“Oke Riẹ U Rite He”
“Ohwo ọvo o kru rie i hi, epanọ oke riẹ u rite he.”—JỌN 7:30.
1. Ekwakwa ivẹ vẹ e kpọ oghẹrẹ nọ Jesu o yeri uzuazọ riẹ?
“ỌMỌ ohwo ọ ze re a gba odibo kẹ e he, rekọ ọ rẹ gba odibo, ọ vẹ rọ uzuazọ riẹ ta ibuobu,” ere Jesu Kristi ọ ta kẹ ikọ riẹ. (Matiu 20:28) Ọ ta kẹ Pọntiọs Pailet ọba ahwo Rom na nọ: “Fiki onana a je yẹ omẹ, fiki onana mẹ jẹ ze evaọ akpọ na, re me se isẹi kẹ uzẹme.” (Jọn 18:37) Jesu ọ riẹ uzedhe oware nọ o soriẹ ze nọ o ti ro whu gbe iruo nọ u fo nọ o re ru re o te whu. Ọ tẹ jẹ riẹ unuoke nọ o wo nọ o re ro ru uwou nọ a vi rie gba. Odibọgba riẹ evaọ otọakpọ wọhọ Mesaya na o ti theri te ikpe esa gbe ubro ọvo. O muhọ evaọ ame-ọhọ riẹ evaọ Ethẹ Jọdan (evaọ 29 C.E.) eva emuhọ ẹkpoka avọ 70 ẹwoho nọ a ruẹaro riẹ na je kuhọ eva etoke uwhu riẹ evaọ ure oja evaọ udevie ẹkpoka na (evaọ 33 C.E.). (Daniẹl 9:24-27; Matiu 3:16, 17; 20:17-19) Fikiere, igogo eware ivẹ e kpọ oghẹrẹ nọ Jesu ọ jọ otọakpọ yeri uzuazọ riẹ: ẹjiroro nọ ọ rọ nyaze gbe iroro na inọ o wo umutho oke ọvo.
2. Ẹvẹ a dhesẹ Jesu Kristi evaọ ikere Usiuwoma na, kọ ẹvẹ o ro dhesẹ nọ ọ riẹ kpahe uwou nọ a vi rie?
2 Ikuigbe Usiuwoma na i dhesẹ Jesu Kristi wọhọ ọzae owojẹ nọ ọ nya ẹkwotọ Palẹstain n’oka duoka, bi whowho emamọ usi Uvie Ọghẹnẹ je ru eware igbunu buobu. Evaọ etoke abọ ọsosuọ ọrọ odibọgba ajọwha Jesu, a ta kpahe iẹe nọ: “Oke riẹ u rite he.” Jesu omariẹ ọ ta nọ: “Oke mẹ u rite ziezi hi.” Kẹle obọ ekuhọ odibọgba riẹ, ọ ta nọ ‘oke na u te no.’ (Jọn 7:8, 30; 12:23) Ẹriẹ nọ Jesu ọ riẹ auwa na, hayo oke iruo nọ a kẹ riẹ, kugbe uwhu idheidhe riẹ, u kpomahọ eme nọ ọ ta gbe eware nọ o ru. Ewo otoriẹ epanọ enana i kpomahọ iẹe o te k’omai orimuo kpahe uruemu gbe edhere iroro riẹ, je fiobọhọ k’omai “rọ kpahe ithihi riẹ” kpekpekpe viere.—1 Pita 2:21.
Ọ Gbamu nnọ O re Ru Oreva Ọghẹnẹ
3, 4. (a) Eme ọ via eva ehaa orọo jọ evaọ Kena? (b) Fikieme Ọmọ Ọghẹnẹ ọ jẹ se ẹjiroro Meri inọ o ru oware jọ kpahe udi nọ o riẹ hẹ, kọ eme ma rẹ sai wuhrẹ no onana ze?
