ a re se Klọdiọs Lisias o yo kpahe onana, ọ tẹ gbaemu nọ ọ rẹ thọ Pọl no obọ rai. Klọdiọs ọ tẹ nwane ruẹrẹ egbaẹmo buobu họ nọ i su Pọl te obọ Sisaria. Nọ a te Sisaria, Fẹliks ọba na ọ tẹ ta nọ “a rou rie evaọ ighẹ Herọd ovie na.” Ere ọ rọ thọ Pọl no obọ ahwo nọ a jẹ te gwọlọ kpei no. (Iruẹru 23:12-35) Rekọ oke nana ọba nọ a re se Fẹstọs ọ rehọ ẹta Fẹliks no, yọ “ọ gwọlọ ru re eva riẹ e were ahwo Ju na.” Ọ nọ Pọl nọ: “Kọ whọ gwọlọ nọ who re kpobọ Jerusalẹm re a jọ aro mẹ gu owhẹ ẹdhọ evaọ obei?” Pọl ọ riẹ nọ ẹsejọhọ a ti kpei no evaọ obọ Jerusalẹm. Fikiere ọ tẹ ta nọ: “Mẹ kpare ẹdhọ mẹ bru Siza!” Fẹstọs ọ tẹ ta kẹ Pọl nọ: “Siza whọ kpare ẹdhọ ra bru; yọ obọ Siza whọ te nya.” U ti gbe kri hi, Pọl o ti kpobọ Rom, obonọ obọ ahwo Ju nọ a gwọlọ kpei no na u gbe ti jo tei hi.—Iruẹru 25:6-12. w20.11 13 ¶4; 14 ¶8-10

Mai ọvuọvo nọ udu u re brukpe ẹsejọ họ ọ rrọ họ. Wọhọ oriruo, udu u re brukpe ahwo jọ fiki eware nọ a ru taure a te ti kurẹriẹ ziọ ukoko na. U wo amọfa nọ udu u re brukpe fiki eware nọ a ru thọ nọ a họ-ame no. (Rom 3:23) Dede nọ ma gwọlọ ru oware nọ u kiehọ evaọ aro Jihova, “mai kpobi ma re zoruẹ unuẹse buobu.” (Jem. 3:2; Rom 7:21-23) Ohwo ọvo nọ eva e rẹ were nọ udu u te bi brukpei ọ rrọ họ, rekọ udu nọ u re brukpe ohwo na u re fiobọhọ evaọ abọjọ. Ẹvẹ ma rọ ta ere? Keme udu u te bi brukpe ohwo fiki oware nọ o ru thọ, o rẹ whae ze nọ o re ro siobọno oware uyoma na jẹ gbaemu nọ ọ rẹ gbẹ wariẹe he. (Hib. 12:12, 13) Nọ Jihova ọ tẹ rọ oware nọ ma ru thọ vrẹ omai no, udu o sai gbe brukpe omai ghele. O rẹ sae whae ze nọ ma gbe ro kruga evaọ egagọ Jihova ha. (Ol. 31:10; 38:3, 4) Rekọ ma rẹ kuvẹ vievie he re udu mai o hai brukpe omai kẹse kẹse. Eva e rẹ were Setan gaga nọ ma te rri omamai inọ ma te ohwo nọ ọ rẹ sae gbẹ gọ Jihova ha, dede nọ Jihova o rri omai ere he.—Je rri 2 Ahwo Kọrint 2:5-7, 11. w20.11 27 ¶12-13

