Ọvo

Jesu “ọ kparo ruẹ” oni ọmọ na nọ ọ be viẹ, “ohrọ riẹ o tẹ re iẹe.” (Luk 7:13) Rekọ ere ọvo ho, o ru oware jọ ro dhesẹ nọ ohrọ riẹ o be re iẹe. Eme Jesu o ru? Ọ rọ unu kpotọ ta kẹ aye na nọ: “Whọ gbẹ viẹ hẹ.” Ere ọvo ho, Jesu ọ tẹ kpare ọmọ na ze, “ọ tẹ rehọ iẹe kẹ oni riẹ.” (Luk 7:14, 15) Eme ma jọ iruo igbunu Jesu nana wuhrẹ? Ma wuhrẹ nọ, ma tẹ ruẹ ohwo nọ o bi weri fiki ohwo riẹ nọ o whu, ohrọ riẹ o rẹ re omai. Wọhọ epanọ Jesu o ru na, ma sae daoma muẹrohọ ohwo na ziezi. O vẹ te lẹliẹ omai ru oware jọ nọ o re dhesẹ nọ ohrọ riẹ o be re omai wọhọ epanọ Jesu o muẹrohọ aye na. Ma sae tuduhọ iẹe awọ je ru oware kpobi nọ ma sai ru ro fiobọhọ kẹe jẹ sasa iẹe oma. (Itẹ 17:17; 2 Kọr. 1:3, 4; 1 Pita 3:8) Makọ ẹmẹme jọ nọ ma ta hayo omoware jọ nọ ma ru ọvo dede o rẹ sae lẹliẹ oma sasa iẹe. w23.04 5-6 ¶13-15

Nọ Jesu ọ make riẹ no inọ Lazarọs o whu no, ọ gbẹ jọ oria nọ ọ jọ edẹ ivẹ efa taure o te ti mu obọ Bẹtani họ ẹnya. Fikiere re Jesu o te ti te obei, yọ Lazarọs o whu te edẹ ene no. Jesu ọ gwọlọ nọ o re ru oware jọ nọ o te lẹliẹ eva were Meri avọ Mata, o vẹ te jẹ lẹliẹ ahwo jiri Ọghẹnẹ. (Jọn 11:6, 11, 17) Ma jọ iku na wuhrẹ oware nọ u fo nọ emamọ ogbẹnyusu o re ru. Kareghẹhọ nọ Meri avọ Mata a vi ohwo na bru Jesu re ọ vuẹe nọ jọ ọ nyabru ai ziọ obọ Bẹtani hi. Uwou nọ a vi rie inọ ọ vuẹ Jesu ọvo họ ogbẹnyusu riẹ ọ be mọ. (Jọn 11:3) Nọ Lazarọs o whu no, Jesu ọ hae sae jọ obonọ ọ jọ na ta ẹme ọvo, Lazarọs ọ vẹ kparoma ze. Rekọ o ru ere he. Jesu o kpobọ Bẹtani re ọ sasa Meri avọ Mata oma keme o you rai gaga. Kọ who wo ogbẹnyusu jọ nọ ọ rẹ hẹrẹ nọ who bo bru ei re o te ti fiobọhọ kẹ owhẹ hẹ? O tẹ rrọ ere, whọ rẹ riẹ nọ ogbẹnyusu ra na o ti dikihẹ kẹ owhẹ evaọ “oke idhọvẹ.” (Itẹ 17:17) Ma rẹ daoma fiobọhọ kẹ egbẹnyusu mai re wọhọ epanọ Jesu o ru na. Ma rẹ hẹrẹ nọ a bo ze tao ho. w23.04 10 ¶10-11

Ẹbẹbẹ ologbo jọ o te te omai, ma sai roro nọ Jihova ọ te gbẹ rehọ akpọ ọkpokpọ na ze he. Kọ oyena u dhesẹ nọ ma wo ẹrọwọ họ? O nwane rrọ ere he. Joma kẹ oriruo jọ. Ma tẹ rrọ ezi iso, yọ iso i bi dhe ẹrẹrọ, ma sai roro nọ ezi uvo ọ te ze he. Rekọ ezi uvo ọ rẹ seba ete he. Epọvo na re, eva e gbẹ be were omai hi fiki oware jọ nọ o via kẹ omai, ma rẹ sai roro nọ akpọ ọkpokpọ na ọ te gbẹ ze he. Rekọ ẹrọwọ mai ọ tẹ rrọ gaga, u re mu omai ẹro inọ Ọghẹnẹ ọ te siọ eyaa riẹ ba erugba ha. (Ol. 94:3, 14, 15; Hib. 6:17-19) U te mu omai ẹro ere, ma te gbẹ gọ Jihova ghelọ ebẹbẹ nọ i te omai. Joma ta kpahe oware ofa nọ u ro fo re ma wo ẹrọwọ ọgaga. Oye họ, u re fiobọhọ kẹ omai ruabọhọ iruo usi uwoma ota na. Ahwo buobu nọ ma rẹ ta “usi uwoma” kẹ, ma tẹ vuẹ ae nọ akpọ ọkpokpọ Ọghẹnẹ ọ be tha, a re roro nọ oware utiọye o te via ẹdẹvo ho. (Mat. 24:14; Izik. 33:32) Jọ avro otiọye na ọ ruọ omai udu hu. Fikiere u fo nọ ma re ru eware nọ e rẹ lẹliẹ ẹrọwọ mai ga ẹsikpobi. w23.04 27 ¶6-7; 28 ¶14

Kọ whọ rẹ nọ omara ẹsejọ inọ, ‘Kọ Jihova o bi yo elẹ nọ mẹ be lẹ sei?’ O tẹ rrọ ere, riẹ nọ whẹ ọvo o bi roro ere he. Inievo buobu a nọ onọ otiọye na nọ ẹbẹbẹ ologbo jọ o te ai oma. Nọ uye o tẹ be bẹ omai, ma rẹ kaki muẹrohọ oghẹrẹ nọ Jihova o bi ro yo olẹ mai hi. Eme ọ lẹliẹ omai riẹ nọ Jihova o re yo olẹ idibo riẹ? Ebaibol ọ ta nọ Jihova o you omai gaga. Ma rrọ ghaghae kẹe. (Hag. 2:7; 1 Jọn 4:10) Oyejabọ nọ ọ rọ ta nọ ma tẹ gwọlọ oware jọ, joma lẹ sei. (1 Pita 5:6, 7) Ọ gwọlọ ru oware nọ u re fiobọhọ kẹ omai nọ ma gbe ghoro se iẹe ba ha. Yọ ọ gwọlọ fiobọhọ kẹ omai re ma sai thihakọ ebẹbẹ mai. Ma be hae jọ Ebaibol se iku ahwo buobu nọ Jihova o yo olẹ rai. Kọ whọ kareghẹhọ ohwo otioye jọ? w23.05 8 ¶1-4