3 Ukpe na o jọ 29 C.E. Emedẹ jọ gheghe nọ i kpemu no Jesu ọ rehọ obọ riẹ salọ ilele ọsosuọ riẹ. Obọnana aikpobi a ziọ iwhre Kena no evaọ ẹkwotọ Galili ziọ ehaa orọo. Meri, oni Jesu, ọ jọ etẹe re. Udi u te re no. Be gwọlọ ta nọ o ru oware jọ, Meri ọ tẹ ta kẹ ọmọzae riẹ nọ: “A wo udi hi.” Rekọ Jesu ọ tẹ kuyo nọ: “Aye, eme mẹ avọ owhẹ a gbe ruẹ kugbe? Oke mẹ u ri te he.”—Jọn 1:35-51; 2:1-4.
4 Uyo Jesu na, “Aye, eme mẹ avọ owhẹ a gbe ruẹ kugbe” yọ oghẹrẹ nọ a jẹ rọ n’onọ evaọ oke anwae nọ u dhesẹ ẹsiọ oware nọ ohwo ọdekọ ọ ta na. Fikieme Jesu ọ jẹ se ẹme Meri na? Whaọ, ọ kpako te ikpe 30 no. Eka jọ kakao nọ i kpemu, ọ họ-ame, a tẹ rọ ẹzi ọfuafo wholo iei, Jọn Ọhọahwo-Ame na o te dhesẹ iẹe via wọhọ “Omogodẹ Ọghẹnẹ, ọ nọ ọ wha izieraha akpọ na vrẹ!” (Jọn 1:29-34; Luk 3:21-23) Enẹna Erumeru na ọnọ o vi rie na ọvo họ ọnọ ọ rẹ ta onọ o re ru kẹe. (1 Ahwo Kọrint 11:3) A rẹ kẹ uvumọ ohwo, makọ ohwo ọkpekpe uviuwou jọ dede uvẹ hẹ, re o kpomahọ iruo nọ Jesu ọ ziọ otọakpọ ti ru. Ẹvẹ Jesu ọ jọ uyo riẹ kẹ Meri na dhesẹ ọtamuo riẹ te re o ru oreva Ọsẹ riẹ! Joma wo ọtamuo ọvona re ma ru ‘iruo mai kpobi’ gba kẹ Ọghẹnẹ.—Ọtausiwoma Na 12:13.
5. Didi oware igbunu Jesu Kristi ọ jọ Kena ru, kọ ẹvẹ u ro kpomahọ amọfa?
5 Nọ o wo otoriẹ ẹme ọmọ riẹ no, Meri ọ tẹ nwani siuke kpemu ọ tẹ ta kẹ idibo na nọ: “Koware koware nọ ọ ta kẹ owhai, wha ru ei.” Jesu o te ghine ku ẹbẹbẹ na họ. Ọ ta kẹ idibo na re a vo ame vọ ithẹ na, o te zihe ame na ruọ udi nọ o mae were kpobi. Onana o via wọhọ emuhọ ogaga iruo igbunu Jesu, nọ o kẹ imuẹro nọ ẹzi Ọghẹnẹ ọ riẹe oma. Nọ ilele ekpokpọ na a ruẹ oware igbunu nana, ẹrọwọ rai ọ tẹ ga viere.—Jọn 2:5-11.
