Ane

Nọ oma ra nọ: ‘A tẹ vuẹ omẹ nọ me ru oware jọ thọ, eme me re ru? Kọ mẹ rẹ rọwo okioke yena inọ me ru thọ, manikọ me re gu unoma? Kọ mẹ rẹ wọ ẹme na fihọ omọfa uzou?’ Nọ whọ tẹ jọ Ebaibol se iku idibo Jihova, hai roro kpahe oware nọ a ru okenọ a wo ọkpọ ebẹbẹ yena. Nọ omara nọ: ‘Ẹvẹ mẹ sae rọ rehọ aro kele odibo Jihova nana ziezi?’ Oware ofa nọ u re fiobọhọ kẹ omai gọ Jihova avọ evawere họ, nọ ma tẹ be hai muẹrohọ emamọ iruemu inievo ukoko na te emaha te ekpako. Kọ oniọvo jọ ọ rrọ ukoko ra nọ ọ be daoma gọ Jihova dede nọ ehwa riẹ a be gwọlọ gele iei fihọ uzioraha, ahwo uviuwou riẹ a be wọso ẹe, hayo oma o ga riẹ tere he? Kọ whọ jọ oma oniọvo nana ruẹ emamọ iruemu jọ nọ whọ rẹ sae rọ aro kele? Whọ tẹ be hai roro kpahe emamọ iruemu oniọvo nana, whọ sai wuhrẹ eware jọ nọ i re fiobọhọ kẹ owhẹ thihakọ ebẹbẹ ra. Eva e be were omai kẹhẹ inọ ma wo inievo itieye evaọ ukoko mai.—Hib. 13:7. w22.04 13 ¶13-14

Nọ ma te wo ẹbẹbẹ ologbo jọ, ekpako na a rẹ nyaze te tuduhọ omai awọ, yọ u re ru oma sasa omai. Eva e rẹ were omai nọ ọkobaro nọ ọ riẹ ahwo ewuhrẹ ziezi o te lele omai nyai wuhrẹ ohwo nọ ma bi wuhrẹ Ebaibol kugbe nọ ọ be nyaharo ho, jẹ fodẹ eware jọ nọ e sai fiobọhọ kẹe gọ Ọghẹnẹ. Eva e be hae were inievo nana kpobi inọ a bi fiobọhọ kẹ omai. Eva e te were omai re nọ ma tẹ daoma fiobọhọ kẹ inievo efa. Kọ eme who re ru nọ whọ tẹ gwọlọ ru eware itiena hayo rehọ oghẹrẹ ofa fiobọhọ kẹ inievo na? Ma omaa eware nọ whọ gwọlọ ru dẹẹ. Wọhọ oriruo, whọ tẹ ta ọvo nọ whọ gwọlọ daoma evaọ ukoko na, whọ te ruẹ ugogo oware ovo kru dhobọ họ. Yọ ẹsejọhọ whọ te riẹ epanọ whọ daoma te no ho. Fikiere, roro oware jọ dẹẹ nọ who re ru. Whọ sai tube kere oware na gbe oghẹrẹ nọ who ti ro ru ei fihotọ dede. w22.04 25 ¶12-13

Jihova o bi koko “ogbotu obuobu” ahwo họ, yọ o bi wuhrẹ ae oware nọ a re ru re a sae ruọ Uvie na. (Evia. 7:9, 10) Dede nọ ẹmo-ofio, ozighi gbe omukpahọ o da akpọ na fia, ogbotu obuobu na a you ohwohwo yọ a be gbẹroma ha. A duwu egbọdọ rai zihe ruọ etẹkpẹ no keme a bi lele ohwohwo rria dhedhẹ. (Mae. 4:3) A re fi ẹmo ho. Ukpoye a bi wuhrẹ ahwo re a riẹ Ọghẹnẹ uzẹme na gbe ẹjiroro riẹ, re a sai wo “uvi uzuazọ na.” (1 Tim. 6:19) Fikinọ abọ Uvie Ọghẹnẹ a rrọ, ahwo uviuwou rai a sae wọso ae, yọ eware e sae jọ gaga kẹ ae ẹsejọ. Rekọ Jihova ọ be rẹrote ae. (Mat. 6:25, 30-33; Luk 18:29, 30) Enana kpobi i dhesẹ nọ Uvie Ọghẹnẹ u bi su enẹna, yọ u ti ru nọ ẹjiroro Ọghẹnẹ u ti ro rugba. w22.12 5 ¶13

Nọ odu-ikpe na o te kuhọ no, ahwo nọ a te jọ otọakpọ na kpobi a te jọ gbagba. Eware e gbẹ te thọ omai obọ họ, yọ ma gbẹ te mọ hayo whu fiki uzioraha nọ ma reuku riẹ mi Adamu hu. (Rom 5:12) Oke yena yọ ehao nọ a bọwo omai fiki uzioraha Adamu na i no otọ no riẹriẹriẹ. Nọ odu-ikpe na o te kuhọ no ma te sae rọ ginẹ ta nọ ahwo-akpọ “a ziọ uzuazọ” no, keme ahwo kpobi a te jọ gbagba. (Evia. 20:5) Ma riẹ nọ, nọ Setan ọ dawo Jesu, Jesu o kie kẹ odawọ na ha. O kru ẹrọwọ riẹ. Kọ a tẹ kẹ Setan uvẹ re ọ dawo ahwo-akpọ nọ a rrọ gbagba, a te sai kru ẹrọwọ rai? Obọ mai ẹme na ọ rrọ. Nọ odu-ikpe na o te re no, a ti si Setan no ọgọdọ odidi na ze. Ọ vẹ te dawo ahwo kpobi sọ a ti yoẹme kẹ Ọghẹnẹ. (Evia. 20:7) Enọ i kru ẹrọwọ rai, nọ a kie kẹ odawọ urere na ha, a ve ti wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ gbe ufuoma nọ Ọghẹnẹ ọ ya eyaa riẹ na. (Rom 8:21) Enọ e wọso Ọghẹnẹ, a vẹ te raha ae no bẹdẹ bẹdẹ.—Evia. 20:8-10. w22.05 19 ¶18-19

