Eria Ekiakiẹ Efa Rọkẹ Obe Ewuhrẹ Uzuazọ Oleleikristi gbe Usiuwoma Ota Mai
AKPEGBỌVO 6-12
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | EMỌS 1-9
“Wha Gwọlọ ỌNOWO na re Wha Zọ”
Gwọlọ Jihova, Ọnọ Ọ rẹ Kiẹ Ubiudu
20 O jọ lọlọhọ kẹ uvumọ ohwo nọ ọ jẹ rria Izrẹl oke oyena re ọ rehọ ẹrọwọ lele Jihova ha. O lọhọ họ re a za ẹkẹ na, wọhọ epanọ Ileleikristi nẹnẹ, te emaha te ekpako, a riẹ ziezi na. Rekọ uyoyou kẹ Ọghẹnẹ gbe isiuru nọ a re ro ru ei eva were o wọ emọ Izrẹl jọ ruabọhọ egagọ uzẹme. Jihova o kpeze uzizie osasa nọ o rrọ Emọs 5:4 na se ai, inọ: “Gwọlọ omẹ re wha zọ.” Nẹnẹ, Ọghẹnẹ o bi dhesẹ ohrọ ovona kẹ ahwo nọ a kurẹriẹ jẹ be gwọlọ iẹe ẹkwoma ewuhrẹ kpahe eriariẹ egbagba Ẹme riẹ gbe eruo oreva riẹ. Re a le edhere uzuazọ nana o lọhọ te ere he rekọ ere oruo u re su ohwo kpohọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.—Jọn 17:3.
jd 90-91 ¶16-17
Gọ Jihova Evaọ Edhere nọ Ọ rẹ Were iẹe
16 Adamu ọ jiroro thọ kpahe ohwo nọ o re yoẹme kẹ, ọ tẹ ghẹmeeyo kẹ Ọghẹnẹ. Kọ ma te jowọ areghẹ? Emọs ọ vẹvẹ omai unu nọ: “Wha mukpahe eyoma, re wha you onọ uwoma.” (Emọs 5:15) Profẹsọ yunivasiti Chicago jọ nọ a re se William Rainey Harper, ọ ta kpahe owọ Ebaibol yena nọ: “Ẹsalọ oware uwoma gbe emukpahe oware uyoma nọ [Emọs] ọ ta kpahe na yọ oreva Yahweh.” Onana yọ obọdẹ uwuhrẹ jọ nọ ma rẹ sae wuhrẹ mi eruẹaro 12 na. Kọ ma te kẹ Jihova uvẹ re ọye ọvo ọ vuẹ omai oware nọ u woma gbe onọ u yoma? Jihova ọ vuẹ omai oware nọ ma re ru gbe onọ ma rẹ whaha evaọ Ebaibol na, yọ ọ be rehọ ẹkwoma “ọrigbo nọ a re fievahọ nọ o wo areghẹ na” ru eware nọ e rrọ Ebaibol na vẹ kẹ omai—Matiu 24:45-47.
17 Nọ ma te mukpahe oware uyoma u re fiobọhọ kẹ omai whaha eware nọ e rẹ dha Jihova eva. Wọhọ oriruo, ohwo ọ sae riẹ enwoma nọ e rrọ ifoto ẹbẹba iriwo, yọ ọ be ginẹ daoma whaha iẹe. Ghele na, Kọ iroro ‘obeva riẹ’ i gine mukpahe ifoto ẹbẹba? (Ahwo Ẹfisọs 3:16) Nọ ohwo ọyena ọ tẹ gaviezọ kẹ unuovẹvẹ nọ o rrọ Emọs 5:15 na, o te lọhọ kẹe re o mukpahe oware uyoma, yọ ọ te sae yoẹme kẹ Jihova no udu ze.
Romatotọ Kiẹ Eware Aghae Via
Oruvẹ no Obe Joẹl gbe Obe Emọs Ze
2:12. O rẹ thọ gaga re ma ta elọhoma họ ekobaro nọ i bi ru iruo gaga na, esẹro ọnyawariẹ, imishọnare, hayo ahwo uviuwou Ebẹtẹle oma re a siobọno iruo odibọgba oke-kpobi nọ a rrọ na re a yeri ẹkẹ uzuazọ ehwa rai. Ukpoye, joma ta udu họ ai awọ inọ a ruabọhọ iruo iwoma rai.
