Oja nọ A Bi Gbe Kẹ Eyae

“Mẹ tẹ ruẹ epanọ a bi ru eyae na, mẹ gbẹ gwọlọ nọ me re te aye he.”—ZAHRA, ỌMỌTẸ IKPE 15, ọnọ a wariẹ eme riẹ evaọ emagazini na GEO, onọ a rrọ ẹvẹrẹ French kere.

EME nọ e rrọ obọze na, nọ ọmọtẹ jọ ọ ta na i dhesẹ uzẹme jọ via, inọ evaọ akpọ na soso, emetẹ gbe eyae a be rẹriẹ ovao dhe ozighi gbe omukpahọ evaọ etoke uzuazọ rai kpobi. Roro kpahe eware jọ nọ eyae na a be rẹriẹ ovao dhe.

● Orivo. Evaọ obọ Esia, o rẹ were esẹgbini buobu re a yẹ emezae viukpọ emetẹ. Iyẹrẹ jọ nọ ukoko Okugbe Erẹwho o nẹ evaọ ukpe 2011, u dhesẹ nọ evaọ unuakpọ yena, eva-ekparọ, emaha nọ a bi kpe kufiẹ, gbe eyae avọ emetẹ nọ a bi gbabọkẹ, u ru nọ enwenọ eyae nọ i bu te ima udhozeza gbe ikpegbene (134,000,000) i bi ro whu kufiẹ, jẹ be rọ ere ru unu eyae na kiekpotọ.

● Isukulu. Evaọ akpọ na soso, a tẹ ghale eyae kpohọ abasa, abava i kpohọ isukulu vievie he, yọ enọ e tubẹ nya dede, a sae nya te ikpe ene gbagba ha.

● Ọgbaduo. Eyae nọ i bu vi ima-idu ivẹ gbe ima-egba ezeza (2,600,000,000) a be rria erẹwho nọ egọmeti o jo rri nọ o thọ họ re ọzae ọ gba aye riẹ họ lele wezẹ.

● Ababọ emamọ usiwo-imu. Evaọ erẹwho nọ i bi rovie aro ze obọ, enwenọ iminiti kpobi eyae i bi whu fiki udihọ hayo eyẹ ọgaga, yọ onana o be via fiki emamọ usiwo-imu nọ e riẹ hẹ hayo ababọ ẹruorote.

● A be kẹ eyae uvẹ wo eware obọrai hi. Dede nọ eyae họ enọ e be mae ruẹ uye fihọ ekakọ evaọ akpọ na, evaọ erẹwho buobu, a kẹ rai uvẹ re a wo uvumọ okwakwa hayo otọ vievie he.

Fikieme a gbẹ be kẹ eyae uvẹ wo eware nọ u fo nọ ahwo kpobi a re wo ho? Evaọ erẹwho jọ, ahwo a be raro kele iruemu ethọthọ egagọ nọ i bi wuhrẹ inọ o thọ họ re a gbabọkẹ hayo gboja kẹ eyae. Obe-usi orẹwho France jọ o wariẹ ẹme nọ ọriẹ-izi India jọ nọ a re se Chandra Rami Chopra ọ ta, inọ: “U wo oware jọ nọ o lẹliẹ izi egagọ kpobi thoma: A rọwo inọ o thọ họ re a rri eyae kuẹku.”

Kọ who wo eriwo nana? Kọ who roro nọ Ebaibol o rri eyae na inọ a fioka ha, wọhọ epanọ ebe egagọ jọ e be ta na? Ahwo jọ a roro nọ eria jọ evaọ Ebaibol na i dhesẹ nọ eyae a nwani wuzou tere he. Rekọ ẹvẹ Ọghẹnẹ nọ o wo Ebaibol na o gine rri eyae? Dede nọ ahwo jọ a re roro nọ iroro rai họ onọ o gba evaọ ẹme nana, ma tẹ romatotọ roro kpahe oware nọ Ebaibol na ọ ta kpahe eme nana, u ti fi obọ họ kẹ omai ruẹ uyo na.

[Ọnọ o wo uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 3]

© Ifoto nọ G.M.B. Akash/Panos ọ rehọ