Ufuoma No Idhọvẹ—Obọdẹ Ifue

“Whai e ruẹ uye gbe enọ e wha owha ogbẹgbẹdẹ kpobi, wha bru omẹ ze, mẹ rẹ kẹ owhai udhedhẹ.”—MATIU 11:28.

ẸSEJỌHỌ whọ te rọwo nnọ idhọvẹ i te bu hrọ u woma ha; o rẹ wha uye ze. Ebaibol na o dhesẹ nọ emama ahwo-akpọ kpobi a rrọ idhọvẹ fiki ewha-egbẹgbẹdẹ te epanọ ibuobu e be rọ rehọ ọwhọ ọgaga hẹrẹ ufuoma no uzuazọ idhọvẹ inẹnẹ na. (Ahwo Rom 8:20-22) Rekọ Ikereakere na i dhesẹ epanọ ma rẹ sai ro wo ufuoma jọ no uye obọnana re. Ufuoma oyena u re no elele ohrẹ gbe oriruo ọmoha jọ ze, ọnọ ọ rria ikpe-udhusoi ẹko 20 nọ i kpemu. Ọwena ọ jọ, rekọ ahwo ọ mai you. Ọ t’eme nọ i te ahwo udu, ọ tẹrovi ẹgwọlọ rai, fiobọhọ kẹ enọ oma o ga ha jẹ wha enọ e rrọ ọkora udu. Mae tubẹ rro, o fiobọhọ kẹ ibuobu nyate ẹgba abọ-ẹzi rai. Fikiere a tẹ ruẹ ufuoma no idhọvẹ ibuobu, yọ o rẹ sae jọ ere k’owhẹ re.—Luk 4:16-21; 19:47, 48; Jọn 7:46.

² Oware nọ o jẹ kpọ ọzae ọnana, Jesu ọrọ Nazarẹt na, orọnikọ iwuhrẹ ilogbo nọ ejọ i je kielele evaọ Rom anwae, Athẹns, hayo Alekzandria ha. Ghele na, iwuhrẹ riẹ e viodẹ. I wo uzoẹme jọ: egọmeti nọ Ọghẹnẹ o ti ro su otọakpọ mai na avọ obokparọ. Jesu o te je dhesẹ igogo ehri-izi nọ a re ro yeri uzuazọ—ehri-izi nọ e ghinẹ rrọ ghaghae nẹnẹ. Enọ i wuhrẹ je fi eware nọ Jesu o wuhrẹ h’iruo a re wo erere obọnana, kugbe ufuoma no idhọvẹ ibuobu. Kọ oyena o gbẹ te were owhẹ?

³ Ẹsejọhọ whọ sai wo avro. ‘Kọ ohwo jọ nọ ọ rria ugbanwọ okejọ nọ u kpemu no ọ sai w’obọ jọ evaọ uzuazọ mẹ enẹna?’ Whaọ, gaviezọ kẹ eme isiuru Jesu: “Whai e ruẹ uye gbe enọ e wha owha ogbẹgbẹdẹ kpobi, wha bru omẹ ze, mẹ rẹ kẹ owhai udhedhẹ. Rehọ owhowha mẹ wha, wha wuhrẹ [mi] omẹ, keme me re wowolẹ jegbọ eva i ro kpotọ, wha rẹ te ruẹ udhedhẹ kẹ izi rai. Keme owhowha mẹ o rẹ lọlọhọ, owha mẹ u re vovovo.” (Matiu 11:28-30) Eme họ otofa eme riẹ na? J’oma kiẹ eme nana riwi ziezi re ma ruẹ epanọ i ro rovie edhere kpohọ ufuoma no idhọvẹ otunyẹ.

⁴ Jesu ọ t’ẹme kẹ ibuobu nọ e be thuẹ re a ru oware nọ u kiehọ uzi rekinọ a rehọ “owha ogbẹgbẹdẹ” nyẹ keme isu ahwo Ju a ru egagọ fihọ oware ogbẹgbẹdẹ. (Matiu 23:4) A fi uzi họ enwenọ oware kpobi evaọ uzuazọ. Kọ o gbẹ k’owhẹ idhọvẹ re whọ hai yo ẹsikpobi nnọ “who re ru” onana hayo oyena ha? Wo ohẹriẹ, Jesu o zizie ahwo re o su ai kpohọ uzẹme, ẹrẹreokie, gbe emamọ uzuazọ otẹrọnọ a gaviezọ kẹe. Ẹhẹ, ezọgaviẹ kẹ Jesu Kristi yọ abọjọ edhere nọ a rẹ rọ riẹ Ọghẹnẹ uzẹme na, keme ẹkwoma riẹ ahwo akpọ a jẹ sae ruẹ oghẹrẹ nọ Jihova ọ rrọ. Jesu ọ ta nọ: “Ọ nọ ọ ruẹ omẹ ọ ruẹ Ọsẹ na” no.—Jọn 14:9.