Oruvẹ no Obe Joẹl gbe Obe Emọs Ze
8:1, 2—Eme “ekete ibi-ire okiewhru” u dhesẹ? U dhesẹ inọ ẹdẹ Jihova ọ kẹlino. A rẹ kọrọ ibi-ire uvewhru evaọ ubrobọ ekuhọ ezi ivuẹvu. Nọ Jihova o ru Emọs ruẹ “ekete ibi-ire okiewhru,” u dhesẹ nọ ọraha o ti te orẹwho Izrẹl kẹle. Fikiere, Ọghẹnẹ ọ tẹ ta kẹ Emọs nọ: “Urere Izrẹl ahwo mẹ u te no; Mẹ gbẹ te ze udevie rai vievie he.”
AKPEGBỌVO 13-19
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | OBEDAYA 1–JONA 4
“Wuhrẹ No Ethobọ Ra Ze”
O Wuhrẹ No Ethobọ Riẹ Ze
22 Kọ Jona omariẹ? Kọ o wuhrẹ nọ u fo re o yoẹme kẹ Jihova? Ee. Nọ edẹ esa gbe aso esa e vrẹ no, eri na ọ tẹ ya ze akotọ okpa, “ọ tẹ kpa Jona fihọ otọ oyaya.” (Jona 2:10) U du gwọlọ nọ Jona ọ rẹ lahiẹ oma ya ame ziọ okpa ha. Dede na, ọye ọvo ọ te gwọlọ edhere nọ o re ro kpohọ obonọ ọ gwọlọ nya. U kri hi, oware jọ o tẹ via nọ u ti dhesẹ sọ Jona o gine wo edẹro. Obe Jona 3:1, 2 o ta nọ: “Ẹme ỌNOWO na o te bru Jona ze orọ avisiava, anọ, ‘Kparoma, who kpo obọ Ninẹve okpẹwho ologbo ọyena, re who woro kẹ ae uwou nọ me re ti vi owhẹ na.’” Eme Jona o ru?
23 Jona ọ raha oke he. Ebaibol na ọ ta nọ: “Fikiere Jona ọ tẹ kparoma ọ jẹ nya kpobọ Ninẹve wọhọ epa ẹme ỌNOWO na.” (Jona 3:3) Ẹhẹ, Jona o ru epanọ Ọghẹnẹ ọ ta kẹe na. O gine wuhrẹ no ethobọ riẹ ze. U fo nọ ma rẹ rọ aro kele Jona evaọ onana re. Mai kpobi ma re ruthọ. (Rom 3:23) Nọ oware jọ o tẹ thọ omai obọ, kọ ma rẹ siọ Ọghẹnẹ ba ẹgọ manikọ ma re wuhrẹ no iruthọ na ze ma ve kurẹriẹ bru Ọghẹnẹ?
Romatotọ Kiẹ Eware Aghae Via
Oruvẹ no Obe Obedaya, Obe Jona, gbe Obe Maeka Ze
10—Ẹvẹ a ro “mu [Edọm] imuẹwho bẹdẹ bẹdẹ”? Wọhọ epanọ a ruẹaro riẹ, uvumọ oria o rrọ otọakpọ na nẹnẹ hẹ nọ a rẹ jọ ruẹ orẹwho Edọm. Nabonidọs ovie ahwo Babilọn o fi Edọm kparobọ oware wọhọ ikpe 600 taure Jesu ọ tẹ te ze. Evaọ ikpe 400 taure a te ti yẹ Jesu, ahwo Nabataean a jẹ rria ẹkwotọ Edọm, ahwo Edọm a tẹ kwa kpohọ ofẹ obọze ovatha-ọre ọrọ Judia, oria Negẹb nọ a te riẹ uwhremu na wọhọ Idumia. Nọ ahwo Rom a raha Jerusalẹm no evaọ 70 C.E., ma gbe yo kpahe ahwo Edọm ofa ha.
jd 112 ¶4-5
Riẹ Amọfa Yerikugbe Wọhọ Epanọ Ọghẹnẹ Ọ Gwọlọ
4 Ma rẹ sae jọ ọwhọkuo nọ Jihova ọ kẹ orẹwho Edọm na wuhrẹ obọdẹ oware jọ. Ọ ta nọ: “Whọ hẹ ghọghọ eva ẹdẹ uye oniọvo ra ha eva ẹdẹ uzou-uyou riẹ; whọ hẹ ghọghọ kpahe ahwo Juda eva ẹdẹ ọraha rai hi.” (Obedaya 12) A sae se ahwo Taya “inievo” ahwo Juda fikinọ a jẹ thueki kugbe, rekọ ahwo Edọm yọ ‘inievo’ eva ahwo Izrẹl dẹẹ, keme oma Esọ nọ ọ rrọ ejime Jekọp a no ze. Makọ Jihova dede o se ahwo Edọm ‘inievo’ Izrẹl. (Iziewariẹ 2:1-4) Fikiere, o ginẹ thọ re ahwo Edọm a ghọghọ evaọ okenọ ahwo Babilọn a raha ahwo Ju.—Izikiẹl 25:12-14.
