Asoi

Nọ Jọn ọ ruẹ ahwo idu udhuhrẹ-gbene (144,000) na no, ọ tẹ ruẹ “ogbotu obuobu” jọ. Utu ọsosuọ na a wo unu, rekọ ogbotu obuobu nana, a rẹ sai kele ai mu hu. Nọ amono na? Jọn ọ ta nọ: “Enana họ enọ i no uye ulogbo na ze, yọ a fọrọ iwu ithethei rai je ru ae fo no evaọ azẹ Omogodẹ na.” (Evia. 7:14) “Ogbotu obuobu” na a te zọ evaọ uye ulogbo na, a vẹ te rọ otọakpọ na reuku, yọ eghale buobu i ti te ae obọ. (Ol. 37:9-11, 27-29; Itẹ 2:21, 22; Evia. 7:16, 17) Otẹrọnọ usu ahwo nọ a ti kpobọ odhiwu whọ rrọ, hayo enọ e te jọ otọakpọ na, kọ u mu owhẹ ẹro nọ eghale nọ a ta kpahe evaọ obe Eviavia uzou avọ 7 na i ti te owhẹ obọ? Jọ u mu owhẹ ẹro. Eghale buobu e rrọ obaro tha nọ i ti te idibo Ọghẹnẹ nọ i ti kpobọ odhiwu gbe enọ e te jọ otọakpọ na. Eva e te were omai gaga inọ ma rọwo nọ ma rẹ jọ abọ Jihova re o su omai. w22.05 16 ¶6-7

Kọ u wo oware jọ nọ u wuzou gaga nọ whọ jẹ jiroro riẹ ẹdẹ jọ? O tẹ rrọ ere, ẹsejọhọ whọ lẹ re Ọghẹnẹ ọ kẹ owhẹ areghẹ keme whọ riẹ nọ oware nọ u ti fiobọhọ kẹ owhẹ oye. (Jem. 1:5) Solomọn ovie na o kere nọ: “Areghẹ họ oware nọ o mai wuzou.” (Itẹ 4:7) Oghẹrẹ areghẹ vẹ Solomọn ọ be ta kpahe evaọ oria Ebaibol yena? Oye họ areghẹ nọ Jihova Ọghẹnẹ ọ rẹ kẹ ohwo. Kọ areghẹ otiọnana o sai fiobọhọ kẹ omai riẹ oware nọ ma re ru kpahe ebẹbẹ nọ i bi te omai nẹnẹ? Ee. Oware jọ nọ u re fiobọhọ kẹ omai wo areghẹ ziezi họ nọ ma tẹ romatotọ roro kpahe ẹme nọ ezae ivẹ jọ nọ i wo areghẹ gaga a ta je ru lele iei. Joma kake ta kpahe Solomọn. Ebaibol ọ ta nọ “Ọghẹnẹ ọ kẹ Solomọn areghẹ gbe orimuo nọ u wo umuo ho.” (1 Iv. 4:29) Jesu họ ohwo avọ ivẹ. Ohwo-akpọ ọvo nọ o wo areghẹ kaka Jesu ọ riẹ hẹ. (Mat. 12:42) Ebaibol ọ ruẹaro kpahe Jesu nọ: “Ẹzi Jihova ọ te ruọ ẹe oma, ẹzi areghẹ gbe ọrọ otoriẹ.”—Aiz. 11:2. w22.05 20 ¶1-2

Makọ inievo nọ e kpako no a sae ma omaa eware jọ nọ a re ru. Joma ta kpahe oriruo oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Beverley, nọ ọ kpako te ikpe udhosa gbe ikpegbisoi no. Ọ be sae rọ awọ riẹ nya tere he fiki ẹyao jọ nọ o kie rie. Rekọ nọ oke nọ a re ro zizie ahwo kẹ Ekareghẹhọ na o te, ọ gwọlọ nọ o re zizie ahwo buobu re. Ọ tẹ ma omaa epanọ o ti ro ru ei. Nọ Beverley o ru te epanọ ọ ma omaa riẹ na, eva e were riẹ gaga. Nọ inievo efa a ruẹ ọwhọ riẹ, ọwhọ ọ tẹ ruọ ae oma re. Iruo nọ inievo mai nọ e kpako no a bi ru e da Jihova ẹro fia dede nọ a be sai ru te epanọ a hae gwọlọ ru te he. (Ol. 71:17) Ma omaa eware nọ whọ rẹ sai ru. Daoma wo iruemu nọ e rẹ lẹliẹ Jihova you owhẹ. Wuhrẹ eware nọ Jihova avọ ukoko riẹ a rẹ rọ rehọ owhẹ ruiruo ziezi. Roro kpahe idhere nọ whọ sai ro fiobọhọ kẹ inievo ukoko na vi epaọ anwẹdẹ. Who te ru ere, yọ whọ be rọ aro kele Timoti. Jihova o ve fiobọhọ kẹ owhẹ re “ahwo kpobi a sae ruẹ ẹnyaharo ra vevẹ.”—1 Tim. 4:15. w22.04 27 ¶18-19

Kọ otẹrọnọ whọ be daoma wuhrẹ emọ ra kpahe Ọghẹnẹ, yọ avọ ere ghele na, ọjọ ọ tẹ ta nọ ọ gwọlọ gọ Jihova ha, eme who re ru? Whọ nwani roro nọ oma nọ whọ be dawo kpobi anwẹdẹ na uvrẹvru hu. Jihova ọ kẹ omai kpobi uvẹ nọ ma sae rọ ta nọ ma gwọlọ gọe hayo ma gwọlọ gọe he. Ọ kẹ emọ ra uvẹ yena re. Hai rẹro nọ ẹdẹ jọ ọ te wariẹ mu Jihova họ ẹgọ. Kareghẹhọ ọtadhesẹ ọmọ nọ ọ kwa no uwou na. (Luk 15:11-19, 22-24) Nọ ọ kwa no uwou no, o ru eware iyoma buobu. Ghele na o zihe ze uwhremu na. Whai esẹgbini, emọ rai nọ wha wuhrẹ fihọ ukoko na họ oge nọ ọ te gọ Jihova odẹnotha. Obọdẹ uvẹ wha wo na. (Ol. 78:4-6) Rekọ re wha wuhrẹ ai fihọ ukoko na o lọhọ tere he. Ma riẹ nọ whae esẹgbini wha be daoma gaga re wha rehọ ehrẹ Ebaibol wuhrẹ emọ rai jẹ kpọ ae họ edhere. Eva rai e be were Ọsẹ obọ odhiwu mai na gaga.—Ẹf. 6:4. w22.05 30-31 ¶16-18

