Ava

Daoma riẹ inievo na ziezi. Hai lele ai ta ẹme taure ewuhrẹ o te ti muhọ gbe okenọ ewuhrẹ o te kuhọ no, hai lele ai kpohọ usi uwoma, yọ o tẹ lọhọ, hai zizie ai ziọ uwou ra kẹ emuọriọ. Who te ru ere, whọ sae ruẹ nọ oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ who roro nọ o re kuomagbe ahwo ho, kpakọ omovuọ ọ be dhẹ na. Whọ te ruẹ nọ oniọvo-ọmọzae jọ nọ o fe, nọ who roro nọ o bi le igho fikinọ ọ be hai ru ọghọ gaga na ọ rrọ ere, rekọ o wo ẹzi ọghoruo. Whọ sae jẹ ruẹ nọ ahwo uviuwou jọ nọ a re leti ziọ ewuhrẹ kẹse kẹse na, a bi thihakọ ukpokpoma. (Job 6:29) Uzẹme inọ u fo ho re ma mu “dhomahọ eme amọfa.” (1 Tim. 5:13) Ghele na, u woma re ma riẹ kpahe inievo mai gbe oware nọ o be lẹliẹ ai dhesẹ oghẹrẹ uruemu jọ. Whọ tẹ daoma riẹ oniọvo jọ nọ whẹ avọ iẹe wha rẹ rọ gba tere he, ẹsiẹe who ti ro wo ọdawẹ kẹe. O gwọlọ omodawo re whọ sae riẹ ibe Ileleikristi ra ziezi. Ghele na, who te ru lele ohrẹ Ebaibol nọ o ta nọ ma si kẹle ohwo kpobi evaọ ukoko na, yọ whọ be rọ aro kele Jihova nọ o you “oghẹrẹ ahwo kpobi” na.—1 Tim. 2:3, 4; 2 Kọr. 6:11-13. w20.04 16-17 ¶10-12

Aso urere taure Jesu o te ti whu, ọ ta kẹ ilele riẹ nọ jọ a you ohwohwo. Ọ riẹ nọ a te gine you ohwohwo te epanọ a sai ro whu kẹ ohwohwo, a te jọ ọvo, yọ a te sai thihakọ nọ akpọ na o te bi mukpahe ae. Joma ta kpahe Ileleikristi nọ e jọ ukoko obọ Tẹsalonika. No umuo oke nọ a rọ to ukoko yena họ a ro mu inievo na họ ekpokpo. Ghele na a je thihakọ yọ a you ohwohwo gaga. (1 Tẹs. 1:3, 6, 7) Pọl ọ tuduhọ ae awọ inọ a gbẹ hai you ohwohwo. Ọ ta nọ a hai “ru onana ziezi.” (1 Tẹs. 4:9, 10) Uyoyou utiona oye u ti ru nọ a rẹ rọ ta eme omosasọ kẹ enọ e rrọ ọkora jẹ tha enọ e ga ha uke. (1 Tẹs. 5:14) A gine ru epanọ Pọl ọ ta na, keme evaọ ileta avivẹ nọ o kere se ae enwenọ ukpe nọ u lele i rie, ọ ta kẹ ae nọ: “Uyoyou nọ whai kpobi wha wo kẹ ohwohwo u bi dhe ẹgẹga.” (2 Tẹs. 1:3-5) Fikinọ a you ohwohwo gaga na, u ru nọ a sai ro thihakọ ẹgaga nọ ọ jarae oma gbe ukpokpoma nọ u je te ae. w21.03 22 ¶11

Ma tẹ gwọlọ wo osa uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ, o gwọlọ nọ ma re yeri uzuazọ mai evaọ edhere nọ u fo Oleleikristi. (Iruẹru 20:24; 1 Pita 2:21) Rekọ, Setan avọ ahwo nọ a rrọ abọ riẹ a gwọlọ nọ ma lele edhere yena ha; a be gwọlọ nọ ma “kuomagbe ai.” (1 Pita 4:4) A rẹ rehọ omai se ẹkoko fiki uzuazọ nọ ma bi yeri, jẹ gwọlọ dhesẹ nọ edhere nọ a rrọ na ọye ọ mai woma, inọ u re ru ohwo wo ufuoma. Rekọ ọrue koikoi a be ta na. (2 Pita 2:19) O ginẹ roja gaga re ma lele emamọ edhere evaọ uzuazọ. Setan ọ gwọlọ nọ mai kpobi ma siọ ohrẹ na ba ẹdhẹ evaọ edhere ọhwahwa “nọ o bi su kpohọ uzuazọ” na, re ma fa ruọ edhere nọ o riama fihọ nọ ahwo buobu evaọ akpọ na a rrọ na. Edhere yena ahwo a mae rrọ, yọ oye o mae lọhọ ẹnya. Rekọ “o bi su kpohọ ọraha.” (Mat. 7:13, 14) Re ma sae daji edhere uzuazọ na ababọ oware jọ nọ u re ru omai fa ruọ abọdekọ, ma re fievahọ Jihova je yoẹme kẹe. w20.04 26 ¶1; 27 ¶5, 7

Anwọ ikpe jọ ze na, Russia avọ enọ e be thae uke a ruọ eva “ẹkwotọ Erru na.” (Dan. 11:41) Evaọ oghẹrẹ vẹ? Ukpe 2017, ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre nana o fi awhaha họ iruo idibo Jihova je fi inievo mai jọ họ uwou-odi. O te je fi awhaha họ ebe mai, te Ebaibol Efafa Akpọ Ọkpokpọ na evaọ Russia. U te no ere no, ọ rọ ogaga mi omai uwou ogha mai, te Egwa Uvie gbe Egwa Okokohọ mai nọ e rrọ Russia. Nọ o ru enana kpobi no, Utu Ẹruorote Na u te vuhumu evaọ 2018 inọ Russia avọ egọmeti nọ e be thae uke họ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na nẹnẹ. Ghelọ oghẹrẹ nọ a kpokpo i rai te kẹhẹ, idibo Jihova a rẹ họre hayo ru epanọ a re ro nwene egọmeti hi. Ukpoye, a re ru lele uthubro Ebaibol nọ o ta nọ ma hae lẹ roro “ahwo kpobi nọ a rrọ ekwa ikpehru,” maero nọ a tẹ gwọlọ fi izi họ kẹ egagọ. w20.05 14 ¶9