Kọ Uzuazọ Ra U Wo Idhọvẹ Bu Hrọ?

⁵ Ẹme ọnana ọ sae j’owhẹ oja keme ẹsejọhọ iruo hayo uyero uviuwou ra u bi sinẹ owhẹ gaga. Hayo o sae jọ nọ ewha-iruo jọ i bi fu owhẹ enu. Otẹrọ ere, whọ wọhọ ahwo eva efuafo nọ Jesu ọ nyaku je fiobọhọ kẹ na. Wọhọ oriruo, roro kpahe ẹbẹbẹ uzuazọ uyero. Ibuobu i bi lele onana muabọ nẹnẹ, yọ ere o jọ kẹ ibuobu evaọ oke Jesu.

⁶ Evaọ oke oyena, ohwo nọ a rehọ ejọbo o re ruiruo oma yọlọ euwa 12 okpẹdẹ, edẹ 6 evaọ ẹkpoka, avọ usele nọ a rẹ hwae evaọ okpẹdẹ soso. (Matiu 20:2-10) Kọ whọ sae rehọ oyena wawo osa ra hayo orọ egbẹnyusu ra? O rẹ sae jọ bẹbẹ re a rehọ osohwa oke anwae rọ wawo erọ ọgbọna. Edhere jọ nọ whọ rẹ sai ro ru ẹwawọ na họ who re roro kpahe oware nọ ugho o rẹ sae dẹ. Ọwena-isukulu jọ ọ ta nọ evaọ edẹ Jesu, ukulu ebrẹdi nọ a rehọ igho eka ene ru o rẹ ghare te osa auwa ọvo. Ọwena-isukulu ọfa ọ ta nọ egho emamọ udi o rẹ ghare te osa euwa ivẹ. Whọ rẹ sae jọ eme itieye na ruẹ nnọ ahwo oke oyena a jẹ ruẹ uye gaga re a sae rria uzuazọ. A gwọlọ ufuoma gbe omosasọ, wọhọ epanọ ma gwọlọ re na. A tẹ rehọ owhẹ iruo, o rẹ sae gb’owhẹ họ re who ruiruo viere. Ẹsibuobu oke o rẹ jariẹ nọ ma rẹ rọ keria jẹ emamọ iroro ho. Whọ rẹ rọwo nnọ whọ gwọlọ ufuoma.

⁷ U re vevẹ, uzizie Jesu kẹ enọ e be “ruẹ uye gbe enọ e wha owha ogbẹgbẹdẹ” kpobi na o jọ oware isiuru gaga kẹ ibuobu nọ e jẹ gaviezọ kẹe. (Matiu 4:25; Mak 3:7, 8) Yọ kareghẹhọ inọ Jesu o fi eyaa na bae inọ, “mẹ rẹ kẹ owhai udhedhẹ.” Eyaa evona e rọ iruo nẹnẹ re. O rẹ sai w’iruo k’omai otẹrọnọ ma be ‘ruẹ uye jẹ wha ewha egbẹgbẹdẹ.’ Yọ o sai w’iruo kẹ enọ ma you, enọ uyero rai o dina tho eyena.

⁸ Eware efa e riẹ nọ e rrọ ewha kẹ ahwo. Ẹyọrọ emọ yọ use-abọ ulogbo. Re a tubẹ jọ ọmọ dede yọ use-abọ. Ahwo buobu a be ruẹ uye ẹyao iroro gbe erọ ugboma. Yọ dede nọ ahwo a be sae tọ vi oke anwae, enọ e kpako no a wo ebẹbẹ ilogbo nọ a bi lele muabọ, ghelọ epanọ ahwo a nyaharo te no evaọ abọ imu.—Ọtausiwoma Na 12:1.