Re ma sai wo udhedhẹ gbe okugbe evaọ ukoko na, u fo nọ mai omomọvo ma rẹ dawo ẹgba mai kpobi evaọ egagọ Ọghẹnẹ. Joma ta kpahe oriruo Ileleikristi ọsosuọ na. A wo ọvuọ okẹ riẹ gbe ọvuọ iruo riẹ nọ a je ru evaọ egagọ Ọghẹnẹ. (1 Kọr. 12:4, 7-11) Rekọ a je hrowo oma ha, yọ a jẹ wọso ohwohwo ho. Ukpoye, Pọl ọ ta kẹ ae nọ jọ omomọvo o ru oware nọ o rẹ “bọ ugboma Kristi na ga.” Pọl o kere se inievo obọ Ẹfisọs nọ: “Nọ okwakwa kpobi evaọ oma na u te bi ruiruo ziezi, o rẹ lẹliẹ ugboma na rro nọ o be rọ uyoyou bọ omobọ riẹ ga na.” (Ẹf. 4:1-3, 11, 12) Inievo nọ i lele ohrẹ yena a ru nọ udhedhẹ gbe okugbe o rọ jọ ukoko na. Epọvo na ma be ruẹ evaọ ikoko mai nẹnẹ re. Gbaemu nọ who re kele omara dhe amọfa vievie he. Ukpoye, wuhrẹ mi Jesu, re whọ jẹ daoma wo oghẹrẹ iruemu nọ o wo. Riẹ nọ Jihova “ọ rrọ ohwo nọ o kiẹrẹe he he nọ iruo [ra] e rẹ rọ thọrọ iẹe ẹro.” (Hib. 6:10) Eva e be were Jihova gaga nọ ọ be ruẹ nọ whọ be dawo utho ẹgba ra evaọ egagọ riẹ na. w22.04 14 ¶15-16

Ma wo udu nọ ma rẹ rọ vuẹ Jihova inọ ọ rọvrẹ ọrahaizi hayo ọ rọvrẹ riẹ hẹ hẹ. Onana yọ owha ogbẹgbẹdẹ jọ nọ ọ wọ no omai uzou. O make rrọ ere na, ma wo udu nọ ma re ro ru oware jọ. Eme ọye? Ẹsejọ ahwo a re ru omai thọ, hayo tube ru omai oware nọ o rẹ da omai te ẹzi, kẹsena a ve wounu kẹ omai ma vẹ rọvrẹ rai. Rekọ ẹsejọ, ohwo nọ o ru omai thọ na ọ rẹ rọwo wounu kẹ omai hi. O make rrọ ere na, ma rẹ daoma rọvrẹ ohwo na. Eme họ erọvrẹ? Ma tẹ rọvrẹ ohwo, kiyọ u no omai eva ze inọ ma re si ẹme na no eva. Ma rẹ gbẹ dha eva kẹ ohwo na hayo jẹe egrẹ hẹ. Ma riẹ nọ o sae dina rehọ oke re who si oware utioye no eva riẹriẹriẹ, maero nọ oware nọ ohwo na o ru o tẹ da owhẹ gaga. Uwou-Eroro Azie 15, 1994, ọrọ Oyibo o ta nọ: “Whọ tẹ rọvrẹ ohwo nọ o ru thọ, orọnikọ onana u dhesẹ nọ oware nọ o ru na o were owhẹ hẹ. Nọ Oleleikristi ọ tẹ rọvrẹ omọfa, u dhesẹ nọ o fievahọ Jihova inọ ọye o re bru oziẹ nọ o mai kiehọ kpobi. Ọye họ Obruoziẹ nọ o re bru oziẹ nọ o mai kiehọ evaọ idhiwu gbe otọakpọ na, yọ o ti ru oware nọ u fo evaọ oke nọ ọ riẹ nọ o mai kiehọ.” w22.06 9 ¶6-7

Jihova ọ ya eyaa nọ, evaọ oke mai nana, o ti ru nọ ahwo erẹwho, erua, evẹrẹ, gbe erọunu sa-sa a te rọ gọe, yọ okugbe ọ te jọ udevie rai. Idibo Ọghẹnẹ nana ma bi se nẹnẹ inọ “ogbotu obuobu” na. (Evia. 7:9, 10) Dede nọ te ezae te eyae, te emaha, te ekpako gbe ahwo uyẹ kpobi a rrọ usu ogbotu obuobu nana, aikpobi a bi yerikugbe wọhọ uviuwou ọvo. (Ol. 133:1; Jọn 10:16) A be ta usi uwoma kẹ ahwo kpobi inọ akpọ ọkpokpọ ọ rrọ obaro tha. (Mat. 28:19, 20; Evia. 14:6, 7; 22:17) Otẹrọnọ whọ rrọ usu ogbotu obuobu na, ma riẹ nọ ẹruore yena ọ were owhẹ gaga. Ẹdhọ ọ gwọlọ nọ who wo ẹruore he. Ọ gwọlọ nọ who roro nọ Jihova o ti ru eyaa riẹ gba ha. Ma tẹ rọwo ọrue Setan nana, o te whae ze nọ ma gbe ti wo ẹruore he, ma gbe ti kru oma ga evaọ egagọ Jihova ha. O sae tubẹ lẹliẹ omai siọ Jihova ba ẹgọ dede. w22.06 20-21 ¶2-3

Fikinọ ma wo ẹruore, ma rẹ ruawa ga hrọ họ keme ma riẹ nọ eware i ti woma ẹdẹ jọ. Jesu ọ vuẹ omai no vẹre inọ a ti kpokpo omai. (Jọn 15:20) Rekọ ma te bi roro kpahe emamọ eware nọ Jihova o ti ru kẹ omai, ma te gọe vrẹ ghele. Joma ta kpahe epanọ ẹruore nọ Jesu o wo o ro fiobọhọ kẹe dede nọ ọ riẹ nọ o ti whu uwhu oja. Evaọ ẹdẹ Pẹntikọst 33 C.E., Pita ukọ na ọ ta ẹme te eruẹaruẹ jọ nọ e rrọ obe Ilezi nọ i dhesẹ epanọ udu o te jọ Jesu awọ te. Eruẹaruẹ na e ta nọ: “Mẹ te rria avọ ẹruore; keme whọ te siọ omẹ ba Uki hi, yọ whọ te kuvẹ re ọnọ ọ talamu owhẹ na o gbo ho. . . . Who ti ru omẹ wo oghọghọ ulogbo evaọ aro ra.” (Iruẹru 2:25-28; Ol. 16:8-11) Jesu o wo ẹruore nọ Jihova Ọghẹnẹ ọ te kpare iẹe ze, ọ vẹ te wariẹ jọ kugbe Ọsẹ riẹ evaọ obọ odhiwu.—Hib. 12:2, 3. w22.10 25 ¶4-5