Eruẹaruẹ nana i rugba evaọ oke nọ Setan o ru nọ ahwo Ju avọ ahwo Rom a ro kpe Ọmọ Ọghẹnẹ. (Luk 23:13, 20-24) Wọhọ epanọ ohwo ọ rẹ sae nya ha evaọ omoke jọ nọ ọ tẹ nwoma evaọ ethihrowọ na, ere ọvona uwhu Jesu u ru nọ ọ gbẹ jẹ sai ru iruo ho evaọ omoke jọ, ọ jọ evaọ uki edẹ esa. (Mat. 16:21) Re eruẹaruẹ nọ e rrọ obe Emuhọ 3:15 na e sai rugba, a rẹ kpare Jesu no uki ze. Fikieme ma rọ ta ere? Keme eruẹaruẹ na e ta nọ ọmọ aye na ọ te whọlọ araomuomu na uzou. Onana u dhesẹ nọ oma nọ Jesu ọ nwa evaọ ethihrowọ na o ti kpo. Yọ o gine kpo! Evaọ ẹdẹ avọ esa, Ọghẹnẹ ọ kpare riẹ ze, yọ oma ẹzi nọ u re whu hu ọ rọ kpare iẹe ze. Nọ oke nọ Ọghẹnẹ o fihọ o te te, Jesu ọ te raha Setan no. (Hib. 2:14) Enọ i ti lele Jesu su na a ti kuomagbei kpe ewegrẹ Ọghẹnẹ, koyehọ emọ araomuomu na kpobi no otọakpọ na no.—Evia. 17:14; 20:4, 10. w22.07 16 ¶11-12

Whai esẹgbini, wha fiobọhọ kẹ emọ rai wo emamọ egbẹnyusu. Ebaibol ọ ta nọ ma te bi lele emamọ ahwo nya usu, u re fiobọhọ kẹ omai. Rekọ ma te mu usu kugbe ikpehre ahwo, o rẹ wha uye ze. Kọ wha riẹ ahwo nọ emọ rai a bi lele nya usu? Ẹvẹ whọ sai ro fiobọhọ kẹ emọ ra wo egbẹnyusu nọ i you Jihova? (1 Kọr. 15:33) Whọ tẹ be hae ta kẹ inievo nọ i kruga ziezi evaọ ukoko na re a nyaze obọ uwou rai, je lele owhai ru eware jọ, emọ ra a sae rọ ere wo emamọ egbẹnyusu. (Ol. 119:63) Oniọvo-ọmọzae jọ nọ a re se Tony ọ ta nọ: “Mẹ avọ aye mẹ ma jẹ hae ta kẹ inievo sa-sa, te inievo-emezae gbe erọ emetẹ, te emaha te ekpako re a nyaze obọ uwou mai. Ẹsejọ ma rẹ vuẹ ae nọ a nyaze ti lele omai re emu je lele omai ru Egagọ Uviuwou. Nọ obọdẹ edhere jọ nọ whọ sae rọ riẹ inievo nọ i you Jihova jẹ be gọe avọ evawere. . . . Iku nọ a jẹ hai gbe, gbe ajọwha nọ a wo u fiobọhọ kẹ emọ mai si kẹle Jihova.” w22.05 29-30 ¶14-15

Nọ ekpako na a tẹ rọ ohwo nọ ọ raha uzi keria, a rẹ daoma jẹ iroro nọ e rọwokugbe oreva Ọghẹnẹ. Ẹvẹ ẹdhọ nọ a rọ ohwo na gu na o sai ro fiobọhọ kẹ ukoko na soso? Ẹdhọ na o re ru ai riẹ sọ ohwo na o kurẹriẹ hayo o kurẹriẹ hẹ. Nọ o gbe kurẹriẹ hẹ, a re si ei no ukoko re uzioraha riẹ na u gbe wholo idibo Jihova nọ i kiọkọ họ. (1 Kọr. 5:6, 7, 11-13; Tait. 3:10, 11) O sai je fiobọhọ kẹ ohwo nọ ọ raha uzi na kurẹriẹ re Jihova ọ rọvrẹ riẹ. (Luk 5:32) Nọ o te kurẹriẹ, ekpako na a re kuomagbei lẹ re usu riẹ avọ Jihova o wariẹ kpekpe ziezi. (Jem. 5:15) Ekpako na a te lele ohwo na keria, a jẹ ruẹ nọ ohwo na o kurẹriẹ hẹ, eme a re ru? A re si ohwo na no ukoko. O make rrọ ere na, nọ ohwo na o te bruoma kpiroro uwhremu na je kurẹriẹ, Jihova ọ rẹ rọvrẹ riẹ. (Luk 15:17-24) Ọ tẹ make raha izi ilogbo, Jihova ọ rẹ rọvrẹ riẹ ghele.—2 Irv. 33:9, 12, 13; 1 Tim. 1:15. w22.06 9 ¶5-6

Jihova o bi fiobọhọ kẹ idibo riẹ evaọ akpọ na soso. Oyejabọ nọ a be sai ro thihakọ ebẹbẹ buobu jẹ dadamu kẹ Ẹdhọ. (1 Pita 5:9) Whẹ omara whọ sai dikihẹ ga re. Kẹle na, Jihova ọ te rehọ Jesu gbe enọ i ti lele iei su na “raha iruo Ẹdhọ” no. (1 Jọn 3:8) Idibo Ọghẹnẹ a gbẹ “te dhozọ oware ovo ho,” yọ “oware ovo o te wha iguegue” họ ae oma ha. (Aiz. 54:14; Mae. 4:4) Ri bọwo oke yena, ẹbẹbẹ ọ tẹ maki te omai, joma kru udu ga. Joma hae kareghẹhọ ẹsikpobi nọ Jihova o you omai idibo riẹ, ọ tẹ be jẹ thọ omai. Oware jọ nọ u re fiobọhọ kẹ omai kareghẹhọ onana họ, ma rẹ hai roro didi kpahe epanọ Jihova ọ rọ thọ idibo riẹ evaọ oke nọ u kpemu. Ma vẹ jẹ hai gbiku itieye na nọ ma tẹ rrọ kugbe amọfa. U te no ere no, joma hae kareghẹhọ epanọ Jihova o ro fiobọhọ kẹ omai no. Avro ọ riẹ hẹ, Jihova ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ omai si ozọ no ẹro!—Ol. 34:4. w22.06 19 ¶19-20