Ọso-ilezi nọ o kere Olezi nana yọ ohwo orua Livae. Nọ u te oke jọ, ọ tẹ jẹ re ahwo omorro gbe ahwo omuomu ihri. Orọnọ fiki ikpehre eware nọ a je ru ọ jẹ rọ re ae ihri hi rekọ o rri nọ a be reakpọ kuoma. (Ol. 73:2-9, 11-14) O wọhọ nọ a wo emamọ oware kpobi nọ ohwo-akpọ ọ gwọlọ. A fe, a je yeri emamọ uzuazọ, yọ oware ovo u je ru ai ruawa ha. O gwọlọ nọ ohwo orua Livae na o re rri eware epanọ Jihova o rri rai. Nọ o ru ere, ọ tẹ wariẹ mu eva họ ẹwere. Ọ tubẹ ta kẹ Jihova nọ: “U te no owhẹ no, mẹ gwọlọ oware ofa ha evaọ otọakpọ na.” (Ol. 73:25) U fo re mai omamai ma re ahwo omuomu ihri vievie he, o tẹ make wọhọ nọ a be reakpọ kuoma. Evawere nọ a wo e rẹ tọ họ. (Ọtausi. 8:12, 13) Ma tẹ be re ae ihri, o rẹ sae lẹliẹ udu whrehe omai. O rẹ sae raha usu mai avọ Jihova dede. Fikiere whọ tẹ ruẹ nọ whọ be re ahwo oyoma ihri fikinọ who roro nọ a be reakpọ kuoma, daoma ru oware nọ ohwo orua Livae na o ru na. Gaviezọ kẹ ehrẹ nọ Ọghẹnẹ ọ be kẹ owhẹ, re whọ jẹ nyusu kugbe ahwo nọ a bi ru oreva Jihova. Otẹrọnọ usu nọ who wo kugbe Jihova họ oware nọ o be mae kẹ owhẹ evawere, yọ uvi evawere who wo na. Evawere ra e te tọ. U ti je ru nọ who ti ro wo “uvi uzuazọ na.”—1 Tim. 6:19. w20.12 19 ¶14-16

Nọ whọ tẹ be lẹ se Jihova kpahe eware nọ whọ be ruawa rai, kareghẹhọ yere iei kẹ eware nọ o ru kẹ owhẹ no. U fo re ma kareghẹhọ eware iwoma nọ Ọghẹnẹ o ru kẹ omai no, o tẹ make rọnọ eware e rrọ gaga kẹ omai. Whọ gbẹ make riẹ uzedhe ẹme nọ whọ rẹ ta ha, riẹ nọ Jihova o re yo olẹ na ghele nọ who te bo ọvo nọ ‘Ivie, dhogbo bru omẹ ze!’ (2 Irv. 18:31) Rẹroso Jihova, who ru orọ udu ra ha. Evaọ oke Aizaya ọruẹaro na, ozọ u je mu ahwo Juda inọ ahwo Asiria a be wọ ẹmo bru ai ze. Fiki awa inọ ahwo Asiria a te nyaze ti mu ai kpohọ igbo, a tẹ dhẹ bru ahwo Ijipti nọ a be gọ Jihova ha re a fiobọhọ kẹ ae. (Aiz. 30:1, 2) Jihova ọ ta kẹ ae nọ owọ yena nọ a jẹ na u ti si uye se ai. (Aiz. 30:7, 12, 13) Kẹsena Jihova ọ tẹ rọ ọruẹaro riẹ vuẹ ahwo na oware nọ a re ru re a wo ufuoma. Ọ ta nọ: “Wha tẹ fọ je fievahọ omẹ, wha ti wo ẹgba.”—Aiz. 30:15b. w21.01 3-4 ¶8-9

Nọ Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na a te kru ẹrọwọ rai te urere, a vẹ te jọ ivie gbe izerẹ nọ i ti lele Kristi su evaọ obọ odhiwu. (Evia. 20:6) Nọ ahwo idu udhuhrẹ-gbene (144,000) na kpobi a te te obọ odhiwu no, eva e te were Jihova, Jesu gbe ikọ-odhiwu na gaga. Nọ Jọn ukọ na ọ ta kpahe ahwo idu udhuhrẹ-gbene nọ e te jọ ivie gbe izerẹ na no, ọ tẹ ruẹ oware ofa nọ u gbe rie unu gaga. Ọ ruẹ “ogbotu obuobu” nọ e zọ evaọ ẹmo Amagidọn. Enana i wo ohẹriẹ no utu ọsosuọ na. Utu ọsosuọ na u wo unu. Rekọ ahwo nana nọ a wariẹ dhesẹ kẹ Jọn na a wo unu hu. (Evia. 7:9, 10) A “ku iwu ithethei efuafo họ,” onọ u dhesẹ nọ a bi yoẹme kẹ Ọghẹnẹ gbe Kristi jẹ “kare epe” evaọ akpọ Setan nana. (Jem. 1:27) A bi bo inọ Jihova, gbe Jesu nọ ọ rrọ Omogodẹ Ọghẹnẹ a siwi rai no. A kru eya iriẹ họ obọ, onọ u dhesẹ nọ a vuhumu nọ Jesu họ Ovie nọ Jihova o ro mu.—Je rri Jọn 12:12, 13. w21.01 15-16 ¶6-7