Oke jọ o jariẹ nọ Jemis avọ Jọn nọ a jọ ilele riẹ a rọ vuẹ oni rai inọ, jọ ọ vuẹ Jesu re o fi ai họ ọkwa ologbo evaọ Uvie na. (Mat. 20:20, 21) Oware nọ a ru na u dhesẹ nọ a wo omorro yọ a gwọlọ nọ ọkwa rai u re woma vi erọ ikọ nọ i kiọkọ. (Itẹ 16:18) Ma riẹ nọ oware nọ Jemis avọ Jọn a ru na u woma ha. Rekọ oware nọ ikọ nọ i kiọkọ a ru u woma gbe he. Ebaibol ọ ta nọ: “Nọ ilele ikpe edekọ a yo kpahe iẹe, eva inievo ivẹ na e tẹ dha ae.” (Mat. 20:24) O sae jọ nọ Jemis avọ Jọn gbe ikọ nọ i kiọkọ na a je lele ohwohwo whọ. Eme Jesu o ru nọ eware nana kpobi e be via na? Kọ ọ ta nọ, ‘Otẹrọnọ ere wha bi ru, mẹ te nyae gwọlọ amọfa nọ a te jọ ikọ mẹ, ahwo nọ a wo omaurokpotọ ziezi je you ohwohwo?’ Ijo. O muofu kẹ ai hi. Ukpoye, ọ romatotọ ta ẹme kẹ ai keme ọ riẹ nọ ikọ na a be daoma ru oware uwoma.—Mat. 20:25-28. w23.03 28-29 ¶10-13

Who ru eware buobu no anwẹnọ whọ rọ rrọ ukoko na. Who wuhrẹ Ebaibol na gaga no. Yọ eware nọ who wuhrẹ e lẹliẹ owhẹ riẹ nọ Ebaibol na ginọ ẹme Ọghẹnẹ. Onana o soriẹ nọ whọ rọ riẹ Jihova je you rie. Whọ tẹ rọ oma ra mudhe inọ who re ru oreva Ọghẹnẹ jẹ họ-ame. Whọ be daoma kẹhẹ! Ẹsejọhọ edawọ buobu i te owhẹ taure whọ tẹ te họ-ame. Rekọ nọ whọ be nyaharo evaọ egagọ Ọghẹnẹ na, edawọ efa i ti te owhẹ. Setan ọ te gwọlọ ru re who gbe you Jihova tere he. Ọ te gwọlọ nọ whọ gbẹ gọ Jihova ha. (Ẹf. 4:14) Whọ kuvẹ re oware utioye o via vievie he. Eme who re ru re whọ sai koko eyaa nọ whọ ya kẹ Jihova inọ ọye ọvo whọ rẹ gọ? Whọ rẹ “daoma ziezi” re whọ “nyaharo.”—Hib. 6:1. w22.08 2 ¶1-2

Ohwo kpobi evaọ uviuwou ọ rẹ daoma re ọ gbẹ vuẹ amọfa eware nọ u fo nọ a rẹ ko dhere evaọ uviuwou rai hi. Ma rehọ iẹe nọ aye o wo uruemu jọ nọ a rẹ sae rọ fiki riẹ hwẹ ohwo. Kọ ọzae riẹ ọ te tae lahwe? Ijo. Keme ọ riẹ nọ ọ tẹ tae lahwe, o ti ru oma vuọ aye riẹ. O you aye riẹ, yọ ọ gwọlọ kpomovuọ họ iẹe oma ha. (Ẹf. 5:33) U fo re esẹgbini a kareghẹhọ nọ, nọ emọ a te te ikpe ikpegbọ no, a rẹ gwọlọ nọ a kẹ ae ẹmẹkẹ adhẹẹ rai. Esẹgbini a re gogo eware nọ emọ rai a be riẹ ru hu via kẹ ahwo ho, keme o rẹ lẹliẹ oma vuọ emọ na. (Kọl. 3:21) Emọ omarai a rẹ yọroma re a gbẹ vuẹ amọfa eware nọ e be via evaọ uwou rai hi re a gbẹ wha omovuọ se ọsẹgboni rai gbe inievo rai hi. Nọ ohwo kpobi evaọ uwou na ọ gbẹ be vuẹ amọfa eware nọ e be jọ uwou na via nọ u fo nọ a rẹ ko dhere he, uyoyou o rẹ jọ uwou na. w22.09 10 ¶9

Jihova o lele Job ta ẹme, yọ ọ kareghẹhọ iẹe epanọ ọyomariẹ o wo areghẹ te gbe nọ ọ be rẹrote ahwo-akpọ gbe eware kpobi nọ ọ ma. (Job 38:1, 2; 39:9, 13, 19, 27; 40:15; 41:1, 2) Jihova o te je ru nọ ọmoha jọ nọ a re se Elaihu ọ rọ tuduhọ Job awọ jẹ ta ẹme nọ ọ sasa e riẹ oma. Elaihu ọ ta kẹ Job nọ Jihova ọ rẹ ghale idibo riẹ kpobi nọ i thihakọ te urere. Rekọ ere ọvo ho. Jihova ọ rọ Elaihu kẹ Job ohrẹ jọ. Elaihu o fiobọhọ kẹ Job re o gbe roro kpahe eware nọ e be kẹe uye na ọvo ho, rekọ o ve roro kpahe epanọ Jihova Ọghẹnẹ nọ ọ ma odhiwu gbe akpọ na ọ rro te. Jihova ọ tẹ jẹ ta kẹ Job nọ o ru oware jọ, inọ ọ lẹ kẹ egbẹnyusu esa riẹ na fiki eme iyoma nọ a ta. (Job 42:8-10) Kọ omai? Eme Jihova o re ru ro fiobọhọ kẹ omai nọ ebẹbẹ i te bi te omai? Orọnikọ epanọ Jihova ọ rọ ta ẹme kẹe na ere ọ be rọ ta ẹme kẹ omai nẹnẹ hẹ. Ebaibol ọ be rọ ta ẹme kẹ omai.—Rom 15:4. w22.08 11 ¶10-11

