Ẹme Jihova Ọ Rrọ Uzuazọ
Oruvẹ no Obe Luk Ze
AHWO buobu a riẹ inọ ahwo Ju a mai kere obe Usiuwoma Matiu kẹ, a te kere obe Usiuwoma Mak kẹ enọ e rrọ ahwo Ju hu. Rekọ a kere obe Usiuwoma Luk rọ kẹ ahwo erẹwho kpobi. Obe ọ Luk, onọ a kere evaọ oware wọhọ ukpe 56 rite 58 C.E., u gbiku ziezi kpahe uzuazọ gbe odibọgba Jesu.
Wọhọ ọbo, Luk o fiẹrohọ otọ ziezi ro “lele eware na kpobi nọ emuhọ ze ẹrẹrẹe,” yọ ikuigbe na e rehọ ikpe 35—no 3 B.C.E. rite 33 C.E. (Luk 1:3) Eware buobu nọ Luk o kere a rẹ rue rai hi evaọ ebe Usiuwoma efa.
EMUHỌ ODIBỌGBA JESU
Nọ o gbiku kpahe eyẹ Jọn Ọhọahwo-Ame na gbe eyẹ Jesu no, Luk ọ ta k’omai inọ Jọn o muọ odibọgba riẹ họ evaọ ukpe avọ 15 ọrọ esuo Taibiriọs Siza, koyehọ ubrobọ emuhọ ọrọ 29 C.E. (Luk 3:1, 2) Jọn ọ họ Jesu ame evaọ ubrobọ ekuhọ ukpe yena. (Luk 3:21, 22) Evaọ 30 C.E., ‘Jesu o zihe ziọ Galili o te muhọ ewuhrẹ evaọ uwou-egagọ rai.’—Luk 4:14, 15.
Jesu o te muọ erẹ usiuwoma ota ọsosuọ riẹ họ evaọ Galili. Ọ ta kẹ ogbotu na nọ: “Mẹ rẹ vuẹovuẹ usiuwoma uvie Ọghẹnẹ [kẹ] ewho efa re.” (Luk 4:43) Ọ rehọ Saimọn okuori na gbe amọfa gboma, ọ tẹ ta nọ: “Nọ umuo na vrẹ [wha] ti mu ahwo.” (Luk 5:1-11; Mat. 4:18, 19) Ikọ 12 na a jọ kugbe Jesu evaọ erẹ usiuwoma ota avivẹ riẹ evaọ Galili. (Luk 8:1) Evaọ erẹ avesa, o te vi ikọ 12 na re a “vuẹ ovuẹ uvie Ọghẹnẹ a je siwi enọ e rẹ mọ.”—Luk 9:1, 2.
Enọ Ikereakere nọ A Kẹ Iyo Rai:
1:35—Kọ eke-ọmọ nọ ọ rrọ Meri eva ọye ọ rro zihe ruọ ọmọ ọnọ a yẹ uwhremu na wọhọ Jesu? Re a sae ginẹ ta inọ oma ọ Abraham, Juda, gbe Devidi oye ọmọ Meri o no ze, wọhọ epanọ Ọghẹnẹ ọ ya eyaa na, eke-ọmọ nọ ọ rrọ eva riẹ ọ rẹ rro zihe ruọ ọmọ evaọ edhede riẹ. (Emu. 22:15, 18; 49:10; 2 Sam. 7:8, 16) Rekọ, Jihova ọ rehọ ẹgba ẹzi ọfuafo riẹ kpeze uzuazọ ọgbagba ọrọ Ọmọ riẹ fihọ eva Meri, o te dihọ. (Mat. 1:18) O wọhọ nọ onana u si sebaẹgba kpobi no eke-ọmọ nana nọ ọ jọ eva Meri na, o tẹ thọ ọmọ na no enwoma kpobi.
1:62—Kọ Zekaraya o dienu je diezọ? Ijo. Enu ọvo o di. Amọfa a je “nuhu obọ” rọ nọe odẹ nọ ọ gwọlọ inọ a se ọmọ na, orọnọ fikinọ Zekaraya o diezọ họ. Ababọ avro o yo odẹ nọ aye riẹ ọ ta inọ a re se ọmọ rai. O wọhọ nnọ ahwo na a jẹ rọ obọ nọ Zekaraya sọ odẹ yena a re se ọmọ na. Uzẹme na inọ ẹgba ẹmeọta riẹ ọvo a zihe ze u dhesẹ inọ Zekaraya o diezọ họ.—Luk 1:13, 18-20, 60-64.
