Rehọ “Eme-Awere” Bọ Uviuwou Ra Ga
NỌ OKE o be nya na, ere eva e be dha David te. Ọ rrọ eva omoto be hẹrẹ aye riẹ, yọ kẹse kẹse o bi rri ughọjọ. Nọ aye riẹ Diane o je ti no uwou ze no, David ọ gbẹ sae gba ofu riẹ hẹ.
O te bọ nọ: “Eme whọ be rọ raha oke mẹ kufiẹ? Enẹ ọvo who re ru kẹse kẹse, u wo ẹdọvo nọ who re ru vẹrẹ hẹ! Eme whọ gbẹ tubẹ rọ ruẹrẹ oma kpahe ẹruoke he na?”
Ẹme na o duwu aye na efẹ. Ọ tẹ va ruọ oviẹ, je muofu zihe ruọ eva uwou. David ọ tẹ nwane ruẹ nọ ẹme riẹ na ọ thọ gaga. Ofu riẹ ọ raha eware ku ei abọ no. Kọ eme o re ruẹ? O te furie omoto na, ku ẹwẹ, o te zihe ruọ eva uwou bru aye riẹ.
Oriruo nana u dhesẹ oware nọ o be hae ginẹ via, o gbẹ rrọ ere? Kọ whọ ta oghẹrẹ ẹme jọ no ẹdẹjọ nọ who roro uwhremu na inọ whọ riẹ whọ hae tae he? Nọ ma gbe bi roro ẹme te re ma tẹ ta ha, ẹsibuobu ma rẹ ta ẹme nọ ma rẹ vioja riẹ uwhremu na. Agbẹta nọ Ebaibol e rọ ta nọ: “Evaọ ohwo nọ o kiẹrẹe o re roro didi epanọ ọ rẹ rọ kẹ uyo.”—Itẹ 15:28.
Dede na, o sae jọ bẹbẹ re ma roro ẹme te ziezi re ma tẹ ta, maero nọ eva e tẹ be dha omai, ozọ u te bi mu omai, hayo nọ oware jọ o tẹ da omai. Jẹ maero, o tẹ rrọ nọ ahwo uviuwou mai ma be gwọlọ ta oware nọ o rrọ omai eva kẹ na, ma jẹ te riẹ hẹ yọ ma mu ohwo ọdekọ na họ ẹfuọ no. Ukuhọ riẹ kọ evedha hayo ẹwhọ ma re ro ku ei họ.
Eme ma rẹ sai ru nọ ẹme mai o je kiehọ amọfa oma? Ẹvẹ ma sae rọ kpọ evedha mai? Ma rẹ sae jọ eme Solomọn, omọvo enọ i kere Ebaibol na ruẹ ohrẹ nọ u re fi obọ họ kẹ omai.
Muẹrohọ Ẹme Ra gbe Oghẹrẹ nọ Whọ rẹ rọ Tae
Nọ Solomọn, ọnọ o kere obe Ọtausiuwoma Na, o je kere kpahe epanọ uzuazọ o rrọ ofofe te, u muẹro inọ oghẹrẹ nọ ọ ruẹ uzuazọ ohwo-akpọ o kẹ riẹ idhọvẹ gaga. Ọ ta nọ: “Akpọ na ọ tẹ vẹso omẹ.” Evaọ ẹsejọ, ọ ta nọ akpọ yọ “ufofe ifofe.” (Ọtausiwoma Na 2:17; 12:8) Ghele na, orọnikọ evedha Solomọn kpahe epanọ uzuazọ u yoma te oye o kere vọ obe Ọtausiuwoma Na ha. Ọ ruẹ nọ u fo ho re ọ nwane rọ obọ kotọ kere eyoma uzuazọ kpobi fihọ otọ. Evaọ obọ ukuhọ obe na, Solomọn ọ ta inọ ‘ọ gwọlọ eme-awere, je kere eme uzẹme na kpọvi.’—Ọtausiwoma Na 12:10.
Solomọn o vuhumu inọ u fo re ọ yọrọ oma evaọ oghẹrẹ nọ o re ro dhesẹ iroro eva riẹ via. O wọhọ ẹsenọ ọ jẹ hae nọ omariẹ nọ: ‘Kọ ẹme nọ mẹ gwọlọ ta na ọ gba? Kọ mẹ tẹ ta ẹme nana, o te were ahwo ezọ, kọ a te jẹe rehọ?’ Ẹkwoma ẹsalọ “eme-awere” erọ uzẹme, Solomọn ọ sai ru nọ evedha riẹ i gbe ro gbe iroro riẹ họ otọ họ.