Te ahwo Ju te ahwo erẹwho efa ae a jọ ukoko obọ Rom. U wo eware jọ nọ Uzi Mosis o ta nọ a rẹ re he. Rekọ nọ a si uzi na notọ no, ohwo nọ u je, ọ sae re ae. (Mak 7:19) O tẹ whae ze nọ Ileleikristi jọ nọ e jọ ahwo Ju a jẹ rọ re oware kpobi nọ o were rai. Rekọ Ileleikristi efa nọ e rrọ ahwo Ju re a gbẹ jẹ kẹnoma kẹ eware nọ Uzi Mosis o ta nọ a re he. Onana o tẹ whae ze nọ eva ejọ e gbẹ jẹ were ejọ họ. Pọl ukọ na ọ tẹ kẹ ae ohrẹ jọ nọ u dhesẹ nọ u wuzou gaga re a whaha oware kpobi nọ o rẹ hẹriẹ ukoko na. Ẹme Pọl na o lẹliẹ inievo na ruẹ nọ, a tẹ be rọ ẹme otiọye na si ikẹ evaọ ukoko na, o rẹ sae wha ẹwhọ ziọ udevie rai jẹ tubẹ ghale ukoko na abava dede. (Rom 14:19, 20) Ẹme riẹ na o te je dhesẹ nọ ọyomariẹ ọ rẹ sae siọ eware jọ nọ e rẹ were iẹe ba re ọ siọ eva ba eru dha amọfa. (1 Kọr. 9:19-22) Ma gbẹ be gba oware nọ o rẹ were omai họ amọfa ha, o rẹ whae ze nọ udhedhẹ o rẹ rọ jọ ukoko na, u ve je ru nọ amọfa a re ro kru ukoko na ga. w22.08 22 ¶7

Ma tẹ gwọlọ nọ a kẹ omai iruo jọ evaọ ukoko Jihova, ma rẹ daoma ru oware kpobi nọ ma rẹ sai ru re ma te ohwo nọ a rẹ kẹ iruo itieye na. Epọvo na re, re ma le ẹrẹreokie, u dhesẹ nọ ma rẹ daoma ru oware nọ u kiehọ evaọ aro Jihova. Jihova o ti fiobọhọ kẹ omai, ẹmẹrera na, o vẹ te reria omai oma. (Ol. 84:5, 7) Jihova ọ kareghẹhọ omai nọ re a ru oware nọ u kiẹrẹe, o rrọ owha ogbẹgbẹdẹ hẹ. (1 Jọn 5:3) Ukpoye o rẹ thọ omai no ebẹbẹ buobu. Yọ oware nọ ma gwọlọ oye. Ma gwọlọ kẹnoma kẹ eware nọ e rẹ wha uye se omai. Kareghẹhọ nọ Pọl ukọ na ọ ta ẹme kpahe ẹgọ-ẹmo nọ u fo nọ ma re kuhọ. (Ẹf. 6:14-18) Eme ọ ta nọ osoja o re kuhọ udu re eware nọ a te sa ze e gbẹ ruẹe udu hu? “Ẹgọ-igbama ẹrẹreokie,” koyehọ izi Jihova nọ i kiẹrẹe na. Yọ wọhọ epanọ ẹgọ-igbama na u re ru nọ eware nọ a te sa ze e gbẹ ruọ osoja na udu hu na, ere izi Jihova i re ru nọ ma gbe ro wo iroro akpọ na ha. Fikiere nọ who bi ti ku ẹgọ-ẹmo na họ na, jọ ẹgọ-igbama ẹrẹreokie na ọ thọrọ owhẹ ẹro ho.—Itẹ 4:23. w22.08 29 ¶13-14

U te ikpe idu buobu no nọ ezae gbe eyae nọ e be gọ Ọghẹnẹ a be rọ rehọ emamọ ehrẹ riẹ nọ a kere fihotọ yeri uzuazọ. Kọ ẹvẹ a be rọ ruẹ eme nọ a kere ugbo anwọ oke yena se kpakiyọ eware nọ e rẹ tọ họ a kaki kere ai fihọ? Jihova o ru nọ a rọ wariẹ kere eme na ekekere fihọ eria efa. Dede nọ ahwo nọ a je kere ai na a gba ha, a jẹ yọroma gaga re a gbe kere thọ họ. Ọzae jọ nọ o wuhrẹ kpahe eme Ebaibol na gaga ọ ta kpahe ofẹ Ebaibol nọ ma re se Ikereakere Hibru na nọ: “Ma sae ta nọ obe anwae ọvo ọ riẹ nọ ahwo a romatotọ wariẹ kere eme riẹ gbagba te Ebaibol na ha.” Ma riẹ nọ eme nọ e rrọ Ebaibol nọ ma bi se nẹnẹ na yọ eme nọ Jihova nọ o wo Ebaibol na ọ ta. Jihova họ ọnọ ọ rẹ kẹ “okẹ uwoma kpobi gbe okẹ ogbagba kpobi.” (Jem. 1:17) Ebaibol ọ rrọ usu ekẹ nọ e mai woma nọ Jihova ọ kẹ omai no. Nọ ohwo ọ tẹ kẹ owhẹ okẹ, o rẹ lẹliẹ owhẹ riẹ nọ ohwo na ọ riẹ oghẹrẹ ohwo nọ whọ rrọ, gbe oware nọ whọ gwọlọ. Ere ọvo na re, Ebaibol na nọ Jihova ọ kẹ omai na, o lẹliẹ omai riẹ nọ Jihova ọ riẹ omai ziezi, ọ tẹ jẹ riẹ oware nọ ma gwọlọ. w23.02 2-3 ¶3-4

