Akpe

Eware nọ ma bi wuhrẹ ahwo gbe eware nọ ma rọwo, Ebaibol na i no ze. Ghele na ahwo buobu a rẹ rọwo gaviezọ kẹ omai hi, a rẹ ta nọ egagọ mai e dokpo hrọ. U te no ere no, orọnikọ eware nọ ma bi wuhrẹ ai na a gwọlọ yo ho. Eme ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ ahwo otiọye na? Pọl ukọ na ọ ta kẹ Ileleikristi obọ Rom nọ: “Ohwo o re wo ẹrọwọ nọ o te yo kpahe oware no. Yọ oware nọ a yo na, ẹkwoma ẹme nọ a ta kpahe Kristi a ro yoi.” (Rom 10:17) Ma te bi wuhrẹ Ebaibol na ẹsiẹe ẹrọwọ mai ọ rẹ ga, orọnikọ ma te bi ru ehaa jọ nọ i no obọ egedhọ ze he. Ma rẹ ghọ ehaa itieye na, ghelọ epanọ ehaa na e rẹ were te kẹhẹ. O roja gaga re ma riẹ oware nọ Ebaibol ọ ta re ẹrọwọ mai ọ ga ziezi, keme “ababọ ẹrọwọ ohwo ọ rẹ sai ru Ọghẹnẹ eva were ziezi hi.” (Hib. 11:1, 6) Ma rẹ gwọlọ oka jọ nọ u no obọ odhiwu ze tao ho re ma tẹ te riẹ nọ egagọ uzẹme ma rrọ na. Ma tẹ romatotọ wuhrẹ Ebaibol na, ma te ruẹ nọ egagọ uzẹme na ọna. w21.05 4-5 ¶11-12

Ebẹbẹ buobu i te Pọl ukọ na. A kpe rie ukpe iyẹ, a rọ itho fi ei, a te je fi ei họ uwou-odi. Ọghẹnẹ ọ gbẹ kẹe ẹgba ha, ọ hae sai thihakọ ebẹbẹ nana ha. (2 Kọr. 11:23-25) Ẹme nọ Pọl ọ ta u dhesẹ nọ ẹsejọ ọ jẹ sai ru te epanọ ọ hae gwọlọ ru te he, yọ onana o jẹ kẹe uye gaga. (Rom 7:18, 19, 24) U te no ere no, u wo ẹbẹbẹ jọ nọ o je thihakọ riẹ, nọ o se “unwe” nọ u bi duwu iei, yọ ọ jẹ lẹ se Ọghẹnẹ gaga re o si ẹbẹbẹ na no. (2 Kọr. 12:7, 8) Jihova ọ kẹ Pọl ẹgba nọ ọ rọ ruabọhọ usi uwoma ota na ghelọ ebẹbẹ yena kpobi nọ i te rie na. Joma ta kpahe eware nọ Pọl o ru. Oke nọ a mu ei imu inọ o du no uwou ze he, ọ gbẹ jẹ ta usi uwoma na ghele avọ ajọwha. Pọl ọ tubẹ ta usi uwoma kẹ isu ahwo Ju, yọ o sae jọ nọ ọ ta usi uwoma kẹ ahwo ologbo egọmeti re. (Iruẹru 28:17; Fil. 4:21, 22) Ọ tẹ jẹ ta usi uwoma kẹ Iroiro Osu Ologbo na buobu gbe ahwo kpobi nọ a je weze bru ei evaọ oke yena. (Iruẹru 28:30, 31; Fil. 1:13) Evaọ oke ovo yena, Pọl o kere ileta buobu se Ileleikristi, yọ ma gbe bi se eware nọ o kere fihọ ileta yena evaọ Ebaibol na rite inẹnẹ. w21.05 21 ¶4-5

Ovie Juda jọ nọ a re se Uzaya ọ jẹ ohrẹ rehọ họ fiki omorro, o tẹ whae ze nọ o ro ru oware nọ a kẹ riẹ udu nọ o ru hu. Uzaya o ru emamọ eware buobu. O fi emo buobu kparobọ. Ọ bọ ikpewho buobu, o te je wo egbọ sa-sa. “Ọghẹnẹ uzẹme na o ru nọ eware i ro woma kẹe.” (2 Irv. 26:3-7, 10) “Rekọ, nọ ọ nwane ga no, omorro o tẹ ruọ udu riẹ, onọ o wha okpẹtu sei.” Jihova ọ ta no vẹre inọ izerẹ na ọvo họ enọ e rẹ mahe insẹnse evaọ etẹmpol na. Rekọ omorro u ru nọ Uzaya ovie na o ro kpobọ etẹmpol nyae mahe insẹnse. Oware nọ o ru na o were Jihova ha, fikiere ọ tẹ rọ oti tehe iẹe. Uzaya ọ mọ oti na bọo ẹdẹ nọ o ro whu. (2 Irv. 26:16-21) Kọ agbefẹ omorro o sai mu omai re wọhọ epanọ o mu Uzaya na? Ee, ọ sai mu omai nọ ma te bi roro kpahe omobọ mai vrẹta. Joma hae kareghẹhọ nọ eriariẹ gbe uvẹ-iruo kpobi nọ ma wo evaọ ukoko na, Jihova họ ọnọ ọ rehọ e rai kẹ omai. (1 Kọr. 4:7) Ma te bi ru omorro, Jihova ọ rẹ gbẹ rọ omai ru iruo ho. w21.06 16 ¶7-8

Jesu ọ riẹ nọ ẹsikpobi nọ ilele riẹ a kpohọ usi uwoma eware e te nwane riẹ nya kẹ ae he. Ahwo nọ a gaviezọ kẹ ilele Jesu evaọ oke ọsosuọ nọ a jẹ rọ fiki riẹ ghọghọ na, ma tubẹ riẹ unu ahwo nọ a jọ usu rai kurẹriẹ hẹ. Oware nọ u fo nọ o rẹ mae lẹliẹ ilele na ghọghọ họ, eva rai e be were Jihova fiki epanọ a daoma te evaọ iruo na, orọnikọ fikinọ ahwo a gaviezọ kẹ ae ọvo ho. Usi uwoma ota na o gbẹ bẹ omai no ho, ma ti wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. Nọ ma be daoma ta usi uwoma kẹ ahwo je wuhrẹ ae kpahe Uvie Ọghẹnẹ na, ma be ‘kọ wọhọ epanọ ẹzi na ọ be kpọ’ omai. O rrọ ere keme ma bi ru nọ ẹzi Ọghẹnẹ ọ be rọ jọ omamai ruiruo. Iruo na e gbẹ “bẹ omai no ho,” Jihova ọ ta nọ ma ti wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ, o tẹ make rọnọ ma wuhrẹ ohwo jọ te epanọ o ro kurẹriẹ hayo ma ru ere he.—Gal. 6:7-9. w21.10 26 ¶8-9