Iruo Evaọ Otọ Owhowha Na

⁹ Kọ who muẹrohọ nnọ evaọ eme nọ ma wariẹ no Matiu 11:28, 29 ze na, Jesu ọ ta nọ: “Rehọ owhowha mẹ wha, wha wuhrẹ [mi] omẹ”? Eva oke oyena, uyero ohwo gheghe o jọ wọhọ ẹsenọ a wọ owhowha fihọ iẹe uzou. No oke anwae ze, a rẹ rehọ owhowha dhesẹ igbo gbe odibọgba. (Emuhọ 27:40; Iruo-Izerẹ 26:13; Iziewariẹ 28:48) Ibuobu nọ a rehọ ejọbo nọ Jesu ọ nyaku a je ruiruo avọ owhowha ogbẹgbẹdẹ dẹẹ nọ a ghinẹ wọ fihọ ae ẹkoko. Wọhọ epanọ a ruẹrẹ owhowha na họ, o sae jọ lọlọhọ kẹ uriohọ gbe ẹkoko na hayo o sai fuenu. Wọhọ ọwena, ẹsejọhọ Jesu o je ku owhowha, yọ ẹsejọhọ ọ riẹ epanọ a re ku owhowha nọ o rẹ jọ ẹkoko “lọlọhọ.” Ẹsejọhọ ọ jẹ hae tehe oviẹ-arao hayo omohọ fihọ ofẹ nọ o te jọ ẹkoko na re owhowha na o jọ zuẹlẹzuẹlẹ.

¹⁰ Okenọ Jesu ọ ta nọ, “Rehọ owhowha mẹ wha,” ẹsejọhọ ọ be rehọ oma riẹ dhesẹ ọnọ o re ku emamọ owhowha nọ o rẹ jọ “lọlọhọ” kẹ uriohọ gbe ẹkoko oruiruo na. Fikiere, Jesu o te fibae nọ: “Owha mẹ u re vovovo.” Onana u dhesẹ nọ urre owhowha na o jẹ nyawo ẹkoko ho, yọ iruo na e wọhọ erọ ọrigbo ho. Uzẹme, ẹkwoma ezizie enọ e be gaviezọ kẹe re a rehọ owhowha riẹ, orọnikọ Jesu ọ be kẹ ufuoma idudhe no iyero ọyawọ kpobi nọ e jọ oke oyena ha. Ghele na, enwene eriwo nọ ọ kẹ o rẹ wha omosasọ ulogbo ze. Enwene evaọ eyeri uzuazọ rai gbe evaọ edhere nọ a bi ro ru eware o rẹ wha ufuoma se ai re. Maero, ẹruore ovevẹ nọ o muẹro o re fiobọhọ kẹ ae yeri uzuazọ nọ o dina kare idhọvẹ.

Whọ rẹ Sai Duku Omosasọ

¹¹ Iviena muẹrohọ nnọ, orọnikọ Jesu ọ be ta nọ ahwo a rọ owhowha jọ nwene ofa ha. Rom o ti gbe su ẹkwotọ na, wọhọ epanọ egọmeti inẹnẹ i bi su evaọ eria nọ Ileleikristi e be rria na. Osa-uzou Rom orọ ikpe-udhusoi ọsosuọ na o te gbẹ j’otọ. Ebẹbẹ ẹyao gbe ekọ e te gbẹ jariẹ. Sebaẹgba gbe uzioraha e te gbẹ lahiẹ ahwo. Ghele na, a rẹ sai wo omosasọ otẹrọnọ a dede iwuhrẹ Jesu rehọ, wọhọ epanọ o rẹ sae jọ k’omai nẹnẹ re na.

¹² Efihiruo obọdẹ ọ ọtadhesẹ owhowha ọrọ Jesu na u kie kpahe iruo a ru-ilele na. Avro ọ riẹ hẹ inọ ugogo iruo Jesu họ ewuhrẹ amọfa, avọ Uvie Ọghẹnẹ o fiẹgba họ. (Matiu 4:23) Fikiere okenọ ọ ta nọ, “Rehọ owhowha mẹ wha,” oyena u dhesẹ nọ a rẹ raro kele iei evaọ iruo evo na. Ikere Usiuwoma na i dhesẹ nọ Jesu ọ kpakpa ezae oruọzewọ re a nwene iruo rai, abọ ologbo evaọ uzuazọ ibuobu. Kareghẹhọ epanọ o ro se Pita, Andru, Jemis, gbe Jọn: “Wha lele omẹ, me re ru owhai ikuori ahwo.” (Mak 1:16-20) O dhesẹ kẹ ikuori eyena epanọ o rẹ kẹ evevọwẹ te a te ruiruo nọ ọ be rọ karo evaọ uzuazọ riẹ na, ru ere evaọ otọ ekpakpọ gbe obufihọ riẹ.