Eva e te were omai kẹhẹ nọ a te mu ahwo họ ẹkpare ze no evaọ otọakpọ na nọ Esuo Odu-Ikpe Kristi na o te muhọ no. Ma te wariẹ ruẹ ahwo mai nọ i whu no nọ a te kpare ze. Ma riẹ nọ Jihova ọ ginẹ gwọlọ kpare ae ze. (Job 14:15) Dai roro epanọ eva e te were ahwo te evaọ akpọ na soso oke nọ a ti dede imoni rai gbe egbẹnyusu rai nọ a te kpare ze. “Enọ i kiẹrẹe” nọ a kere odẹ rai fihọ obe uzuazọ na a ti wo “ẹkparomatha uzuazọ.” (Iruẹru 24:15; Jọn 5:29) Ẹsejọhọ ma te ruẹ ahwo mai buobu nọ a te jọ usu ahwo nọ a te kake kpare ze evaọ otọakpọ na. U te no ere no, a te kpare “enọ i kiẹrẹe he” na ze. Ejọ rai họ ahwo nọ uvẹ nọ a rẹ rọ riẹ Jihova jẹ gọe ziezi u rovie kẹ taure a te ti whu hu. Rekọ ẹkparomatha rai o te jọ orọ “ẹdhoguo.” A ti wuhrẹ ahwo nana kpobi nọ a te kpare ze na. (Aiz. 26:9; 61:11) Ahwo nọ a ti wuhrẹ na a ti bu wo umuo ho. A ti wuhrẹ ae eware buobu, yọ a ri wuhrẹ ahwo tere ẹdẹvo ho.—Aiz. 11:10. w22.09 20 ¶1-2

Nọ isu buobu a tẹ maki kuomagbe re a họre Jihova, a re te Jihova ru họ no ho. Oke nọ ivie buobu a wọ ohọre bru ahwo Izrẹl, Jihova o fiobọhọ kẹ ahwo Izrẹl fi ai kparobọ je mi ai otọ rai. (Jos. 11:4-6, 20; 12:1, 7, 24) Oke ofa o jariẹ nọ Jihova o ro dhesẹ nọ ọye họ Osu nọ Ọ Mai Kpehru! Wọhọ oriruo, u wo oke jọ nọ Nebukadneza ọ jẹ rehọ ‘ẹgba gbe ogaga riẹ, gbe oruaro ulogbo riẹ’ seha ukpenọ o re jiri Ọghẹnẹ inọ ọye o fiobọhọ kẹe ru eware nọ o ru na. Ọghẹnẹ o te mi ei areghẹ no, o te mu oruẹ họ ẹmọ. Nọ oruẹ na o kpo no, o te “jiri Ọnọ Ọ Mai Kpehru na.” Kẹsena Nebukadneza ọ tẹ ta nọ “isuẹsu [Jihova] yọ isuẹsu ebẹdẹ bẹdẹ, . . . Ohwo ọvo ọ rrọ họ nọ ọ rẹ sae zae dhe.” (Dan. 4:30, 33-35) Ọso-ilezi na o kere nọ: “Jọ eva e were orẹwho nọ Jihova ọ rrọ Ọghẹnẹ rai, ahwo nọ ọ salọ re a jọ ahwo obọriẹ.” (Ol. 33:12) Enana kpobi yọ eware nọ e rẹ lẹliẹ omai kru ẹrọwọ mai. w22.10 15-16 ¶13-15

Eruẹaruẹ buobu nọ e rrọ Ebaibol na i rugba no. Yọ o lẹliẹ omai riẹ nọ eyaa nọ Ọghẹnẹ ọ ya kẹ omai na kpobi i ti rugba. Ma rọwo fihọ ẹme nọ ọso-ilezi na ọ ta inọ: “Me bi rẹro esiwo ra gaga, keme ẹme ra họ ẹruore mẹ.” (Ol. 119:81) Ma te bi se Ebaibol, ma rẹ ruẹ nọ Jihova ọ gwọlọ “ru eware woma kẹ [omai] evaọ obaro, [ma] ve je wo ẹruore.” (Jeri. 29:11) Jihova ma rẹroso inọ o ti ru akpọ woma kẹ omai, orọnikọ ohwo-akpọ họ. Joma hae romatotọ wuhrẹ kpahe eruẹaruẹ nọ e rrọ Ebaibol na keme o te lẹliẹe mu omai ẹro viere inọ Ebaibol na yọ Ẹme Ọghẹnẹ. Oware ofa nọ o lẹliẹ omai rọwo eme Ebaibol na họ, nọ ohwo o te lele ai, eware e rẹ riẹ nya kẹe. (Ol. 119:66, 138) Ezae-avọ-eyae jọ nọ e jẹ te fa orọo rai no, nọ a je se Ebaibol je ru oware nọ a se, a gbẹ fa orọo rai hi. Enẹna orọo rai o rrọ whẹtiẹ whẹtiẹ, yọ eva e be were emọ rai keme a be gọ Ọghẹnẹ evaọ uviuwou rai, yọ esẹgbini rai a you rai.—Ẹf. 5:22-29. w23.01 5 ¶12-13

Hai roro kpahe irere nọ who wo no fiki eyaa Ọghẹnẹ jọ nọ i rugba. Eyaa itieye jọ họ, onọ Jesu ọ ta inọ Ọsẹ riẹ ọ te rẹrote owhẹ. (Mat. 6:32, 33) Jesu ọ tẹ jẹ ta nọ ma tẹ lẹ se Ọghẹnẹ inọ ọ kẹ omai ẹzi ọfuafo, ọ te kẹ omai. (Luk 11:13) Jihova o bi gine ru eware nana kẹ omai. Ẹsejọhọ who te roro ziezi whọ te kareghẹhọ eware efa nọ Jihova ọ ya eyaa rai nọ o ru kẹ owhẹ no. Wọhọ oriruo, ọ ta nọ ọ te rọvrẹ owhẹ, ọ te sasa owhẹ oma, yọ o ti wuhrẹ owhẹ. (Mat. 6:14; 24:45; 2 Kọr. 1:3) Whọ tẹ be hai roro kpahe eware nọ Ọghẹnẹ o ru kẹ owhẹ no, u ti mu owhẹ ẹro ziezi inọ o ti ru eware efa nọ ọ ya eyaa rai na gba. Ma riẹ nọ Jihova o ti ru eyaa riẹ kpobi gba. Ọso-ilezi na o kere nọ: “Jọ eva e were ohwo nọ . . . o fi ẹruore riẹ họ Jihova Ọghẹnẹ . . . Ọnọ a rẹ sai fievahọ ẹsikpobi na.”—Ol. 146:5, 6. w22.10 27 ¶15; 28 ¶17