Meri o dikihẹ ga kẹ omobọ riẹ evaọ egagọ Ọghẹnẹ orọnikọ ọzae riẹ ọ rẹroso ho. Ọ riẹ Ikereakere na ziezi. Yọ ọ jẹ hai roro didi kpahe eware nọ o wuhrẹ. (Luk 2:19, 51) Ma riẹ nọ ọ te jọ emamọ aye uwou orọo keme ọ jọ ogbẹnyusu ọkpekpe Jihova. Eyae buobu nẹnẹ a be daoma rọ aro kele Meri. Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Emiko ọ ta nọ: “Oke nọ me ri wo ọzae he, mẹ jẹ hai ru eware nọ e rẹ lẹliẹ usu mẹ avọ Jihova kpekpe. Rekọ nọ me wo ọzae no, ọzae mẹ họ ọnọ ọ rẹ lẹ kẹ omai. Yọ ọye ọ rẹ ma omaa eware nọ ma re ru nọ ma rẹ rọ gọ Jihova. Fikiere mẹ tẹ nwane rẹroso ẹe no inọ ọye o ti ru nọ ẹrọwọ mẹ ọ te rọ ga. Rekọ mẹ tẹ te ruẹ nọ u fo nọ mẹ ọvo mẹ rẹ hai je ru eware nọ e rẹ lẹliẹ usu mẹ avọ Jihova kpekpe re. Fikiere me te fi oke họ nọ mẹ ọvo mẹ rẹ rọ lẹ se Jihova Ọghẹnẹ mẹ, se Ebaibol je roro didi kpahe eware nọ me se.” (Gal. 6:5) Whai eyae uwou orọo, wha hai ru eware nọ e rẹ lẹliẹ usu rai avọ Jihova kpekpe. Wha te bi ru ere, wha ti wo emamọ uruemu nọ o te lẹliẹ ezae rai jiri owhai je you owhai gaga.—Itẹ 31:30. w23.05 22 ¶6

Ohwo ọvo nọ a yẹ avọ ozodhẹ Ọghẹnẹ ọ riẹ hẹ, fikiere ma rẹ daoma re ma wo ozodhẹ Ọghẹnẹ. Oware jọ nọ o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai dhozọ Ọghẹnẹ họ emama riẹ nọ ma re rri. Ma rẹ jọ “eware nọ ọ ma” ruẹ nọ o wo areghẹ gaga, o wo ogaga, o te je you omai gaga. Onana o rẹ whae ze nọ ma rẹ rọ kẹe adhẹẹ gaga je you rie re. (Rom 1:20) Oware ofa nọ o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai wo ozodhẹ Ọghẹnẹ họ, olẹ nọ ma rẹ hae lẹ kẹse kẹse. Epanọ ma lẹ te, ere ma rẹ kẹle Jihova te. O vẹ te wọhọ ẹsenọ ma be ruẹ e riẹ. Nọ ma tẹ lẹ se Jihova inọ ọ kẹ omai ẹgba thihakọ ẹbẹbẹ jọ, u re fiobọhọ kẹ omai kareghẹhọ nọ Jihova o wo ẹgba gaga. Nọ ma te bi yere Jihova kẹ Ọmọ riẹ nọ o vi ze te ta omai no igbo, o rẹ lẹliẹ omai kareghẹhọ nọ Jihova o you omai gaga. Yọ nọ ma tẹ be lẹ sei re o fiobọhọ kẹ omai riẹ oware nọ ma re ru nọ ma te wo ẹbẹbẹ jọ, o rẹ lẹliẹ omai riẹ nọ Jihova o wo areghẹ vi omai kpekufiẹ. Ma tẹ be hae lẹ kpahe eware itieye na, o te lẹliẹ omai kẹ Jihova adhẹẹ gaga. Yọ u re fiobọhọ kẹ omai whaha oware kpobi nọ o rẹ fa usu nọ ma wo kugbei. w23.06 15 ¶6-7

Jihova họ ohwo nọ ọ mae rro nọ o re jie uzi kẹ omai, yọ ọ rẹ romatotọ vuẹ omai oware nọ ọ gwọlọ nọ ma ru. Ikọ gbe ekpako nọ e jẹ rẹrote ukoko Ileleikristi na evaọ oke anwae a fodẹ eware esa jọ nọ Ileleikristi a re ru, nọ u re dhesẹ nọ a dikihẹ ga. Orọ ọsosuọ họ, a rẹ gọ ẹdhọ vievie he, Jihova ọvo a rẹ gọ. Orọ avọ ivẹ, a re siomano azẹ. Orọ avọ esa, a rẹ kẹnoma kẹ ọfariẹ-ogbe. (Iruẹru 15:28, 29) Ẹvẹ mai Ileleikristi nẹnẹ ma sai ro dikihẹ ga ru eware esa yena? Jihova ma rẹ gọ je yoẹme kẹ. Jihova o jie uzi kẹ ahwo Izrẹl nọ ọye ọvo a rẹ gọ. (Izie. 5:6-10) Okenọ Ẹdhọ ọ jẹ dawo Jesu, Jesu ọ vuẹ riẹ vevẹ nọ Jihova ọvo a rẹ gọ. (Mat. 4:8-10) Fikiere ma rẹ gọ emedhọ hayo emema vievie he. Ma rẹ gọ ahwo-akpọ gbe he, makọ ahwo wọhọ ilorida egagọ, isu egọmeti, ahwo nọ a re ru ifimu, hayo ahwo nọ a riẹ odẹ gaga evaọ ebọro-efa hayo erozaha efa. Ma du ru ahwo otiọye na wọhọ ẹsenọ ma be gọ ae he. Jihova Ọghẹnẹ ọvo ma rẹ gọ keme ọye họ “ọnọ ọ ma eware kpobi.”—Evia. 4:11. w23.07 14-15 ¶3-4