Whai esẹgbini, wha kareghẹhọ nọ re emọ ra a sai vuhu uzẹme na mu, a re wo usu okpekpe kugbe Ọghẹnẹ, u ve je mu ai ẹro inọ eware nọ a be jọ Ebaibol wuhrẹ na uzẹme. wha tẹ gwọlọ nọ emọ rai a riẹ Ọghẹnẹ ziezi, whai omarai wha re wuhrẹ Ebaibol na kẹse kẹse. Wha re roro didi kpahe eware nọ wha wuhrẹ. Ere wha sai ro wuhrẹ emọ rai re a ru epọvo na. Wha re wuhrẹ emọ rai epanọ a rẹ rọ ebe ukoko na ru ekiakiẹ, wọhọ epanọ wha be hai fiobọhọ kẹ emọ-uwuhrẹ Ebaibol rai ru na. Wha te ru ere, emọ rai a ti si kẹle Jihova, je vuhumu nọ “ọrigbo nọ a re fievahọ nọ o wo areghẹ na” ọye Jihova o bi ro wuhrẹ omai. (Mat. 24:45-47) Wha wuhrẹ emọ rai eware elọlọhọ nọ e rrọ Ebaibol na ọvo ho. Wha wuhrẹ ai “eware ididi Ọghẹnẹ” nọ i re ru ẹrọwọ rai ga, wọhọ epanọ ikpe gbe areghẹ rai o te.—1 Kọr. 2:10. w20.07 11 ¶10, 12-13

Bro ahwo-akpọ nọ e gba ha nẹnẹ a rrọ egbẹnyusu Jihova? A bu te ima buobu. Ẹrọwọ nọ a fihọ idhe ẹtanigbo Jesu oye u ru onana lọhọ. Onana u re ru nọ ma sae rọ rehọ oma mudhe kẹ Jihova jẹ họ-ame. Ma te ru eware nana nọ i wuzou gaga na, ma te jọ usu Ileleikristi buobu nọ e roma mudhe jẹ họ-ame no, nọ i wo “usu okpekpe” kugbe Jihova, Ọghẹnẹ Erumeru na! Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ nọ ma rri usu mai kugbe Ọghẹnẹ ghaghae? Ma tẹ make gọ Ọghẹnẹ te ikpe buobu no evaọ akpọ omuomu nana, ma rẹ daoma rọ aro kele Abraham gbe Job nọ a gọ Ọghẹnẹ ikpe buobu evaọ oke rai. Daniẹl o rri usu nọ o wo kugbe Ọghẹnẹ ghare vi uzuazọ riẹ, yọ ere o gwọlọ nọ ma re ru nẹnẹ re. (Dan. 6:7, 10, 16, 22) Jihova o ti fiobọhọ kẹ omai thihakọ edawọ kpobi nọ i bi te omai, re ma ruẹse gbẹ jọ egbẹnyusu ekpekpe riẹ.—Fil. 4:13. w20.05 27 ¶5-6

Ẹdẹjọ, Devidi ovie na ọ ruẹ aye omọfa nọ ọ be họ. Ọ riẹ uzi Jihova nọ o ta nọ: “Who re siuru aye ọrivẹ ra vievie he.” (Ọny. 20:17) Rekọ o gbe je rri aye na. Iroro jọ e be ta kẹe nọ ọ rehọ aye na ziọ uwou riẹ, yọ iroro efa e be vuẹe inọ ọ raha uzi Jihova ha. Dede nọ u kri no nọ Devidi ọ be rọ dhozọ Ọghẹnẹ, isiuru riẹ i gele i rie fihọ uzioraha. Oware nọ Devidi o ru na u gbo kẹhẹ. Ọ wha ekela se odẹ Jihova, je si uye se ahwo buobu, te ahwo uwou riẹ. (2 Sam. 11:1-5, 14-17; 12:7-12) Jihova ọ whọku Devidi, yọ uwhremu na ọ wariẹ mu izi Ọghẹnẹ họ ekoko. (2 Sam. 12:13; Ol. 51:2-4, 17) Devidi ọ kareghẹhọ uye nọ o si se omariẹ evaọ okenọ u kpemu fikinọ ọ rehọ udu riẹ kpobi dhozọ Ọghẹnẹ hẹ. A rẹ sae jẹ fa ẹme riẹ nọ ọ rrọ Olezi 86:11 na inọ: “Kẹ omẹ udu nọ o ghale he.” Kọ Jihova o gine fiobọhọ kẹ Devidi wo udu nọ o ghale he? Ẹhẹ, keme uwhremu na Jihova ọ jọ Ebaibol na se Devidi ohwo nọ “udu riẹ kpobi o jọ kugbe Jihova Ọghẹnẹ riẹ.”—1 Iv. 11:4; 15:3. w20.06 11 ¶12-13