Egọmeti akpọ-soso nọ a jọ Ebaibol dhesẹ wọhọ “ikawọ ẹmema, enọ a rọ ayọno avọ ọviẹ” ru na ọ romavia no. Egọmeti nana họ esuo Britain avọ America. Ọ romavia evaọ etoke Ẹmo Akpọ Ọsosuọ nọ erẹwho ivẹ nana a rọ jọ abọ. Eware jọ e rrọ ẹmema nọ Nebukadneza ọ ruẹ evaọ ewezẹ na nọ i ru esuo Britain avọ America na wo ohẹriẹ no egọmeti efa nọ i su akpọ na no. Oware jọ nọ o lẹliẹ esuo Britain avọ America wo ohẹriẹ no enọ i kiọkọ họ, eware nọ a ro dhesẹ iẹe. A rehọ igoru hayo isiliva dhesẹ iẹe he rekọ ayọno avọ ọviẹ nọ a gua kugbe. Ọviẹ na o dikihẹ kẹ “emọ ahwo-akpọ,” koyehọ ahwo nọ egọmeti na o bi su. (Dan. 2:43, ẹme-obotọ) Nẹnẹ, ahwo nana a bi ru nọ egọmeti o gbe bi wo ẹgba tere he keme a rẹ sai ru eware jọ evaọ oke ivotu re ohwo nọ a gwọlọ ọ ruọ ọkwa, yọ ẹsejọ a rẹ gwọlọ ta họ egọmeti obọ hayo ru ozighi re a ru oware nọ a gwọlọ kẹ ae. A wo itu sasa nọ i re lele egọmeti ta ẹme. Onana o wha riẹ ze nọ egọmeti a gbe wo ẹme obọ rai hi. w22.07 4-5 ¶9-10

Kọ ozọ nọ whọ rẹ rọ họ-ame u bi mu owhẹ? Oware jọ nọ u ti fiobọhọ kẹ owhẹ họ, nọ omara nọ: ‘Eme ọ be whaha omẹ ame-ọhọ?’ (Iruẹru 8:36) Jesu ọ ta nọ re o ru oreva Ọghẹnẹ, o wọhọ ẹsenọ ọ be re emu. Fikieme ọ rọ ta ere? Keme emu o re fiobọhọ kẹ ugboma mai na. Jesu ọ riẹ nọ ma te bi ru oreva Jihova, u re fiobọhọ kẹ omai. Yọ oreva Jihova họ, whọ rẹ họ-ame. Jihova ọ sae vuẹ omai nọ ma ru oware nọ ọ riẹ nọ u ti si uye se omai hi. (Iruẹru 2:38) Fikiere riẹ nọ whọ tẹ họ-ame, wọhọ epanọ Jihova ọ gwọlọ na, u ti fiobọhọ kẹ owhẹ. Kọ a tẹ wọ emamọ emu fihotọ kẹ owhẹ, whọ te raha oke re who te muhọ ẹre? Ijo. O tẹ rrọ ere, kọ u fo re whọ raha oke re whọ tẹ te họ-ame? Kọ eme ọ be whaha owhẹ ame-ọhọ? Whọ tẹ nọ ahwo jọ, a rẹ vuẹ owhẹ nọ, ‘Me ri te epanọ mẹ rẹ rọ họ-ame he.’ Ginọ uzẹme nọ re ohwo ọ ta nọ ọ gwọlọ họ-ame, yọ okpoware ọ gwọlọ ru na. O re roro kpahe iẹe ziezi, o rrọ oware asohẹrioke he, yọ ọ rẹ daoma fihọ iẹe. w23.03 7 ¶18-20

Oke nọ a rọ ẹzi ọfuafo wholo Jesu o ro zihe ruọ uzedhe ọmọ aye na. Nọ Jesu o whu no, Ọghẹnẹ ọ tẹ kpare iẹe kpobọ odhiwu. Ọ tẹ “rehọ oruaro gbe ọghọ ro tu ei uzou,” jẹ kẹe “udu-esuo kpobi . . . evaọ odhiwu gbe otọakpọ na,” avọ udu nọ ọ rẹ rọ “raha iruo Ẹdhọ” no. (Hib. 2:7; Mat. 28:18; 1 Jọn 3:8) U te no Jesu no, amọfa jọ a te jọ emọ aye na re. Pọl ukọ na ọ ta kpahe ae oke nọ ọ vuẹ Ileleikristi ahwo Ju gbe erọ erẹwho efa inọ: “Otẹrọnọ wha rrọ erọ Kristi, whai ginọ emọ Abraham, ereuku fiki eyaa.” (Gal. 3:28, 29) Onana u dhesẹ nọ Jihova ọ tẹ rọ ẹzi riẹ wholo Oleleikristi, Oleleikristi yena o re zihe ruọ ọmọ aye na. Fikiere emọ aye na họ Jesu Kristi gbe ahwo idu udhuhrẹ-gbene (144,000) nọ i ti lele iei su na. (Evia. 14:1) Aikpobi na a be rọ aro kele Ọsẹ rai Jihova Ọghẹnẹ. w22.07 16 ¶8-9

Ma riẹ nọ ebẹbẹ e te siọ omai ba ete he keme oke urere na ma rrọ na. (2 Tim. 3:1) Ẹsejọ dede, ebẹbẹ na, ọjọ ọ be nwani notọ no yọ ọfa ọ be nyaze. Hayo o sae jọ nọ ebẹbẹ buobu i zere omai ẹsiẹvo. Eware e tẹ rrọ enẹ, eva e rẹ gbẹ were omai hi, uzou u ve bi dhe omai. O make rrọ ere na, joma kareghẹhọ nọ Jihova ọ be ruẹ ebẹbẹ kpobi nọ i bi te omai, yọ o ti fiobọhọ kẹ omai thihakọ. Joma ta kpahe Job gbe oghẹrẹ nọ Jihova o ro fiobọhọ kẹe. Ebẹbẹ buobu i zere i rie, evaọ enwene oke ọvona. Evaọ ẹdẹ ọvuọvo, a tho erao riẹ buobu, yọ a kpe ejọ, a te je kpe idibo riẹ. Mai tube yoma na, emọ riẹ nọ o you gaga na kpobi, a te je whu. (Job 1:13-19) Eware nọ e via kẹ Job na e lẹliẹ ọkora jariẹ oma gaga. Rekọ u ri kri hi na, ere okpẹyao jọ o ro kie iei nọ u ru oma riẹ fihọ tọtọtọ. (Job 2:7) Jihova ọ jẹ ruẹ eware nọ e jẹ via kẹ Job na kpobi. Jihova o you rie gaga, fikiere o te ru eware nọ e rẹ lẹliẹ Job thihakọ ebẹbẹ nọ i te rie na. w22.08 11 ¶8-10