Ẹdẹ jọ nọ Jesu avọ ilele riẹ a ta usi uwoma gaga no, a tẹ gwọlọ nọ a re serihọ. Rekọ ogbotu ahwo jọ a te zurie ze. Ohrọ rai o tẹ re Jesu, o te je wuhrẹ ae “eware buobu.” Jesu ọ riẹ oghẹrẹ nọ eware e jọ kẹ ahwo na. Ọ ruẹ nọ uye o be bẹ ae gaga. Ọ tẹ jẹ ruẹ inọ u fo nọ a re yo ẹme Ọghẹnẹ re a ruẹsi wo ẹruore. Ere ọvona ahwo a rrọ nẹnẹ re. Whọ tẹ ruẹ ahwo who re roro nọ eva e be were ae, rekọ ere o rrọ họ. Uzẹme riẹ họ, a wọhọ igodẹ nọ i bi ghoro, nọ i wo othuru-igodẹ nọ o bi su ai hi. Pọl ukọ na ọ ta nọ ahwo otiọnana a riẹ Ọghẹnẹ hẹ, yọ a wo ẹruore he. (Ẹf. 2:12) Ma tẹ ruẹ epanọ ahwo a thabọ no Ọghẹnẹ te, ohrọ rai o rẹ re omai, ma vẹ be gwọlọ epanọ ma re fiobọhọ kẹ ae keme ma you rai. Ebaibol nọ ma re wuhrẹ kugbe ae họ edhere nọ ọ mai woma nọ ma re ro fiobọhọ kẹ ae. w21.07 5 ¶8

Ohwo nọ o re ru omorro o re fu uke jẹ gwọlọ nọ ọye ọvo eware i re woma kẹ. Ohwo nọ ọ rẹ re ihri ọ rẹ ta nọ dodokọ ọye o wo oware nọ omọfa o wo na, yọ ere ọvo ho, ọ rẹ tubẹ gwọlọ mi ohwo na oware riẹ no. Onana u dhesẹ nọ ohwo nọ ọ be re omọfa ihri, o mukpahe ohwo na. Ma sae ta nọ omorro gbe ihri-eriọ e wọhọ erara nọ i kuomagbe epẹtiro nọ a rẹ rọ dhẹ arupre. Arupre na ọ sai no otọ, rekọ nọ o te muhọ ẹra no, erara na i ve ti di oria nọ epẹtiro ọ rẹ rọ rueva ẹjini na. U ve ru nọ arupre na o re ro kie no ehru ze. Epọvo na re, ohwo ọ sae jọ odibo Jihova jẹ be riẹ ru ziezi. Rekọ nọ oke o be nyaharo na, o te wo omorro jẹ be re amọfa ihri, iruemu nana i re gele iei kie. (Itẹ 16:18) Ọ gbẹ te gọ Jihova ha. Ọ vẹ te rọ ere wha uye se omariẹ gbe amọfa. Ma tẹ be hai roro kpahe ohrẹ Pọl ukọ na, o sai fiobọhọ kẹ omai whaha omorro. Ọ ta nọ: “Wha rehọ ẹwhọ hayo omorro ru oware ovo ho, rekọ avọ omaurokpotọ wha rri amọfa inọ a rro vi owhai.”—Fil. 2:3. w21.07 15-16 ¶6-8

Otujọ o re roro nọ ahwo nọ a rrọ egagọ uzẹme na a rẹ sae kuyo onọ kpobi, makọ enọ nọ whọ rẹ sae jọ Ebaibol ruẹ uyo rai dede he. Kọ oware utioye na o sae lọhọ? Joma ta kpahe Pọl ukọ na. Ọ ta kẹ ibe Ileleikristi riẹ inọ jọ a “vuhu eware kpobi mu.” Rekọ ọ ta re nọ eware buobu e riẹ nọ ọ riẹ otọ rai hi. (1 Tẹs. 5:21) Pọl o kere nọ “eriariẹ mai e gbunu hu,” ọ tẹ jẹ ta nọ “enẹna ma be rọ ughẹgbe ayọno ruẹ eware bizi bizi.” (1 Kọr. 13:9, 12) Orọnọ eware kpobi Pọl ọ riẹ otọ rai hi, yọ ere omai re. Dede na, ọ riẹ eware nọ i wuzou kpahe ẹjiroro Jihova. Utho eware nọ ọ riẹ na i te epanọ u ro mu ei ẹro nọ eware nọ ọ rọwo na họ uzẹme na. Oware jọ nọ ma re ru re o sai mu omai ẹro viere inọ egagọ uzẹme na ma rrọ họ, ma rẹ rọ oriruo nọ Jesu o fihotọ rri oghẹrẹ nọ Isẹri Jihova a be rọ gọ nẹnẹ. w21.10 18-19 ¶2-4

Whai inievo nọ e kpako no, te wha rrọ iruo odibọgba oke-kpobi hayo wha rrọ họ, u wo eware buobu nọ wha rẹ sai ru ro fiobọhọ kẹ amọfa. Ẹvẹ wha sai ro ru ei? Jọ iruo nọ wha be sai ru enẹna e were owhai. Wha daoma roro ku eware ekpokpọ nọ wha re ru, re wha jẹ tẹrovi eware nọ wha rẹ sai ru viukpọ enọ wha rẹ sai ru hu. Devidi ovie na ọ gwọlọ nọ ọ rẹ bọ etẹmpol kẹ Jihova. Rekọ nọ Jihova ọ ta kẹe nọ ọmọ riẹ Solomọn họ ọnọ ọ te bọ uwou na, eva e dha riẹ hẹ. Ọ tubẹ rọ eware buobu ze nọ a kugbe rọ bọ etẹmpol na. (1 Irv. 17:4; 22:5) Oke yena Solomọn “ọ gbẹ maha yọ ọ re riẹ oware ovo ho.” Devidi o roro oyena ha, re ọ ta nọ ọyomariẹ họ ohwo nọ u fo nọ ọ rẹ bọ etẹmpol na. (1 Irv. 29:1) Devidi ọ riẹ nọ Ọghẹnẹ o ti fiobọhọ kẹ ohwo nọ ọ te bo etẹmpol na, nọ a te sae rọ bọe re, orọnikọ fikinọ ohwo na ọkpako hayo o wo areghẹ gaga ha. Wọhọ Devidi, inievo nọ e kpako no a be dao ẹgba rai kpobi evaọ ukoko na o tẹ make rọnọ iruo efa a bi ru enẹna. Yọ a riẹ nọ Jihova o ti fiobọhọ kẹ izoge nọ i bi ru iruo nọ ae omarai a je ru vẹre na. w21.09 9 ¶4; 10 ¶5, 8