Ebaibol na ọ ta nọ uyoyou nọ Jihova o wo kẹ idibo riẹ o wọhọ ufi. Ẹvẹ uyoyou Ọghẹnẹ o rọ wọhọ ufi? Roro kpahe onana: Dae rehọ iẹe nọ who kie fihọ abade nọ o bi fi ẹkporo yọ ame na ọ rrọ dhedhẹ gaga. Epanọ whọ be rọ da ame na, ohwo jọ nọ ọ rrọ okọ o te gbolo iflota kẹ owhẹ re whọ seba ekie diwi. Udu o tẹ dina kie owhẹ vi keme iflota na o ti ru owhẹ vori. Rekọ iflota na ọvo o sai siwi owhẹ hẹ. O te gwọlọ nọ ahwo nọ a rrọ okọ na a re gbolo ufi kẹ owhẹ, kẹsena a vẹ rọ ufi na si owhẹ ruọ eva okọ na. Wọhọ epanọ Jihova ọ ta evaọ oria ikere inẹnẹ na, ọ rọ uyoyou “si” ahwo Izrẹl nọ a nyasiọ iẹe ba no te oma. Epọvo na Ọghẹnẹ o bi ru ahwo nọ a siọ egagọ riẹ ba no, nọ a kie ruọ ebẹbẹ jẹ rrọ awawa wọhọ ohwo nọ o kie fihọ abade. O bi fiobọhọ kẹ ae re a zihe bru ei ze keme o you rai. Jihova ọ sae rọ owhẹ ru onana. U fo re ma hae ta kẹ inievo nọ e siọ egagọ Jihova ba no inọ Jihova o you rai gbe nọ ma you rai re. w20.06 27 ¶12-13

Nọ a nwani kpe Stivin olele na no, Ileleikristi buobu a tẹ dhẹ no Jerusalẹm jẹ “vahabọ ruọ ubrotọ Judia gbe Sameria soso.” Ejọ e tubẹ dhẹ kpohọ ugbo obọ Saiprọs gbe Antiọk uwhremu na. (Iruẹru 7:58–8:1; 11:19) A rẹ ruẹ unu gbiku oja nọ ilele na a re he! O make jọ ere na, a jẹ ta usi uwoma evaọ oria kpobi nọ a dhẹ nya. O tẹ whae ze nọ a jẹ rọ to ikoko sa-sa họ evaọ ẹkwotọ esuo Rom soso. (1 Pita 1:1) Rekọ ukpokpoma rai u muhọ obọ. Ileleikristi ọsosuọ na a ruẹ uye gaga fiki ebẹbẹ nọ i je te ai. Evaọ oware wọhọ ukpe 50 C.E., osu ubrotọ Rom nọ a re se Claudius ọ ta nọ ahwo Ju kpobi a no Rom no. O tẹ whae ze nọ ahwo Ju kpobi nọ a jọ Ileleikristi a rọ dhẹ siọ iwou rai ba kpohọ eria efa sa-sa. (Iruẹru 18:1-3) Evaọ oware wọhọ ukpe 61 C.E., Pọl ukọ na o kere nọ a poviẹ ibe Ileleikristi riẹ, fi ejọ họ uwou-odi, je gboro eware ejọ rehọ. (Hib. 10:32-34) U te no eware nana no, Ileleikristi jọ a jọ iyogbe, efa e jẹ mọ, wọhọ epanọ o jọ kẹ amọfa re.—Rom 15:26; Fil. 2:25-27. w21.02 26-27 ¶2-4

Nọ Oleleikristi ọ tẹ daoma ru ẹrọwọ riẹ ga ziezi, Setan avọ ẹgba riẹ a rẹ sai gele iei kie he. (2 Jọn 8, 9) Ma riẹ anwẹdẹ inọ akpọ na o ti mukpahe omai. (1 Jọn 3:13) Jọn ọ kareghẹhọ omai nọ “akpọ na soso ọ rrọ otọ ogaga omuomu na.” (1 Jọn 5:19) Ofu ọ rrọ Setan eva nọ akpọ na o bi te ekuhọ no na. Ọ be rọ eware nọ a rẹ kaki rri mu hu dawo omai, wọhọ isiuru ọfariẹ-ogbe hayo erue ahwo nọ a kiukeku uzẹme na no. U te no ere no, Setan o bi mu idibo Ọghẹnẹ fihọ uwou-odi je gboja kẹ ae. Ọ riẹ nọ omoke kakao ọvo u kiọkọ kẹe, fikiere ọ gwọlọ whaha omai usi uwoma ota na hayo ru omai siọ Jihova ba ẹgọ. Agbẹta nọ a rọ jọ erẹwho jọ whaha iruo usi uwoma ota mai hayo egagọ mai kpobi riẹriẹriẹ na. Rekọ inievo mai nọ e rrọ erẹwho yena a gbẹ be gọ Ọghẹnẹ ghele. Ẹrọwọ rai o dhesẹ nọ odawọ kpobi nọ Ẹdhọ ọ rọ ze, ma sai fi ei kparobọ! w20.07 24 ¶12-13

Jihova ọ gwọlọ nọ ahwo-akpọ a rẹ rria akpọ owowoma nọ ọ ma na bẹdẹ bẹdẹ. Rekọ fikinọ Adamu avọ Ivi a yoẹme kẹ Ọsẹ oyoyou rai hi, uzioraha gbe uwhu e tẹ raha eware kpobi kuotọ. (Rom 5:12) Eme Jihova o ru kpahe onana? Ababọ oke oraha, ọ fodẹ oghẹrẹ nọ o ti ro siwi ahwo-akpọ. (Emu. 3:15) Jihova ọ ta nọ o ti vi Ọmọ riẹ ze te ta emọ Adamu avọ Ivi no igbo uzioraha gbe uwhu. Ere o ro rovie uvẹ re ohwo kpobi nọ ọ gwọlọ gọe ọ sai ru ere, je wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. (Jọn 3:16; 1 Kọr. 15:21, 22) Ma bi viẹro nọ oke nọ Jihova ọ te rọ Ọmọ riẹ kpare ahwo buobu gbidi gbidi ziọ uzuazọ na, orọnikọ ọ te kpare aikpobi ẹsiẹvo ho. Ẹvẹ ma rọ ta ere? Keme a tẹ kpare ahwo buobu ziọ otọakpọ na ẹsiẹvo, oria kpobi o sae jọ zighi zighi. Yọ Jihova o re ru eware ere he. Ọ riẹ nọ a te ru eware kpatiẹ ẹsiẹe udhedhẹ o rẹ jọ oria.—1 Kọr. 14:33. w20.08 14 ¶3; 15 ¶5