Ahwo a bi gbe-ọfariẹ gaga nẹnẹ, yọ ifoto-ẹbẹba gbe ifimu ọfariẹ-ogbe e be were ahwo gaga. (Ẹf. 4:19) Oye u ro fo nọ ma dhozọ Ọghẹnẹ re ma gbe ru oware nọ o mukpahe he. (Itẹ 16:6) Fikiere eware nọ ma te ta kpahe evaọ obe Itẹ izou 9 na i ti fiobọhọ kẹ omai kpobi. A jọ obe Itẹ uzou avọ 9 fodẹ eyae ivẹ jọ nọ a se areghẹ gbe ogheghẹ. Eyae ivẹ nana a bi zizie igbori, koyehọ ahwo nọ “e kare areghẹ” inọ jọ a ziọ obọ uwou rai. O wọhọ ẹsenọ a be ta nọ, ‘Wha ziọ obọ uwou mẹ te re emu.’ (Itẹ 9:1, 4-6) Whọ tẹ ruọ uwou aye owareghẹ na, who re wo eghale, rekọ uye u re te ohwo nọ ọ ruọ uwou aye ogheghẹ na. Joma ta kpahe uzizie “aye ogheghẹ” na. (Itẹ 9:13-18) Aye ogheghẹ na o bi bo se ahwo nọ: “Jọ ohwo kpobi nọ ọ rrọ ogbori ọ nyaze etenẹ.” Nyai ru eme? Anọ jọ a nyae re emu. Kọ eme o via kẹ ahwo nọ a nya? Ebaibol ọ ta nọ: “Enọ i whu no nọ i wo ogaga ovo ho a rrọ etẹe.” A vẹvẹ omai unu kpahe “aye nọ o wo ekpehre ẹro” gbe “ogberẹ aye na” inọ: “Uwou riẹ u re zue ohwo ruọ obọ uki.” (Itẹ 2:11-19) Yọ evaọ obe Itẹ 5:3-10, a tẹ jẹ wariẹ rọ ẹme na fa ẹgogo kẹ omai, re ma yọroma kẹ “aye nọ o wo ekpehre ẹro” nọ “awọ riẹ ọ rrọ edhere uwhu” na. w23.06 21-22 ¶6-7

Ekpako ukoko a re ru oware nọ u re dhesẹ nọ a bi si eware kekeke he. (1 Tim. 3:2, 3) Ọkpako jọ ọ tẹ maki vi ekpako nọ i kiọkọ, jọ o roro nọ onọ ọ ta ze ọvo a re ro ru hu. Jọ ọ riẹ nọ ẹzi Jihova ọ sai ru nọ ọkpako kpobi ọ rẹ rọ ta ẹme jọ ze nọ o re fiobọhọ kẹ ae jẹ emamọ iroro. Ẹme jọ ọ tẹ rrọ otọ, ekpako buobu a tẹ ta nọ enẹ ma re ru, yọ oware nọ a ta na Ebaibol ọ ta nọ o thọ họ, rọwo fihọ iẹe, o gbẹ maki kiehọ owhẹ oma ha. Who te ru ere, u re dhesẹ nọ who bi si eware kekeke he. Ma gbe bi si eware kekeke he, irere buobu i re te omai. Ọjọ họ, ma re lele inievo ukoko na riẹ yeri. Ofa họ, eva e te were omai inọ ọvuọ oghẹrẹ riẹ nọ ma rrọ evaọ ukoko na u woma gaga. Yọ dede nọ ọvuọ uruemu riẹ o wo, ma wọhọ uviuwou ovo. Oye ovo gbe he, eva e te were omai inọ ma be rọ aro kele Jihova Ọghẹnẹ mai nọ o re si eware kekeke he na. Kọ eme o re woma vi enẹ! w23.07 25 ¶16-17

Daniẹl ọ jẹ rehọ emamọ iroro se eme nọ eruẹaro Ọghẹnẹ a ta. Ọ gwọlọ riẹ ẹme nọ Ọghẹnẹ ọ ta orọnọ thakpinọ ọ riẹ uzou gbo ho. Daniẹl ọ jẹ romakpotọ re, keme ọ riẹ nọ Jihova ọvo ọ rẹ sai ru nọ ohwo ọ rẹ rọ riẹ otọ ẹme riẹ. Yọ ahwo nọ a riẹ Jihova je bi ru abọ rai fo, Jihova o re fiobọhọ kẹ riẹ otọ ẹme riẹ. (Dan. 2:27, 28) Oware jọ nọ u dhesẹ nọ Daniẹl o wo omaurokpotọ họ, ọ jẹ hae lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹe. (Dan. 2:18) U je no ere no, Daniẹl ọ jẹ romatotọ se ẹme Ọghẹnẹ. Ọ jẹ hae kiẹ eme nọ Ọghẹnẹ ọ rehọ idibo riẹ kere fihotọ. (Jeri. 25:11, 12; Dan. 9:2) Ẹvẹ whọ sae rọ rehọ aro kele Daniẹl? Jọ oware nọ whọ be rọ fiki riẹ wuhrẹ eruẹaruẹ Ebaibol o jọ emamọ oware. Kọ who bi wuhrẹ ai fikinọ whọ ginẹ gwọlọ riẹ uzẹme na? O tẹ rrọ ere, Jihova o ti fiobọhọ kẹ owhẹ riẹ otọ rai. (Jọn 4:23, 24; 14:16, 17) Ahwo jọ a bi se Ebaibol na sọ a sae jariẹ ruẹ oware jọ nọ u dhesẹ nọ obọ Ọghẹnẹ Ebaibol na o no ze he, re a gbẹ daezọ ẹme nọ Ọghẹnẹ ọ ta ha. A ve yeri uzuazọ rai epanọ u je rai. Rekọ joma wo uruemu utioye na vievie he. w23.08 9 ¶7-8

Ma tẹ be rọ omamai kele ahwo, o rẹ lẹliẹ omai gwọlọ ru eware nọ ẹgba mai o te he. (Gal. 6:4) Ma te ru ere, o sae whae ze nọ ma re ro lele ohwo na hrowo oma, ma ve mu ihri họ ẹre. (Gal. 5:26) Ma tẹ be gwọlọ ru oware nọ ohwo jọ o ru, rekọ ẹgba mai o mu rie he hayo ma sai ru ei hi fiki epanọ eware e rrọ kẹ omai, kiyọ omamai ma be gwọlọ kpe na. Ebaibol ọ ta nọ “oware nọ ohwo o bi rẹro riẹ u gbe tei obọ evaọ ẹruoke he, o rẹ lẹliẹ udu riẹ mọ.” (Itẹ 13:12) O tẹ rrọ ere, ma te bi rẹro oware nọ o sai te omai obọ họ, kọ ogbẹrọnọ oye o mai yoma? Oware utioye na o sae lẹliẹ ohrẹ uzuazọ na bẹ omai no. Oware nọ Jihova ọ riẹ nọ whọ sai ru hu, who du gwọlọ nọ who re ru ei hi. Jihova ọ rẹ gwọlọ nọ ma ru oware utioye na ha. (2 Kọr. 8:12) Jihova ọ gwọlọ nọ ma rọ omamai kele ahwo ho. (Mat. 25:20-23) Jihova o you owhẹ keme whọ be dao utho ẹgba ra kpobi evaọ iruo riẹ, who tilẹmu egagọ riẹ, yọ who bi thihakọ. w23.08 29 ¶10-11