¹³ Ẹme na o vẹ ahwo Ju jọ nọ e jẹ kezọ kẹe ẹro, a te fi ohrẹ na h’iruo. Dai roro kpahe oware nọ o via evaọ akotọ abade na nọ ma re se kpahe eva Luk 5:1-11. Ikuori ene e royẹ aso na soso no, rekọ a kpe uvumọ emeri hi. Idudhe na, iboro rai e tẹ vọ! Onana u mu via ha; Jesu họ ohwo nọ o ru rie. Nọ a rri obọ okpa, a tẹ ruẹ ogbotu ahwo nọ a wo isiuru gaga kpahe iwuhrẹ Jesu. Oyena u fiobọhọ dhesẹ oware nọ Jesu ọ ta kẹ imane na: “No umuo na vrẹ [wha] ti mu ahwo.” Didi owọ a jẹ? “Nọ a rehọ ekọ rai ze okpa no, a tẹ se ai kpobi ba, a te lele iei.”

¹⁴ Whọ rẹ sae jẹ oghẹrẹ owọ ovona re. Iruo ọ uzẹme Ebaibol nọ a re wuhrẹ ahwo e gbẹ r’otọ. Enwenọ ima ezeza Isẹri Jihova evaọ akpọ na soso a jẹ uzizie Jesu na rehọ no re a “rehọ owhowha” riẹ; a zihe ruọ “ikuori ahwo” no. (Matiu 4:19) Ejọ i ru rie fihọ iruo ekẹdẹ kẹdẹ rai; ejọ e be jariẹ dawo umuo ẹgba rai kpobi. O rọ omosasọ kẹ aikpobi, fikiere uzuazọ rai o dina kare idhọvẹ. Iruo nana yọ eruo oware nọ o rẹ were ohwo, emamọ usi—“usiuwoma uvie na”—nọ a rẹ ta kẹ amọfa. (Matiu 4:23) O rẹ were oma re a ta kpahe emamọ usi, rekọ maero kọ emamọ usi onana. A rẹ jọ Ebaibol na ruẹ eme nọ e mai fo nọ a re ro ru ei mu ibuobu ẹro nnọ a rẹ sai yeri uzuazọ nọ o dina kare idhọvẹ.—2 Timoti 3:16, 17.

¹⁵ Makọ ahwo nọ a muọ Uvie Ọghẹnẹ họ ewuhrẹ kpahe obọ a wo erere jọ no iwuhrẹ Jesu kpahe oghẹrẹ nọ a rẹ rria uzuazọ ze no. Ibuobu e sae ghinẹ ta gbagba inọ iwuhrẹ Jesu e sasa e rae oma no je fiobọhọ kẹ ae nwene izuazọ rai kpobi no. Whọ rẹ sae ruẹ uzẹme oyena otẹrọnọ whọ kiẹ ehri-izi kpahe eyeri uzuazọ nọ e rrọ ikuigbe uzuazọ gbe odibọgba Jesu na riwi, maero enọ a kere fihọ Usiuwoma Matiu, Mak, gbe Luk na.

Edhere nọ A rẹ Rọ Ruẹ Omosasọ

¹⁶ Evaọ okpakpọ 31 C.E., Jesu ọ kẹ ovuẹ nọ a jọ akpọ na soso riẹ rite inẹnẹ. A re sei Ovuẹ obọ Ugbehru na. A kere i rie fihọ Matiu uzou avọ 5 rite 7 gbe Luk uzou avọ 6, yọ o gba iwuhrẹ riẹ buobu ekru. Whọ sae ruẹ iwuhrẹ Jesu efa evaọ eria efa ebe Usiuwoma na. Eme buobu nọ ọ ta i re vevẹ, dedenọ re a fi ai h’iruo o lọhọ tere he. Eme jabọ whọ gbẹ roma totọ se izou eyena ziezi hi? Ru re ẹgba eme riẹ i kpomahọ iroro gbe uruemu ra.