U fo nọ ohwo nọ ma bi wuhrẹ Ebaibol kugbe ọ rẹ riẹ nọ ẹjiroro nọ ma bi ro wuhrẹ iẹe họ, re ọ jọ Osẹri Jihova. U wo eware sa-sa nọ ọmọ-uwuhrẹ nọ ọ ginẹ gwọlọ gọ Jihova o re ru re ọ sae nyaharo te ame-ọhọ. Orọ ọsosuọ, o re wuhrẹ kpahe Jihova, o re you rie, ọ vẹ jẹ rọwo eware nọ o bi wuhrẹ na. (Jọn 3:16; 17:3) Kẹsena usu riẹ avọ Jihova o vẹ te kpekpe ziezi, ọ vẹ te jẹ kẹle inievo na ziezi evaọ ukoko na. (Hib. 10:24, 25; Jem. 4:8) Nọ oke o be nyaharo na, iruemu iyoma nọ o je ru vẹre i ve ti mu ei eva họ ẹdha, o ve ti siobọno ai. (Iruẹru 3:19) Oke nana yọ o mu eware nọ o bi wuhrẹ họ ẹta kẹ amọfa no. (2 Kọr. 4:13) Kẹsena ọ vẹ roma mudhe kẹ Jihova jẹ họ-ame. (1 Pita 3:21; 4:2) Ẹdẹ nọ ọ te rọ họ-ame na yọ ẹdẹ oghọghọ! Nọ o bi ru eware nana unọjọ utọjọ na, hai jiri ei jẹ tuduhọ iẹe awọ inọ ọ gbẹ ruabọhọ eware ezi nana. w20.10 17-18 ¶12-13

Whọ tẹ rọ omara kele amọfa evaọ ukoko na, whọ sai roro nọ who fioka ha. O sae jọ nọ inievo jọ a riẹ epanọ a rẹ jọ eplatfọmo wuhrẹ ziezi, koko eware họ ziezi, hayo rẹrote amọfa ziezi. Ẹsejọhọ o te jọ owhẹ oma nọ whọ riẹ eware yena eru tere he. Who te wo iroro itiena, u dhesẹ nọ who wo omaurokpotọ. (Fil. 2:3) Rekọ yọroma kpahe iroro itieye na. Whọ tẹ tẹrovi oria nọ amọfa a be jọ riẹ ru vi owhẹ ọvo, o rẹ sae lẹliẹ owhẹ roro nọ who fioka ha. O rẹ sae lẹliẹ owhẹ roro nọ who wo iruo evaọ ukoko na ha. Jihova ọ kẹ Ileleikristi jọ evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ okẹ iruo igbunu, rekọ oghẹrẹ iruo igbunu evona ẹzi ọfuafo na ọ jẹ wọ ai ru hu. (1 Kọr. 12:4-11) O make jọ ere na, Oleleikristi kpobi ọ jọ ghaghae kẹe. Ma wo okẹ iruo igbunu nẹnẹ hẹ. Ghele na Ọghẹnẹ ọ gbẹ be rọ ẹzi ọfuafo na kẹ omai ekẹ sa-sa. Ma gbẹ maki wo okẹ jọ nọ inievo jọ a wo ho, mai kpobi ma rrọ ghaghae kẹ Jihova. w20.08 23 ¶13-15

Whọ tẹ lẹ se Jihova inọ ọ kẹ owhẹ udu, Jihova o ti yo olẹ ra, ọ te siọ owhẹ ba vievie he. (Iruẹru 4:29, 31) O ti fiobọhọ kẹ owhẹ. Roro kpahe epanọ o ro fiobọhọ kẹ owhẹ no. Kareghẹhọ nọ ọye ọ kẹ owhẹ ẹgba nọ who ro siobọno iruemu iyoma jọ nọ who wo vẹre. Kọ Ọghẹnẹ nọ o fiobọhọ kẹ idibo riẹ fa Abade Ọwawae vrẹ na ọ gbẹ te sai fiobọhọ kẹ owhẹ jọ olele Jesu? (Ọny. 14:13) Wo ọkpọ ẹrọwọ nọ ọso-ilezi na o wo nọ ọ rọ ta ẹme isase okpẹdẹ inẹnẹ na. Jihova ọ rẹ sae jẹ kẹ iwhowho-uvie nọ i mu usi uwoma họ obọ udu. Joma ta kpahe oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Tomoyo. Ẹdẹ ọsosuọ nọ o ro mu usi uwoma họ ẹta no uwou ruọ uwou, ohwo ọsosuọ nọ ọ nyaku ọ va ku ei nọ: “Mẹ gwọlọ rọ ẹro mẹ ruẹ Isẹri Jihova ha.” O te si ẹthẹ gbe. Tomoyo ọ tẹ ta kẹ oniọvo nọ a gbẹ jọ usu nọ: “Who yo ẹme nọ ọ ta na? Mẹ tubẹ ta ẹme ọvo dede re ọ tẹ te riẹ nọ mẹ yọ omọvo Isẹri Jihova ha. Eva e were omẹ kẹhẹ.” Ma be ta ẹme na, Tomoyo yọ ọkobaro oke-kpobi. w20.09 6 ¶13-14