Ọwhọ kẹ Uwou Jihova
6. Fikieme eva e jẹ dha Jesu kpahe oware nọ ọ ruẹ evaọ etẹmpol Jerusalẹm na, kọ didi owọ ọ jẹ?
6 U kri hi okpakpọ 30 C.E. u te te, yọ Jesu avọ egbẹnyusu riẹ a rrọ edhere bi kpohọ Jerusalẹm nyai ru ehaa Ọnyavrẹ na. Evaọ etẹe, idibo riẹ a tẹ ruẹ Osu rai nọ o bi ru oware nọ o ti ru ẹdọvo ho. Ehreki itheuvo ahwo Ju a be jọ evaọ etẹmpol na zẹ erao gbe evra erọ idhe. Yọ a bi mi egegagọ ahwo Ju ẹrọwọ na igho buobu. Avọ ofu, Jesu ọ tẹ j’owọ. O te zuo oviaviẹ ufi je le enọ e be zẹ na ruọ otafe. O te kuọ igho ehreki na fihọ otọ, jẹ gale emẹjẹ rai uzou vi. O te doku enọ e be zẹ irueruẹ na nọ: “Wha rehọ eware enana no etenẹ.” Nọ ilele Jesu a rue riẹ nọ o bi mu ofu otiọye na, a tẹ kareghẹhọ eruẹaruẹ kpahe Ọmọ Ọghẹnẹ na: “Oriori uwou ra ọ re omẹ re.” (Jọn 2:13-17; Olezi 69:9) Ma rẹ rọ ọwhọ muẹrohotọ re ma ruẹ nọ eware akpọ e siọ egagọ mai ba egbeku.
7. (a) Eme ọ wọ Nikodemọs weze bru Mesaya na? (b) Eme ma wuhrẹ no isẹri nọ Jesu o se kẹ aye Sameria ze?
7 Okenọ ọ jọ Jerusalẹm, Jesu o ru eware igbunu, ahwo buobu a te fi ẹrọwọ họ iẹe. Eware nọ Jesu o ru i tube duobọte Nikodemọs, omọvo Sanhẹdrin, hayo okọto ukpehru ahwo Ju na, o te bru ei ze evaọ aso ti gbe wuhrẹ viere. Jesu avọ ilele riẹ a daji “otọ Judia” te oware wọhọ emera eree, be ta usiuwoma je ru ilele. Rekọ nọ a fi Jọn Ọhọahwo-Ame na họ uwou-odi no, a te no Judia kpohọ Galili. Nọ a jẹ nya ẹkwotọ Sameria vrẹ, Jesu ọ tẹ rehọ uvẹ jọ ro sisẹri obọdẹ kẹ aye Sameria jọ. Onana u te rovie edhere na kẹ ahwo Sameria buobu re a kurẹriẹ. Joma fiẹrohotọ re rọkẹ uvẹ nọ ma rẹ rọ t’ẹme kpahe Uvie na.—Jọn 2:23; 3:1-22; 4:1-42; Mak 1:14.
Ewuhrẹ Ọkẹkẹre Evaọ Galili
8. Didi iruo Jesu o muhọ evaọ Galili?
8 Taure “oke” uwhu Jesu u te ti te, o wo eware buobu nọ ọ rẹ jọ iruo Ọsẹ obọ odhiwu riẹ ru. Evaọ Galili, Jesu ọ ruabọhọ odibọgba nọ ọ mai tubẹ rro vi onọ o ru evaọ Judia gbe Jerusalẹm. Ọ “nya Galili kpobi, o wuhrẹ eva uwouegagọ ọ jẹ vuẹ ovuẹ usiuwoma uvie na, o je siwi oghẹrẹ emo kpobi gbe oghẹrẹ ẹyao kpobi nọ i mu ahwo.” (Matiu 4:23) Eme use-abọ riẹ na: “Wha kuevarẹriẹ, keme uvie odhiwu o kẹle ino,” u do nya ẹkwotọ na kpobi duwu. (Matiu 4:17) Emera kakao jọ ọvo, nọ ilele ivẹ Jọn Ọhọahwo-Ame na a nyaze ti wo ovuẹ no unu Jesu ze, ọ tẹ ta kẹ ae nọ: “Wha kpo wha ta kẹ Jọn eware nọ wha ruẹ gbe enọ wha yo: ituaro e ruẹ ude, enọ eko e nya, emoti e fo, idiezọ iyo ẹme, iwhuowhu e kparoma, iwhrori a vuẹ rae usiuwoma[.] Ohwo nọ ọ rẹ jọ obọ mẹ ruẹ ezoruẹ hẹ o wo oghale.”—Luk 7:22, 23.
