Kọ U Fo re Isu-ichọche A Du Oma họ Isuẹsu Akpọ?

“OMA-UDUHỌ esuo o rẹ sai fi obọ họ kẹ iyogbere, ere olou-uk’Ọghẹnẹ obọ Canada jọ ọ ta kẹ enọ e rehọ oria nọ a se ọrẹri kpohọ erẹ egagọ . . . O tẹ make rọnọ esuo egọmeti ọ rọwo kugbe oreva Ọghẹnẹ hẹ, ‘u fo re ma du oma họ esuo ghele re ma sae wha uvi-ẹdhoguo se iyogbere na.’ ”—Catholic News.

Iyẹrẹ ọrọ isu egagọ nọ e be ta ewoma fihọ oma-uduhọ esuo o rrọ aghẹruẹ hẹ; yọ o rrọ oware aghẹruẹ gbe he re a ruẹ isu egagọ nọ e be jọ ekwa egọmeti. Otujọ a daoma no re a ru isuẹsu fo. A bi jiri jẹ kareghẹhọ efa jọ fiki ohọre nọ a họre no re uyẹ kpobi e ruẹse jọ ẹrẹrẹe re a je si ekiọthuọ erigbo no.

Dede na, u bi kiehọ ahwo ichọche jọ oma ha okenọ isu egagọ rai a tẹ ruọ abọjọ evaọ eme isuẹsu. “Ahwo ichọche Protẹstant họ enọ e ta no okejọ inọ o thọ re isu-egagọ rai i du oma họ esuo,” ere uzoẹme jọ nọ o ta kpahe esuo evaọ obe na, Christian Century, o ta. O rrọ ahwo buobu oma nnọ ichọche na e fo vi oria nọ a re jo du oma họ isuẹsu akpọ.

Onana o kpare enọ isiuru jọ nọ e rrọ ọdawẹ kẹ enọ e gwọlọ ruẹ akpọ nọ o woma viere. Kọ etausiuwoma Egagọ-Ileleikristi a sai ru isuẹsu fo?a Kọ oma nọ isu egagọ a re du họ isuẹsu akpọ họ edhere nọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ rọ rehọ egọmeti gbe akpọ nọ o woma viere ze? Kọ ẹjiroro Egagọ-Ileleikristi n’otọ ze họ re a jọ edhere ọkpokpọ nọ a rẹ rọ wha esuo haro?

Epanọ Isu Egagọ I Ro Mu Oma họ Eduhọ Esuo

Evaọ obe na, The Early Church, ogbiku na Henry Chadwick, ọ ta nnọ a riẹ ukoko Ileleikristi ọsosuọ rọkẹ “oma usino ọkwa owo evaọ akpọ nana.” A riẹ e rai wọhọ “enọ i re du oma họ esuo ho, enọ i re ru ozighi hi, enọ i si oma no ẹmo-ofio.” Obe na, A History of Christianity, o ta nọ: “Ileleikristi na a jọ oria kpobi gbae mu inọ ọvuọvo evaọ usu rai o re kru ọkwa egọmeti hi . . . Te ugbobọ emuhọ ikpe-udhusoi avesa na, Hippolytus ọ ta nnọ o jọ uruemu Ileleikristi oke oyena inọ oguẹdhọ o re si obọ no ọkwa riẹ ọ tẹ gwọlọ ruọ Ichọche na.” Rekọ ẹmẹrera na, ezae nọ i bi siuru ọkwa a te mu ọkwa-iruo họ ewo evaọ ikoko buobu, kẹ oma rai edẹ-ovao ilogbo. (Iruẹru 20:29, 30) Ejọ e gwọlọ jọ isu egagọ je wo ọkwa evaọ isuẹsu akpọ. Enwene idudhe evaọ egọmeti Rom o tẹ kẹ isu egagọ itieye na uvẹ nọ a gwọlọ.

Evaọ ukpe 312 C.E., Ọba Rom nọ ọ rrọ ọgẹdhọ na, Constantine, ọ tẹ whẹtiẹ Egagọ-Ileleikristi erọ odẹ họ oma. U gbunu kẹhẹ, ikọ-Ọghẹnẹ ichọche na a te kie kẹ ọba ọgẹdhọ na re ọ ruẹse kẹ ae ọkwa. Henry Chadwick o kere nọ: “Ichọche na i te ti wo udu viere evaọ iroro-ejẹ egọmeti.” Oghẹrẹ vẹ oma uduhọ isuẹsu akpọ u kpomahọ isu ichọche?