Asa ọ ta kẹ ahwo na nọ Jihova họ ọnọ ọ ‘kẹ rai ufuoma evaọ ofẹ kpobi.’ (2 Irv. 14:6, 7) Asa o rri nọ oke ufuoma nana yọ oke nọ a rẹ rọ rehọ abọ muoma ha. Ukpoye, o mu ikpewho họ ẹbọ, te igbẹhẹ, iwou ikpehru, gbe inuethẹ. Ọ ta kẹ ahwo Juda nọ: “Ẹkwotọ na ọ gbẹ rrọ obọ mai.” Eme họ otọ ẹme riẹ na? Oware nọ ọ be ta na họ, ahwo a sai kpohọ oria kpobi nọ u je rai evaọ ẹkwotọ nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ rai na, jẹ bọ oghẹrẹ kpobi nọ u je rai keme ọwegrẹ ọvuọvo ọ be wọ ẹmo ze he. Ọ ta nọ a rọ oke ufuoma nana ru iruo ebabọ epanọ a rẹ sai ru te kpobi. U te no ere no, Asa ọ rọ etoke ufuoma na koko egbaẹmo buobu họ je wuhrẹ ai ziezi. (2 Irv. 14:8) Kọ onana u dhesẹ nọ o fievahọ Jihova ha? O rrọ ere he. Ukpoye, ọ riẹ nọ ọyomariẹ nọ ọ rrọ ovie na, ọye ọ rẹ ruẹrẹ ahwo na kpahe kẹ ebẹbẹ nọ e rẹ sae romavia evaọ obaro. Asa ọ riẹ nọ etoke ufuoma nana nọ ọ rrọ Juda na ọ te jọ ribri hi, yọ ere o ginẹ via. w20.09 15 ¶4-5

Ọkpako ukoko ọ rẹ sae gwọlọ fi izi họ kẹ inievo na re ọ rọ ere thọ ae. O make rrọ ere na, udu nọ Jihova ọ kẹ ekpako ukoko na avọ onọ ọ kẹ esẹ evaọ obọ uwou rai i wo ohẹriẹ gaga. Wọhọ oriruo, Jihova ọ kẹ ekpako na udu nọ a sae rọ rehọ oniọvo gu ẹdhọ nọ o te ruthọ, ọ tẹ jẹ kẹ ae udu nọ a sai ro si ei no ukoko nọ ọ gbẹ rọwo kurẹriẹ hẹ. (1 Kọr. 5:11-13) Jihova ọ kẹ esẹ udu jọ nọ ọ kẹ ekpako ukoko ho. Ọsẹ o wo udu nọ ọ sai ro fi uzi họ jẹ ruẹ nọ a koko uzi na evaọ uwou riẹ. (Rom 7:2) Ọsẹ o wo udu nọ o re ro fi oke họ nọ emọ riẹ a re ro no otafe ze nọ oke u te kpo no. O te je wo udu nọ ọ rẹ rọ kẹ emọ riẹ uye nọ a gbe ru oware nọ ọ ta na ha, re a ruẹsi yoẹme ẹdẹfa. (Ẹf. 6:1) Rekọ ọzae ọ rẹ daoma ruẹ nọ avọ aye riẹ a rọ uzou te uzou taure o te ti fi izi họ evaọ uwou na, keme aimava na “uwo ovo.”—Mat. 19:6. w21.02 16-18 ¶10-13

Oware jọ nọ o lẹliẹ iwuhrẹ Ebaibol na rrọ ghaghae họ, ahwo nọ i wo omaurokpotọ, nọ i wo “emamọ eva” ọvo Jihova o re dhesẹ ai kẹ. (Iruẹru 13:48) Ahwo otiọna a re vuhumu nọ “ọrigbo nọ a re fievahọ” na ọvo Jihova o bi ro wuhrẹ ahwo uzẹme na. (Mat. 11:25; 24:45) Ababọ ọrigbo nana ma sai wo otoriẹ uzẹme na ha, yọ oware ovuọvo nọ o ghare te uzẹme na o rrọ họ. (Itẹ 3:13) U wo oware ofa nọ Jihova o mu họ omai obọ. Ọ gwọlọ nọ ma wuhrẹ ahwo kpahe ọyomariẹ gbe oware nọ o ti ru evaọ obaro. (Mat. 24:14) Usi uwoma nọ ma be ta na o rrọ ghaghae gaga keme u re fiobọhọ kẹ ahwo kurẹriẹ ziọ ukoko Jihova, a vẹ sai wo ẹruore uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. (1 Tim. 4:16) Te ma be rehọ euwa buobu ta usi uwoma hayo ma be sae ta tere he fiki epanọ eware e rrọ kẹ omai, iruo nọ e mai wuzou evaọ oke nana ma bi ru na. (1 Tim. 2:3, 4) A rẹ ruẹ oware nọ u woma tei hi nọ ma rọ rrọ ibe iruiruo Ọghẹnẹ!—1 Kọr. 3:9. w20.09 26-27 ¶4-5

Evaọ oke nọ Pọl ukọ na o je kpobọ Rom, Jihova ọ rọ ibe Ileleikristi riẹ fiobọhọ kẹe unuẹse buobu. Wọhọ oriruo, egbẹnyusu ivẹ Pọl nọ a gbẹ rrọ iruo Uvie na, Aristakọs avọ Luk a gba riẹ mu nọ a re lele iei kpobọ Rom. U no rai eva ze nọ a re fi uzuazọ rai họ ọza re a sai lele Pọl dede nọ ma jọ oria ovo se nọ Jesu ọ ta kẹ ae nọ a ti te obọ Rom gbẹsinẹdẹ hẹ. Uwhremu na nọ ẹkporo o je fi, ẹsiẹe a rọ riẹ nọ oware ovo u ti ru ai hi. Nọ okọ rai o kpahe Saedọn, Juliọs ọ kẹ Pọl uvẹ “re ọ nyabru egbẹnyusu riẹ re a rẹrotei.” (Iruẹru 27:1, 2) Uwhremu na, evaọ okpẹwho nọ a re se Putẹoli, Pọl avọ inievo nọ e jọ kugbei a “ruẹ inievo” nọ e jọ okpẹwho yena. Inievo na a lẹ rai nọ a “jọ kugbe ae edẹ ihrẹ.” Evaọ eria nana kpobi nọ Pọl avọ inievo nọ e jọ kugbei a kpahe nọ a jọ rẹrote ai na, u muẹro nọ Pọl omariẹ ọ jẹ hai gbiku nọ e jẹ bọ inievo na ga.—Je rri Iruẹru Ikọ 15:2, 3. w20.11 15-16 ¶15-17