Jihova o yo olẹ nọ Samsin ọ lẹ sei na. Ọ tẹ bẹre oria jọ rovie kẹe nọ ame o je kporo no ze. Nọ “ọ da ame no, ẹgba ọ tẹ ruọ ẹe oma, aro riẹ o te dhidhivi.” (Ibr. 15:19) O wọhọ nọ oria nana nọ ame o je kporo no ze na o gbẹ jariẹ okenọ Samuẹle ọruẹaro na o ro kere obe Ibruoziẹ na. Yọ ẹsejọhọ ahwo Izrẹl kpobi nọ a te ruẹ e riẹ, a te hae kareghẹhọ nọ, ohwo kpobi nọ ọ be gọ Jihova ọ tẹ rẹroso ẹe, u wo epọvo nọ eware e ga te he, o re fiobọhọ kẹe. O tẹ make rọnọ ma riẹ eware buobu, yọ ma ru eware buobu no evaọ ukoko na, joma roro nọ ma te kẹ omamai hi. Joma hae kareghẹhọ nọ ma rẹ sai ru oware ovo ababọ Jihova ha. Ẹgba ọ ruọ Samsin oma nọ ọ da ame nọ Jihova ọ kẹ riẹ no. Ẹgba nọ ma rẹ rọ gọ Ọghẹnẹ ọ te ruọ omai oma re nọ ma tẹ be hai se Ebaibol, gbe ebe ukoko na ẹsikpobi, jẹ gaviezọ kẹ eware kpobi nọ Jihova ọ be rehọ ukoko na wuhrẹ omai.—Mat. 11:28. w23.09 4 ¶8-10

Kọ eme ma re ru nọ ohwo jọ o te bi ru oware nọ o rẹ kẹ omai uye? Ma rehọ iẹe nọ ohwo na ọ be raha odẹ Ọghẹnẹ mai hayo ọ be ta nọ Ebaibol na o wotọ họ. Ma rẹ lẹ se Jihova re ọ kẹ omai ẹzi riẹ, jẹ kẹ omai areghẹ nọ ma rẹ rọ ta ẹme kẹe wolẹ. Kọ nọ oware na o tẹ vrẹ no, ma jẹ ruẹ nọ oghẹrẹ nọ ma rọ ta ẹme kẹ ohwo na ere ma hae tae he, eme ma re ru? Ma sae jẹ lẹ kpahe ẹme na je roro oghẹrẹ nọ ma sae rọ kpahe ẹme ẹdẹfa nọ oware utioye na o tẹ via. Ma te ru ere, Jihova ọ te kẹ omai ẹzi ọfuafo riẹ nọ u ti fiobọhọ kẹ omai kpọ ofu mai, re ma sae jọ wolẹ. U wo eria Ebaibol jọ nọ ma sae jọ ruẹ ehrẹ nọ i re fiobọhọ kẹ omai kpahe ẹme wolẹ nọ a te ru eva dha omai. Ẹzi Ọghẹnẹ ọ sai fiobọhọ kẹ omai kareghẹhọ ehrẹ itieye na. (Jọn 14:26) Ma rẹ sae jọ obe Itẹ ruẹ emamọ ehrẹ nọ i re fiobọhọ kẹ omai jọ wolẹ. (Itẹ 15:18) Ere ọvo ho, a jọ obe Itẹ na fodẹ irere nọ i re te omai nọ ma tẹ gba omamai re ma siọ ofu ba emu nọ ohwo jọ o te ru omai eva dha.—Itẹ 10:19; 17:27; 21:23; 25:15. w23.09 15 ¶6-7

Pita ukọ na ọ gọ Jihova ziezi ikpe buobu. O je lele Jesu no oria ruọ oria. Ọ ta usi uwoma kẹ ahwo nọ a ri yo usi uwoma na vievie he. Ọ tẹ jẹ jọ usu ikọ gbe ekpako nọ e jẹ rẹrote Ileleikristi ọsosuọ na. Nọ ọ ruẹ nọ oke nọ o ti ro whu o kẹle no, ọ tẹ gwọlọ nọ ọ rẹ tuduhọ inievo riẹ awọ. Evaọ oware wọhọ ukpe 62 C.E. rite 64 C.E., Jihova ọ tẹ rehọ ẹzi riẹ fiobọhọ kẹe kere ileta ivẹ nọ ma be jọ Ebaibol se obe Pita ọsosuọ gbe Pita avọ ivẹ na. (2 Pita 1:13-15) Okenọ Pita o kere ileta na, inievo na a wo ebẹbẹ buobu. O kere nọ: “Edawọ sa-sa e be wha idhọvẹ se owhai.” (1 Pita 1:6) Ahwo omuomu jọ a jọ ukoko na nọ a jẹ gwọlọ wuhrẹ ahwo thọ, yọ a je ru eware etọtọ. (2 Pita 2:1, 2, 14) U te no ere no, okenọ egbaẹmo Rom a te rọ nyaze te raha Jerusalẹm o kẹle no, oyejabọ o ro kere nọ: “Urere eware kpobi o kẹle no.” (1 Pita 4:7) Ileta ivẹ nọ Pita o kere na i ti fiobọhọ kẹ Ileleikristi thihakọ edawọ nọ i je te ai oke yena gbe enọ i ti te ai evaọ obaro. w23.09 26 ¶1-2

Nọ ẹbẹbẹ jọ ọ tẹ rrọ otọ kẹ omai, o sai fiobọhọ kẹ omai wuhrẹ epanọ a re yoẹme wọhọ Jesu. Evaọ okenọ ẹyao COVID-19 na o ro muhọ obọ, ukoko o tẹ ta nọ ma gbe kpohọ ewuhrẹ evaọ obọ Ọgwa Uvie he. A ta re nọ ma gbe kpohọ usi uwoma no uwou ruọ uwou ho. Kọ o jọ bẹbẹ kẹ owhẹ re who yoẹme? O sae jọ ere. Rekọ who yoẹme ghele yọ ẹmeoyo ra na o siwi owhẹ. Whẹ avọ inievo na wha tẹ jẹ rehọ oghẹrẹ ọfa kuomagbe yọ onana o lẹliẹ eva ra were Jihova gaga. Fikinọ ma bi yoẹme enẹna, o te gbẹ bẹ omai hi re ma ru oware kpobi nọ ukoko na o vuẹ omai evaọ oke uye ulogbo na, keme ere ma te sae rọ zọ. (Job 36:11) Oware nọ o be mae lẹliẹ omai yoẹme kẹ Jihova họ, fikinọ ma you rie, yọ ma gwọlọ nọ eva mai e were iẹe. (1 Jọn 5:3) Oware ọvo ọ riẹ nọ ma re ru kẹ Jihova nọ u ti te enọ o ru kẹ omai no ho. (Ol. 116:12) Rekọ ma sai yoẹme kẹe gbe ahwo nọ ọ ta nọ ma yoẹme kẹ. Ma te ru ere, u dhesẹ nọ ma wo areghẹ, yọ ahwo nọ a wo areghẹ, a re ru udu Jihova ghọghọ.—Itẹ 27:11. w23.10 11 ¶18-19