Onana u ru nọ obe Ọtausiwoma Na nọ o kere o rọ rrọ obe awere nọ o viodẹ jẹ vọ avọ eme areghẹ nọ ẹzi Ọghẹnẹ ọ wọ riẹ kere kpahe otofa uzuazọ. (2 Timoti 3:16, 17) Kọ oghẹrẹ nọ Solomọn ọ ruẹrẹ eme riẹ họ nọ ọ jẹ ta kpahe oware nọ o dha riẹ eva gaga na o sai fi obọ họ kẹ omai riẹ emamọ edhere nọ ma rẹ rọ ta ẹme kẹ ahwo uviuwou mai? Muẹrohọ oriruo jọ.
Wuhrẹ Epanọ Whọ rẹ rọ Kpọ Ofu Ra
Wọhọ oriruo, ma rehọ iẹe nọ ọmọ o no isukulu ze avọ ekade iyẹrẹ ẹdawọ nọ o kere nọ o kru họ obọ yọ o mu ovao họ. Ọsẹ riẹ o te bi rri ekade na be kiẹ epanọ ọmọ na o ru te, ọ tẹ ruẹ nọ ọ jọ abọ jọ ru te vievie he. Eva e tẹ dha ọsẹ na gaga, nọ ọ be kareghẹhọ unuẹse buobu nọ ọmọ na ọ jẹ hae zaharo siọ iruo eklase nọ a kẹ riẹ nọ ọ jọ obọ uwou ru ba. Udu ọsẹ na kpobi họ re o doku ọmọ na inọ: “U wo oware ovo nọ whọ be sai ru hu! Otẹrọnọ enenẹ ọvo who bi ti ru, who ti wo aro evaọ akpọ ra ha!”
Ukpenọ ọsẹ na ọ rẹ rọ ofu ta ẹme, u re woma re ọ nọ omariẹ nọ, ‘Kọ ẹme nọ mẹ gwọlọ ta na ginọ uzẹme?’ Onọ nana u re fi obọ họ kẹe vuhumu inọ epanọ o bi roro na orọnikọ ere o nwane rrọ họ. (Itẹ 17:27) Kọ ginọ uzẹme inọ ọmọ na o bi ti wo aro evaọ uzuazọ họ fikinọ ọ riẹ ru vievie he evaọ abọ uwuhrẹ jọ? Kọ ginọ uzẹme inọ ọmọ na ọ be sai ru oware ovo ho, manikọ ọ be nya siọ iruo eklase nọ ọ rẹ jọ obọ uwou ru ba fikinọ ejọ rai e ga hrọ? Kẹse kẹse Ebaibol na i fi ẹgba họ epanọ u wuzou te re ma wo eriwo owoma nọ ọ kpọvi kpahe eware. (Taitọs 3:2; Jemis 3:17) Re a ruẹse ta udu họ ọmọ awọ, o gwọlọ nọ ọsẹgboni a rẹ ta “eme uzẹme.”
Gwọlọ Eme nọ I Fo
Nọ ọsẹ na o te roro ẹme nọ ọ te ta no, ọ sae nọ omariẹ nọ, ‘Ẹvẹ mẹ sae rọ ta ẹme nana nọ u ti ro kiehọ ọmọ mẹ oma?’ Uzẹme, o lọhọ họ re a duku eme nọ i fo. Rekọ u fo re esẹgbini a kareghẹhọ inọ emaha na a rẹ gwọlọ roro inọ a gbẹ sae nwani ru oware jọ gba ha, kiyọ a fioka ha. Nọ a gbẹ sai ru oware jọ te ẹgwọlọ họ, a re bru okpa họ onana te epanọ a rẹ rọ jọ udu rai roro nọ u wo oware ovo nọ a riẹ eruo ho. Nọ ọsẹ hayo oni ọ tẹ dha eva ga hrọ, o rẹ sae lẹliẹ iroro itiena nọ ọmọ na o wo kpahe oma riẹ ga viere. Obe Ahwo Kọlọsi 3:21 o ta nọ: “Wha ru emọ rai eva dha ha, ogbẹrọ ere he o vẹ te wha oyẹlẹ họ ae oma.”