Whai esẹgbini, wha rọ ẹmeunu rai gbe uruemu rai dhesẹ nọ wha you Jihova ziezi. Kareghẹhọ nọ oware nọ o mai wuzou nọ who re ru kẹ emọ ra họ ewuhrẹ nọ who re wuhrẹ ai re a you Jihova. O roja gaga re whọ hai wuhrẹ emọ ra epanọ a re ro wuhrẹ Ebaibol kẹse kẹse, hae lẹ se Jihova, kpohọ iwuhrẹ, jẹ hai kpohọ usi uwoma. (1 Tim. 6:6) Ma riẹ nọ whọ rẹ kuọ emọ na. (1 Tim. 5:8) Rekọ kareghẹhọ nọ, orọnikọ efe nọ who re kokohọ kẹ emọ ra oye u ti siwi ai hi rekọ usu okpekpe nọ emọ ra a wo kugbe Jihova oye u ti ru ai zọ oke nọ Ọghẹnẹ ọ te raha uyero-akpọ omuomu nana. (Izik. 7:19) Eva e be were omai gaga inọ evaọ ukoko na, esẹgbini buobu a bi ru eware nọ i re fiobọhọ kẹ emọ rai jọ egbẹnyusu Jihova. Emọ nọ i no iviuwou itieye ze a rẹ ruabọhọ eware ezi nana nọ a tẹ kpako no. Yọ eva e rẹ were ae inọ ọsẹgboni rai a rọ egagọ Ọghẹnẹ karo.—Itẹ 10:22. w20.10 28-29 ¶10-11

Pita ukọ na ọ ta eme jọ hayo ru eware jọ nọ ọ vioja rai uwhremu na. Wọhọ oriruo, oke nọ Jesu ọ rọ ta kẹ ikọ riẹ nọ a ti gboja kẹe je kpei, Pita ọ whọku ei wọhọ epanọ o rrọ ikere okpẹdẹ mai na. (Mat. 16:21-23) Kẹsena Jesu ọ tẹ kpọe vi. Oke nọ ahwo a nyaze ti mu Jesu, Pita ọ rọ okpakpa nawo ozọ ọrigbo ozerẹ okpehru na no. (Jọn 18:10, 11) Jesu ọ tẹ jẹ wariẹ kpọe vi. Oye ọvo ho, Pita ọ rọ obọ sudu inọ ikọ edekọ na a tẹ make dhẹ siọ Jesu ba, ọyomariẹ ọ te dhẹ vievie he! (Mat. 26:33) U kri hi, Pita ọvona nọ o je roro nọ oware ovo u ti kie no ehru ze nọ o rẹ bẹre odo ho na, ọ dhozọ ahwo, ọ tẹ vro olori riẹ isiasa soso. Oware na o da Pita te ẹzi. Kẹsena ọ tẹ “ruọ otafe, ọ tẹ viẹ gaga.” (Mat. 26:69-75) Ẹsejọhọ o je roro nọ Jesu ọ te rọvrẹ riẹ hẹ. Pita ọ kuvẹ hẹ re eware nana kpobi nọ e via na i ru ei siọ Jihova ba ẹgọ. Dede nọ eware e thọ riẹ obọ, uwhremu na o kuomagbe ikọ edekọ ruabọhọ egagọ Jihova.—Jọn 21:1-3; Iruẹru 1:15, 16. w20.12 20 ¶17-18

U wo idhere buobu nọ ọzae o re ro dhesẹ nọ o wo omaurokpotọ. Wọhọ oriruo, o re rẹro nọ ẹsikpobi aye gbe emọ riẹ a re ru oware nọ o gba ha, inọ a re ru thọ họ. Nọ a tẹ be jiroro ẹsejọ, ọ rẹ gaviezọ kẹ oware nọ aye gbe emọ riẹ a ta je ru ei nọ o gbẹ maki kiehọ iẹe oma tere he. U te no ere no, ọzae nọ o wo omaurokpotọ ọ rẹ sai fiobọhọ evaọ obọ ikichini, fọrọ iwu je ru eware itieye efa nọ a rẹ jọ uwou ru, o tẹ make rọnọ a re rri eware itieye na wọhọ iruo aye evaọ oria nọ a rrọ. Uzẹme riẹ họ, o lọhọ tere he re ọzae o ru eware itieye na evaọ oria utioye. Fikieme? Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Rachel ọ ta nọ: “Evaọ oria nọ me no ze, ọzae o te bi fiobọhọ kẹ aye riẹ wozẹ imidhe hayo hwere otuwou, ahwo nọ a gbẹ be rria ighẹ gbe imoni rai a rẹ ta nọ ohwo yena o te ọzae he, inọ aye riẹ o bi su ei.” Otẹrọnọ ere ahwo a re roro evaọ oborai, kareghẹhọ nọ Jesu ọ wozẹ awọ ilele riẹ dede nọ oyena yọ oware nọ ahwo a rri fihọ iruo ọrigbo. Oware nọ o rẹ jọ emamọ ọsẹ oja họ, epanọ eva e rẹ rọ were aye gbe emọ riẹ, orọnikọ epanọ ahwo a ti rri rie fihọ họ. w21.02 2 ¶3; 4 ¶11