9. Fikieme ogbotu na a ro zurie bru Kristi Jesu, kọ eme ma re wuhrẹ no onana ze?
9 ‘Ẹme ezi kpahe Jesu o te do ruọ erẹwho ekẹloma na kpobi,’ otu obuobu a te je zurie bru ei ze—no Galili, Dekapọlis, Jerusalẹm, Judia, gbe abọdekọ Ethẹ Jọdan na. (Luk 4:14, 15; Matiu 4:24, 25) A nya bru ei ze orọnikọ fiki usiwo igbunu riẹ ọvo ho rekọ fiki iwuhrẹ igbunu riẹ. Ovuẹ riẹ o rẹ were ezọ jẹ bọ ohwo ga. (Matiu 5:1-7:27) Eme ọ Jesu e rẹ daruọ oma jẹ sasa oma. (Luk 4:22) ‘Ewuhrẹ riẹ o gbe’ ogbotu na unu keme ọ jẹ t’ẹme no Ikereakere na ze avọ udu. (Matiu 7:28, 29; Luk 4:32) Ono o re bigba ọzae otiọye he? Joma wuhrẹ ona uwuhrẹ re re uzẹme na u si ahwo udu oruọzewọ urru.
10. Fikieme ahwo ẹwho Nazarẹt a rọ gwọlọ kpe Jesu, kọ fikieme a gbẹ sai kpei hi?
10 Dede na, orọnikọ ahwo kpobi nọ a yo eme Jesu a jẹ rae rehọ họ. Makọ evaọ abọ emuhọ odibọgba riẹ, nọ o je wuhrẹ evaọ uwou-egagọ otẹwho riẹ evaọ Nazarẹt, a daoma re a kpei. Dede nọ “eme aruoriwo” riẹ i gbe ahwo ẹwho na unu, a gwọlọ ruẹ eware igbunu. Rekọ ukpenọ ọ jọ etẹe ru eware igbunu buobu, Jesu ọ tẹ fere oriobọ gbe ababọ ẹrọwọ rai via. Avọ evedha, ahwo nọ a jọ uwou-egagọ na a tẹ kparoma, vabọ tu Jesu, a te si rie kpohọ akọ ugbehru na re a gbolo iei fihọ otọ. Rekọ ọ tẹ dhẹ vabọ omakọkọ. “Oke” uwhu riẹ u ri te he.—Luk 4:16-30.
11. (a) Fikieme isu egagọ jọ a rọ nyaze ti yo eme ọ Jesu? (b) Fikieme a jẹ bọwo Jesu ota nọ o bi zue uzi Ẹdijala na?
11 Isu egagọ na—ikere-ebe, otu Farisi, Sadusi gbe amọfa—a jẹ jọ oria nọ Jesu ọ be jọ ta usiuwoma ẹsikpobi. Ibuobu rai a jọ etẹe, orọnikọ re a gaviezọ je wuhrẹ hẹ, rekọ re a gwọlọ unoma nọ a re ro mu ei. (Matiu 12:38; 16:1; Luk 5:17; 6:1, 2) Wọhọ oriruo, nọ a kpohọ Jerusalẹm kẹ ehaa Ọnyavrẹ ọrọ 31 C.E., Jesu o siwi ọzae nọ ọ mọ te ikpe 38 no. Isu egagọ ahwo Ju na a tẹ bọwo Jesu ota nnọ ọ raha Ẹdijala na. Ọ kuyo nọ: “Ọsẹ mẹ o gbe bi ru iruo rite enẹna, me te je bi ru re.” Ahwo Ju na a tẹ bọwo iẹe ota nọ ọ be t’eme aghọ nnọ ọye omariẹ yọ Ọmọ Ọghẹnẹ fikinọ o se rie Ọsẹ riẹ. A tẹ gwọlọ kpe Jesu, rekọ tei te ilele riẹ a te no Jerusalẹm kpohọ Galili. Epọvo na, o rẹ jọ oware areghẹ re ma whaha ẹwhọ nọ o fioka ha kugbe otu ọwọsuọ nọ ma be kpọ ẹgba mai kpohọ usiuwoma ota Uvie na gbe iruo aru-ilele na.— Jọn 5:1-18; 6:1.
12. Ẹvẹ Jesu o ru ẹkwotọ Galili fo te?