Ohwo ọ tẹ be hai fi itee họ nọ o re le evaọ ukoko na, o rẹ lẹliẹ eva were iẹe nọ ọ be gọ Jihova na. Rekọ oware nọ o rẹ ginẹ wha evawere na ze họ, nọ ma te rri oghẹrẹ nọ eware e rrọ kẹ omai ro fi itee na họ, orọnọ ma tẹ be rọ aro kele omọfa jọ họ. Ma te bi le utee jọ fikinọ omọfa o bi le utee yena re, ẹsejọhọ ma te sai lei tobọ họ, udu u ve ti whrehe omai. (Luk 14:28) Nọ whọ rrọ ukoko Jihova na, whọ rrọ ghaghae kẹe. Ohwo ọvo nọ ọ wọhọ owhẹ dẹẹ evaọ ukoko na ọ rrọ họ. Yọ orọnọ fikinọ who woma vi amọfa Jihova o ro si owhẹ ziọ ukoko riẹ hẹ. Rekọ fikinọ ọ jọ udu ra ruẹ nọ who wo omaurokpotọ, yọ who ti ru eware nọ o ti wuhrẹ owhẹ. Riẹ nọ whọ tẹ be daoma ra kpobi evaọ egagọ Jihova, o rẹ dae ẹro fia. Egagọ Jihova nọ who tilẹmu na u dhesẹ nọ who wo “emamọ udu.” (Luk 8:15) Fikiere gbẹ hai ru utho ẹgba ra kpobi evaọ egagọ Jihova. Who te ru ere, oghọghọ nọ who ti wo o te jọ onọ u no “iruẹru [obọra] ọvo ze.”—Gal. 6:4. w21.07 24 ¶15; 25 ¶20

Ẹsibuobu, o rẹ gwọlọ nọ ma thihakọ hẹrẹ bẹsenọ a rẹ kpọ oware jọ nọ o thọ họ. Wọhọ oriruo, nọ ekpako ukoko a tẹ ruẹ nọ oniọvo jọ ọ thuzi ulogbo jọ evaọ ukoko na, a rẹ lẹ re Jihova ọ kẹ ae “areghẹ nọ o no obọ ehru ze” re a sae ginẹ riẹ oghẹrẹ nọ Jihova o rri oware nọ o via na. (Jem. 3:17) Oware nọ o rẹ jarae oja họ, epanọ a re ro fiobọhọ kẹ ohwo nọ ọ raha uzi na re o “kurẹriẹ no edhere ọthọthọ riẹ” nọ o tẹ lọhọ. (Jem. 5:19, 20) A rẹ jẹ daoma rai kpobi re a ruẹ nọ a thọ ukoko na, re inievo efa a gbe ru oghẹrẹ oware utioye he. Kọ inievo nọ uzioraha na o wha uye se? A rẹ jẹ tuduhọ ae awọ. (2 Kọr. 1:3, 4) Nọ ekpako ukoko a te yo nọ oniọvo jọ ọ thuzi ulogbo evaọ ukoko na, a rẹ kake romatotọ kiẹ re a riẹ oware nọ o ginẹ via. Kẹsena a vẹ lẹ kpahe iẹe ziezi, a vẹ romatotọ rọ Ebaibol kẹ ohwo na ohrẹ jẹ whọku ei “te epanọ u fo.” (Jeri. 30:11) Ekpako na a te rọ okpakpa bruoziẹ hẹ. Nọ ekpako ukoko na a te ru epanọ Jihova ọ gwọlọ evaọ ẹme na, eva e rẹ were ohwo kpobi evaọ ukoko na. w21.08 11 ¶12-13

Fikinọ ohọo ogaga o jọ Izrẹl, Naomi avọ ọzae riẹ gbe emezae ivẹ rai a tẹ kwa kpobọ Moab. Nọ u te oria jọ no, ọzae Naomi o te whu. Emezae ivẹ riẹ na a te wo eyae, rekọ aimava na a te je whu siọ eyae rai ba. (Rut 1:3-5) Eware iyoma nana nọ e via kẹ Naomi na e tẹ lẹliẹ akpọ bẹe no. U tube te epanọ ọ rọ ta nọ Jihova họ ọnọ ọ jẹ rọsuọ ẹe na. Rri eme jọ nọ Naomi ọ ta: “Obọ Jihova o rọsuọ omẹ no.” “Erumeru na o ru uzuazọ yare kẹ omẹ gaga no.” “Jihova họ ọnọ ọ wọso omẹ, yọ Erumeru na họ ọnọ ọ wha uye se omẹ.” (Rut 1:13, 20, 21) Jihova ọ riẹ nọ “okienyẹ ọ sae lẹliẹ ohwo owareghẹ ru ugberuo.” (Ọtausi. 7:7) O ru nọ Rut ọ rọ talamu Naomi je ru eware nọ i dhesẹ nọ o wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ oniọrọo riẹ na. Ẹmẹrera na, Rut o te ru nọ Naomi ọ rọ riẹ nọ Jihova ọ gbẹ rrọ kugbei, oma o tẹ te sasa iẹe. w21.11 9 ¶9; 10 ¶10, 13

Nọ ohwo ọ tẹ be tẹrovi iruo riẹ, kọ u dhesẹ nọ o re gbe roro epanọ o re ro le utee ofa evaọ ukoko na ha? Ijo. Ma sai le itee efa nọ i re fiobọhọ kẹ omai ta usi uwoma ziezi je fiobọhọ kẹ inievo ukoko na. Ma tẹ kareghẹhọ nọ u wo eware jọ nọ ma rẹ sai ru hu, je bi roro epanọ ma sai ro fiobọhọ kẹ amọfa viukpọ omobọ mai ọvo, ma sai le itee yena tobọ. (Itẹ 11:2; Iruẹru 20:35) Itee vẹ whọ rẹ sai fihọ kẹ omara? Lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹ owhẹ riẹ itee nọ whọ rẹ sai le tobọ. (Itẹ 16:3) Whọ sai le utee ọkobaro obufihọ, ọkobaro oke-kpobi, iruo Ebẹtẹle hayo iruo ebabọ ukoko na. O tẹ lọhọ, whọ sai wuhrẹ ẹvẹrẹ ọfa re whọ sae ta usi uwoma kẹ ahwo ẹvẹrẹ yena. w21.08 23 ¶14-15

Uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ o rẹ were Jihova gaga. (Hos. 6:6) Jihova ọ rọ Maeka ọruẹaro na vuẹ omai nọ ma “rri uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ ghaghae.” (Mae. 6:8) Rekọ re ma sai ru ere, ma rẹ riẹ oware nọ uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ o rrọ tao. A tẹ fodẹ uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ, eme u dhesẹ? Oware wọhọ unuẹse egba ivẹ gbe ọgba (230) whọ rẹ jọ Ebaibol Efafa Akpọ Ọkpokpọ ruẹ ẹme na “uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ.” Kọ eme họ otọ ẹme nana? Oria “Otofa Eme Ebaibol” nana o ta nọ uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ u “dhesẹ uyoyou nọ a re wo kẹ ohwo fiki eyaa nọ ohwo ọ ya, oruọzewọ, ẹtalamu gbe usu okpekpe. A rẹ mae rehọ iẹe ta kpahe uyoyou Ọghẹnẹ kẹ ahwo-akpọ, rekọ a rẹ jẹ rehọ iẹe ta kpahe uyoyou nọ ahwo-akpọ a re dhesẹ kẹ ohwohwo.” Jihova họ ọnọ ọ mai wo oghẹrẹ uyoyou nana. Oyejabọ nọ Devidi ọ rọ ta nọ: “O Jihova, uyoyou ra nọ o rẹ hiẹ hẹ u kpehru te obọ idhiwu na . . . Uyoyou ra nọ o rẹ hiẹ hẹ na u woma kẹhẹ, O Ọghẹnẹ!” (Ol. 36:5, 7) Kọ uyoyou Jihova nọ o rẹ hiẹ hẹ na o be were owhẹ gaga wọhọ epanọ o were Devidi? w21.11 2 ¶1-2; 3 ¶4

Nọ a tẹ ta ẹme te uviuwou Jihova, Jesu a rẹ kake fodẹ. Ọye họ “ọmọ ọsosuọ evaọ emama kpobi.” U te noi no, Jihova o wo ikọ-odhiwu buobu gbidi gbidi evaọ uviuwou riẹ. (Kọl. 1:15; Ol. 103:20) Oke nọ Jesu ọ jọ otọakpọ, ọ ta nọ ahwo nọ a bi yoẹme kẹ Jihova a sai se Jihova Ọsẹ rai. Ọ ta kẹ ilele riẹ nọ Jihova yọ “Ọsẹ mẹ gbe Ọsẹ rai.” (Jọn 20:17) Oye ovo gbe he, nọ ma roma mudhe kẹ Jihova jẹ họ-ame, ma kuomagbe ahwo uviuwou Jihova nọ e rrọ otọakpọ, nọ a you ohwohwo. (Mak 10:29, 30) Jihova yọ Ọsẹ nọ o you emọ riẹ. Jesu ọ riẹ nọ Jihova yọ Ọsẹ-ọmọ nọ ọ gwọlọ nọ emọ riẹ a bigbae, yọ ere ọ gwọlọ nọ ma rri rie, orọnikọ wọhọ ọga nọ o re dhuaro ho. Ẹme nọ Jesu o ro mu olẹ oriruo na họ họ: “Ọsẹ mai.” Jesu ọ hae te ta nọ, ma tẹ be lẹ se Jihova, ma sei “Erumeru na,” “Ọmemama,” hayo “Ovie ebẹdẹ bẹdẹ na.” Enana kpobi yọ emamọ edẹ-ova nọ Jihova o wo nọ ma rẹ jọ Ikereakere na ruẹ. (Emu. 49:25; Aiz. 40:28; 1 Tim. 1:17) Rekọ “Ọsẹ” Jesu o se rie evaọ olẹ na keme onana o rẹ lẹliẹ omai si kẹle iẹe. w21.09 20 ¶1, 3

Jihova o je vi eruẹaro riẹ bru Manasẹ ovie na re a vẹvẹ iẹe unu, rekọ ọ rọwo gaviezọ kẹ ae he. Ukuhọ riẹ, “Jihova ọ tẹ rehọ iletu ogbaẹmo ovie Asiria ze te rọ họre [Juda], a tẹ jẹ eghọlọ họ Manasẹ ro mu ei, a tẹ rehọ egbregba ekọpa ivẹ rọ gbae, a tẹ rehọ iẹe kpobọ Babilọn.” Nọ a mu Manasẹ kpohọ orẹwho ofa no, o wọhọ nọ ọ tẹ jọ obei bruoma kpiroro. O te “je hrẹ omariẹ kpotọ gaga evaọ aro Ọghẹnẹ esẹ-esẹ riẹ.” Rekọ ọ jọ etẹe serihọ họ. Ọ “lẹ Jihova Ọghẹnẹ riẹ kẹ aruoriwo.” Yọ “ọ ruabọhọ jẹ lẹ se Ọghẹnẹ.” (2 Irv. 33:10-12) Nọ oke o be nyaharo na, Jihova o te ti yo olẹ Manasẹ. Jihova ọ ruẹ nọ Manasẹ o gine kurẹriẹ no, yọ ẹme nọ ọ jẹ ta evaọ olẹ riẹ u dhesẹ ere. Jihova ọ gaviezọ kẹ Manasẹ, ọ tẹ rọvrẹ riẹ jẹ kẹe uvẹ re a zihe iei fihọ ẹta esuo riẹ. Manasẹ ọ daoma riẹ kpobi re o ru eware nọ i re dhesẹ nọ o gine kurẹriẹ no. w21.10 4 ¶10-11