Ọwhọkuo ọ rẹ da. O rẹ sae so ẹe ze nọ ma re ro roro nọ a mu omai whọku, hayo inọ ọwhọkuo na ọ ga hrọ. Ma gbe ti rri rie nọ Jihova họ ọnọ ọ whọku omai na ha, fikinọ o you omai. (Hib. 12:5, 11) Fikiere, a tẹ whọku owhẹ, who mu ofu hu, daoma nwene. Jesu ọ whọku Pita vrẹ ẹsiẹvo evaọ iraro ikọ nọ i kiọkọ. (Mak 8:33; Luk 22:31-34) Ẹsejọhọ oware na o lẹliẹ oma vuọ Pita. Ghele na Pita o mu ofu nyase Jesu ba ha. Ọ gaviezọ kẹ ẹme nọ Jesu ọ ta kẹe jẹ daoma nwene. Kọ eme o no rie ze? Jihova ọ kẹ riẹ emamọ iruo efa evaọ ukoko na. (Jọn 21:15-17; Iruẹru 10:24-33; 1 Pita 1:1) Dede nọ ọwhọkuo ọ rẹ sae lẹliẹ oma vuọ omai, u fo nọ ma rẹ kpairoro vrẹ oghẹrẹ nọ oware na o be kẹ omai uye te, ma ve nwene. Ma te ru ere, irere buobu i re te omai, yọ ẹsiẹe Jihova ọ rẹ rehọ omai ru iruo nọ e rẹ wha erere se inievo mai. w22.11 21-22 ¶6-7

Abraham ọ riẹ nọ Jihova o re ru oware ovuovo nọ u kiẹrẹe hẹ hẹ, yọ o re kienyẹ ohwo ho. Pọl ukọ na o kere nọ Abraham ọ riẹ nọ Jihova ọ sae kpare Aiziki ze. (Hib. 11:17-19) Ọ riẹ nọ Jihova ọ ya eyaa inọ Aiziki o ti yẹ emọ nọ i ti zihe ruọ orẹwho soso, rekọ evaọ oke yena Aiziki o ri yẹ ọmọ ọvuọvo ho. Abraham o you Jihova, yọ o fievahọ iẹe inọ Ọsẹ obọ odhiwu riẹ na o ti ru oware nọ u kiẹrẹe. Fikiere ọ rọwo nọ o re ru oware nọ Jihova ọ ta kẹe na dede nọ o lọhọ tere he. (Emu. 22:1-12) Ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele Abraham? Ma re gbe wuhrẹ kpahe Jihova. Nọ ma bi ru ere na, ma te kẹle iẹe gaga je you rie vi epaọ anwẹdẹ. (Ol. 73:28) Ma vẹ te hai rri eware wọhọ epanọ Jihova o re rri rai. (Hib. 5:14) Nọ odawọ u je te omai, ma gbe kie kẹe he. Ma vẹ te whaha oware kpobi nọ u yoma nọ o rẹ dha Ọsẹ oyoyou mai na eva, jẹ raha usu nọ ma wo kugbei. w22.08 28-29 ¶11-12

Oke nọ Pọl ukọ na avọ Banabas a zihe kpobọ Listra, Aikoniọm, gbe Antiọk, “a tẹ rọ ekpako mu kẹ ae evaọ ukoko kpobi.” (Iruẹru 14:21-23) Ma riẹ nọ ekpako nọ a ro mu na a te tuduhọ inievo na awọ ziezi wọhọ epanọ ekpako ukoko a be hai ru nẹnẹ na. Whai ekpako ukoko, wha muẹrohọ inievo nọ ebẹbẹ e rrọ oma evaọ ukoko na nọ wha rẹ sae ta “emamọ ẹme” jọ kẹ nọ o rẹ sasa ae oma. Pọl ọ kareghẹhọ inievo na nọ Jihova o fiobọhọ kẹ “isẹri [riẹ] buobu nọ e wọhọ ẹgho” thihakọ ebẹbẹ. (Hib. 12:1) Pọl ọ riẹ nọ iku idibo Ọghẹnẹ yena nọ i thihakọ oghoghẹrẹ ebẹbẹ buobu na i ti fiobọhọ kẹ inievo na nọ a ti ro wo udu, a vẹ hai je rẹro “okpẹwho Ọghẹnẹ nọ ọ rrọ uzuazọ na.” (Hib. 12:22) Mai omamai, ma tẹ be hai se iku epanọ Jihova o ro fiobọhọ kẹ Gidiọn, Berak, Devidi, Samuẹle, gbe idibo riẹ efa buobu, u re fiobọhọ kẹ omai.—Hib. 11:32-35. w22.08 21-22 ¶5-6

Oria Ebaibol yena ọ ta nọ a ti bruoziẹ enọ a kpare ze na wọhọ “epanọ a ru.” Kọ eware nọ a ru taure a te ti whu o be ta kpahe na? Ijo! Kareghẹhọ nọ Jihova ọ rehọ izieraha rai vrẹ rai evaọ oke nọ a whu no. Fikiere eware nọ a ru nọ Ebaibol ọ ta na yọ eware nọ a ru taure a te ti whu hu. Rekọ eware nọ a ru nọ a kpare ae ze no. Oware nọ a ti rri ro bruoziẹ rai họ, sọ a ru eware nọ a wuhrẹ i rai evaọ akpọ ọkpokpọ na hayo a ru rai hi. Makọ amọ Noa, Samuẹle, Devidi, gbe Daniẹl nọ a gọ Jihova ziezi taure a te ti whu na, a ti wuhrẹ ai kpahe Jesu Kristi re a fi ẹrọwọ họ ẹtanigbo na. Otẹrọnọ a ti wuhrẹ ai, ẹsiẹvo kọ enọ i kiẹrẹe he nọ a te kpare ze na! Eme o te via kẹ ahwo kpobi nọ a rọwo ru eware nọ a wuhrẹ i rai hi evaọ akpọ ọkpokpọ na? Eviavia 20:15 ọ ta nọ: “Ohwo kpobi nọ a ruẹ odẹ riẹ evaọ obe uzuazọ na ha, a te gbolo iei fihọ ẹtẹre erae na.” Onana u dhesẹ nọ a te raha ae no riẹriẹriẹ. Fikiere ma rẹ daoma re otẹrọnọ a kere odẹ mai fihọ obe uzuazọ na no, ma ve ru oware nọ odẹ mai o rẹ gbẹ rọ jariẹ bẹdẹ bẹdẹ. w22.09 19 ¶17-19