12 Evaọ ukpe ovo gbe ubro nọ u lele i rie, Jesu o ru abọ ologbo odibọgba riẹ mu Galili, je weze kpohọ Jerusalẹm kẹ ehaa esa ẹgbukpe ọrọ ahwo Ju na ọvo. Evaọ omariẹ kpobi, ọ rehọ Galili kpohọ erẹ usiuwoma ota isiasa no: ọrọ ọsosuọ kugbe ilele ekpokpọ 4 riẹ, orọ avivẹ kugbe ikọ 12 na, gbe ologbo nọ o ro vi ikọ riẹ nọ o wuhrẹ no ruọ ada. Ẹvẹ isẹri nọ a se kẹ uzẹme na evaọ Galili o rro te!—Matiu 4:18-25; Luk 8:1-3; 9:1-6.
Isẹri-Ise Aruọwha Evaọ Judia gbe Pẹria
13, 14. (a) Etoke ehaa vẹ ahwo Ju na a jẹ rọ gwọlọ mu Jesu? (b) Fikieme elakpa na a gbẹ sai mu Jesu hu?
13 O jọ uvewhru 32 C.E., yọ “oke” Jesu o gbẹ rọ obaro. Ehaa Uwou-Udhu na e kẹlino. Inievo Jesu a tẹ be kpakpa iẹe nọ: “No etenẹ vrẹ who kpobọ Judia.” A gwọlọ re Jesu o dhesẹ iruo igbunu riẹ kẹ ahwo kpobi nọ i kokohọ ehaa na evaọ Jerusalẹm. Rekọ Jesu ọ riẹ kpahe ọza riẹ. Fikiere ọ tẹ ta kẹ inievo riẹ nọ: “Me bi kpo obọ eha na ha, keme oke mẹ u rite ziezi hi.”—Jọn 7:1-8.
14 Nọ ọ raha omoke jọ evaọ Galili no, Jesu o te kpohọ Jerusalẹm, “ọ rọ oma via ha rekọ ọ lẹlẹ nya.” Ahwo Ju na a be ghinẹ jọ ehaa na gwọlọ iẹe, be ta nọ: “Bovẹ ọ rọ?” Nọ ehaa na i te ubro no, Jesu o te kpohọ etẹmpol na ọ tẹ be rọ aruọwha wuhrẹ. A gwọlọ mu ei, re a fi ei họ uwou-odi hayo re a kpei. Ghele na, a sai ru ere he keme “oke riẹ u rite he.” Ibuobu a te fi ẹrọwọ họ Jesu. Makọ elakpa nọ otu Farisi na a vi re a mu ei a zihe ze ababọ, be ta nọ: “Ohwo ọvo ọ re ta ẹme wọhọ ohwo ọnana ha!”—Jọn 7:9-14, 30-46.
15. Fikieme ahwo Ju na a rọ tọlọ itho re a fi Jesu, kọ didi iruo usiuwoma ota ọ wariẹ whaharo?
15 Ẹwhọ nọ o jọ udevie Jesu avọ ahwo Ju otu ọwọsuọ riẹ na ọ nyaharo nọ o je wuhrẹ kpahe Ọsẹ riẹ eva etẹmpol na evaọ oke ehaa na. Evaọ ẹdẹ urere ehaa na, avọ evedha kpahe ẹme nọ Jesu ọ ta nnọ ọ rria no vẹre, ahwo Ju na a tẹ tọlọ itho re a fi ei. Rekọ o te dhere jẹ dhẹ vabọ omakọkọ. (Jọn 8:12-59) Evaọ otafe Jerusalẹm, Jesu ọ tẹ wha isẹri-ise nọ e mae rro haro evaọ Judia. Ọ salọ ilele 70, nọ ọ kẹ ae ithubro no, o te vi ai ivivẹ re a jọ ẹkwotọ na ruiruo. A karo kpohọ oria gbe okpẹwho kpobi nọ Jesu avọ ikọ riẹ a be te nya.—Luk 10:1-24.