Oware jọ nọ o via o wha riẹ ze nọ o rọ gwọlọ nọ Prisila avọ Akwila a rẹ kwa no Rom nọ o reria e rai oma no. A vẹ gwọlọ oria nọ a te jọ gbe epanọ a te rọ jọ etẹe mu iruo iwou-udhu ebọ họ keme okọ rai oye. Nọ Prisila avọ Akwila a te obọ Kọrint nọ a kwa nya, a te kuomagbe ukoko nọ o jọ obei je lele Pọl ukọ na bọ inievo na ga. Uwhremu na, aimava na a tẹ kwa kpohọ ewho efa nọ a jọ mae gwọlọ etausiuwoma. (Iruẹru 18:18-21; Rom 16:3-5) Iruo e vọ rai obọ nọ a je ru evaọ egagọ Ọghẹnẹ yọ o jẹ lẹliẹ eva were ae ziezi. Ezae-avọ-eyae a sae rọ iruo Uvie na karo re wọhọ Prisila avọ Akwila. Oke nọ o mai fo nọ oniọvo-ọmọzae avọ oniọvo-ọmọtẹ a rẹ rọ ta kpahe eware nọ a ti ru evaọ uzuazọ rai họ taure a tẹ te rọo. Nọ aimava na a tẹ ma omaa eware nọ a ti ru evaọ uzuazọ rai jẹ be daoma re a ru eware evona evaọ egagọ Jihova, ẹsiẹe a te rọ ruẹ oghẹrẹ nọ Jihova o bi ro fiobọhọ kẹ ae evaọ uzuazọ rai.—Ọtausi. 4:12 w21.11 17 ¶11-12

Oria ikere inẹnẹ na u dhesẹ nọ re ma rọ adhẹẹ kẹ ọsẹgboni mai yọ oware nọ u wuzou gaga. Kareghẹhọ nọ, nọ Jihova ọ ta nọ, “Wha rẹ jọ ọrẹri, keme mẹ, Jihova, Ọghẹnẹ rai yọ ọrẹri” no, ẹsiẹe ọ rọ ta ẹme nọ ọ rrọ Iruo-Izerẹ 19:3 inọ ma rọ ọghọ kẹ ọsẹgboni mai na. (Izerẹ 19:2) U fo re ma nọ omamai nọ, ‘Kọ mẹ be rọ ọghọ kẹ ọsẹgboni mẹ ziezi wọhọ epanọ Jihova ọ ta na?’ Otẹrọnọ udu u bi brukpe owhẹ inọ who je ru ere vẹre he, whọ sai ru ere enẹna. Oke nọ o vrẹ o vrẹ no, whọ sae daoma fiobọhọ kẹ ọsẹgboni ra ziezi enẹna. Edhere jọ nọ whọ sai ro ru onana họ, whọ rẹ hai te oria rai, je lele ai ta ẹme ziezi. Whọ sai je fiobọhọ kẹ ai wo emu nọ a rẹ re gbe eware efa. Whọ sai fiobọhọ kẹ ae re a sai kpohọ ewuhrẹ je ru eware efa evaọ egagọ Ọghẹnẹ. U te no ere no, whọ sae tuduhọ ae awọ je ru eware nọ e rẹ lẹliẹ oma sasa ae. Who te bi ru eware nana, yọ oware nọ Ọghẹnẹ ọ ta evaọ Iruo-Izerẹ 19:3 who bi ru na. w21.12 4-5 ¶10-12

Devidi ovie na ọ raha izi ilogbo. Wọhọ oriruo, o bruẹnwae kugbe Bat-shiba, o te je ru nọ a ro kpe ọzae riẹ no. (2 Sam. 11:2-4, 14, 15, 24) Oware nọ Devidi o ru na o wha uye se omobọ riẹ gbe ahwo uviuwou riẹ soso, te eyae efa nọ o wo. (2 Sam. 12:10, 11) Devidi o ru oware ofa jọ oke ofa nọ u dhesẹ nọ o fievahọ Jihova ha. O kele unu ezae nọ e jọ ogbaẹmo Izrẹl, yọ Jihova ọ ta nọ o ru ere he. Kọ eme o no oware nọ o ru na ze? Oware nọ o ru na o wha riẹ ze nọ ẹyao o ro kpe ahwo Izrẹl nọ i bu te idu udhosa-gbikpe (70,000). (2 Sam. 24:1-4, 10-15) Kọ whọ te ta nọ u fo nọ Jihova ọ rẹ rọvrẹ Devidi hi? Jihova o rri rie ere he. Ọ tẹrovi eware iwoma nọ Devidi o ru no, ọ tẹ jẹ ruẹ vuhumu nọ o gine kurẹriẹ. Fikiere Jihova ọ tẹ rọvrẹ riẹ dede nọ ọ raha izi ilogbo. Jihova ọ riẹ nọ Devidi o you rie gaga, yọ ọ gwọlọ ru oware nọ u kiehọ. Kọ eva e gbẹ be were owhẹ inọ eware iwoma nọ who bi ru eye Ọghẹnẹ nọ ma be gọ na o re fiẹrohọ?—1 Iv. 9:4; 1 Irv. 29:10, 17. w21.12 19 ¶11-13

Jesu o je fiobọhọ kẹ ahwo nọ i tuaro, enọ e ko, gbe enọ i diezọ. Kọ whọ kareghẹhọ ẹme nọ ọ vuẹ ahwo nọ Jọn Ọhọahwo-Ame na o vi bru ei ze? Ọ vuẹ rai nọ a nyae ta kẹ Jọn nọ: “Enọ i tuaro i mu ude họ ẹruẹ no, enọ e ko e be nya, a bi ru emoti fo, enọ i diezọ i bi yo ẹme, a be kpare enọ i whu no ze.” Nọ ahwo a ruẹ iruo igbunu nana nọ Jesu o ru, aikpobi “a te jiri Ọghẹnẹ.” (Luk 7:20-22) U fo nọ mai Ileleikristi ma rẹ rọ aro kele Jesu. Ma rẹ re ohrọ enọ i tuaro, enọ e ko, gbe enọ i diezọ, ma ve je thihakọ kẹ ae. Dede nọ Jihova ọ kẹ omai ẹgba nọ ma re ro ru iruo igbunu hu, ma rẹ sae ta usi uwoma kẹ enọ i tuaro, enọ i diezọ, enọ e ko, gbe enọ e rrọ egagọ erue. Ma sai wuhrẹ ai kpahe epanọ Ọghẹnẹ o ti ro si ẹyao gbe ebẹbẹ itieye na kpobi notọ, gbe epanọ o ti ro fiobọhọ kẹ omai jọ ahwo ọgbagba evaọ obaro. (Luk 4:18) Usi uwoma nana o be lẹliẹ ahwo buobu jiri Ọghẹnẹ nẹnẹ. w21.12 9 ¶5