Kọ eruẹaruẹ nọ e ta nọ ahwo Ju na a ti no igbo ze na i te omai nẹnẹ re? Uyo na họ Ee. Evaọ oghẹrẹ vẹ? No anwọ ukpe 1919 C.E. ze, ahwo buobu gbidi gbidi a no igbo Babilọn Ologbo na no, koyehọ egagọ erue nọ e rrọ akpọ na soso. Nọ a no igbo na no, a tẹ rrọ aparadase egagọ Ọghẹnẹ. Aparadase nana o woma vi Ẹkwotọ Eyaa nọ ahwo Ju a zihe kpohọ nọ a no igbo ze no. (Aiz. 51:3; 66:8) Anwọ ukpe 1919 C.E. ze, Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na a rọ rrọ aparadase egagọ Ọghẹnẹ. Nọ u te oria jọ no, “igodẹ efa” na, koyehọ ahwo nọ a te rọ otọakpọ na reuku a te kuomagbe enọ a rọ ẹzi wholo na. Aikpobi a tẹ rrọ aparadase egagọ Ọghẹnẹ na. Yọ Jihova ọ be ginẹ ghale ae gaga. (Jọn 10:16; Aiz. 25:6; 65:13) Orọnikọ oria ovo jọ aparadase egagọ Ọghẹnẹ na ọ rrọ họ. O rrọ oria kpobi nọ idibo Jihova a rrọ evaọ akpọ na. Oria kpobi nọ ma rrọ kẹhẹ evaọ akpọ na, ma te bi ru eware nọ i dhesẹ nọ ma be gọ Jihova evaọ oghẹrẹ nọ ọ gwọlọ, kiyọ aparadase egagọ Ọghẹnẹ na ma rrọ na. w22.11 11-12 ¶12-15

Jihova yọ “Ọghẹnẹ ebẹdẹ bẹdẹ,” o wo emuhọ họ. Kọ o be hai gbe owhẹ unu inọ, kọ ẹvẹ oware utioye na o sae rọ lọhọ? (Aiz. 40:28) O tẹ rrọ ere, riẹ nọ whẹ ọvo o rrọ ere kẹ hẹ. Elaihu ọ ta kpahe Ọghẹnẹ nọ: “A rẹ sae riẹ epanọ ikpe riẹ i bu te he.” (Job 36:26) Rekọ nọ ma gbẹ riẹ oghẹrẹ nọ oware jọ o rrọ họ, nọ u te bi gbe omai unu ọvo, kọ u dhesẹ nọ oware na o ginẹ rrọ ere he? Ijo. Wọhọ oriruo, oghẹrẹ nọ ikpẹ ẹlẹtriki i re ro lo ze u re gbe omai unu keme ma nwane riẹ epanọ o be rọ via dẹẹ hẹ. Kọ oyena o te lẹliẹ omai vro nọ ikpẹ ẹlẹtriki i re lo ho? Ijo. Ere ọvona re, mai ahwo-akpọ, ma re roro nọ, ‘Kọ ẹvẹ o nya nọ Ọghẹnẹ o gbe ro wo emuhọ họ yọ o wo ekuhọ họ?’ Ma riẹ oghẹrẹ nọ o rọ rrọ ere he. Rekọ oyena u dhesẹ hẹ inọ ere Ọghẹnẹ ọ rrọ họ. Ma rẹ sae riẹ otọ oware kpobi kpahe Jihova ha. (Rom 11:33-36) Jihova ọ rrọ no taure a tẹ te ma ehrugbakpọ na, makọ ọre gbe isi nọ e rrọ obehru na. Ọ rrọ no taure ọ tẹ te “rriẹ idhiwu na fihọ.”—Jeri. 51:15. w22.12 2-3 ¶3-4

Ẹsejọ nọ ma te lele oniọvo jọ nyai wuhrẹ ohwo Ebaibol hayo nọ ma tẹ rrọ ewuhrẹ, a rẹ vuẹ omai nọ ma lẹ. Wọhọ oriruo, nọ inievo-emetẹ ivẹ a tẹ nyai wuhrẹ ohwo Ebaibol, ọnọ o bi wuhrẹ ohwo na ọ sae vuẹ oniọvo nọ o kiọkọ na nọ jọ ọ lẹ. Ẹsejọhọ oniọvo nọ avọ iẹe a gbẹ nya na ọ riẹ ohwo nọ a nyai wuhrẹ na tere he. Fikiere o te mai woma re ọ lẹ olẹ ekuhọ keme ẹsiẹe ọ te mae rọ riẹ oware nọ ọ rẹ lẹ kpahe. Nọ a tẹ rrọ obọ ewuhrẹ hayo nọ a te kokohọ kẹ usi uwoma ota, nọ a jẹ vuẹ owhẹ nọ whọ lẹ, u fo nọ whọ rẹ kareghẹhọ oware nọ whọ be rọ fiki riẹ lẹ na. A rẹ rọ olẹ whọku inievo ukoko na hayo rọ uvẹ yena woro eware jọ kẹ ukoko na ha. Evaọ ẹsibuobu, iminiti isoi a re fihọ nọ a rẹ rọ so ole jẹ lẹ. Fikiere u fo re oniọvo nọ ọ te lẹ ọ daoma re ọ siọ eme ibuobu ba ẹta evaọ olẹ na, maero nọ o tẹ rrọ olẹ emuhọ ewuhrẹ na.—Mat. 6:7. w22.07 24 ¶17-18

Jesu ọ ta nọ evaọ edẹ urere na, ikpeyao e te jọ “no oria ruọ oria.” (Luk 21:11) Nọ okpẹyao o te du lahwe, ma be ruawa ha keme ma riẹ nọ ere Jesu ọ ta nọ o te jọ. Mai ilele Jesu nọ e be rria edẹ urere na, ma bi ru lele ohrẹ nọ Jesu ọ kẹ omai, yọ onana o lẹliẹ udu rrọ omai awọ. Jesu ọ ta inọ: “Wha jọ ozọ u mu owhai hi.” Okpẹyao jọ ọ tẹ rrọ otọ, u re ru nọ ma gbẹ sai ro ru eware jọ nọ ma je ru vẹre he. Rekọ whọ kuvẹ re oyena o whaha owhẹ ewuhrẹ nọ whọ rẹ nya ha hayo ewuhrẹ omobọ ra nọ who re ru. Nọ ma te bi ru ewuhrẹ omobọ mai, ma rẹ jọ ebe gbe ividio ukoko na ruẹ iku inievo nọ a wo ọkpọ ẹbẹbẹ mai na, nọ i kru ẹrọwọ rai. w22.12 17 ¶4, 6