Ọzae ọ sae rẹrote uviuwou riẹ ziezi nọ ọ tẹ rọ aro kele Jihova avọ Jesu evaọ oghẹrẹ nọ a bi ru ahwo nọ a rrọ otọ rai. Wọhọ oriruo, dai roro kpahe ẹme omaurokpotọ. Jihova ọ mai wo areghẹ evaọ odhiwu gbe akpọ. O make rrọ ere na, ọ rẹ gaviezọ kẹ idibo riẹ je ru oware nọ a ta. (Emu. 18:23, 24, 32) Jihova ọ rrọ gbagba, rekọ o re rẹro nọ oware kpobi nọ ma bi ru o rẹ jọ gbagba ha. Ukpoye o re fiobọhọ kẹ omai ahwo-akpọ nọ ma te ruthọ, re oware ovo o gbẹ raha usu mai kugbe ọyomariẹ hẹ. (Ol. 113:6, 7) Ebaibol ọ tubẹ ta nọ Jihova yọ “ofiobọhọ.” (Ol. 27:9; Hib. 13:6) Devidi ovie na ọ ta nọ omaurokpotọ nọ Jihova o wo oye u ru nọ ọ sai ro fiobọhọ kẹe ru iruo ilogbo nọ ọyomariẹ o ru na. Joma ta kpahe Jesu. Dede nọ ọye họ Olori nọ o wuzou ilele riẹ, ọ wozẹ awọ rai. Jesu omariẹ ọ ta nọ: “Me bi fi oriruo họ otọ kẹ owhai, re epanọ me ru kẹ owhai na, wha ru ere re.” (Jọn 13:12-17) Dede nọ Jesu yọ ohwo ologbo, o je rẹro nọ ahwo a rẹ gbodibo kẹe he. Ukpoye, ọye họ ọnọ ọ gbodibo kẹ ahwo.—Mat. 20:28. w21.02 3-4 ¶8-10

Whai izoge, iruo buobu e vọ ukoko na nọ wha rẹ sai ru. Wha rrọ gragragra, wha te je wo ẹgba. Wha be hai ru eware buobu ro fiobọhọ kẹ inievo nọ e rrọ ukoko na. Ẹsejọhọ wha bi rẹro oke nọ a te rọ rehọ owhai mu idibo iruiruo. Rekọ ẹsejọ wha sai roro nọ inievo na a bi rri owhai fihọ emaha, inọ wha ri wo eriariẹ te ahwo nọ a rẹ kẹ iruo nọ i wuzou evaọ ukoko na ha. Dede nọ wha re make kpako tere he, eware buobu e riẹ nọ wha rẹ sai ru enẹna nọ inievo ukoko na a re ro fievahọ owhai jẹ kẹ owhai adhẹẹ. Whai izoge, u wo eware jọ nọ wha riẹ eru nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹ inievo ukoko na. Wọhọ oriruo, wha sae ruẹ nọ inievo jọ nọ e kpako no a rrọ ukoko rai. Inievo itienana a sai wo ifonu hayo etablẹte nọ a sae rọ ruẹrẹ oma kpahe kẹ ewuhrẹ je ro ru uwuhrẹ omobọ ohwo, rekọ a riẹ kpahe eware nana tere he. Whai nọ wha riẹ kpahe eware nana wha te dhesẹ oghẹrẹ nọ a re ru ai kẹ inievo itiena nọ e kpako no na, eva e rẹ were ai wo umuo ho. Oware kpobi nọ wha bi ru, wha ru ei evaọ oghẹrẹ nọ Ọsẹ obọ odhiwu rai ọ rẹ rọ rehọ owhai seha. w21.03 2 ¶1, 3; 7 ¶18