Ikereakere na Jemis ọ rehọ uwuhrẹ riẹ na no ze. Ọ rọ Ikereakere na fiobọhọ kẹ ahwo nọ o je wuhrẹ riẹ nọ Jihova ọ rẹ ghale ohwo kpobi nọ o kru ẹrọwọ riẹ, wọhọ epanọ Job o ru nọ ọ rọ ghale iẹe uwhremu na. Eme nọ e rrọ vevẹ nọ a rẹ sai wo otoriẹ rai lọlọhọ Jemis o ro wuhrẹ ahwo oware nana. Onana u ru nọ ahwo nọ a je se eme riẹ a gbe je ro rri rie fihọ ohwo nọ o wo eriariẹ vrẹta ha, ukpoye kọ Jihova a je jiri. Oware nọ ma wuhrẹ noi ze: Rọ eme elọlọhọ wuhrẹ ahwo, re whọ hae jẹ rehọ ẹme ra no Ebaibol ze. Ma te bi wuhrẹ ahwo, orọnikọ ma re ru re a jiri omai inọ ma riẹ gaga ha. Ukpoye, ma re fiobọhọ kẹ ae ruẹ nọ Jihova họ ọnọ o bi wuhrẹ omai eware nana kpobi, yọ o you omai gaga. (Rom 11:33) Re ma sai ru ere, ma rẹ rehọ eware nọ ma bi wuhrẹ ahwo no Ebaibol ze. Wọhọ oriruo, nọ ohwo nọ ma bi wuhrẹ Ebaibol ọ tẹ vuẹ omai ẹbẹbẹ jọ, ma rẹ vuẹe oware nọ ma hai ti ru hu o hae jọ nọ mai ma wo ẹbẹbẹ na. Ukpoye ma re dhesẹ iku jọ kẹe evaọ Ebaibol, ma vẹ jẹ nọe enọ nọ i re fiobọhọ kẹe roro, re ọ riẹ oware nọ Jihova ọ gwọlọ nọ o ru. O ve ti ru eware nọ o bi wuhrẹ na fikinọ ọ gwọlọ ru eva were Jihova orọnikọ mai hi. w22.01 11 ¶9-10

Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ ma ru erivẹ mai oware uyoma ha. Rekọ u no etẹe kuhọ họ. Oleleikristi kpobi nọ ọ gwọlọ nọ eva riẹ e rẹ were Ọghẹnẹ, o re you ọrivẹ riẹ wọhọ omariẹ. Jesu o dhesẹ epanọ uzi nana nọ o rrọ Iruo-Izerẹ 19:18 na u wuzou te. Ẹdẹ jọ ohwo Farisi jọ ọ nọ Jesu nọ: “Ujaje vẹ o mae rro evaọ Uzi na?” Jesu ọ tẹ ta kẹe nọ “ujaje nọ o mae rro gbe orọ ọsosuọ” họ, ma rẹ rehọ udu mai kpobi gbe uzuazọ mai kpobi gbe iroro mai kpobi ro you Jihova. Kẹsena Jesu ọ tẹ ta ẹme nọ ọ rrọ Iruo-Izerẹ 19:18 na, inọ: “Orọ avọ ivẹ, nọ o wọhọ e riẹ ona: ‘Who re you ọrivẹ ra wọhọ omobọ ra hrọ.’” (Mat. 22:35-40) U wo eware buobu nọ ma re ru nọ i re dhesẹ nọ ma you erivẹ mai. Edhere jọ họ, nọ ma te bi lele ohrẹ nọ o rrọ Iruo-Izerẹ 19:18. O ta nọ: “Who re ru orukele vievie he hayo fi ẹgo họ eva . . . vievie he.” w21.12 10-11 ¶11-13

Jesu ọ jobọ kru Pita ukọ na oke nọ o je kiedi evaọ abade je si rie. Oke nọ Pita ọ tẹrovi Jesu, ọ jẹ ginẹ nya ehru ame na bru rie dede nọ ẹkporo o je fi. Rekọ nọ o si ovao no Jesu je rri ẹkporo na, ozọ u te mu ei, avro ọ tẹ ruọ ẹe udu kẹsena o te muhọ ekiedi. (Mat. 14:24-31) Oware jọ o riẹ nọ ma rẹ sai wuhrẹ evaọ oware nọ o via kẹ Pita na. Oke nọ ọ kpama no evaọ okọ na ruọ ehru abade na, o roro nọ ozọ ẹkporo na o ti mu ei o ve ti muhọ ekiedi hi. Ọ gwọlọ nọ ọ rẹ jọ ehru ame na nya bẹsenọ o re te Jesu oma. Rekọ ọ sai ru ere he, keme ọ tẹrovi Jesu hu. Ozọ u mu rie nọ o te oria jọ no fiki ẹkporo na nọ o je rri. Uzẹme riẹ họ, ma sae nya evaọ ehru ame he. Rekọ ebẹbẹ i bi te omai nẹnẹ. Ma gbẹ tẹrovi Jihova gbe eyaa nọ ọ ya kẹ omai hi, ma te ruawa vrẹta te epanọ ma ti ro muhọ ekiedi wọhọ odẹme. Ẹrọwọ mai ọ te gbẹ ga ha. Fikiere nọ ebẹbẹ ilogbo jọ e tẹ maki te omai, joma daoma fi iroro mai kpobi họ Jihova jẹ rẹroso ẹe inọ o ti fiobọhọ kẹ omai. w21.12 17-18 ¶6-7

Olẹ, Ebaibol nọ ma re se, gbe eware nọ ma se nọ ma re roro kpahe yọ eware jọ nọ ma re ru evaọ egagọ mai. Olẹ ma rẹ rọ ta ẹme kẹ Ọsẹ obọ odhiwu mai nọ o you omai gaga na. Yọ ma te bi se Ebaibol na, ma re wo “eriariẹ Ọghẹnẹ” nọ ọ mai wo areghẹ na. (Itẹ 2:1-5) Ma te bi je roro didi kpahe eware nọ ma wuhrẹ, u re fiobọhọ kẹ omai riẹ iruemu nọ Ọghẹnẹ o wo. O rẹ jẹ kareghẹhọ omai emamọ eware nọ ọ gwọlọ ru kẹ omai gbe ahwo-akpọ kpobi. Kọ whọ gbẹ ruẹ nọ whọ tẹ be hae lẹ, se Ebaibol na je roro didi kpahe eware nọ who se, yọ eware nọ e mai wuzou whọ be rọ oke ra ru na? Ẹvẹ ma sai ro ru uvẹ fihọ nọ ma re ro ru eware nana? O tẹ lọhọ, kpohọ oria nọ edo ọ rrọ họ. Kareghẹhọ nọ Jesu ọ jọ obọ udhude edẹ udhuvẹ taure o te ti mu iruo odibọgba riẹ họ. (Luk 4:1, 2) Nọ orọnọ oria yena o jọ fọfọ na, ma riẹ nọ Jesu ọ te rọ uvẹ yena lẹ se Jihova ziezi jẹ romatotọ roro kpahe oware nọ Ọsẹ riẹ ọ gwọlọ nọ o ru. Oware nana nọ o ru na u ti fiobọhọ kẹe ruẹrẹ oma kpahe kẹ edawọ nọ i ti tei nọ o te mu iruo odibọgba riẹ họ no. w22.01 27-28 ¶7-8