16. Ọza vẹ Jesu ọ dhẹ no evaọ Ehaa Eromudhe na, kọ didi iruo ọ wariẹ ruabọ họ?
16 Evaọ ezi uriri 32 C.E., “oke” Jesu o be kẹle. Ọ ziọ Jerusalẹm ti ru Ehaa Eromudhe na. Ahwo Ju na a gbẹ be gwọlọ iẹe kpe. Nọ Jesu ọ jẹ nya evaọ ogebara etẹmpol na, a tẹ wariẹe họ. A tẹ wariẹ bọwo iẹe ota nọ ọ ta eme aghọ, a tẹ tọlọ itho re a kpei. Rekọ wọhọ epanọ o ru oke ọsosuọ na, Jesu ọ tẹ dhẹ vabọ. U kri hi ọ tẹ ruọ edhere bi wuhrẹ, no okpẹwho ruọ okpẹwho je no iwhre ruọ iwhre evaọ ẹkwotọ Pẹria, evaọ abobe Jọdan no Judia. Ibuobu a te fi ẹrọwọ họ iẹe. Rekọ uwou nọ a vi sei kpahe Lazarọs ogbẹnyusu ọghaghae riẹ o tẹ lẹliẹe zihe kpohọ Judia.—Luk 13:33; Jọn 10:20-42.
17. (a) Didi ovuẹ okpakpata u te Jesu obọ nọ ọ jẹ ta usiuwoma evaọ Pẹria? (b) Eme o dhesẹ nọ Jesu ọ riẹ ẹjiroro owọ nọ ọ rẹ jẹ gbe oke nọ a fihọ kẹ eware?
17 Ovuẹ okpakpata na u n’obọ Mata avọ Meri ze, inievo Lazarọs, nọ e be rria evaọ Bẹtani ọrọ Judia. Ọwhovuẹ na ọ ta nọ: “Olori, ri, ọ nọ who you ọ be mọ.” Jesu ọ tẹ kuyo nọ: “Ẹyao ọnana ọrọ ọ rọ uwhu hu, rekọ fiki oruaro Ọghẹnẹ, re ọmọ Ọghẹnẹ ọ ja riẹ wo oruaro.” Re o ru ẹjiroro nana gba, Jesu o te keke aro fihọ daji oria nọ ọ jọ na edẹ ivẹ. Kẹsena ọ tẹ ta kẹ ilele riẹ nọ: “Ma je kpo obọ Judia.” Avọ igbunu, a tẹ kuyo nọ: “Rabae, ahwo Ju a jẹ guọlọ rehọ itho fi owhẹ ivobọna, whọ ve je kpo obei?” Rekọ Jesu o vuhumu nọ “uvo” nọ u kiọkọ na, hayo oke nọ Ọghẹnẹ o ve fihọ kẹ odibọgba otọakpọ riẹ, u tulo ho. Ọ riẹ uzedhe oware nọ o re ru gbe oware nọ o je ru ere.—Jọn 11:1-10.
Oware Igbunu nọ Ohwo Ọvo Ọ Rẹ Vro Ho
18. Nọ Jesu o te Bẹtani, eme ọ jọ obei, kọ eme ọ via nọ o te obei no?
18 Evaọ Bẹtani, Mata họ ohwo ọsosuọ nọ o zere Jesu, ta nọ: “Olori, whọ hẹ jọ etenẹ, oniọvo mẹ o he whu hu.” Meri avọ ahwo nọ a ziọ uwou rai a te lele ie. Aikpobi a be viẹ. Jesu ọ tẹ nọ inọ: “Bovẹ wha wọ riẹ fihọ?” A te yo nọ: “Olori, nyaze whọ ruẹ.” Nọ a te uki na no—eghogho avọ utho nọ a ghelie fihọ unu riẹ—Jesu ọ tẹ ta nọ: “Wha ghelie utho na no.” Fikinọ ọ riẹ oware nọ Jesu ọ gwọlọ ru hu, Mata ọ tẹ se anọ: “Olori, oke u tite enẹ na, o re muhọ egbo no, keme anwọ edẹ ene o ro whu na.” Rekọ Jesu ọ tẹ nọ inọ: “Kọ omẹ gbẹ ta kẹ owhẹ nọ, whọ tẹ rọwo whọ rẹ te ruẹ oruaro Ọghẹnẹ?”—Jọn 11:17-40.