Otẹrọnọ ukọ-odhiwu ọ be ta ẹme kẹ owhẹ, kọ whọ gbẹ te gaviezọ kẹ ẹme nọ ọ be ta? Nẹnẹ na, ukọ-odhiwu jọ ọ be ta ẹme jọ “kẹ orẹwho, orua, ẹrọunu gbe utu ahwo kpobi.” Eme ọ be ta? Anọ: “Wha dhozọ Ọghẹnẹ jẹ kẹe oruaro. . . . Wha gọ Ọnọ ọ ma odhiwu na gbe otọakpọ na.” (Evia. 14:6, 7) Jihova ọvo họ Ọghẹnẹ uzẹme na. Yọ ọye u fo nọ ohwo kpobi ọ rẹ gọ. Eva e were omai gaga inọ ma rrọ usu ahwo nọ a be gọ Jihova evaọ etẹmpol ologbo riẹ. Eme họ etẹmpol ologbo Jihova na? Kọ diẹse evaọ Ebaibol a jọ ta ẹme kpahe etẹmpol na ziezi? Orọnikọ etẹmpol na yọ uwou jọ nọ a ginẹ bọ fihọ oria jọ họ. Rekọ oghẹrẹ nọ Jihova ọ gwọlọ nọ ma rọ gọe, avọ ẹrọwọ nọ ma fihọ idhe ẹtanigbo Jesu. Nọ Pọl o je kere ileta se Ileleikristi nọ e jọ ahwo Hibru nọ e jẹ rria Judia, ọ romatotọ hẹhẹ ẹme etẹmpol Jihova na. w23.10 24 ¶1-2

Evaọ ukpe 522 B.C.E., ewegrẹ ahwo Ju a ru nọ egọmeti ọ rọ ta nọ ahwo Ju a gbẹ bọ etẹmpol na vievie he. Rekọ Zẹkaraya ọruẹaro na ọ tuduhọ ahwo na awọ inọ Jihova ọ te rọ ẹzi ọfuafo riẹ nọ o wo ẹgba gaga na fiobọhọ kẹ ae. Evaọ ukpe 520 B.C.E., ovie nọ a re se Dariọs ọ tẹ ta nọ jọ ahwo Ju na a wariẹ mu etẹmpol na họ ẹbọ. Ọ tubẹ kẹ ahwo Ju igho nọ a re kugbe ro ru iruo na jẹ ta kẹ amọfa inọ a fiobọhọ kẹ ae. (Ẹzra 6:1, 6-10) Jihova ọ ta kẹ ahwo Ju na nọ o ti fiobọhọ kẹ ae otẹrọnọ a rọ ebabọ etẹmpol na karo. (Hag. 1:8, 13, 14; Zẹk. 1:3, 16) Nọ eruẹaro ivẹ nana a te tuduhọ ahwo na awọ no, a tẹ wariẹ mu etẹmpol na họ ẹbọ evaọ ukpe 520 B.C.E. Yọ u te ikpe isoi re a tẹ bọe re he. Fikinọ ahwo Ju na a rọ iruo Jihova karo, Jihova o fiobọhọ kẹ ae. O tẹ whae ze nọ a jẹ rọ gọ Jihova avọ evawere.—Ẹzra 6:14-16, 22. w23.11 15 ¶6-7

Ahwo buobu a yo odẹ Abraham no, rekọ a riẹ riẹ tere he. Rekọ ma riẹ nọ whọ riẹ Abraham gaga. Whọ riẹ nọ Ebaibol o se Abraham “ọsẹ ahwo kpobi nọ a wo ẹrọwọ.” (Rom 4:11) Rekọ ẹsejọhọ who bi roro nọ, ‘Kọ mẹ sae ginẹ rọ aro kele Abraham, mẹ vẹ sai wo ẹrọwọ nọ ọ ga te ọriẹ na?’ Uyo na họ Ee. Whọ tẹ be hae romatotọ se iku Abraham, o te lẹliẹ owhẹ wo ẹrọwọ gaga wọhọ epanọ Abraham o wo na. Okenọ Ọghẹnẹ ọ vuẹ Abraham nọ jọ ọ kwa no ẹwho riẹ kpohọ ugbo obojọ, ọ kwa nya. Ọ tẹ jẹ rria iwou-udhu evaọ ikpe buobu. Yọ okenọ Ọghẹnẹ ọ vuẹe nọ jọ ọ rehọ ọmọ riẹ nọ a re se Aiziki nọ o you gaga na dhe idhe, ọ rọwo. Eware nọ Abraham o ru na i dhesẹ nọ o wo ẹrọwọ gaga. Fikiere eva riẹ e jẹ were Ọghẹnẹ, ọ tẹ jọ ogbẹnyusu riẹ. (Se Jem. 2:22, 23) Jihova ọ gwọlọ nọ mai kpobi na, te owhẹ omara re, ma re ru oware nọ o rẹ were iẹe, re ma jọ egbẹnyusu riẹ. Oyejabọ ọ rọ rehọ Pọl avọ Jemis kere kpahe Abraham. w23.12 2 ¶1-2

Whai inievo-emetẹ, wha hae gaviezọ kẹ amọfa jẹ ta ẹme wolẹ. Yọ oware nọ u fo nọ Oleleikristi kpobi ọ rẹ daoma ru. Nwanọ ere Jemis olele na ọ vuẹ omai nọ ma hai ru evaọ oria ikere inẹnẹ na. Ohwo ọ tẹ be ta ẹme, whọ jẹ be romatotọ gaviezọ kẹe, u re dhesẹ nọ who wo “ororokẹ” kẹ ohwo na. (1 Pita 3:8) Ohwo ọ tẹ be vuẹ owhẹ ẹme jọ, rekọ ẹme na o bi vẹ owhẹ ẹro ho, hayo whọ riẹ epanọ ohwo na o rri oware na ha, nọe re o ru ẹme na vẹ kẹ owhẹ. Who ve roro ẹme nọ whọ te ta. (Itẹ 15:28, ẹme-oruvẹ) Nọ omara nọ: ‘Kọ ẹme nọ mẹ be te ta na ọ te lẹliẹ udu te ohwo na otọ? Kọ ẹme na uzẹme? Ẹvẹ mẹ sae rọ rehọ areghẹ ta ẹme na kẹe jẹ tae wowolẹ?’ Hai muẹrohọ inievo-emetẹ nọ e rẹ gaviezọ nọ ohwo ọ tẹ be ta ẹme kẹ ae, yọ a rẹ ta ẹme wolẹ. (Itẹ 31:26) Whọ tẹ be hae gaviezọ kẹ amọfa jẹ ta ẹme wolẹ, who ti lele ahwo riẹ yeri. w23.12 21 ¶12