Ọkpako ukoko hayo oniọvo-ọmọzae ọfa nọ o kruga ziezi evaọ ukoko na ọ sai se omai họ akotọ jẹ vuẹ omai kpahe oware jọ nọ ma be riẹ ru te he. Taure oniọvo jọ ọ tẹ te rọ Ebaibol kẹ omai ohrẹ yọ u dhesẹ nọ o gine you omai gaga. Ma rẹ jẹ ohrẹ utioye na rehọ. Uzẹme riẹ họ, o rẹ jọ bẹbẹ ẹsejọ re ma lele ohrẹ nọ a kẹ omai. Ẹsejọ dede, eva e rẹ dha omai. Kọ fikieme? Dede nọ ma riẹ nọ eware e rẹ thọ omai obọ ẹsibuobu, o rẹ kẹ omai uye nọ omọfa ọ tẹ be ta ẹme kẹ omai fiki oware jọ nọ ma ru thọ. (Ọtausi. 7:9) Ma sai gu inoma, jẹ ta nọ ohwo na o wo ekpehre eva kpahe omai. Ma sae jẹ ta nọ oghẹrẹ nọ ọ rọ kẹ omai ohrẹ na o thọ. Ere ọvo gbe he, ma sae ta nọ: ‘Ono ọ kẹ riẹ udu nọ o re ro se omẹ ta ẹme kẹ? Nọ ọ be ta kẹ omẹ na, kọ ọyomariẹ, binọ u wo eware buobu nọ ọ be riẹ ru hu!’ Ẹsejọ nọ a tẹ kẹ omai ohrẹ nọ u kiehọ omai oma ha, ma rẹ gwọlọ nyabru amọfa re a ta onọ o te were omai. Yọ onana o tubẹ mai yoma. w22.02 8-9 ¶2-4

Nọ ma tẹ ruọ akpọ ọkpokpọ na no, ẹsejọhọ o te jọ bẹbẹ kẹ omai re ma ru eware jọ nọ Jihova ọ te ta nọ ma ru. Wọhọ oriruo, nọ ahwo Izrẹl a no igbo Ijipti no, u kri hi, otu rai jọ o te muhọ ẹgo. A jẹ ta nọ a be ruẹ emamọ emu nọ a jẹ re evaọ Ijipti hi. Ejọ e jẹ ta nọ emana nọ Jihova ọ jẹ kẹ ae re na e vẹso ae no. (Ik. 11:4-6; 21:5) Ma gbe rri otọ mu hu, ma sai ru epọvo na nọ Amagidọn o te fi vrẹ no. Ma riẹ epanọ iruo mai i ti bu te he, oke nọ ma te whẹ ezuzu nọ ọ te jọ akpọ na no je ru otọakpọ na fihọ aparadase. Ẹsejọhọ o te jọ okolo iruo ho, yọ eware e sae dina jọ gaga evaọ oke ọsosuọ. Kọ oke yena ma te ta nọ oghẹrẹ nọ Jihova o bi ru eware o were omai hi? Oware nọ ma riẹ họ, nọ eware nọ Jihova o bi ru kẹ omai enẹna e tẹ be da omai ẹro, enọ o ti ru kẹ omai evaọ oke yena e te were omai re. w22.02 7 ¶18-19

Evaọ eruẹaruẹ nọ e rrọ Zẹkaraya 8:23 na, enọ a rọ ẹzi wholo nọ i kiọkọ otọakpọ na eye a se “ohwo Ju” gbe “owhai” na. (Rom 2:28, 29) Otu igodẹ efa na a jọ etẹe se “ezae ikpe evaọ evẹrẹ erẹwho na kpobi” na. A “zaza abọ mu” hayo talamu Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na. Aikpobi a be gọ Jihova kugbe. Epọvo na re, wọhọ epanọ a ruẹaro riẹ evaọ Izikiẹl 37:15-19, 24, 25, Jihova o ru nọ Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na avọ igodẹ efa na a rọ rrọ ọvo je bi ru iruo kugbe. A jọ eruẹaruẹ na fodẹ imire ivẹ. Ikpodhiwu na a wọhọ umure nọ o rrọ “rọkẹ Juda” na (koyehọ, orua nọ ivie Izrẹl e jẹ hai no ze). Otu igodẹ efa na a tẹ wọhọ umure “Ifremu.” Jihova o ti ku itu ivẹ nana kugbe re a jọ wọhọ “umure ọvo.” Oware nana u dhesẹ nọ eko ahwo ivẹ na a te gọ Jihova kugbe, yọ Jesu Kristi họ Ovie rai.—Jọn 10:16. w22.01 22 ¶9-10

Jesu ọ ta kpahe ahwo nọ a jẹ hae kẹ iyogbe ekẹ, rekinọ a jẹ hai ru ei evaọ ẹgbede re ahwo a ruẹ e rai. O make rọnọ oware uwoma a je ru na, o were Jihova ha. (Mat. 6:2-4) Ma gbẹ rọ emamọ eva ru oware uwoma kẹ ohwo ho, yọ ewoma ọye he. Fikiere nọ omara nọ: ‘Kọ mẹ tẹ riẹ oware nọ u fo nọ me re ru no, mẹ be hai gine ru ei? Kọ iroro vẹ mẹ be hai ro ru ei?’ Jihova ọ rẹ rọ ẹzi riẹ ru emamọ eware buobu. (Emu. 1:2) Onana u dhesẹ nọ uruemu kpobi nọ ẹzi ọfuafo na o fiobọhọ kẹ omai wo o rẹ lẹliẹ omai ru oware ezi jọ. Jemis olele na o kere nọ: “Ẹrọwọ nọ a be rọ iruo dhesẹ via ha o whu no.” (Jem. 2:26) Ere ọvona re, iruemu efa nọ ẹzi Ọghẹnẹ o re fiobọhọ kẹ ohwo wo na, ma rẹ daoma dhesẹ ae via. Ma tẹ be hai ru ere, u re dhesẹ nọ ẹzi Ọghẹnẹ ọ ginẹ rrọ omai oma. w22.03 11-12 ¶14-16