¹⁷ U re vevẹ, a rẹ sae ruẹrẹ iwuhrẹ Jesu họ idhere sa-sa. Joma ghale igogo iwuhrẹ na re ovo u kie fihọ okpẹdẹ ọvuọvo evaọ amara na, avọ ute nọ who re ro fi ai h’iruo evaọ uzuazọ ra. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Whaọ, whọ nwane dhẹ iwuhrẹ na duwu ọvo ho. Kareghẹhọ osu ọdafe na ọnọ ọ nọ Jesu Kristi nọ: “Didi oware uwoma me re ruẹ mẹ reuku uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ?” Nọ Jesu ọ fodẹ igogo itee erọ Uzi Ọghẹnẹ, ọzae na ọ tẹ kuyo nọ o bi koko enana anwẹdẹ. Ghele na, ọzae na o vuhumu nọ u fo re ọ daoma viere. Jesu ọ vuẹ riẹ re ọ daoma viere re o fi ehri-izi Ọghẹnẹ h’iruo viere evaọ edhere nọ a rẹ ruẹ, re ọ jọ olele ọwhọ. O wọhọ nọ ọzae na ọ gwọlọ nya thabọ tere he. (Luk 18:18-23) Fikiere, u fo re ohwo nọ ọ gwọlọ wuhrẹ iwuhrẹ Jesu nẹnẹ ọ kareghẹhọ inọ ohẹriẹ o rrọ ẹrọwo-kugbe iwuhrẹ na avọ re a rria lele ai, re a rọ ere bru idhọvẹ kpotọ.

¹⁸ Wọhọ emuhọ ẹkiẹriwi gbe efihiruo iwuhrẹ Jesu, rri oware ọsosuọ evaọ ẹkpẹti na. O riobọ kpohọ Matiu 5:3-9. Evaọ uzẹme, ma rẹ sae raha oke buobu roro kpahe ohrẹ ugbunu nọ o rrọ awọ Ebaibol eyena. Rekọ, nọ who te rri rie kpobi duwu, eme whọ rẹ sae ta kpahe uruemu? Whọ tẹ ghinẹ gwọlọ fi idhọvẹ nọ i bu hrọ kparobọ evaọ uzuazọ ra, eme o re fiobọhọ? Ẹvẹ whọ sai ro wo erere otẹrọnọ whọ tẹrovi eware abọ-ẹzi viere, re who roro kpahe ae vi eware efa? Kọ eware ọdawẹ jọ e rrọ uzuazọ ra nọ whọ rẹ dina si iroro no, re whọ kpọ iroro ra ziezi kpohọ eware abọ-ẹzi? Who te ru ere, who ti fiba evawere ra enẹna.

¹⁹ Dina roro kpahe ẹme na viere omojọ. Kọ whọ gbẹ rọ awọ Ebaibol enana t’ẹme kugbe odibo Ọghẹnẹ ọfa jọ, ẹsejọhọ ọrivẹ-orọo ra, omoni ọkpekpe, hayo ogbẹnyusu? (Itẹ 18:24; 20:5) Kareghẹhọ nọ osu ọdafe na ọ nọ omọfa—Jesu—kpahe ẹme nọ o w’obọ kpahe onana. Uyo riẹ o hai ru ẹruore evawere gbe uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ riẹ rro viere. Ibe ọgegagọ nọ whọ be rehọ awọ Ebaibol eyena jiroro kugbe na ọ sae jọ wọhọ Jesu hu; ghele na, ẹmeọta kpahe iwuhrẹ Jesu e te k’owhai imava na erere. Daoma who ru ei nẹnẹ gb’odẹ.

²⁰ Wariẹ rri ẹkpẹti na, “Iwuhrẹ nọ I re Fiobọhọ k’Owhẹ.” A ruẹrẹ iwuhrẹ na họ re o tẹ kawo whọ sai wo ọvo nọ who re roro kpahe okpẹdẹ. Whọ rẹ sae kaki se eme nọ Jesu ọ ta evaọ awọ nọ a fodẹ na. Who ve roro kpahe eme riẹ. Roro epanọ whọ rẹ sai ro fi ai h’iruo evaọ uzuazọ ra. Who te roro nọ who bi ru ere anwẹdẹ, gbe roro re whọ ruẹ oware ofa nọ whọ rẹ sai ru re whọ rria lele ewuhrẹ Ọghẹnẹ ọyena. Rehọ iẹe ruiruo evaọ okpẹdoke ọyena. Otẹrọnọ o rrọ bẹbẹ re whọ sai wo otọ riẹ hayo re whọ ruẹ epanọ whọ sai ro fi ei h’iruo, raha ẹdẹ ọfa kẹe. Rekọ kareghẹhọ nọ whọ rẹ nwani ru ei gbagba kpobi no tao re who te kpohọ ofa. Okiokiọ riẹ whọ sai roro kpahe uwuhrẹ ofa. Eva urere oka na, whọ sae kiẹ epanọ whọ daoma te evaọ efihiruo iwuhrẹ ene hayo isoi erọ Jesu jọ riwi. Oka avivẹ na, fi efa bae, n’ẹdẹ t’ẹdẹ. Whọ tẹ ruẹ nọ whọ dina j’owọ thọ evaọ efihiruo uwuhrẹ jọ, udu u n’owhẹ awọ họ. O rẹ via ere kẹ Oleleikristi kpobi. (2 Iruẹru-Ivie 6:36; Olezi 130:3; Ọtausiwoma Na 7:20; Jemis 3:8) Gbe fi iwuhrẹ na h’iruo evaọ oka avesa gbe orọ avene na.