Fikinọ ma riẹ oware nọ Ebaibol ọ ta, evaọ ẹsibuobu mai ọvo ma rẹ jiroro oghẹrẹ nọ ma rẹ rọ rẹrote oma mai gbe oghẹrẹ usiwo nọ u kiehọ kẹ omai. (1 Tim. 3:9) Ma tẹ be jiroro oghẹrẹ eware itieye na, hayo ma tẹ be vuẹ amọfa kpahe onọ u kiehọ omai oma, ma re lele ohrẹ nọ o rrọ obe Ahwo Filipai 4:5. O ta nọ: “Wha ru re ahwo kpobi a ruẹ nọ wha wo iroro.” Re ma dhesẹ nọ ma wo iroro hayo ma bi si eware kekeke he, ma rẹ ruawa kpahe ugboma mai vrẹta ha fikinọ ma gwọlọ mọ họ. Otẹrọnọ oghẹrẹ nọ oniọvo jọ ọ ta nọ a ro siwi ei o were omai tere he, yọ orọnọ a jọ Ebaibol ta nọ o thọ họ, ma rẹ rehọ iẹe gu ẹdhọ họ, ma re gbe you rie ghele. (Rom 14:10-12) Ma tẹ be hae rẹrote oma mai ziezi jẹ rọ ẹgba mai kpobi gọ Jihova, yọ ma bi dhesẹ nọ uzuazọ nọ ọ kẹ omai na o were omai gaga. (Evia. 4:11) Ginọ uzẹme nọ ma rẹ seba ẹmọ họ yọ oghẹrẹ eware okpẹtu jọ e sae via. Rekọ orọnọ enẹ Ọghẹnẹ nọ ọ ma omai na ọ gwọlọ nọ akpọ mai ọ rẹ jọ họ. Kẹle na, o ti si uwhu gbe edada no otọ, ma vẹ te rria bẹdẹ bẹdẹ. (Evia. 21:4) Bẹsenọ oke yena u re te, joma hae rẹrote oma mai jẹ gọ Jihova Ọsẹ oyoyou mai na keme oware nọ o mai woma oye. w23.02 25 ¶17-18

O rrọ vevẹ inọ udu-esuo Jihova o mai kpehru vi orọ ahwo-akpọ. (Rom 13:1) Joma kẹ iriruo esa jọ. Nọ ahwo Izrẹl a jọ igbo evaọ obọ Ijipti, Fẹro o je gboja kẹ ai yọ ọ rọwo nọ o re siobọno ai hi. Rekọ Jihova o dhesẹ ogaga riẹ via, je ru nọ Fẹro avọ egbaẹmo riẹ a rọ da ame whu evaọ Abade Ọwawae na. (Ọny. 14:26-28; Ol. 136:15) Oke jọ Bẹlshaza ovie Babilọn ọ “wọ [omariẹ] kpehru rọsuọ Olori obọ idhiwu na, . . . je jiri eghẹnẹ isiliva avọ igoru,” ukpenọ o re jiri Jihova Ọghẹnẹ. (Dan. 5:22, 23) Rekọ Jihova o hrẹ ọzae yena nọ ọ jẹ ya-oma na ziọ otọ. O ru nọ ahwo Midia gbe Pasia a ro kpei jẹ rehọ uvie riẹ “asoaso yena.” (Dan. 5:30, 31) Oke nọ Herọd Agripa ọsosuọ nọ o je su ẹkwotọ Palẹstain o kpe Jemis no, o te mu Pita ukọ na fihọ uwou-odi. Yọ ọ jẹ gwọlọ nọ o re kpei no. Rekọ Jihova ọ raha omaa riẹ. “Ukọ-odhiwu Jihova ọ tẹ rọ ẹyao tehe iẹe,” o te whu.—Iruẹru 12:1-5, 21-23. w22.10 15 ¶12

Ma tẹ be hai se kpahe epanọ Jihova ọ rọ rẹrote idibo riẹ evaọ oke anwae, ẹruore mai o re dhe ẹkpẹkpokpọ. Eware kpobi nọ a kere fihọ Ebaibol na “a kere ai re ma wuhrẹ no ai ze, re ma rọ ẹkwoma ithihakọ mai gbe omosasọ nọ u re no Ikereakere na ze wo ẹruore.” (Rom 15:4) Hai roro kpahe eyaa Jihova nọ i rugba no. Joma ta kpahe oware nọ Ọghẹnẹ o ru kẹ Abraham avọ Sera. Dede nọ aimava a who vrẹ ahwo nọ a re yẹ ọmọ no, Ọghẹnẹ ọ ya eyaa kẹ ae nọ a ti yẹ ọmọ. Yọ, nọ oke na u te, a gine yẹ ọmọ. (Emu. 18:10) Kọ oke nọ Ọghẹnẹ ọ rọ ya eyaa na, Abraham ọ rọwo? Ebaibol ọ ta nọ o “wo ẹrọwọ inọ ọ te sae jọ ọsẹ erẹwho buobu.” (Rom 4:18) Who te rri eyaa nọ Ọghẹnẹ ọ ya kẹ Abraham na, who re roro nọ oware utioye o rẹ sae via ha. Rekọ Abraham ọ rọwo nọ Ọghẹnẹ o ti ru eyaa riẹ na gba, yọ ere o ginẹ via. (Rom 4:19-21) Iku itieye na e rẹ lẹliẹ omai fievahọ Jihova inọ o ti ru eyaa riẹ kpobi gba. w22.10 27 ¶13-14