Epanọ Oma-Uduhọ Isuẹsu Akpọ U Kpomahọ Isu Ichọche

Ohwo nọ ọ mae wha iroro na ze inọ Ọghẹnẹ ọ te rehọ isu ichọche ro ruiruo evaọ ekwa esuo họ Augustine, ọgba owuhrẹ egagọ Kathọlik ọrọ ikpe-udhusoi ọsosuọ. O roro inọ ichọche i ti su erẹwho na jẹ wha udhedhẹ se ahwo-akpọ. Rekọ ogbiku na, H. G. Wells, o kere nọ: “Ikuigbe oware nọ o via evaọ Europe no ikpe-udhusoi ọsosuọ rite ọrọ avọ ikpegbisoi i dhesẹ epanọ omodawọ re a ruẹ nnọ ichọche i su akpọ na soso u ro kie wariama.” Kristẹndọm ọ wha udhedhẹ se Europe dede he, kabikọ akpọ na soso. Ahwo buobu a te je nyabọ họ oware nọ a je rri fihọ Egagọ-Ileleikristi. Eme ọ thọ?

Ibuobu nọ e ta nnọ a rrọ Egagọ-Ileleikristi a rehọ emamọ ẹjiroro du oma họ esuo, uwhremu na kọ eware iyoma a bi ru. A riẹ Martin Luther, ọtausiuwoma gbe ọfefafa Ebaibol na ziezi kẹ omodawọ nọ ọ gwọlọ rọ ruẹrẹ Ichọche Kathọlik. Dede na, edikihẹ aruọwha riẹ mukpahe iwuhrẹ ichọche na u ru odẹ riẹ rro evaọ udevie enọ i wo iroro isuẹsu họ eva be rọ wọso ichọche na. Ahwo a gbe je rri adhẹẹ fihọ Luther oma ha nọ o mu ẹme họ ẹta kpahe oma uduhọ isuẹsu akpọ no. Eva oke ọsosuọ, ọ jọ abọ ahwo ugbotọ na enọ e jẹ wọso ikpahwo nọ i bi kienyẹ ae. Rekọ, nọ ọ ruẹ nnọ ahwo ugbotọ na a mu ozighi họ eru no, ọ tẹ ta udu họ ikpahwo na awọ re a za ọwọsuọ na dhe, yọ ere a ru, kpe ahwo idu buobu. U gbunu hu, otu ugbotọ na a rehọ e riẹ wọhọ ohwo ovivie. Luther o je jiri ikpahwo na re evaọ ọwọsuọ rai mukpahe ọba Kathọlik na. Evaọ uzẹme, ahwo Protẹstant, wọhọ epanọ a te riẹ ilele Luther, a si uzou koko re a wọso enọ i bi su na. Ẹvẹ ọkwa nọ Luther ọ jọ o ru rie fihọ? O ro riẹ uzou. Wọhọ oriruo, dede nọ evaọ oke ọsosuọ ọ t’ẹme mukpahe ahwo nọ a rẹ gbahọ kurẹriẹ, uwhremu na ọ tẹ te ta udu họ egbẹnyusu riẹ nọ e rrọ esuo re a mahe enọ e wọso ame-ọhọ emaha.

John Calvin yọ osu-egagọ nọ a riẹ gaga evaọ Geneva, rekọ o te ti wo udu gaga evaọ egọmeti. Okenọ Michael Servetus o dhesẹ nnọ uwuhrẹ Esanerọvo u no Ikereakere ze he, Calvin ọ tẹ rehọ ọkwa esuo riẹ rọwo kugbe ekpe Servetus, ọnọ a mahe kpe eva ure. Ẹvẹ a thabọ no iwuhrẹ Jesu te!

Ẹsejọhọ oware nọ Ebaibol na e ta eva 1 Jọn 5:19 o thọrọ ahwo nana ẹro no: “Akpọ na ọsoso ọ rọ obọ ogaga oyoma na.” Kọ a ghine wo emamọ eva re a ru egọmeti oke rai fo manikọ isiuru ọkwa gbe ewo egbẹnyusu nọ e rrọ ekwa ilogbo e wọ rai? Epanọ o rrọ kpobi, a hae kareghẹhọ eme ọ Jemis olele Jesu na: “Wha gbẹ riẹ nọ ohwo nọ ọrọ ogbẹnyusu akpọ na yọ avọ Ọghẹnẹ a rọ egrẹ? Fikiere kohwo kohwo nọ ọ guọlọ nọ o re mu akpọ na ogbẹnyusu, ọye ọvo o ru oma riẹ ọwegrẹ Ọghẹnẹ.” (Jemis 4:4) Jemis ọ riẹ inọ Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ nọ: “A rọ e rọ akpọ na ha, wọhọ epanọ mẹ rọ ọ rọ akpọ na ha.”—Jọn 17:14.

[Oruvẹ-obotọ]