²¹ Oware wọhọ amara ọvo ọ tẹ ruemu no, yọ whọ dhẹ igogo eware 31 na duwu no. Epanọ o rọ kpobi, ẹvẹ o te j’owhẹ oma who te ru ere? Kọ eva e gbẹ te were owhẹ viere omojọ, ẹsejọhọ je wo ududhẹwẹ viere? O tẹ make rọnọ umutho enwene jọ ọvo whọ ruẹ, idhọvẹ ra e te dina kpotọ, hayo whọ te sai thihakọ idhọvẹ na viere, yọ whọ gbẹ edhere nọ whọ rẹ rọ nyaharo no. Yọ o thọrọ owhẹ ẹro ho inọ eme iwoma efa buobu erọ iwuhrẹ Jesu e riẹ nọ a dhunu te evaọ obe nana ha. Eme jabọ whọ gbẹ kiẹ enana jọ riwi hi re whọ daoma fi ai h’iruo?—Ahwo Filipai 3:16.

²² Whọ sae ruẹ nọ owhowha Jesu, dede nọ o dina gbẹdẹ, o ghinẹ rrọ lọlọhọ. Owha iwuhrẹ gbe ọkwa-olele riẹ u re vovovo. Nọ ọ nya edhere ọnana vrẹ ikpe 60 no, Jọn ukọ na, ogbẹnyusu ọghaghae Jesu, ọ rọwo inọ: “Uyoyou Ọghẹnẹ ona, nnọ ma re koko ijaje riẹ. Whaọ ijaje riẹ erọ owha ogbẹgbẹdẹ hẹ.” (1 Jọn 5:3) Whọ rẹ sai wo udufihọ utioye na re. Epanọ who fi iwuhrẹ Jesu h’iruo kri te, ere whọ rẹ ruẹ te inọ eware nọ i bi ru uzuazọ vọ avọ idhọvẹ kẹ ibuobu nẹnẹ na e rọ idhọvẹ k’owhẹ tere he. Whọ te ruẹ nọ who wo ufuoma jọ no. (Olezi 34:8) Ghele na, abọ ọfa ọrọ owhowha olọlọhọ Jesu o riẹ nọ u fo nọ who re roro kpahe. Jesu ọ fodẹ nọ ọ rrọ “wowolẹ jegbọ eva i ro kpotọ.” Didi abọ oyena u wo kpahe ewuhrẹ mi Jesu gbe aro nọ a re ro kele iei? Evaọ uzoẹme n’otha na, ma ti roro kpahe onana.—Matiu 11:29.

Eme Họ Uyo Ra?

• Fikieme ma je rri bru Jesu ma tẹ be gwọlọ ufuoma no idhọvẹ nọ u bu hrọ?

• Oka eme owhowha o jọ, kọ fikieme?

• Fikieme Jesu o je zizie ahwo re a rehọ owhowha riẹ?

• Ẹvẹ whọ sai ro wo omosasọ abọ-ẹzi?

[Enọ Uwuhrẹ]

1, 2. (a) Eme ọ rrọ Ebaibol na nọ u re fiobọhọ si idhọvẹ no? (b) Ẹvẹ iwuhrẹ Jesu i w’iruo te?

3. Didi uzizie ulogbo Jesu ọ kẹ?

4. Amono Jesu ọ t’ẹme kẹ, kọ fikieme o jẹ jọ bẹbẹ kẹ enọ e jẹ gaviezọ kẹe re a ru oware nọ a jẹ yare mi ai?

5, 6. Ẹvẹ whọ sae rọ uyero iruo gbe osohwa evaọ edẹ Jesu wawo erọ edẹ mai?

7. Didi owọ ahwo a jẹ kpahe ovuẹ Jesu?

8. Ẹvẹ ẹyọrọ emọ gbe owho i re ro fiba idhọvẹ?