Jihova ọ riẹ ru nọ ọ rọ ma omai evaọ oghẹrẹ nọ ma rẹ rọ kareghẹhọ eware nọ e via vrẹ no; rekọ ghelọ oghẹrẹ nọ uzuazọ nọ ma yeri vrẹ no u woma te kẹhẹ, onọ ma ti yeri evaọ akpọ ọkpokpọ na u ti woma vi ei kpekufiẹ. Ahwo a sai ru oware nọ o rẹ da omai, rekọ ma tẹ be rọvrẹ no eva ze, u re ru nọ ma rẹ rọ nyaharo evaọ egagọ Ọghẹnẹ. Udu mai o tẹ be hai brukpe omai ẹsikpobi fiki eware nọ e thọ omai obọ evaọ oke nọ u kpemu, o rẹ sai ru nọ ma gbe ro wo evawere he evaọ egagọ Jihova. Fikiere, jọ u mu omai ẹro nọ Jihova ọ rọvrẹ omai no wọhọ epanọ u mu Pọl ukọ na ẹro na. (1 Tim. 1:12-15) Ma wo ẹruore uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. Ma tẹ ruọ akpọ ọkpokpọ nọ Ọghẹnẹ ọ ruẹrẹhọ kẹ omai na no, ma gbẹ te kareghẹhọ eware evuevo nọ ma rẹ vioja rai hi. Ebaibol ọ ta kpahe oke yena nọ: “A gbẹ te kareghẹhọ eware anwae na ha.” (Aiz. 65:17) Uzuazọ o te were kẹhẹ evaọ oke yena! Evaọ akpọ ọkpokpọ na, inievo nọ e kpako no a te wariẹ maha. (Job 33:25) Fikiere, joma kpairoro vrẹ eware nọ e vrẹ no, re ma tẹrovi akpọ ọkpokpọ na kiọkiọkiọ je ru oreva Jihova. w20.11 24 ¶4; 29 ¶18-19

Eme ma bi rẹro riẹ? Oke uye ulogbo na u ti te, yọ nọ u te muhọ no, u wo oke sa-sa nọ Jihova o ti ro siwi omai. Orọ ọsosuọ, o ti siwi omai evaọ oke nọ ọ te rọ isu akpọ na raha Babilọn Ologbo na, koyehọ egagọ erue akpọ-soso. (Evia. 17:16-18; 18:2, 4) Kẹsena evaọ oke nọ ọ te rọ rehọ ẹmo Amagidọn raha ahwo nọ a kiọkọ evaọ akpọ Setan na no, o ve ti je siwi omai. (Evia. 16:14, 16) Ma tẹ talamu Jihova, Setan ọ rẹ sai ru omai oware uyoma ovo nọ ma rẹ ruẹ uye riẹ bẹdẹ bẹdẹ hẹ. Ọyomariẹ họ ọnọ a te raha kufiẹ bẹdẹ bẹdẹ. (Rom 16:20) Fikiere, wha ẹgọ-ẹmo ọsoso nọ o no obọ Ọghẹnẹ ze na họ oma, whọ bae no vievie he! Kareghẹhọ nọ whẹ ọvo whọ rrọ ohọre na ha. Hai fiobọhọ kẹ inievo ukoko na. Hai ru eware nọ Jihova o bi wuhrẹ owhẹ ẹsikpobi. Who te ru enẹ, Jihova, Ọsẹ oyoyou ra na ọ te bọ owhẹ ga jẹ thọ owhẹ.—Aiz. 41:10. w21.03 30 ¶16-17

Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ nọ ma rẹroso Jihova? Nọ ma te bi ru oware nọ Jihova ọ ta. A gbiku buobu fihọ Ebaibol na nọ u dhesẹ nọ u woma gaga re ma fọ je fievahọ Jihova. Nọ who te bi se iku nana, muẹrohọ oware nọ u fiobọhọ kẹ idibo Ọghẹnẹ fọ rirẹ dede nọ a jẹ wọso ae gaga. Wọhọ oriruo, nọ okọto ukpehru ahwo Ju o ta kẹ ikọ Jesu inọ a siọ usi uwoma ba ẹta, ozọ u mu rai hi. A ta ududu nọ: “Ọghẹnẹ họ osu nọ ma re yoẹme kẹ orọnikọ ahwo ho.” (Iruẹru 5:29) Nọ a make fa ae dede, iguegue e ruọ ikọ na oma ha. Fikieme? Keme a riẹ nọ Jihova ọ rrọ abọ rai. A riẹ nọ oware nọ o rẹ were iẹe a ru na. Ere a rọ ruabọhọ usi uwoma ota. (Iruẹru 5:40-42) Epọvo na re, nọ a bi ti ru re a kpe Stivin nọ ọ jọ olele Jesu, udu o jariẹ rirẹ te epanọ ovao riẹ o rọ “wọhọ ovao ukọ-odhiwu.” (Iruẹru 6:12-15) Fikieme? Keme u mu rie ẹro inọ oware nọ o rẹ were Jihova o ru na. w21.01 4 ¶10-11

Onana u dhesẹ nọ a kiẹrẹe evaọ aro Jihova. (Aiz. 1:18) Ahwo nana yọ Ileleikristi nọ e roma mudhe jẹ họ-ame no, a te je fi ẹrọwọ họ idhe ẹtanigbo Jesu gaga je wo emamọ usu kugbe Jihova. (Jọn 3:36; 1 Pita 3:21) Oyejabọ nọ a ro dikihẹ aro agbara-uvie Ọghẹnẹ je “bi ru iruo ọrẹri kẹe te aso te uvo.” (Evia. 7:15) Obọ otọakpọ obonẹ a rrọ ru onana. Obọnana ae a mai bu, yọ a be rọ ajọwha ta usi uwoma kẹ ahwo buobu je bi wuhrẹ ahwo zihe ruọ ilele nẹnẹ. Iruo Uvie na e rrọ ae oja vi oware ofa kpobi. (Mat. 6:33; 24:14; 28:19, 20) Ogbotu obuobu nọ a zọ evaọ etoke uye ulogbo na a riẹ nọ Ọghẹnẹ ọ te rẹrote ai keme Ebaibol na ọ ta nọ: “Ọnọ ọ keria agbara-uvie na ọ te rehọ uwou-udhu riẹ ruru ai.” Evaọ oke yena, eyaa nọ Ọghẹnẹ ọ ya kẹ ae nọ a bi rẹro riẹ anwẹdẹ na i ve ti rugba, inọ: “O ti ririe irui-oviẹ kpobi no aro rai.”—Evia. 21:3, 4. w21.01 16 ¶9-10