Nẹnẹ na, Jihova ọ rẹ rehọ inievo mai, egbẹnyusu mai gbe ekpako ukoko na fiobọhọ kẹ omai. Ẹsejọ nọ oware jọ o tẹ be kẹ omai uye, ma rẹ gwọlọ gbe kuomagbe ahwo ho. Ma rẹ gwọlọ jọ ọmai sa. Ma riẹ nọ o rẹ jọ ere kẹ ahwo jọ. Rekọ eme u fo nọ ma re ru re Jihova ọ sai fiobọhọ kẹ omai? Whọ ta nọ whọ gwọlọ jọ ora sa ha. Nọ ma te bi siomano ahwo, o rẹ whae ze nọ ma gbe muẹrohọ eware buobu hu. Oke yena kọ omobọ mai gbe ẹbẹbẹ mai ọvo ma ti roro kpahe. Yọ o sae whae ze nọ ma rẹ rọ jiroro thọ. Ma riẹ nọ ẹsejọ ohwo ọ rẹ gwọlọ nọ ohwo ọvo o kpokpo iei hi nọ okpoware jọ o tẹ via kẹe. Rekọ ma gbe bi kuomagbe ahwo vievie he, kiyọ ahwo nọ Jihova ọ hai ti ro fiobọhọ kẹ omai, ma bi le no oma na. Fikiere, kuvẹ re inievo na, egbẹnyusu ra, ekpako ukoko na gbe amọfa a fiobọhọ kẹ owhẹ. Rri rai inọ yọ ahwo nọ Jihova o bi ro fiobọhọ kẹ owhẹ.—Itẹ 17:17; Aiz. 32:1, 2. w24.01 24 ¶12-13

Ahwo Nazaraet a rẹ nware uzou rai hi fiki eyaa nọ a ya kẹ Ọghẹnẹ. Eto rai nọ a rẹ nyaseba re i di fihọ na u dhesẹ nọ a be rọ uzou kpotọ kẹ Jihova. Rekọ oke jọ o jariẹ nọ ahwo Izrẹl a je ru ugberuo. Oke yena ohwo Nazaraet o gbe wo udu hu, o re gbe ru re ahwo a riẹ nọ Nazaraet ọ rrọ họ. O ve mu eware nọ ahwo ọdekọ a bi ru họ eru. (Emọs 2:12) Fikinọ oware nọ o rẹ were Jihova ọvo ma gwọlọ ru, eware jọ nọ ahwo buobu a re ru, ma re ru ai hi. Ma tẹ rrọ obọ iruo hayo obọ isukulu, ma gbe wo udu hu, ma ve ti ru re ahwo a gbẹ riẹ nọ mai Isẹri Jihova ha. Re ma ru oware nọ Ebaibol ọ ta jẹ ta usi uwoma kẹ ahwo, ma re wo udu keme eyeyoma akpọ na o bi yoma. Iroro ahwo e ke no, yọ uruemu rai u bi gbo ga. (2 Tim. 1:8; 3:13) Hae kareghẹhọ nọ ma tẹ be gbaudu ru oware nọ u kiehọ, nọ ohẹriẹ o tẹ rrọ omai avọ ahwo nọ a be gọ Ọghẹnẹ hẹ, u re “ru udu [Jihova] ghọghọ.”—Itẹ 27:11; Mal. 3:18. w24.02 16 ¶7; 17 ¶9

Joma ta kpahe ukoko nọ o jọ Rom. Ahwo Ju a jọ ukoko na yọ Uzi Mosis a koko no emaha ze. Ahwo erẹwho efa a jọ ukoko na re yọ oghẹrẹ nọ a rọ yọrọ ae u wo ohẹriẹ. O wọhọ nọ Ileleikristi jọ evaọ oke yena a jọ erigbo, efa emuyẹ. O sae jẹ jọ nọ efa a wo erigbo dede. Kọ ẹvẹ aikpobi a sae te rọ riẹ yerikugbe dhedhẹ je you ohwohwo? Pọl ukọ na ọ tuduhọ ae awọ nọ a hai “dede ohwohwo rehọ.” Eme họ otọ ẹme riẹ na? Ẹme nọ a fa nọ “dede ohwohwo rehọ” na, otọ riẹ họ epanọ who re dede ohwo nọ ọ ziọ uwou ra rehọ sasasa, gbe oghẹrẹ nọ a rẹ ghọ ọrara, hayo mu usu kugbe ohwo. Pọl ọ ta ọkpọ ẹme otiọye na kẹ Filimọn okenọ Onẹsimọs ọrigbo riẹ ọ dhẹ se iẹe ba. Ọ ta kẹe nọ jọ o “dede iei rehọ sasasa.” (Filim. 17) Prisila avọ Akwila a dede Apọlọs rehọ dede nọ ọ re riẹ oghẹrẹ nọ eware e rrọ evaọ ukoko na ziezi hi. Ebaibol ọ ta nọ “a tẹ rehọ iẹe fihọ usu rai.” (Iruẹru 18:26) Enana kpobi i dhesẹ nọ dede nọ Ileleikristi ọsosuọ na a jọ epọvo na ha, a jẹ riẹ yerikugbe ohwohwo. w23.07 6 ¶13

Oware nọ o rẹ mae lẹliẹ owhẹ rọ uzuazọ ra kẹ Jihova họ, fikinọ who you rie. Yọ orọnọ gheghe gheghe who ro you Jihova ha. Rekọ eware nọ who wuhrẹ kpahe Jihova eye e lẹliẹ owhẹ you rie te epanọ who you rie te na. A jọ Ebaibol se eware yena “eriariẹ egbagba” gbe “otoriẹ nọ ẹzi [Ọghẹnẹ] ọ rẹ kẹ.” (Kọl. 1:9) Eware nọ whọ jọ Ebaibol wuhrẹ e lẹliẹ e riẹ mu owhẹ ẹro inọ Jihova ọ ginẹ rrọ, gbe nọ ẹzi Ọghẹnẹ a ro kere Ebaibol na. U te je mu owhẹ ẹro nọ Jihova ọye o gine wo ukoko na, yọ ọ be rehọ iẹe ru oware nọ ọ gwọlọ. Ohwo nọ ọ gwọlọ rọ uzuazọ riẹ kẹ Jihova ọ rẹ riẹ eware nọ i wuzou gaga nọ Ebaibol ọ ta, yọ o re je koko izi Ọghẹnẹ. Ọ rẹ jẹ dao utho ẹgba riẹ kpobi re o kpohọ usi uwoma re ọ vuẹ ahwo eware nọ o wuhrẹ. (Mat. 28:19, 20) Ohwo otiọye na o re you Jihova gaga. U ve ti te epanọ ọ rẹ rọ gwọlọ nọ ọ rẹ rọ eva riẹ kpobi gọ Jihova. Kọ who you Jihova te ere no? w24.03 4-5 ¶6-8