9, 10. Evaọ oke anwae, oka eme owhowha o jọ, kọ fikieme Jesu o ro zizie ahwo re a wọ owhowha riẹ?

11. Fikieme o gbẹ rọ jọnọ Jesu ọ be jiroro enwene ewhowha gheghe he?

12, 13. Eme Jesu o fiẹgba họ nọ o rẹ wha omosasọ ze, kọ didi owọ ejọ e jẹ?

14. (a) Ẹvẹ ma sae rọ ruẹ omosasọ nẹnẹ? (b) Didi emamọ usi omosasọ Jesu o whowho?

15. Ẹvẹ whọ sai ro wo erere no iwuhrẹ Jesu kpahe eyeri uzuazọ ze?

16, 17. (a) Diẹse whọ rẹ sae jọ ruẹ igogo iwuhrẹ Jesu jọ? (b) Eme o gwọlọ re a ruẹ omosasọ no efihiruo iwuhrẹ Jesu ze?

18. Dhesẹ epanọ whọ sae rọ rehọ ẹkpẹti na ruiruo avọ erere.

19. Eme whọ rẹ sai ru re who wo orimuo gbe otoriẹ viere?

20, 21. Didi ọruẹrẹfihotọ whọ rẹ sai lele re who wuhrẹ kpahe iwuhrẹ Jesu, kọ ẹvẹ whọ rẹ rọ riẹ ẹnyaharo ra?

22. Eme ọ rẹ sai no elele iwuhrẹ Jesu ze, rekọ abọ ọfa vẹ o fo eroro kpahe?

[Ẹme nọ a fi ẹgba họ nọ ọ rrọ ẹwẹ-obe avọ 8]

Uzoẹme ẹgbukpe rọkẹ Isẹri Jihova evaọ 2002 o te jọ: “Wha bru omẹ ze, mẹ rẹ kẹ owhai udhedhẹ.”—Matiu 11:28.

[Ẹkpẹti/Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 6, 7]

Iwuhrẹ nọ I Re Fiobọhọ k’Owhẹ

Didi eware iwoma whọ rẹ sae ruẹ evaọ Matiu uzou avọ 5 rite 7? Izou enana i wo iwuhrẹ nọ Jesu, Olori Owuhrẹ na, o wuhrẹ evaọ akotọ ugbehru Galili jọ. Iviena se awọ nọ a fodẹ na evaọ Ebaibol ra, re whọ nọ oma ra enọ nọ i lele i rie na.

1. 5:3-9 Eme onana o ta kẹ omẹ kpahe uruemu mẹ? Ẹvẹ mẹ rẹ rọ daoma wo evawere viere? Ẹvẹ mẹ sae rọ rẹriẹ ovao ku ẹgwọlọ abọ-ẹzi mẹ viere?

2. 5:25, 26 Eme o woma vi aruorokele ẹzi ẹwhọ nọ ibuobu i wo na?—Luk 12:58, 59.

3. 5:27-30 Didi oware eme Jesu i dhesẹ kpahe iroro obẹlẹ? Ẹvẹ ẹwhaha iroro itieye na u re ro fiba evawere gbe udhedhẹ udu mẹ?

4. 5:38-42 Fikieme mẹ jẹ daoma whaha aruọdhua nọ akpọ ọgbọna o bi le na?

5. 5:43-48 Ẹvẹ me re ro wo erere nọ me te sikẹle egbẹrioma mẹ nọ me je rri wọhọ ewegrẹ vẹre? Eme onana o rẹ sai ru ro ru idhọvẹ kpotọ hayo si ei no?

6. 6:14, 15 Otẹrọnọ ẹsejọ mẹ rẹ kake rọ vrẹ ahwo ho, kọ o sae jọ nọ ihri-eriọ hayo ẹgo ọ be wha onana ze? Ẹvẹ mẹ sai ro nwene oyena?

7. 6:16-18 Kọ mẹ be tẹrovi eriwo omamẹ vi oghẹrẹ ohwo nọ mẹ rrọ evaọ obeva? Eme me re muẹrohọ viere?

8. 6:19-32 Eme ọ rẹ sai noi ze otẹrọnọ mẹ be ruawa kpahe ugho gbe ekwakwa efe hrọ? Kọ eroro kpahe eme u ti fiobọhọ kẹ omẹ jọ owowa evaọ abọ nana?