Eva e be were omai gaga nọ ma rọ rrọ ukoko Jihova, yọ mai kpobi na ma be daoma romakpotọ kẹ ahwo nọ Jihova ọ kẹ udu evaọ uviuwou gbe ukoko na. Eme nọ e rrọ Ebaibol na i dhesẹ nọ eyae na a rrọ ghaghae kẹ Jihova wọhọ epanọ ezae e rrọ kẹe re na. Wọhọ oriruo, Ebaibol na o dhesẹ nọ evaọ oke ikọ na, te ezae te eyae Jihova ọ rọ ẹzi riẹ wholo re a sai ru iruo igbunu. Oware igbunu jọ nọ a ru họ, evẹrẹ sa-sa nọ a jẹ ta. (Iruẹru 2:1-4, 15-18) U te no ere no, te ezae te eyae Jihova ọ rọ ẹzi wholo nọ a ti lele Jesu su evaọ obọ odhiwu. (Gal. 3:26-29) Yọ orọnikọ ezae na ọvo a ti wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ hẹ evaọ otọakpọ, eyae na e te jariẹ re. (Evia. 7:9, 10, 13-15) Te ezae te eyae Jesu ọ ta kẹ nọ a ta usi uwoma Uvie na. (Mat. 28:19, 20) Ere o ginẹ rrọ. A jọ obe Iruẹru Ikọ ta kpahe oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Prisila, inọ avọ ọzae riẹ Akwila a fiobọhọ kẹ Apọlọs riẹ uzẹme na ziezi, dede nọ Apọlọs ọ jọ ohwo nọ ọ riẹ obe gaga.—Iruẹru 18:24-26. w21.02 14 ¶1, 4

Jihova ọ kẹ owhai ekpako ukoko iruo jọ nọ i wuzou gaga. Koyehọ re wha fiobọhọ kẹ inievo na riẹ epanọ a rẹ ta usi uwoma je wuhrẹ amọfa ziezi. Oma o tẹ be vuọ oniọvo jọ re o wuhrẹ kugbe ohwo evaọ iraro ra, whọ sae vuẹe nọ ọ kẹ owhẹ uvẹ re who wuhrẹ kugbe ohwo na. Nọ ekpako ukoko a tẹ be hae tuduhọ inievo nọ i bi wuhrẹ Ebaibol kugbe ahwo awọ, u re fiobọhọ gaga. (1 Tẹs. 5:11) O tẹ make rrọ nọ ma ri wo ohwo nọ ma bi wuhrẹ Ebaibol kugbe no ho, ma sai fiobọhọ kẹ ohwo jọ te kẹ ame-ọhọ ghele. Ma te lele oniọvo jọ nyai wuhrẹ kugbe ohwo, ma rẹ rọ emamọ ẹme nọ ma ruẹrẹ kpahe ro fiobọhọ, dede nọ ma rẹ ta ẹme bu gahrọ họ. Nọ ohwo nọ a bi wuhrẹ kugbe o te mu ewuhrẹ họ ẹnyaze no, ma sai mu usu kugbei. Ọ sai je muẹrohọ emamọ uruemu mai nọ ọ rẹ rọ aro kele. Yọ ekpako ukoko a tẹ be hai lele ahwo nọ a bi wuhrẹ Ebaibol kugbe ta ẹme, o rẹ tuduhọ ae awọ. A rẹ jẹ tuduhọ inievo nọ i bi wuhrẹ kugbe amọfa awọ re nọ a tẹ be hai jiri ai je fiobọhọ kẹ ae. Uzẹme riẹ họ, o make kawo kẹhẹ, eva e te were omai gaga nọ ma tẹ sai ru oware jọ nọ u fiobọhọ kẹ ohwo jọ you Jihova, Ọsẹ oyoyou mai na, jẹ nyaze te gọe. w21.03 13 ¶18-19

Devidi o dhesẹ nọ ọ jọ ohwo nọ a rẹ sai fievahọ, yọ ọ rẹ dhẹ siọ iruo nọ a kẹ riẹ ba ha. Wọhọ oriruo, ọ jẹ rẹrote igodẹ ọsẹ riẹ dede nọ ọmaha gheghe ọ jọ. U wo oke jọ nọ iruo yena i je ti tube si uwhu kpei dede. Devidi ọ ta kẹ Sọl uwhremu na nọ: “Oke jọ nọ odibo ra ọ jẹ rẹrote igodẹ ọsẹ riẹ, okpohrokpo ọ tẹ nyaze, ọ tẹ jọ udevie uthuru na wọ ogodẹ jọ, ere adaka o ru ẹdẹ jọ re. Me te lei mu jẹ fae fihọ otọ, me te si ogodẹ na no unu riẹ.” (1 Sam. 17:34, 35) Devidi ọ dhẹ siọ igodẹ na ba ha, evaọ oke nọ erao jọ e jẹ te re ai no. Whai inievo-emezae nọ e gbẹ maha, wha te bi kru obọ ga evaọ iruo kpobi nọ a kẹ owhai evaọ ukoko na yọ wha be rọ aro kele Devidi. Devidi o wo usu okpekpe kugbe Jihova dede nọ ọ jọ ọmaha. Jihova ọ jọ Ọghẹnẹ riẹ gbe Ogbẹnyusu riẹ. Devidi ọ gudu, ọ tẹ jẹ riẹ epanọ a re kporo akpata-ifi ziezi. Rekọ usu nọ o wo kugbe Jihova na u wuzou vi eware nana kpobi. Whai izoge emezae, wha daoma ru epanọ usu rai kugbe Jihova o rẹ rọ kpekpe ziezi, keme oware nọ o mai wuzou oye. w21.03 3 ¶4-5