Nọ aye ọ tẹ make riẹ obe vi ọzae riẹ, ọzae na họ ohwo nọ ọ rẹ kobaro evaọ egagọ uviuwou gbe iruẹru ukoko na efa. (Ẹf. 6:4) Aye ọ rẹ tha ọzae riẹ uke evaọ eware kpobi nọ o bi ru re ahwo uviuwou riẹ a kruga evaọ egagọ Ọghẹnẹ. O make rrọ ere na ọye ọvo o re ru eware jọ kẹ omariẹ nọ ẹrọwọ riẹ ọ rẹ rọ ga. Fikiere, ọ rẹ ruẹrẹ oke fihọ nọ o re ro ru ewuhrẹ omobọ riẹ, jẹ hai roro didi kpahe eware nọ o wuhrẹ. Ere nọ o bi ru na, u ti fiobọhọ kẹe nọ o ti ro you Jihova jẹ kẹe adhẹẹ, u ve ti je ru nọ o te rọ were iẹe re ọ romakpotọ kẹ ọzae riẹ. Eyae nọ e be romakpotọ kẹ ezae rai fikinọ a you Jihova a re wo evawere vi enọ i bi veghe uzou kẹ ezae rai. Inievo-emetẹ itieye na a bi fi emamọ oriruo hotọ kẹ izoge emetẹ gbe izoge emezae. Yọ oria kpobi nọ a rrọ, udhedhẹ gbe evawere e rẹ jariẹ, te obọ uwou hayo ukoko na. (Tait. 2:3-5) Evaọ akpọ na soso nẹnẹ, inievo-emetẹ e mai bu evaọ usu idibo Ọghẹnẹ.—Ol. 68:11. w21.02 13 ¶21-23

Pọl ukọ na yọ ohwo nọ o thihakọ gaga nọ ma rẹ sae rọ aro kele. U wo oke jọ nọ o jariẹ oma nọ ọ ga ha. Rekọ ọ sai thihakọ keme ọ riẹ nọ obọ Jihova ẹgba riẹ o bi no ze. (2 Kọr. 12:8-10; Fil. 4:13) Ma te wo omaurokpotọ jẹ be hae kareghẹhọ nọ Jihova họ Ọnọ o ti fiobọhọ kẹ omai, ma sai wo udu gbe ẹgba wọhọ epanọ o jọ kẹ Pọl ukọ na. (Jem. 4:10) Ebẹbẹ gbe edawọ nọ i bi te omai na, obọ Jihova i bi no ze he. Jemis olele na ọ ta nọ: “Nọ odawọ u te te ohwo jọ, jọ ọ ta ha inọ: ‘Ọghẹnẹ ọ be dawo omẹ na.’ Keme a sae rọ eware imuomu rọ dawo Ọghẹnẹ hẹ, yọ ọyomariẹ ọ rẹ rehọ eware itieye dawo ohwo ọvo ho.” (Jem. 1:13) Ẹme Jemis nana o te gine mu omai ẹro, ma ti si kẹle Ọsẹ obọ odhiwu mai nọ ọ rrọ yoyou na ziezi. Jihova “o re nwene he.” (Jem. 1:17) Jihova ọ jọ kugbe Ileleikristi ọsosuọ na evaọ ebẹbẹ rai kpobi, yọ o ti ru epọvo na kẹ omai kpobi nẹnẹ re. Hae lẹ se Jihova gaga re o fiobọhọ kẹ owhẹ wo areghẹ, ẹrọwọ gbe udu. Ọ te kuyo elẹ ra. w21.02 31 ¶19-21

Ohwo nọ a bi wuhrẹ Ebaibol ọ tẹ ziọ ewuhrẹ, whẹtiẹ iẹe homa ro dhesẹ nọ whọ gwọlọ ewoma riẹ. Who te ru ere, yọ whọ be tuduhọ iẹe awọ. (Fil. 2:4) Who te muẹrohọ nọ o nwene no evaọ oware jọ, whọ sai jiri iei. Whọ sae jẹ nọe kpahe obe uwuhrẹ Ebaibol riẹ, uviuwou riẹ, gbe iruo riẹ. Dede na, orọnikọ whọ rẹ kiotọ riẹ hẹ. Whọ tẹ be hai lele iei ta ẹme enẹ, u re ru nọ wha rẹ rọ kẹle ohwohwo ziezi. Ma te mu usu kugbei ere, o rẹ whae ze nọ ọ te rọ gwọlọ te kẹ ame-ọhọ. Nọ ohwo na ọ be daoma nwene na, ru re ukoko na o reriae oma. Whọ sai ru ere nọ who te bi sei gboma. (Hib. 13:2) Nọ ohwo nọ a bi wuhrẹ Ebaibol kugbe o te zihe ruọ owhowho-uvie no, whọ sae hai zizie iei re wha gbe kpohọ usi uwoma. Diego nọ ọ rrọ obọ Brazil ọ ta nọ: “Inievo buobu a jẹ hai zizie omẹ re ma gbe kpohọ usi uwoma. Yọ ere mẹ jẹ mae rọ riẹ ae ziezi. Mẹ jọ obọ rai wuhrẹ eware buobu, yọ usu mẹ kugbe ai u ru nọ me ro si kẹle Jihova avọ Jesu ziezi.” w21.03 12 ¶15-16

Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ nọ jọ a you ewegrẹ rai. (Mat. 5:44, 45) Kọ onana o lọhọ tere? Ijo. Rekọ ẹzi Ọghẹnẹ ọ sai fiobọhọ kẹ omai ru ei. Uyoyou, odiri, uwowou, ẹwolẹ, gbe omonyẹ yọ iruemu jọ nọ ẹzi Ọghẹnẹ o re fiobọhọ kẹ ohwo wo. (Gal. 5:22, 23) Iruemu nana i re fiobọhọ kẹ omai thihakọ nọ a te bi mukpahe omai. Ahwo jọ nọ a jẹ wọso omai vẹre a nwene fikinọ ọzae rai, aye rai, ọmọ rai hayo Osẹri Jihova nọ a gbẹ rrọ oria o wo emamọ iruemu nana. Ahwo otiọye jọ a zihe ruọ inievo mai no enẹna. Fikiere nọ o tẹ rrọ bẹbẹ kẹ owhẹ re who you ahwo nọ a bi mukpahe owhẹ fikinọ whẹ yọ Osẹri Jihova, lẹ se Jihova re ọ kẹ owhẹ ẹzi riẹ. (Luk 11:13) Jọ u mu owhẹ ẹro nọ oware nọ Ọghẹnẹ ọ ta nọ ma ru oye o rẹ mai woma ẹsikpobi. (Itẹ 3:5-7) Omukpahọ ọ sae jọ gaga jẹ wha edada ze. Rekọ uyoyou o ga vi ei kpekufiẹ. Ma te you ahwo nọ a bi mukpahe omai o sae lẹliẹ ai nwene. U re je ru eva were Jihova. Rekọ ahwo nọ a bi mukpahe omai a gbẹ maki nwene he, eva e rẹ sae were omai ghele. w21.03 23 ¶13; 24 ¶15, 17

Joẹl ọruẹaro na ọ jẹ ta kpahe egbaẹmo nọ e te wọ ohọre ze. (Joẹl 2:1, 8, 11) Jihova ọ ta nọ ọ te rọ “ogbaẹmo ulogbo” riẹ, (ogbaẹmo Babilọn) rọ uye kẹ ahwo Izrẹl nọ a ghẹmeeyo. (Joẹl 2:25) A se ogbaẹmo nana nọ o wọ ohọre ze na “ohwo ẹkpẹlobọ ovatha-ọre” fikinọ ofẹ ẹkpẹlobọ ovatha-ọre ogbaẹmo Babilọn o te wọ ohọre no ze bru ahwo Izrẹl. (Joẹl 2:20) A rọ ogbaẹmo yena dhesẹ owa ebaka-ẹkpẹ nọ e ruẹrẹ oma họ ziezi. Joẹl ọ ta kpahe egbaẹmo na inọ: “Omomọvo rai ọ be dhẹ haro evaọ edhere riẹ. . . . A rẹ họrọ ruọ okpẹwho . . . A rẹ gadiẹ ruọ iwou, inwido a rẹ rọ ruọ eva wọhọ oji.” (Joẹl 2:8, 9) Dae rehọ iẹe nọ whọ be ruẹ e rai. Egbaẹmo e vọ oria kpobi. U wo oria ovo nọ ohwo ọ be sae dhẹ dhere he. Ọgbọdọ egbaẹmo Babilọn o bi kie ohwo kpobi. Egbaẹmo Babilọn (hayo, ahwo Kaldia) a vẹruọ Jerusalẹm wọhọ owa ebaka-ẹkpẹ evaọ ukpe 607 taure ekele oke mai na o te ti te. Ebaibol na ọ ta nọ: “Ovie ahwo Kaldia . . . , o wo ọdawẹ kẹ uzoge ọmọzae hayo ọmọtẹ-kọkọ họ, ọkpako hayo ọnọ oma o ga ha ha.”—2 Irv. 36:17. w20.04 5 ¶11-12