Oke nọ a siobọno ahwo Ju na no igbo ze, oware nọ Jihova ọ ta na o ginẹ via. Jihova ọ ginẹ jọ Owuhrẹ Ologbo Oride rai, keme o wuhrẹ i rai re a riẹ oghẹrẹ nọ a rẹ rọ gọe ziezi. A tẹ wariẹ mu ei họ ẹgọ evaọ oghẹrẹ nọ o rẹ were iẹe. Jihova Ọghẹnẹ họ Owuhrẹ Ologbo Oride mai re keme o bi wuhrẹ omai nẹnẹ. Ẹme nọ Aizaya ọ ta u dhesẹ nọ ma wọhọ emọ isukulu nọ Jihova o bi wuhrẹ. Ọ ta nọ: “Whọ te rọ ibiaro obọra ruẹ Owuhrẹ Ologbo Oride ra.” Ẹme yena o dhesẹ nọ, o wọhọ ẹsenọ Jihova o dikihẹ aro mai bi wuhrẹ omai. Jihova o bi gine wuhrẹ omai nẹnẹ, yọ o be lẹliẹ eva were omai. Ẹvẹ o bi ro ru ei? Ukoko riẹ o bi ro wuhrẹ omai. Eware nọ ukoko na u bi wuhrẹ omai e rrọ vevẹ, yọ i bi fiobọhọ kẹ omai gaga. Ma be hai kpohọ ewuhrẹ, gbe ikokohọ, je rri ividio ukoko na, te JW Broadcasting®, gbe eware efa nọ ukoko na u bi ro wuhrẹ omai. Eware nana kpobi i re fiobọhọ kẹ omai thihakọ ebẹbẹ yọ eva e be were omai. w22.11 10 ¶8-9

Jesu ọ ta kpahe uzedhe oke nọ Ọghẹnẹ ọ te rọ raha uyerakpọ ahwo Ju gbe “oke urere uyero-akpọ” nọ ma rrọ na. Ọ ta nọ: “Kpahe ẹdẹ yena hayo auwa na, ohwo ọvo ọ riẹ riẹ hẹ, makọ ikọ-odhiwu hayo Ọmọ na dede, rekọ Ọsẹ na ọ riẹ riẹ.” Kẹsena ọ tẹ ta kẹ ae nọ jọ a “jaja aro vi ẹsikpobi,” re a jẹ “ruabọhọ erou.” (Mak 13:32-37) O roja gaga inọ Ileleikristi nọ e jọ ahwo Ju a re muẹrohotọ keme ere a te sai ro siwi uzuazọ rai. Jesu ọ vuẹ rai nọ: “Wha tẹ ruẹ Jerusalẹm nọ egbaẹmo e wariẹ họ, wha riẹ nọ ọraha riẹ ọ kẹle no.” Ọ vuẹ rai nọ a tẹ ruẹ oware utioye na, jọ a “mu obọ igbehru na họ ẹdhẹ kpohọ.” (Luk 21:20, 21) Ahwo nọ a ginẹ dhẹ no Jerusalẹm wọhọ epanọ Jesu ọ ta na, a zọ evaọ oke nọ ahwo Rom a raha Jerusalẹm. O roja gaga inọ mai omamai ma re muẹrohotọ re jẹ sẹro iroro mai keme oke urere uyero-akpọ omuomu nana ma rrọ na. w23.02 14 ¶1-2; 16 ¶3

Jihova o bi wuhrẹ idibo riẹ inọ jọ a hae ta uzẹme je ru oware nọ u kiẹrẹe. Onana o tẹ whae ze nọ udu rai o rọ rrọ vevẹ, yọ ahwo a rẹ kẹ ae adhẹẹ. (Itẹ 13:5, 6) Otẹrọnọ a bi wuhrẹ owhẹ Ebaibol, kọ who muẹrohọ nọ Jihova o bi wuhrẹ owhẹ eware nana re? O bi wuhrẹ owhẹ keme who wuhrẹ no inọ ohwo o te bi ru oware nọ Jihova ọ ta, ẹsiẹe eware e rẹ ginẹ riẹ nya kẹe. (Ol. 77:13) Fikiere ma riẹ nọ epanọ who re ro ru oware nọ u kiẹrẹe evaọ aro Ọghẹnẹ họ oware nọ o mae rrọ owhẹ oja. (Mat. 6:33) Whọ gwọlọ dhesẹ nọ eme nọ Setan ọ be ta kpahe Jihova na uzẹme he. Kọ ẹvẹ whọ sai ro dhesẹ iẹe? U wo oware jọ nọ who re ru. Who te ru ei, kiyọ whọ be ta nọ: “Mẹ rọwo eme nọ Setan ọ be ta ha keme yọ erue. Uzẹme na mẹ rọwo. Mẹ gwọlọ nọ Jihova o re su omẹ, yọ oware kpobi nọ ọ ta nọ u woma, oye me re ru.” Kọ eme who re ru ro dhesẹ nọ whọ be ta oghẹrẹ ẹme otiọye na? Whọ rẹ lẹ se Jihova, whọ vẹ ya eyaa kẹe nọ ọye ọvo whọ gwọlọ gọ. Whọ vẹ họ-ame re ahwo kpobi a riẹ nọ whọ rọ uzuazọ ra kẹe no. Emamọ oware jọ nọ o rẹ lẹliẹ ohwo ta nọ ọ gwọlọ họ-ame họ, nọ uzẹme gbe oware nọ u kiẹrẹe o tẹ be were iẹe. w23.03 3 ¶4-5

Ebaibol ọ ta ẹme te oghẹrẹ udhedhẹ jọ nọ ahwo nọ a be gọ Ọghẹnẹ hẹ a wo ho. Oye họ “udhedhẹ Ọghẹnẹ.” Kọ eme họ “udhedhẹ Ọghẹnẹ” na? Oye họ udu nọ u re te ohwo otọ fikinọ ohwo na yọ ogbẹnyusu ọkpekpe Jihova. Yọ ere ma rrọ re. Nọ ma te wo udhedhẹ nana, ma rẹ jọ awawa ha. (Fil. 4:6, 7) Ma rẹ jẹ kẹle inievo mai keme ae omarai a you Jihova. Ma rẹ jẹ jọ egbẹnyusu ekpekpe Jihova “Ọghẹnẹ udhedhẹ na.” (1 Tẹs. 5:23) Ma tẹ riẹ Jihova Ọsẹ mai na ziezi, ma te fievahọ iẹe je bi ru oware nọ ọ ta, udu u re te omai otọ o tẹ make rọnọ oghẹrẹ oware jọ o be via. Kọ Ọghẹnẹ ọ sai gine ru udu te omai otọ nọ okpẹyao, ozighi, ukpokpoma, hayo oware okpẹtu ọfa jọ o tẹ rrọ otọ? Eware nana e sae lẹliẹ ozọ mu omai. Idibo Jihova nẹnẹ a bi lele ohrẹ nọ Jesu ọ jọ oria ikere inẹnẹ kẹ omai na. Jihova o bi fiobọhọ kẹ ae nọ udu u bi ro te ae otọ dede nọ ebẹbẹ i bi te ae. w22.12 16 ¶1-2