Jekọp o je ru eware buobu kẹ Josẹf nọ o lẹliẹ esevo riẹ ruẹ nọ o you Josẹf gaga. (Emu. 37:3, 4) O tẹ whae ze nọ esevo riẹ a jẹ rọ riẹe ihri. Ẹdẹ jọ nọ a rri nọ uvẹ u te rai obọ no, a tẹ zẹ Josẹf kẹ ehreki ahwo Midian jọ. Ere a rọ wha Josẹf kpobọ Ijipti nọ o thabọ gaga no obonọ Josẹf avọ ahwo uviuwou riẹ a jẹ rria. Nọ a whae te obọ Ijipti, a tẹ jẹ zẹe kẹ oletu iroiro Fẹro nọ a re se Pọtifa. Whọ ruẹ oghẹrẹ nọ akpọ Josẹf o ro nwene idudhe? Ọye nọ ọ jọ ọmọ nọ ọsẹ riẹ o you gaga na o zihe ruọ ọrigbo gheghe kẹ ohwo Ijipti no. (Emu. 39:1) Evaọ ẹsejọ ebẹbẹ nọ i re te “ahwo” kpobi e sai te omai. (1 Kọr. 10:13) Yọ ẹsejọ uye o sae bẹ omai fikinọ mai yọ ilele Jesu. Wọhọ oriruo, a sai se omai ẹkoko hayo kpokpo omai fiki egagọ mai. (2 Tim. 3:12) Oghẹrẹ uye nọ u te owhẹ oma kpobi kẹhẹ, Jihova ọ sai ru nọ eware e rẹ gbẹ rọ riẹ nya kẹ owhẹ ghele. w23.01 14-15 ¶3-4

Ẹsejọ oware nọ oniọvo jọ o ru omai u re te epanọ ma rẹ rọ gwọlọ nyabru ei re ma lele iei ta ẹme. Rekọ re whọ tẹ te nyabru ei, nọ omara enọ wọhọ: ‘Kọ mẹ ginẹ riẹ oware nọ o soriẹ ze nọ oniọvo na o ro ru oware na?’ (Itẹ 18:13) ‘Kọ o sae jọ nọ o keke aro fihọ ru ei hi?’ (Ọtausi. 7:20) ‘Kọ u wo oke jọ nọ mẹ omamẹ me ro ru oghẹrẹ oware utioye na?’ (Ọtausi. 7:21, 22) ‘Kọ mẹ tẹ nyabru oniọvo na, u gbe ti fou ẹwhọ ze, o vẹ te jẹ raha eware ga?’ Ma tẹ nọ omamai enọ itienana je roro kpahe ai ziezi, ẹsejọhọ ma te kpairoro vrẹ oware nọ oniọvo na o ru omai keme ma you rie. Nọ mai kpobi na omomọvo ma te bi ru oware nọ u dhesẹ nọ ma you inievo mai, dede nọ a re ru omai thọ, yọ ma bi dhesẹ nọ mai họ Ileleikristi uzẹme. Ma tẹ be hai ru ere, o te lẹliẹ ahwo ruẹ nọ mai họ ahwo nọ a ginẹ rrọ egagọ uzẹme na. A ve ti kurẹriẹ ze ti lele omai gọ Jihova. Fikiere, joma gbẹ hae daoma re ma dhesẹ oghẹrẹ uyoyou nọ a re ro vuhu Ileleikristi uzẹme. w23.03 31 ¶18-19

Ebaibol na o fiobọhọ kẹ omai riẹ nọ ọnọ o wo Ebaibol na o you omai gaga. Fikinọ Jihova o you omai gaga, eware nọ o fihọ Ebaibol na inọ ma se i bu ga hrọ họ. (Jọn 21:25) Ma te rri oghẹrẹ nọ a kere Ebaibol na, ma rẹ ruẹ nọ Jihova o bru ọghọ họ omai oma gaga. Fikinọ o you omai, o jie uzi kpahe oware kpobi hi. Ukpoye, o kere iku ahwo jọ, gbe eruẹaruẹ, avọ ehrẹ nọ e rẹ lẹliẹ omai roro didi, ma vẹ riẹ oware nọ u fo nọ ma re ru. Enẹ ẹme Ọghẹnẹ o bi ro fiobọhọ kẹ omai re ma ru oware nọ ọ gwọlọ fikinọ ma you rie, u te je no omai eva ze. Ebaibol na ọ lẹliẹ omai riẹ nọ Jihova o bi muẹrohọ oware kpobi nọ o be via kẹ omai. Eme o lẹliẹ omai ta ere? Ma rẹ jọ Ebaibol na ruẹ iku ahwo nọ a “wọhọ omai.” (Jem. 5:17) Oye ọvo ho, ma te roro te oghẹrẹ nọ Jihova o ro fiobọhọ kẹ ahwo otiọye na, o rẹ lẹliẹ omai riẹ nọ “Jihova ọ rrọ yoyou gaga je wo ohrọ-oriọ.”—Jem. 5:11. w23.02 6 ¶13-15

Who te se obe urere Ebaibol na, ẹme nọ o mu rie họ họ: “Eware nọ Jesu Kristi o dhesẹ via, nọ Ọghẹnẹ o rovie via kẹe, re o dhesẹ kẹ erigbo riẹ eware nọ e te via hrọ kẹle na.” (Evia. 1:1) Enana kpobi e wha riẹ ze nọ ma rẹ rọ gwọlọ muẹrohọ eware nọ e rrọ akpọ via na re ma ruẹ sọ eruẹaruẹ Ebaibol i bi rugba na. Yọ ma rẹ gwọlọ ta eware nọ ma muẹrohọ kẹ inievo mai. Nọ ma tẹ be ta ẹme kpahe oghẹrẹ nọ eware nọ e be via i bi ro ru eruẹaruẹ Ebaibol gba, ma rẹ yọroma re ma gbẹ ta ọrọ obọmai fihọ iẹe he. Fikieme? Keme ma tẹ ta oghẹrẹ ẹme jọ, inievo ukoko na a gbe ti wo iroro evo ho, kọ ọvuọ ọriẹ a be te ta. Ma rehọ iẹe nọ isu egọmeti jọ a jẹ ta kpahe ozighi jọ nọ ọ rrọ otọ gbe epanọ a ti ro ku ei họ re udhedhẹ gbe omofọwẹ o jariẹ. Ma te yo ẹme otiọye, ma du nwane ta nọ eruẹaruẹ nọ e rrọ obe 1 Ahwo Tẹsalonika 5:3 na eye i bi rugba na ha. Rekọ ma rẹ daoma riẹ oware nọ ukoko na o ta kpahe oware yena kẹle na. Ma tẹ be hai kru ẹme nọ ukoko o ta họ obọ, jẹ rehọ iẹe lele inievo mai ta ẹme, mai kpobi ma te jọ “okugbe ọvo evaọ . . . eriwo” mai.—1 Kọr. 1:10; 4:6. w23.02 16 ¶4-5