Abigẹle họ aye Nebale. Ebaibol ọ ta nọ Nebale ọ jẹ hae dhuaro, o te je wo ekpehre uruemu. (1 Sam. 25:3) Ma riẹ nọ Abigẹle o thihakọ oma ye evaọ orọo na. Kọ uvẹ jọ u rovie nọ Abigẹle ọ hai ro no orọo na? Uvẹ u rovie nọ ọ hai ro no orọo na no okenọ Devidi avọ ahwo riẹ a rọ gwọlọ nọ a re kpe Nebale gbe ezae nọ e rrọ uwou riẹ kpobi no. (1 Sam. 25:9-13) Abigẹle ọ hae te dhẹ no re Devidi o te ti kpe ahwo uwou na. Rekọ o ru ere he. Ukpoye ọ dhẹ nyae lẹ Devidi re ọ rọvrẹ ọzae riẹ. (1 Sam. 25:23-27) Kọ eme o lẹliẹ e riẹ ru ere? Abigẹle o you Jihova gaga, yọ ọ gwọlọ nọ o re lele ọzae riẹ yeri oghẹrẹ nọ Jihova ọ gwọlọ nọ ahwo nọ a rọo no a re yeri. Ọ riẹ nọ Jihova ọ gwọlọ nọ ma rri orọo jeve jeve he. Yọ ọ gwọlọ ru oware nọ o rẹ were Ọghẹnẹ. Oyejabọ ọ rọ daoma ru oware nọ o rẹ sai siwi uviuwou riẹ soso. Ọ jowọ vẹrẹ vẹrẹ re a gbe kpe ọzae riẹ hayo ohwo ọvo evaọ uwou na ha. w24.03 16-17 ¶9-10

Kọ inievo jọ a rrọ ukoko ra nọ a kpairoro vrẹ eware jọ re a sae gọ Ọghẹnẹ ziezi? Kọ whọ riẹ izoge jọ nọ e be daoma ru oware nọ o rẹ were Ọghẹnẹ evaọ obọ isukulu dede nọ o lọhọ họ? Kọ whọ riẹ ahwo jọ nọ a be daoma ru oware nọ o rẹ were Ọghẹnẹ dede nọ ahwo uwou rai a be wọso ae? Joma hae rọ uvẹ kpobi nọ u te omai obọ jiri ai inọ a be daoma, jẹ ta eme nọ e rẹ lẹliẹ ae kru udu ga. (Filim. 4, 5, 7) Uvẹ nọ Jihova ọ kẹ rai inọ a rọ iroro obọrai jọ Nazaraet na u te je dhesẹ nọ Jihova Ọsẹ obọ odhiwu mai na ọ riẹ nọ ma gwọlọ gọe. Ọ tẹ jẹ riẹ nọ ma te rọ iroro obọmai kpairoro vrẹ eware jọ re ma sai ru oreva riẹ. Uvẹ nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ omai inọ mai ọvo ma rehọ iroro obọmai ru oware jọ kẹe na yọ ọghọ ologbo o bru họ omai oma na. (Itẹ 23:15, 16) Fikiere joma gbẹ hae rọ ẹgba mai kpobi gbe udu mai kpobi gọ Jihova. w24.02 18 ¶14; 19 ¶16

Evaọ obọ ekuhọ ukpe 29 C.E. nọ Jesu o ro mu iruo usi uwoma ota riẹ họ, oware jọ o via. Jesu avọ Meri oni riẹ a kpohọ ehaa orọo jọ evaọ iwhre nọ a re se Kena. Yọ o wọhọ nọ Meri o je fiobọhọ kẹ ae ghọ ahwo nọ a ziọ ehaa na. Nọ a bi ru ehaa na, udi u te re no. Meri ọ tẹ nwane nyabru Jesu jẹ vuẹe nọ: “Enwaene i re no.” (Jọn 2:1-3) Kọ eme Jesu o ru? Jesu o te zihe ame ruọ “emamọ enwaene.” (Jọn 2:9, 10) Ma riẹ nọ Jesu o ru iruo igbunu efa buobu. Ọ rọ ogaga nọ o re ro ru eware igbunu na fiobọhọ kẹ ahwo buobu. Ẹdẹ jọ, ọ rọ emu nọ o tulo ho kuọ ezae idu isoi (5,000) soso. Ọ tẹ jẹ rọ ememu jọ kuọ ezae idu ene (4,000). Nọ a te kele eyae gbe emọ nọ a re emu na kugbe evaọ isiava na, ẹsejọhọ ahwo na a ti bu vi idu udhegbihrẹ (27,000). (Mat. 14:15-21; 15:32-38) Yọ orọnọ emu ọvo ọ kẹ rai hi evaọ isiava na, rekọ o siwi ahwo nọ a jẹ mọ evaọ usu rai.—Mat. 14:14; 15:30, 31. w23.04 2 ¶1-2

Nọ ẹbẹbẹ ologbo jọ o te te owhẹ, ẹsejọ ẹgba ọ rẹ gbẹ jọ owhẹ oma ha. Iroro ọvo who re roro. Ẹsejọ dede, ma rẹ gwọlọ nọ ma re kiẹzẹ re ma wezẹ ọvo wọhọ epanọ o jọ kẹ Elaejah na. (1 Iv. 19:5-7) Ma te wo ẹbẹbẹ, ma rẹ gwọlọ ohwo nọ o re fiobọhọ kẹ omai re ma sae gbẹ gọ Jihova vrẹ. Jihova ọ vuẹ omai ẹme nọ ọ rrọ oria ikere inẹnẹ na. Okenọ Devidi ovie na o wo ẹbẹbẹ, Jihova o fiobọhọ kẹe. Nọ ewegrẹ riẹ a jẹ gwọlọ epanọ a re ro kpei no, ọ ta kẹ Jihova nọ: “Obọze ra o be thọ omẹ.” (Ol. 18:35) Ẹsejọ ahwo-akpọ ibe mai Jihova o re ro fiobọhọ kẹ omai. Okenọ ebẹbẹ i je te Devidi, Jonatan ogbẹnyusu riẹ ọ jẹ hae nyae tuduhọ iẹe awọ. (1 Sam. 23:16, 17) Yọ ere Jihova ọ rehọ Elaesha ro fiobọhọ kẹ Elaejah re.—1 Iv. 19:16, 21; 2 Iv. 2:2 w24.01 23-24 ¶10-12

Jihova yọ Ọghẹnẹ nọ o re ru ọghọ gaga. Oghẹrẹ nọ a dhesẹ aye nọ a se “uvi areghẹ” evaọ obe Itẹ izou 9 na o nwani dhesẹ oghẹrẹ ohwo nọ Jihova ọ rrọ via. A jọ etẹe ta nọ aye na ọ ruẹrẹ emu kpahe no, ọ gwa enwaene fihọ ziezi no jẹ wọ emu na fihọ ehru emẹjẹ no. (Itẹ 9:2) O jọ etẹe kuhọ họ, owọ avọ 4 gbe owọ avọ 5 o fodẹ oware nọ aye owareghẹ na o bi ru. O ta nọ: “Ọ be ta kẹ ọnọ ọ kare areghẹ nọ: ‘Nyaze te re ebrẹdi mẹ.’” Kọ fikieme u ro fo re ma kpobọ uwou aye nọ a se uvi areghẹ na nyae re emu? Keme Jihova ọ gwọlọ nọ emọ riẹ a re wo areghẹ re a gbe kie ruọ ẹta ha. Ọ gwọlọ nọ oware ogaga u re ru omai no re ma te ti wo areghẹ hẹ. Ọ gwọlọ nọ ma ru oware nọ o rẹ lẹliẹ omai rowo obọ evaọ uzuazọ mai hi. Oyejabọ Jihova ọ be rọ “ruẹrẹ uvi areghẹ kpahe kẹ enọ i kiete” na. (Itẹ 2:7) Ma tẹ be dhozọ Jihova fikinọ ma you rie, ma ti ru oware nọ o rẹ were iẹe. Ma rẹ gaviezọ kẹe jẹ rọ eva mai kpobi ru oware nọ ọ vuẹ omai.—Jem. 1:25. w23.06 23 ¶14-15