2:1, 2—Ẹvẹ ẹme nọ a ta kpahe “odẹ-ufihobe ọsosuọ” u ro fiobọhọ k’omai riẹ oke eyẹ Jesu? Evaọ otọ Siza Ọgọstọs, a kere odẹ fihọ otọ vrẹ ẹsiẹvo—ọrọ ọsosuọ o jọ 2 B.C.E. evaọ orugba Daniẹl 11:20, ọrọ avivẹ o tẹ jọ ukpe avọ 6 hayo orọ avọ 7 C.E. (Iruẹru 5:37) Kuiriniọs ọ jọ ọba Siria evaọ etoke odẹ okerefihotọ ivẹ nana, keme o wọhọ nnọ ọ jọ ọkwa na isiava. Odẹ-ufihobe ọsosuọ nọ Luk ọ fodẹ na u dhesẹ inọ a yẹ Jesu evaọ 2 B.C.E.
2:35—Ẹvẹ “ọgbọdọ” o ti ro duwu Meri lafi? Onana u dhesẹ uweri nọ Meri ọ te jọ nọ ọ te ruẹ ogbotu ahwo nọ e siọ Jesu wọhọ Mesaya na gbe ọkora nọ ọ te jariẹ oma okenọ Jesu o ti whu uwhu-ọdha.—Jọn 19:25.
9:27, 28—Fikieme Luk ọ rọ ta inọ ẹrẹriẹ na o roma via nọ “edẹ eree” e vrẹ no nọ Jesu ọ ya eyaa kẹ ilele riẹ inọ ejọ rai a rẹ te “dawo uwhu hu” bẹsenọ a te rue riẹ nọ ọ be tha evaọ ogaga Uvie, kpakiyọ Matiu avọ Mak a ta inọ okenọ Jesu ọ ta eme yena no, “edẹ ezeza” e vrẹ? (Mat. 17:1; Mak 9:2) Ẹsejọhọ Luk o fi edẹ ivẹ bae—ẹdẹ nọ Jesu ọ rọ ya eyaa na gbe ẹdẹ nọ ọ rọ rẹriẹ.
9:49, 50—Fikieme Jesu ọ gbẹ rọ whaha ọzae jọ inọ o le idhivẹri no ho, dede nọ ọzae na o je lele ei hi? Jesu ọ whaha ọzae na ha keme evaọ oke yena yọ a re rehọ ukoko Ileleikristi na mu hu. Fikiere, o roja ha inọ ọzae na o re lele Jesu re o te fi ẹrọwọ họ odẹ Jesu je le idhivẹri no.—Mak 9:38-40.
Eware nọ Ma Jariẹ Wuhrẹ:
1:32, 33; 2:19, 51. Meri ọ kareghẹhọ iruẹru gbe eme nọ i ru eruẹaruẹ gba. Kọ ma be kareghẹhọ eware nọ Jesu ọ ruẹaro rai kpahe “urere akpọ na,” be rehọ eme nọ ọ ta na wawo eware nọ e be via nẹnẹ?—Mat. 24:3.
2:37. Oriruo Anna o wuhrẹ omai inọ ma rẹ rehọ eva mai kpobi gọ Jihova, “lẹ te aso te uvo,” ma vẹ jẹ ruẹ inọ ma “se oma ba e kugbe he” eva iwuhrẹ Ileleikristi.—Rom 12:12; Hib. 10:24, 25.
2:41-50. Josẹf ọ rehọ egagọ Ọghẹnẹ karo evaọ uzuazọ riẹ, yọ ọ rẹrote uviuwou riẹ evaọ abọ-iwo gbe abọ-ẹzi. Ọ rehọ edhere nana fi emamọ oriruo họ otọ kẹ enọ i wuzou uviuwou.
4:4. Ma rẹ daoma roro kpahe ẹme Ọghẹnẹ kẹdẹ kẹdẹ.
6:40. Ọnọ o bi wuhrẹ amọfa Ẹme Ọghẹnẹ o re fi emamọ oriruo họ otọ kẹ enọ o bi wuhrẹ. O re ru epanọ o bi wuhrẹ.
8:15. Re ma ‘kru ẹme na whawha jẹ rehọ odiri mọ ibi,’ ma re wo otoriẹ Ẹme Ọghẹnẹ, rri rie ghaghae, jẹ rehọ iẹe t’udu. O roja inọ ma rẹ lẹ je roro didi nọ ma te bi se Ebaibol na gbe ebe ukoko na.
ODIBỌGBA URERE ỌRỌ JESU
Jesu o vi ahwo udhosa gbe ikpe efa haro kpohọ ewho gbe eria sa-sa evaọ Judia. (Luk 10:1) O no ‘ewho ruọ ewho je no iwhre ruọ iwhre je wuhrẹ.’—Luk 13:22.
Edẹ isoi taure ehaa Ọnyavrẹ ọrọ 33 C.E. o te ti te, Jesu ọ dhẹ eketekete ruọ Jerusalẹm. Oke u te no nọ eme nọ ọ ta kẹ ilele riẹ i ti ro rugba: “Ọmọ ohwo na ọ rẹ ruẹ uye eware buobu, gbe re ekpako na gbe ilori izerẹ gbe otu ikere-obe a siẹ e, je gbe re a kpe i, gbe ẹdẹ avesa a rẹ te kpare iẹe.”—Luk 9:22, 44.