Eme wọhọ “enenẹ ọvo” hayo “vievie” i re bru okpa họ ẹme. Nọ ọsẹ hayo oni ọ tẹ ta kẹ ọmọ nọ, “A te sae rọ owhẹ ru oware ovo vievie he,” kọ ọmọ otiọye na ọ sai gbe se oma riẹ gbe ohwo? Otẹrọnọ eme itieye na ọmọ ọ be hai yo ẹsikpobi, ọ rẹ sai roro nọ o gine fioka evaọ uzuazọ họ. Onana o rẹ wha elọhoma fihọ ọmọ na oma, o tẹ jẹ rrọ ọrue.
O rẹ mai woma re ma hae tọ ẹro vi abọ owoma eware evaọ uzuazọ. Ọsẹ nọ ma rọ kẹ oriruo na ọ sae ta ẹme otiọna: “Mọmẹ, mẹ ruẹ nọ eva e be were owhẹ hẹ fikinọ who ru te evaọ abọjọ ẹdawọ na ha. Rekọ mẹ riẹ nọ whọ be hae dawo oma gaga ru iruo obọ isukulu nọ a kẹ owhẹ. Fikiere joma ta ẹme kpahe abọ nọ whọ jọ ru te he na re ma gwọlọ edhere nọ whọ sai ro fi ẹbẹbẹ na kparobọ.” Re ọ ruẹse riẹ edhere nọ ọ mai woma nọ o re ro fi obọ họ kẹ ọmọ riẹ, ọsẹ na ọ sae nọe ugogo enọ jọ re ọ riẹ sọ oware jọ o wha ẹbẹbẹ na ze.
Ẹsejọhọ edhere owoma otiọye nọ whọ rẹ rọ ruọ ẹme na u ti fi obọ họ vi ofu nọ who re mu. Ebaibol e kẹ omai imuẹro inọ: “Eme ewewere e wọhọ othuzou ọnyọ, nọ e rẹ were ẹzi gbe uzuazọ gbe oma.” (Itẹ 16:24) Emaha—ẹhẹ, ahwo uviuwou na kpobi—a rẹ wereva jẹ riẹ ru ziezi nọ udhedhẹ gbe uyoyou e tẹ rrọ uwou.
“Ibuobu Eva na Unu O rẹ Tae”
Wariẹ rọ iroro ra kpohọ ọzae nọ ma ta ẹme te evaọ obọ emuhọ na. Kọ o gbẹ hae mai woma o hẹ jọnọ ọ salọ “eme-awere” erọ uzẹme rọ ta ẹme ukpenọ ọ rẹ rọ ofu doku aye riẹ? Evaọ uyero utioye na, u re woma re ọzae ọ nọ omariẹ nọ: ‘O tẹ make rrọ nọ o gwọlọ re aye mẹ ọ daoma viere evaọ oma nọ ọ rẹ kake ruẹrẹ kpahe, kọ ginọ uzẹme inọ u wo ẹdọvo nọ ọ rẹ kake wọ no uwou hu? Kọ onana họ oke nọ u fo nọ mẹ rẹ rọ ta kpahe onana? Kọ eme egaga avọ ofu i ti ru nọ o ti ro nwene?’ Enọ itieye nọ ma rẹ nọ oma mai u re fi obọ họ kẹ omai whaha eva nọ ma re ru dha ahwo uviuwou mai, onọ ma rẹ vioja riẹ uwhremu na.—Itẹ 29:11.
Kọ otẹrọnọ ẹwhọ ẹmeọta-kugbe uviuwou mai ọ be hẹ mai ro kuhọ? O sae gwọlọ nọ ma kiẹ udu mai riwi, roro didi kpahe oware nọ o be hae lẹliẹ omai kpahe oghẹrẹ eme jọ. Ẹme nọ o re no omai unu ze, maero evaọ okenọ oware o tẹ da omai hayo nọ ma tẹ rrọ otọ ọyawọ, o rẹ sai dhesẹ oware nọ o ginẹ rrọ omai eva. Jesu ọ ta nọ: ‘Ibuobu nọ e rrọ eva na unu o rẹ ta.’ (Matiu 12:34) Ẹme na họ, ẹsibuobu ẹmeunu mai o re dhesẹ iroro, isiuru gbe uruemu mai via.