19. Fikieme Jesu ọ rọ jọ ẹgbede lẹ re ọ tẹ te kpare Lazarọs?
19 Nọ a ghelie utho nọ u ruru unu uki Lazarọs na no, Jesu ọ tẹ lẹ lahwe re ahwo na kpobi a riẹ nọ ogaga Ọghẹnẹ o bi ti ro ru oware nọ ọ gwọlọ ru na. Kẹsena o te bo via nọ: “Lazarọs, nya via.” Lazarọs ọ tẹ nya via avọ ehọ ukio nọ a rọ variẹ abọ gbe awọ riẹ nọ e gbẹ riẹe oma yọ ohọ u ruru ovao riẹ. Jesu ọ tẹ ta nọ: “Wha ra e no, re o kpo.”—Jọn 11:41-44.
20. Didi owọ ahwo nọ a ruẹ Jesu nọ ọ kpare Lazarọs a jẹ?
20 Nọ a ruẹ oware igbunu nana, ahwo Ju buobu nọ e nyaze ti whrehe Mata avọ Meri oviẹ a te fi ẹrọwọ họ Jesu. Amọfa a tẹ nya e ta kẹ otu Farisi na oware nọ o via. Ẹvẹ a ru? Etetẹe na, te ai te ilori izerẹ na a te s’ẹgwae Sanhẹdrin na idudhe. Avọ uduama, a tẹ vioja nọ: “Eme ma re ruo na? Keme ohwo ọnana o bi ruẹ eware-igbenu gaga. Ma tẹ se iẹe ba ere, ahwo kpobi a rẹte rọwo iẹe, ahwo Rom a vẹ te nyaze te raha oria aghọ mai gbe orẹwho mai.” Rekọ Kayafas Ozerẹ Okpehru na ọ tẹ ta kẹ ae nọ: “Wha gbẹ riẹ nọ u fo rọ kẹ owhai re omọvo o whu rọ kẹ orẹwho na re orẹwho ososo a zọ?” Fikiere, no umuo ẹdẹ ọyena vrẹ a tẹ gbẹgwae epanọ a re ro kpe Jesu.—Jọn 11:45-53.
21. Eme oware igbunu ẹkparomatha Lazarọs na u su kpohọ?
21 Fikiere ẹkwoma oke nọ ọ raha taure ọ tẹ te ziọ Bẹtani, Jesu ọ tẹ sai ru oware igbunu nọ ohwo ọvo ọ rẹ vro ho. Avọ ogaga nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ riẹ, Jesu ọ kpare ohwo nọ o whu te edẹ ene no. O tubẹ gba Sanhẹdrin ologbo na họ dede re a muẹrohọ oware na a te je bruoziẹ uwhu kpe Oruiruo Eware Igbunu na! Fikiere oware igbunu na u te zihe ruọ oria nọ ẹkẹ o jo kurẹriẹ evaọ odibọgba Jesu—enwene no oke nọ “oke riẹ u rite he” kpohọ okenọ ‘oke na u ro te no.’
Ẹvẹ Whọ te k’Uyo?
• Ẹvẹ Jesu o ro dhesẹ nọ ọ riẹ kpahe iruo nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ riẹ?
• Fikieme Jesu ọ rọ se ẹjiroro oni riẹ kpahe udi na?
• Eme ma re wuhrẹ no edhere nọ Jesu o ro yeri kugbe otu ọwọsuọ ze?
• Fikieme Jesu ọ jẹ raha oke evaọ owojẹ kpahe ẹyao Lazarọs?
[Iwoho no e rro ewe-obe avo 6]
Jesu ọ kpọ ogaga riẹ kpohọ owha-iruo nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ riẹ