Ebẹbẹ jọ e sai te omai nọ o rẹ whae ze nọ ma gbẹ sai ru oware nọ ma ma omaa riẹ hẹ. Fikiere, u wuzou gaga re ma hae kareghẹhọ nọ orọnikọ iruo jọ nọ a kẹ omai evaọ ukoko na oye u re dhesẹ nọ ma rrọ ghaghae evaọ aro Ọghẹnẹ hẹ. Yọ u fo re ma rri iruo amọfa ha inọ dodokọ eye ma bi ru. (Gal. 6:4) Oware nọ o mai wuzou họ, re ma roro kpahe eware nọ ma rẹ sai ru evaọ ukoko na. Daoma siobọno eware jọ nọ i wuzou tere he, re whọ jẹ whaha esa nọ a rẹ re vọ uzou, re whọ sai wo uvẹ ru iruo Jihova ziezi. Whọ tẹ ma omaa jọ, hai ru eware nọ i re fiobọhọ kẹ owhẹ nyaharo te epanọ whọ sai ro ru oware nọ whọ ma omaa riẹ na. Wọhọ oriruo, whọ tẹ gwọlọ jọ ọkobaro oke-kpobi, whọ sae rehọ ọkobaro obufihọ nọ a re ru ribri. Yọ whọ tẹ gwọlọ jọ odibo oruiruo, hae ta usi uwoma ziezi. Eware nana e sai fiobọhọ kẹ owhẹ nyaharo te epanọ a rẹ rọ kẹ owhẹ iruo efa evaọ obaro. Nọ a tẹ kẹ owhẹ iruo jọ evaọ ukoko na, daoma ru iruo na ziezi. w22.04 26 ¶16-17

Jihova ọ sai fiobọhọ kẹ omai thihakọ ebẹbẹ kpobi nọ i bi te omai, yọ eva e be were omai vrẹ. Nọ ẹbẹbẹ jọ o te te omai, nọ ma jẹ lẹ se Jihova kpahe iẹe, ẹsejọhọ ọ te nwani ku ẹbẹbẹ na họ okioke yena ha. Ọ sae kẹ omai ẹgba nọ ma re ro thihakọ riẹ. Yọ otẹrọnọ ẹbẹbẹ nọ ma be lẹ kpahe o gbe bi ro kuhọ họ, u fo re ma hae gbẹ lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹ omai thihakọ riẹ. Ere ọyomariẹ ọ gwọlọ nọ ma ru. Ẹme jọ nọ Aizaya ọ ta o lẹliẹ omai riẹ ere. Ọ ta nọ: “Wha [kẹ Jihova] uvẹ re o serihọ họ.” (Aiz. 62:7) Eme họ otọ ẹme riẹ na? Ẹme nọ ọ be ta na họ, ma tẹ gwọlọ nọ Jihova o ru oware jọ kẹ omai, ma rẹ lẹ sei kpahe oware na kẹse kẹse. O vẹ wọhọ nọ ma be tubẹ kẹe uvẹ re o serihọ họ. Jesu ọ ta oghẹrẹ ẹme nọ Aizaya ọ ta na evaọ oriruo nọ ọ kẹ evaọ obe Luk 11:8-10, 13. Jesu ọ jọ etẹe vuẹ omai nọ ma “ruabọhọ” yare Jihova inọ jọ ọ kẹ omai ẹzi ọfuafo riẹ. Yọ ma tẹ gwọlọ ru oware jọ, ma rẹ lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹ omai wo areghẹ nọ ma re ro ru oware nọ u fo. w22.11 8 ¶1; 9 ¶6-7

Enẹna họ oke nọ whẹ avọ uviuwou ra wha rẹ rọ ruẹrẹ oma kpahe kẹ ukpokpoma. Whọ jọ udu ra roro kpahe ekpehre eware nọ a ti ru owhẹ hẹ nọ a te mu owhẹ. Oware nọ who re ru họ epanọ usu ra avọ Jihova o rẹ rọ kpekpe, who ve je fiobọhọ kẹ emọ ra ru ere re. Udu u te bi bru owhẹ, lẹ se Jihova jẹ ta eva ra kẹe. (Ol. 62:7, 8) Whẹ avọ uviuwou ra wha ta kpahe oware nọ u ro fo re wha fievahọ Jihova. Wọhọ epanọ wha rẹ ruẹrẹ oma kpahe kẹ oware okpẹtu na, wha ruẹrẹ oma kpahe kẹ ukpokpoma re. Wha te ru ere, emọ ra a te jọ awawa ha, yọ ozọ u ti mu ai hi. Ma te wo udhedhẹ Ọghẹnẹ, ma rẹ jọ awawa ha, udu u re te omai otọ. (Fil. 4:6, 7) O tẹ make rọnọ oware okpẹtu jọ o via, okpẹyao jọ o du lahwe hayo a bi kpokpo omai, udu u re te omai otọ. Jihova ọ rẹ rọ ekpako na tuduhọ omai awọ yọ a be ginẹ daoma gaga. Ọ rẹ jẹ rọ omai kpobi fiobọhọ kẹ oniọvo nọ uye u te oma. Nọ ukpokpoma o ri te omai hi na, joma ruẹrẹ oma kpahe re ma sai kru ẹrọwọ mai evaọ obaro, maero evaọ oke “uye ulogbo” na.—Mat. 24:21. w22.12 27 ¶17-18