Kọ ma wo eriwo ọgbagba, nọ ọ rrọ owowa, je wo irẹro inọ odẹnotha o ti woma vi inẹnẹ? O tẹ rrọ ere, edhuvo mai gbe ẹme nọ o bi no omai unu ze o ti dhesẹ onana via. Kọ ma rrọ kekeke, kare irẹro ewoma, jẹ be hae fo amọfa ẹsikpobi? O tẹ rrọ ere, ma sae rọ ẹme mai gbe oghẹrẹ nọ ma rọ tae whrehe amọfa udu. Ẹsejọhọ ma sae riẹ epanọ ẹme mai ọ be hai kpomahọ amọfa yoma te he. Ma sai tube roro nọ oghẹrẹ eriwo mai ọ gba. Rekọ u fo re ma yọrọ oma re ma siọ oma mai ba ẹviẹhọ.—Itẹ 14:12.
U woma kẹhẹ, ma wo Ebaibol na nọ o rẹ sai fi obọ họ kẹ omai kiẹ iroro mai riwi jẹ ruẹ enọ e gba gbe enọ u fo nọ ma re jọ ru enwene. (Ahwo Hibru 4:12; Jemis 1:25) Ghele oghẹrẹ uruemu nọ ma wo hayo oghẹrẹ nọ a rọ yọrọ omai no otọ ze kẹhẹ, ma rẹ sai nwene iroro gbe uruemu mai nọ ma tẹ ginẹ gwọlọ ru ere.—Ahwo Ẹfẹsọs 4:23, 24.
U te no Ebaibol na nọ ma rẹ rọ kiẹ oma mai riwi no, ma rẹ sai ru oware ofa rọ kiẹ oghẹrẹ nọ ma be hae rọ ta ẹme riwi. Nọ amọfa. Wọhọ oriruo, nọ ọrivẹ orọo hayo ọmọ ra re ọ ginẹ vuẹ owhẹ oghẹrẹ nọ etata ẹme ra e rrọ. Rọ onana nọ uvi ogbẹnyusu ra jọ nọ ọ ginẹ riẹ owhẹ ziezi. O te gwọlọ omaurokpotọ mi owhẹ re whọ jẹ oware nọ a ta kẹ owhẹ rehọ je ru inwene nọ o gwọlọ.
Hai Roro Re Whọ tẹ Ta Ẹme!
Orọ urere, ma gbẹ ginẹ gwọlọ nọ ẹmeunu mai o ru amọfa eva dha ha, ma re ru lele ẹme nọ Itẹ 16:23 o ta: “Iroro ohwo nọ o wo areghẹ i re ru eme riẹ kiẹrẹe, ọ rẹ jẹ ta eme nọ e rẹ dhẹruọ ahwo oma.” O rẹ sae nwane lọhọ ẹsikpobi re ma kpọ iroro mai hi nọ oware jọ o tẹ be kẹ omai idhọvẹ. Ghele na, ma tẹ be hae daoma riẹ oware nọ ohwo o je ru oghẹrẹ oware jọ ukpenọ ma rẹ fo iẹe hayo ru oma vo iẹe, u ti fi obọ họ kẹ omai ruẹ emamọ eme nọ ma rẹ ta.
Uzẹme, mai ọvuọvo ọ gba ha. (Jemis 3:2) Mai kpobi ma rẹ ta ẹme thọ ẹsejọ. (Itẹ 12:18) Rekọ avọ obufihọ Ebaibol, ma rẹ sai wuhrẹ epanọ ma re ro roro re ma tẹ ta ẹme jẹ rehọ iroro gbe ẹgwọlọ amọfa karo kẹ emai. (Ahwo Filipai 2:4) Joma gbae mu re ma hae gwọlọ “eme-awere” erọ uzẹme, maero nọ ma te bi lele ahwo uviuwou mai tẹme. Ma te ru ere, eme mai i ti ru eva dha ahwo hayo raha ai udu hu, ukpoye, e te jọ eme-awere nọ e rẹ bọ ahwo uviuwou mai ga.—Ahwo Rom 14:19.
[Uwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 12]
Ẹvẹ whọ sae rọ whaha ẹta ẹme nọ whọ rẹ vioja riẹ uwhremu na?