O tẹ make rọnọ ma be sai ru eware jọ nọ ma hae gwọlọ ru hu evaọ egagọ Jihova, joma riẹ nọ umutho nọ ma be rọ eva mai kpobi ru kẹe na o da riẹ ẹro fia. Fikieme ma rọ ta ere? Jihova ọ vuẹ Zẹkaraya ọruẹaro na inọ jọ ọ rehọ isiliva avọ igoru nọ ahwo Ju a vi no obọ Babilọn ze ro ru etu-uvie. (Zẹk. 6:11) “Etu-uvie ologbo” nana o te jọ “ekareghẹhọ” kẹ amọfa kpahe eware nọ ahwo Ju nọ a jọ obọ Babilọn a jẹ hai vi kpobọ Jerusalẹm na. (Zẹk. 6:14, ẹme-obotọ) Fikiere u mu omai ẹro nọ umutho nọ ma be daoma ru kẹ Jihova nọ eware e tẹ make rrọ gaga na, o rẹ thọrọ iẹe ẹro ho. Ma riẹ nọ eware i bi dhe ẹgẹga evaọ edẹ urere na nọ ma rrọ na, yọ o sae jọ nọ e te ga viere nọ oke o be nya na. (2 Tim. 3:1, 13) Rekọ jọ udu u bru omai vrẹta ha. Kareghẹhọ ẹme nọ Jihova ọ ta kẹ ahwo riẹ evaọ oke Hagai ọruẹaro na. Ọ ta nọ: “Mẹ rrọ kugbe owhai . . . Jọ ozọ u mu owhai hi.” (Hag. 2:4, 5) Jihova ọ te nyase omai ba gbe he nọ ma tẹ be daoma rọ iruo riẹ karo. w23.11 19 ¶20-21

Ọghẹnẹ ọ hae sai ru re a gbe kere iruthọ Pita ukọ na fihọ Ebaibol na ha, rekọ o ru ere he. O ru nọ a ro kere ai fihọ iẹe, keme ọ riẹ nọ ma te se ai i ti fiobọhọ kẹ omai jọ emamọ ahwo. (2 Tim. 3:16, 17) Eware e thọ Pita obọ unuẹse buobu wọhọ epanọ e rẹ thọ omai obọ nẹnẹ na. Ma tẹ romatotọ se iku Pita, ma te ruẹ nọ Jihova o bi rẹro nọ ma ti ru eware kpobi gbagba ha. Dede nọ eware e rẹ thọ omai obọ na, Jihova ọ gwọlọ nọ oma o rrọ omai no ho, joma gbẹ hae daoma ru oware nọ o rẹ were iẹe. Fikieme ma gbe ro roro nọ omai u re no ho nọ oware jọ o tẹ thọ omai obọ? Ẹsejọ nọ ma te siobọno oghẹrẹ uruemu jọ nọ u woma ha no, ẹmẹsejọ, ma ve je ru oware jọ nọ u re dhesẹ nọ uruemu na u ri no omai obọ no riẹriẹriẹ hẹ. Kọ ma rẹ nwane rọ fiki ere ta nọ ma te sae siọ uruemu na ba ha? Ijo. Mai ohwo ọvo nọ ọ rẹ ta ẹme thọ hayo ru oware thọ họ ọ riẹ hẹ. Rekọ ma tẹ gbẹ be daoma ru oware nọ o rẹ were Jihova, o ti fiobọhọ kẹ omai. (1 Pita 5:10) Ma te rri oghẹrẹ nọ Jesu ọ rọ re ohrọ Pita jẹ rọvrẹ riẹ, o te lẹliẹ omai gbẹ gọ Jihova, Ọghẹnẹ mai na. w23.09 20-21 ¶2-3

Wọhọ epanọ Mata ọ ta evaọ oria ikere inẹnẹ na, Jesu ọ hae sae siwi Lazarọs oke nọ ọ jẹ rọ mọ na. Rekọ nọ orọnọ Lazarọs o whu no na, Jesu ọ gwọlọ ru oware nọ ọ rro vi ẹyao nọ a re siwi kpo. Ọ ta kẹ Mata nọ: “Oniọvo ra ọ te kparoma ze.” Ọ tẹ jẹ ta kẹe nọ: “Mẹ họ ẹkparomatha na gbe uzuazọ na.” (Jọn 11:23, 25) Taure oke yena o te ti te, Jesu ọ kpare ọmọtẹ ọsese jọ nọ o whu no ze. Rekọ o whu kri re ọ tẹ te kpare iẹe ze he. Jesu ọ kpare ọmọzae aye-uku jọ ze re. Yọ o wọhọ nọ ẹdẹdẹ nọ o ro whu na ọ rọ kpare iẹe ze. (Luk 7:11-15; 8:49-55) Rekọ ọrọ Lazarọs na sa keme o whu te edẹ ene no, yọ o ti muhọ egbo no dede. Onọ na họ, kọ Jesu ọ te sae kpare iẹe ze? Nọ Jesu ọ gbẹ rrọ etẹe na, oniọvo Lazarọs ọfa nọ a re se Meri ọ tẹ dhẹ bru ei ze. Yọ ẹme ọvona nọ Mata ọ ta kẹ Jesu na, ọye ọ ta kẹ Jesu re. Ọ ta kẹe nọ: “Olori, otẹrọnọ whọ jọ etenẹ, oniọvo mẹ ọ hai whu hu.” (Jọn 11:32) Oware nọ o via na o da riẹ avọ oniọvo riẹ gaga, yọ a jẹ viẹ. Nọ Jesu ọ ruẹ Meri gbe amọfa nọ a be viẹ, o tẹ kẹe uye gaga. Ohrọ rai o tẹ re Jesu, irui-oviẹ i te noi aro ze. Jesu ọ riẹ epanọ o rẹ da ohwo te nọ ohwo riẹ o te whu. Ọ ginẹ gwọlọ nọ ọ rẹ kpare oniọvo rai na ze re a seba ẹviẹ. w23.04 10-11 ¶12-13