Otẹrọnọ udu u bi brukpe omai fiki eware iyoma nọ ma ru oke jọ, ma rẹ daoma kpairoro vrẹ oware na. Rekọ oyena u dhesẹ nọ ma re “keke aro fihọ raha uzi” hi fikinọ Jesu o whu kẹ omai. (Hib. 10:26-31) Otẹrọnọ ma ru oware uyoma jọ oke jọ, rekọ oware na o da omai, ma tẹ jẹ nyabru ekpako na re a fiobọhọ kẹ omai no, jẹ siọ oware na ba eru no, joma riẹ nọ Jihova ọ rọvrẹ omai no riẹriẹriẹ. (Aiz. 55:7; Iruẹru 3:19) Ghelọ epanọ uzi nọ ma raha o gbẹdẹ te kẹhẹ, Jihova ọ rẹ sae rọvrẹ omai fiki idhe ẹtanigbo na. Yọ oye o soriẹ ze nọ ma ro wo ẹruore. Emamọ eware buobu e te hae vọe nọ ma ti ru evaọ Aparadase. Ma ti ru emamọ iruo, yọ ahwo a vọ riẹ nọ ma te gwọlọ ruẹ. Maero na, kẹdẹ kẹdẹ akpọ na, ma te hae riẹ Jihova Ọsẹ obọ odhiwu mai na viere, yọ ma te re erere eware nọ o ti ru kẹ omai. Eware e te hae vọe nọ ma te hae gbẹ riẹ kpahe Jihova ẹsikpobi, yọ ma ti wuhrẹ eware buobu kpahe eware nọ ọ ma. w22.12 13 ¶17, 19

Ma riẹ nọ Ivi họ “aye na” ha. Eruẹaruẹ na e ta nọ ọmọ aye na ọ te “whọlọ” uzou araomuomu na no. Setan Ẹdhọ na họ araomuomu na. Whaọ Ẹdhọ yọ omama ẹzi. Ivi ọ sai yẹ ọmọ ọvuọvo nọ o ti wo ogaga nọ ọ sai ro kpe Ẹdhọ no ho. Fikiere orọnọ ọmọ Ivi ọye ọ te raha Ẹdhọ họ. Ẹme nọ obe Eviavia o ta u fiobọhọ kẹ omai riẹ ohwo nọ aye nọ a ta ẹme kpahe evaọ obe Emuhọ 3:15 na o dikihẹ kẹ. (Evia. 12:1, 2, 5, 10) Aye nana yọ aye gheghe he. A jọ oria Ebaibol yena ta nọ ọvẹre ọ rrọ otọ awọ riẹ, yọ etu-uvie nọ o wo isi ikpegbivẹ o rrọ uzou riẹ. O yẹ ọmọ jọ nọ o wo ohẹriẹ no emọ efa kpobi. Ọmọ na họ Uvie Ọghẹnẹ. Nọ orọnọ obọ odhiwu Uvie Ọghẹnẹ o rrọ na, koyehọ obei aye na ọ rrọ re. Aye nana o dikihẹ kẹ abọ ukoko Ọghẹnẹ nọ ọ rrọ obọ odhiwu, koyehọ ikọ-odhiwu nọ i bi yoẹme kẹ Ọghẹnẹ. (Gal. 4:26) Ebaibol o te je fiobọhọ kẹ omai riẹ ohwo nọ ọ rrọ uzedhe ọmọ aye na. Ọghẹnẹ ọ ta nọ uyẹ Abraham o ti no ze.—Emu. 22:15-18 w22.07 15-16 ¶6-8

Jihova ọ kẹ omai Ebaibol na re ma riẹ oware nọ u fo nọ ma re ru. Ehrẹ Ebaibol i bi fiobọhọ kẹ ahwo gaga. E lẹliẹ ahwo buobu nwene oghẹrẹ nọ a je yeri uzuazọ rai no. Oke nọ Mosis o kere ebe ọsosuọ nọ e rrọ Ebaibol na, ọ ta kẹ ahwo Izrẹl nọ: “Enana yọ eme evere kẹ owhai hi, eye uzuazọ rai o roma hwa.” (Izie. 32:47) Ahwo nọ a re ru oware nọ Ebaibol ọ ta eware e rẹ riẹ nya kẹ ae yọ eva e rẹ were ae. (Ol. 1:2, 3) Dede nọ Ebaibol na o kri no, eme riẹ i gbe bi fiobọhọ kẹ ahwo yeri emamọ uzuazọ nẹnẹ. Ehrẹ Ebaibol na i re kiekpo ho, i re fiobọhọ kẹ ahwo oke kpobi. Ma te bi se Ebaibol na je roro didi kpahe eware nọ ma se, Jihova ọ rẹ rehọ ẹzi ọfuafo riẹ fiobọhọ kẹ omai re ma sai ru eware nọ ma se. (Ol. 119:27; Mal. 3:16; Hib. 4:12) Jihova nọ o wo Ebaibol na ọ rrọ uzuazọ, yọ ọ gwọlọ fiobọhọ kẹ owhẹ. Nọ emamọ ẹjiroro jọ nọ u ro fo nọ ma re se Ebaibol na kẹse kẹse. w23.02 3 ¶5-6

Obe Eviavia uzou avọ 13 o ta nọ uzou avọ ihrẹ arao ojihẹ na, koyehọ Ogaga-Esuo Akpọ Britain avọ America na ọvona họ arao ojihẹ nọ o “wo izei ivẹ wọhọ erọ omogodẹ, rekọ o te mu ẹme họ ẹta wọhọ araomuomu idudu.” Arao ojihẹ na “o bi ru eware eka ilogbo, bi tube ru erae kie no obọ odhiwu ze fihọ otọakpọ na evaọ aro ahwo-akpọ.” (Evia. 13:11-15) A jọ obe Eviavia uzou avọ 16 gbe 19 se arao ojihẹ nana “ọruẹaro ọrue na.” (Evia. 16:13; 19:20) Daniẹl ọruẹaro na ọ ta oghẹrẹ ẹme otiọye na re, inọ Ogaga-Esuo Akpọ Britain avọ America o te “wha ọraha ologbo ze.” (Dan. 8:19, 23, 24, ẹme-obotọ) Nwanọ oware nọ o via evaọ Ẹmo Akpọ Avivẹ ọye. Egba-eriariẹ Britain avọ America ae a kuomagbe ku ebọmbo ilogbo ivẹ nọ a ro ku ẹmo yena họ evaọ Pacific. Fikiere ma sae ta nọ Ogaga-Esuo Akpọ Britain avọ America a “ru erae kie no obọ odhiwu ze fihọ otọakpọ na.” w22.05 10 ¶9