Dede nọ ma be gọ Jihova je ru emamọ eware kẹ amọfa nẹnẹ, Pita ukọ na ọ fodẹ oware jọ nọ u wuzou gaga nọ ma re ru. Taure ọ tẹ te ta nọ ma jọ ọrẹri evaọ uruemu mai kpobi, ọ ta nọ: “Wha ruẹrẹ iroro rai kpahe kẹ iruo.” (1 Pita 1:13) Iruo vẹ ye? Pita ọ ta kẹ Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na inọ a “‛whowho ewoma’ Ọnọ o se” rai na. (1 Pita 2:9) Rekọ Ileleikristi kpobi a bi ru obọdẹ iruo nana nẹnẹ. Iruo nana e be kẹ ahwo erere vi oware kpobi nọ ma ru kẹ ae. Eva e be were omai inọ Ọghẹnẹ o rri omai ghaghae te epanọ ọ rọ kẹ omai obọdẹ iruo nana. Fikiere, joma rọ ajọwha ta usi uwoma je wuhrẹ ahwo. (Mak 13:10) Ma te bi ru ere, u re dhesẹ nọ ma you Ọghẹnẹ gbe erivẹ mai. U re je dhesẹ nọ ma gwọlọ “jọ ọrẹri” evaọ uruemu mai kpobi. w21.12 13 ¶18

Pọl ukọ na ọ jẹ rọ emamọ ubiẹro rri inievo na. Ọ riẹ nọ oware o tẹ thọ ohwo obọ oyena o nwani dhesẹ nọ ohwo na yọ ekpehre ohwo ho. O you inievo na gaga, yọ emamọ iruemu rai ọ jẹ tẹrovi. Otẹrọnọ o be dina bẹ oniọvo jọ re o ru oware nọ u woma, Pọl ọ rẹ ta vievie he inọ ohwo na o keke aro fihọ bi ru oware uyoma. O re rri rie inọ oware na o be dina bẹ ohwo na eru, fikiere a rẹ tuduhọ iẹe awọ. U wo inievo-emetẹ ivẹ jọ nọ a re se Yuodia avọ Sintiki nọ e jọ ukoko obọ Filipai. O wọhọ nọ ẹmẹwhọ ọ jọ udevie rai nọ o lẹliẹ usu rai aimava godo. Kọ eme Pọl o ru? (Fil. 4:1-3) Pọl ọ ta ẹme ọdada kẹ ae he, ukpoye ọ ta kpahe emamọ uruemu rai. U kri no nọ inievo-emetẹ nana a be rọ rehọ eva rai kpobi gọ Ọghẹnẹ. Pọl ọ riẹ nọ Jihova o you rai. Pọl o rri inievo-emetẹ nana fihọ ikpehre ahwo ho. Oyejabọ nọ ọ rọ tuduhọ ae awọ re a ku ẹwhọ rai họ na. Yọ emamọ ubiẹro nọ Pọl o je ro rri inievo na u fiobọhọ kẹe nọ ọ jẹ rọ wereva evaọ egagọ Ọghẹnẹ, jẹ kẹle inievo na ziezi. w22.03 30 ¶16-18

Udhedhẹ nọ u no obọ Jihova ze u re ru udu te omai otọ, ma vẹ te sai rorote ziezi. Oware utionana o via kẹ oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Luz. Ọ ta nọ: “Ẹsibuobu, oma u re ru omẹ ọkọkora. Ẹsejọ dede, ọkora na ọ rẹ ga te epanọ me re ro roro nọ Jihova o you omẹ hẹ. Nọ u te te ere no, mẹ rẹ nwane lẹ se Jihova jẹ vuẹe oghẹrẹ iroro nọ e rrọ omẹ udu. Mẹ tẹ lẹ no enẹ, udu u re te omẹ otọ.” Wọhọ epanọ oniọvo-ọmọtẹ na ọ ta na, olẹ u re gine ru udu te omai otọ. (Fil. 4:6, 7) Ohwo o te whu ku omai, ma riẹ nọ Jihova avọ Jesu a ti fiobọhọ kẹ omai jẹ sasa omai oma. Ma riẹ nọ Jihova avọ Jesu a rẹ re ohrọ ahwo gaga. Fikiere joma hae re ohrọ ahwo re, re ma ta usi uwoma kẹ ae je wuhrẹ ae. Ma tẹ jẹ riẹ nọ Jihova avọ Jesu a re roro kẹ omai, a rẹ sasa omai oma je fiobọhọ kẹ omai thihakọ. Ma bi rẹro oke nọ eyaa nọ Jihova ọ ya inọ “o ti ririe irui-oviẹ kpobi no aro [mai]” na i ti ro rugba.—Evia. 21:4. w22.01 15 ¶7; 19 ¶19-20

Jesu ọ ta nọ idhere ivẹ e riẹ, yọ i wo ọvuọ unuẹthẹ riẹ. Idhere ivẹ na, ọjọ “o riama fihọ,” ọnọ o kiọkọ ọ tẹ rrọ “kekeke.” (Mat. 7:14) Jesu ọ fodẹ idhere esa ha. Yọ ma rẹ siọ ọjọ ba ẹnya ha evaọ idhere ivẹ nana. Evaọ usu ivẹ na, ọvo a re ro kpohọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. Fikiere ma re rri otọ mu gaga evaọ ọnọ ma te nya. Edhere nọ “o riama fihọ” na ọye ahwo a be mae nya keme ọ be bẹ ẹnya ha. Ahwo buobu a gwọlọ no edhere yena ha. A bi su lele amọfa nọ a rrọ eva riẹ. A riẹ hẹ inọ Setan Ẹdhọ na họ ọnọ o bi su ahwo evaọ edhere yena, yọ uwhu o bi su ai kpohọ. (1 Kọr. 6:9, 10; 1 Jọn 5:19) Edhere nọ ọ rrọ “kekeke” na ọ wọhọ ọnọ “o riama fihọ” na ha. Yọ Jesu ọ ta nọ umutho ahwo jọ ọvo a bi duku ei. Fikieme? Muẹrohọ nọ, nọ Jesu ọ ta kpahe edhere yena no, ọ tẹ vẹvẹ ilele riẹ unu kpahe eruẹaro erue.—Mat. 7:15. w21.12 22-23 ¶3-5