9. 7:1-5 Ẹvẹ oma u re ru omẹ mẹ tẹ rọ udevie ahwo nọ a wo ẹzi amọfa obrukpe gbe enọ e rẹ gwọlọ oruthọ? Fikieme u je wuzou kẹ omẹ re mẹ siọ ere ba ẹjọ?

10 7:7-11 Otẹrọnọ ithihakọ i woma evaọ okenọ mẹ tẹ be yare Ọghẹnẹ oware, kọ ẹvẹ kpahe evaọ abọ ọfa ọrọ uzuazọ?—Luk 11:5-13.

11. 7:12 Dede nọ mẹ riẹ Obọdẹ Uzi Uruemu na, ẹvẹ me bi fi ohrẹ nana h’iruo te evaọ eyerikugbe amọfa?

12. 7:24-27 Nọ me wo abọ evaọ ẹkpọ uzuazọ mẹ na, ẹvẹ mẹ sae rọ ruẹrẹ oma kpahe viere kẹ idabolo gbe ikpẹtu nọ i re hwẹ ze? Fikieme me je roro kpahe onana enẹna?—Luk 6:46-49.

Iwuhrẹ efa nọ mẹ rẹ sai roro kpahe:

13. 8:2, 3 Ẹvẹ mẹ sai ro dhesẹ ohrọoriọ kẹ enọ akpọ o kie kpe, wọhọ epanọ Jesu o ru na?

14. 9:9-38 Abọ vẹ edhesẹ ohrọ u wo evaọ uzuazọ mẹ, kọ ẹvẹ mẹ sai ro dhesẹ iẹe viere?

15. 12:19 Ẹkwoma ewuhrẹ no eruẹaruẹ kpahe Jesu ze, kọ mẹ be daoma re mẹ whaha ikẹ-isio ẹwhọ?

16. 12:20, 21 Didi ewoma mẹ rẹ sai ru otẹrọnọ mẹ rẹ rehọ eme gbe uruemu mẹ ru akpọ bẹ amọfa ha?

17. 12:34-37 Eme mẹ be mae ta kpahe? Mẹ riẹ nọ me te mi otiowo, ame otiowo o re noi ze, fikiere eme u je fo re me roro kpahe oware nọ o rrọ omẹ eva, evaọ udu mẹ?—Mak 7:20-23.

18. 15:4-6 No eme Jesu na ze, eme mẹ ruẹ kpahe uyoyou ẹruorote kẹ enọ e kpako no?

19. 19:13-15 Eme u fo nọ mẹ rẹ raha oke ru?

20. 20:25-28 Fikieme o gbẹ kẹ erere he re ma rọ ogaga ruiruo thọthọ? Ẹvẹ mẹ sae rọ raro kele Jesu evaọ abọ nana?

Eme efa, enọ Mak o kere:

21. 4:24, 25 Ẹvẹ oghẹrẹ nọ me bi yeri kugbe amọfa u wuzou te?

22. 9:50 Otẹrọnọ eme gbe uruemu mẹ i woma, erere owoma vẹ ọ rẹ sai noi ze?

Ukuhọ riẹ, iwuhrẹ jọ nọ Luk o kere fihotọ:

23. 8:11, 14 Mẹ tẹ kuvẹ re awaọruọ, efe, gbe omawere e kpọ uzuazọ mẹ, eme ọ rẹ sai noi ze?

24. 9:1-6 Dede nọ Jesu o wo ogaga nọ o re ro siwi enọ e be mọ, eme ọ rọ karo kẹ oyena?

25. 9:52-56 Kọ eva e rẹ kake dh’omẹ? Kọ mẹ be whaha ẹzi orukele?

26. 9:62 Ẹvẹ me re rri owha-iruo mẹ orọ ẹmeọta kpahe Uvie Ọghẹnẹ?

27. 10:29-37 Ẹvẹ mẹ rẹ sai ro dhesẹ nọ mẹ yọ ọrivẹ, orọnikọ ọrara ha?

28. 11:33-36 Didi inwene me re ru re uzuazọ mẹ o lọhọ viere?

29. 12:15 Didi usu o rrọ udevie uzuazọ gbe ekwakwa efe?

30. 14:28-30 Mẹ tẹ rehọ oke jiroro mẹ ziezi, eme mẹ rẹ sae whaha, kọ irere vẹ i re noi ze?

31. 16:10-12 Didi erere mẹ sai wo no uzuazọ ẹgbakiete ze?

[Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 4]

Iruo uzuazọ-usiwo evaọ otọ owhowha Jesu o rẹ sasa oma