Fikieme who ro you Jesu Kristi? Uzẹme gbe oware nọ u kiẹrẹe o rẹ were Jesu gaga, o te je wo omaurokpotọ gaga re. Otẹrọnọ uzẹme gbe oware nọ u kiẹrẹe o rẹ were owhẹ, kiyọ who ti you Jesu Kristi re. Jesu ọ jẹ hae ta uzẹme je ru oware nọ u kiẹrẹe. Ọ dhozọ ahwo siọ oware uwoma ba eru hu. (Jọn 18:37) Kọ ẹvẹ Jesu o ro dhesẹ nọ o wo omaurokpotọ? Eware nọ Jesu ọ jẹ hai ru i dhesẹ nọ o wo omaurokpotọ gaga. Wọhọ oriruo, ọ jẹ hae rọwo nọ a jiri iei hi, Ọsẹ riẹ ọ jẹ hae gwọlọ nọ a re jiri. (Mak 10:17, 18; Jọn 5:19) Whọ ruẹ epanọ Jesu o wo omaurokpotọ te? Kọ o were owhẹ? Kọ o gbẹ lẹliẹ owhẹ you rie jẹ gwọlọ nọ whọ rẹ rọ aro kele iei? Ma riẹ nọ who you rie. Kọ fikieme Jesu ọ rẹ rọ romakpotọ gaga na? Keme Jihova Ọsẹ riẹ o wo omaurokpotọ gaga, yọ Jesu o you Ọsẹ riẹ ọ tẹ be rọ aro kele iei. (Ol. 18:35; Hib. 1:3) Nwanọ oghẹrẹ uruemu nọ Jihova o wo oye Jesu o wo. Kọ oyena u gbe te oware nọ o rẹ lẹliẹ owhẹ you Jesu? w23.03 3-4 ¶6-7

Ebaibol ọ ta kpahe itu ahwo ivẹ nọ a te kpare ze nọ i wo ẹruore nọ a te rria otọakpọ na bẹdẹ bẹdẹ. Ae họ “enọ i kiẹrẹe” na gbe “enọ i kiẹrẹe he” na. “Enọ i kiẹrẹe” na họ ahwo nọ a rọ udu rai kpobi gọ Jihova evaọ oke nọ a jọ uzuazọ. Rekọ “enọ i kiẹrẹe he” na a sae gọ Jihova ha. Kọ fikinọ a te kpare itu ahwo ivẹ nana ze na, u dhesẹ nọ a kere odẹ rai fihọ obe uzuazọ na no? Taure “enọ i kiẹrẹe” na a te ti whu, a kere edẹ rai fihọ obe uzuazọ na no vẹre. Kinọ a whu no, Ọghẹnẹ o te voro odẹ rai no obe uzuazọ na no? Ijo. Jihova ọ gbẹ be kareghẹhọ ae. Ebaibol ọ ta nọ: “Ọ rrọ Ọghẹnẹ enọ i whu no ho, rekọ ọrọ enọ e rrọ uzuazọ, keme evaọ aro riẹ aikpobi a rrọ uzuazọ.” (Luk 20:38) Fikiere oke nọ a te kpare ahwo nọ a kiẹrẹe na ze, odẹ rai o te gbẹ jọ obe uzuazọ na. Rekọ o te wọhọ ẹsenọ a kake rọ epẹnso kere iei fihọ iẹe tao.—Luk 14:14. w22.09 16 ¶9-10

Nọ Ọghẹnẹ ọ ma Adamu no, o te fi ei họ ọgbọ owowoma jọ. Jihova ọ ma eware buobu fihọ ọgbọ na nọ e rẹ lẹliẹ eva were ọzae ọsosuọ na. Ọghẹnẹ ọ tẹ vuẹe nọ jọ ọ ruẹrẹ iẹe jẹ rẹrotei. Tei te emọ riẹ a vẹ te rọ ẹmẹrera ru otọakpọ na kpobi fihọ aparadase. (Emu. 2:8, 9) Ma riẹ nọ eva e jẹ were Adamu nọ ọ jẹ ruẹ epanọ ekakọ e be rọ dhẹ ze gbe ire nọ e be whẹ idodo họ. Jihova ọ tẹ jẹ vuẹ Adamu nọ o mu edẹ kẹ erao na. Ma riẹ nọ Adamu ọ rehọ iruo nana kpobi zaro vievie he. (Emu. 2:19, 20) Jihova ọvo ọ hae sai mu edẹ kẹ erao na. Rekọ o ru ere he. Adamu ọ rehọ iruo yena kẹ. Taure Adamu o te ti mu odẹ kẹ arao jọ, ọ te romatotọ rri rie, je muẹrohọ oghẹrẹ nọ o re ru. Ma riẹ nọ iruo nana e te were iẹe gaga. Iruo na e te lẹliẹe kẹle Ọsẹ obọ odhiwu riẹ gaga. Ọ te jẹ ruẹ nọ Jihova o wo areghẹ gaga, yọ emama riẹ i woma wo umuo ho. w23.03 15 ¶3

Esuo Britain avọ America na họ ikawọ ẹmema na. Yọ ogaga-esuo ọfa o te rehọ ẹta riẹ hẹ. (Dan. 2:31-33) Rekọ Uvie Ọghẹnẹ o te raha iẹe avọ egọmeti efa kpobi no evaọ Amagidọn. (Evia. 16:13, 14, 16; 19:19, 20) Oghẹrẹ vẹ eruẹaruẹ nana i bi ro fiobọhọ kẹ omai? U wo eme efa jọ nọ e rrọ obe Daniẹl na nọ o lẹliẹ omai riẹ nọ edẹ urere na ma rrọ na. Ikpe nọ i bu vi idu ivẹ gbe egba isoi (2,500) nọ i kpemu, Daniẹl ọ ruẹaro nọ egọmeti ene efa i ti su akpọ na nọ Babilọn o te su no, yọ a ti su idibo Ọghẹnẹ re. Eruẹaruẹ na i te je dhesẹ nọ egọmeti Britain avọ America na ọye ọ te jọ ọrọ urere evaọ usu ene na. Eruẹaruẹ nana nọ i bi rugba na e be lẹliẹ eva were omai keme ma riẹ nọ Uvie Ọghẹnẹ ọ te raha egọmeti ahwo-akpọ kpobi no. Ọye ọvo o ve ti su akpọ na. w22.07 4 ¶9; 5 ¶11-12