Enọ Ikereakere nọ A Kẹ Iyo Rai:
10:18—Eme Jesu ọ jẹ ta kpahe nọ ọ ta kẹ ilele 70 na nọ: “Mẹ ruẹ Setan nọ o kie nọ ehru ze wọhọ egbrara”? Orọnikọ Jesu ọ be ta nnọ evaọ oke yena yọ a gele Setan no obọ odhiwu ze no ho. Okenọ a rehọ Kristi mu Ovie obọ odhiwu no evaọ 1914 a ro gele Setan no odhiwu ze. (Evia. 12:1-10) Fikinọ Jesu ọ ta kpahe oware nọ o be te via evaọ obaro wọhọ ẹsenọ o via no, o wọhọ nnọ Jesu o bi dhesẹ inọ ẹme nọ ọ ta na o te seba erugba ha.
14:26—Edhere vẹ ilele Jesu a re ro “mukpahe” imoni rai? Evaọ Ebaibol, a rẹ sae ta inọ ohwo o mukpahe ohwo jọ otẹrọnọ o you omọfa jọ vi ei. (Emu. 29:30, 31) Oware nọ u dhesẹ re Ileleikristi a “mukpahe” imoni rai họ a re you Jesu vi ai.—Mat. 10:37.
17:34-37—Amono họ “idele” na gbe “ori” nọ a kokohọ? Ahwo nọ a “rehọ,” hayo siwi, a rehọ e rai dhesẹ idele nọ e rẹ ruẹ ude thethabọ. “Ori” nọ a ti kokohọ na họ Jesu Kristi evaọ oke ọzino riẹ nọ a te jọ rọ ẹro rue riẹ hẹ gbe emuore abọ-ẹzi nọ Jihova ọ be kẹ ae.—Mat. 24:28.
22:44—Fikieme Jesu ọ rọ rova gaga? Eware buobu e wha onana ze. Jesu ọ jẹ ruawa kpahe epanọ uwhu riẹ wọhọ egbulegbu o ti kpomahọ Jihova Ọghẹnẹ gbe odẹ Riẹ. Ofariẹ, Jesu ọ riẹ inọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ riẹ gbe uzuazọ ahwo-akpọ kpobi e riẹe uzou.
23:44—Kọ oke nọ u re kpo idudhe evaọ uvo oye o lẹliẹ otọ muebi euwa esa evaọ oke uwhu Jesu? Ijo. Etoke ọvẹre ọkpokpọ oke u re ro muebi evaọ uvo, orọnikọ okenọ ọvẹre o ghelie no ho, evaọ etoke ehaa Ọnyavrẹ na yọ ọvẹre o ghelie no. Ebi nọ Luk o dhesẹ inọ ọ jọ otọ euwa esa soso evaọ oke uwhu Jesu na yọ oware igbunu nọ Ọghẹnẹ o ru.
Eware nọ Ma Jariẹ Wuhrẹ:
11:1-4. Ma tẹ rehọ ithubro nana wawo eme ọ olẹ oriruo nọ Jesu ọ kẹ evaọ Ovuẹ obọ Ugbehru na oware wọhọ ukpe ọvo gbe ubro nọ u kpemu, ma rẹ ruẹ inọ eme na e dina wo ohẹriẹ; onana u dhesẹ vevẹ inọ ma re fi eme jọ họ uzou nọ ma re kele he nọ ma tẹ be lẹ.—Mat. 6:9-13.
11:5, 13. Dede nọ u no Jihova eva ze re o yo elẹ mai, ma rẹ lẹ kpahe oware ovona unuẹse buobu.—1 Jọn 5:14.
11:27, 28. Oware nọ o rẹ k’omai uvi evawere họ eruo oreva Ọghẹnẹ orọnikọ ekwakwa efe he hayo usu kugbe uviuwou mai.
11:41. Uyoyou gbe udu unevaze e rẹ wọ omai ru ọghọ.
12:47, 48. Ohwo nọ o wo owha-iruo ologbo rekọ o je bi gbabọkẹ owha-iruo na ọ riabe vi ọnọ ọ riẹ owha-iruo riẹ hẹ.
14:28, 29. O rrọ oware areghẹ re ma rehọ umutho nọ ma wo ro yeri akpọ.
22:36-38. Orọnikọ Jesu ọ be ta kẹ ilele riẹ hẹ inọ a wha okwakwa-ẹmo nọ a rẹ rọ thọ oma rai. Ukpoye, egbọdọ nọ a wha lele oma evaọ aso nọ a ro vivie ei na u ru rie lọhọ kẹ Jesu re o wuhrẹ ai oware ulogbo jọ: “E nọ e tọlọ ọlọkọ kpobi a re ti whuwhu ọlọkọ.”—Mat. 26:52.
[Uwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 31]
Wọhọ ọnọ o wuzou uwou, Josẹf o fi emamọ oriruo ẹruorote uviuwou hotọ
[Uwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 32]
Luk o kere kpahe uzuazọ gbe odibọgba Jesu totọ