5 U re vevẹ, oghẹrẹ nọ ahwo Edọm a ru ahwo Ju nọ e rrọ inievo rai na o were Ọghẹnẹ vievie he. Ma sae nọ nọ, ‘Ẹvẹ Ọghẹnẹ o bi rri oghẹrẹ nọ me bi yerikugbe inievo mẹ evaọ ukoko na?’ Oware jọ nọ u fo nọ ma re muẹrohọ gaga họ, oghẹrẹ nọ ma bi rri inievo mai gbe oghẹrẹ nọ ma bi lele ai yeri nọ eware e gbẹ be riẹ nya ha. Wọhọ oriruo, dae rehọ iẹe nọ oniọvo jọ o ru owhẹ eva dha hayo whẹ avọ omoni ra jọ wha be whọ. Kọ otẹrọnọ oniọvo ra na o gine ru owhẹ thọ, kọ whọ te kpairoro vrẹ ẹme na manikọ who ti fi ei họ eva? Kọ whọ te daoma re wha ruẹrẹhọ? (Ahwo Kọlọsi 3:13; Joshua 22:9-30; Matiu 5:23, 24) Nọ who gbe ru oware ovo kpahe ẹme na ha, o sae lẹliẹ owhẹ kẹnoma kẹ oniọvo na, who gbe lele ei ta ẹme he hayo tube mu ei họ ẹraha dede. Dae rehọ iẹe nọ, oniọvo nọ wha be gbẹ whọ na ọ thọ uzi jọ, ekpako na a tẹ whọku ei jẹ kpọe họ. (Ahwo Galesha 6:1) Otẹrọnọ whọ riẹ kpahe oware nọ o via kẹe na, kọ whọ te ghọghọ wọhọ epanọ ahwo Edọm a ru na? Oghẹrẹ uruemu vẹ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ who re dhesẹ?
AKPEGBỌVO 20-26
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | MAEKA 1-7
“Eme Jihova Ọ Jọ Obọ Mai Gwọlọ?”
Ẹvẹ U Fo nọ Ma Yeri Kugbe Amọfa?
20 Evaọ eriwo Ọghẹnẹ, usu mai kugbe inievo mai yọ abọ ologbo ọrọ egagọ uzẹme. Idhe erao nọ a dhe yọ oke oraha kufiẹ gheghe evaọ aro Jihova otẹrọnọ enọ i bi dhe idhe na a be riẹ yeri kugbe erivẹ rai hi. (Mae. 6:6-8) Oyejabọ Jesu ọ rọ ta kẹ ilele riẹ inọ a hai ku ẹwhọ họ “vẹrẹ.” (Mat. 5:25) Oware ovona Pọl o wo họ iroro nọ o kere inọ: “Wha dhaeva raha uzi hi, wha jọ ọre o kiedi ofu rai họ họ: wha kẹ ukumuomu oria gbe he.” (Ẹf. 4:26, 27) Otẹrọnọ a gine ru omai eva dha, ma rẹ daoma ku ẹme na họ vẹrẹ re ma si ofu no eva, ogbẹrọ ere he ma vẹ te kẹ Ẹdhọ uvẹ nọ ọ rẹ rọ ruọ omai oma.—Luk 17:3, 4.
“Eme Jihova Ọ Jọ Obọ Mai Gwọlọ?”
“Ru onọ u kiẹrẹe.” Wọhọ epanọ ekiakiẹ jọ i dhesẹ, ẹme na “ru onọ u kiẹrẹe” evaọ Hibru “u kugbe amọfa nọ ma re yeri kugbe owowa.” Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ ma yeri kugbe amọfa owowa wọhọ epanọ izi riẹ e ta. Ma gbe bi dhesẹ ọriẹwẹ hẹ, ma tẹ rọ ahwo evezi, jẹ be rọ oruọzewọ yeri kugbe amọfa yọ ma bi ru oware nọ u kiẹrẹe. (Iruo-Izerẹ 19:15; Aizaya 1:17; Ahwo Hibru 13:18) Ma tẹ be rọ emamọ eva yeri kugbe amọfa, a te rọ emamọ eva yeri kugbe omai re.—Matiu 7:12.
“Kielele uyoyou.” Ọghẹnẹ ọ ta nọ ma dhesẹ uyoyou ọvo ho rekọ anọ ma kielele uyoyou. Ẹme Hibru nọ a fa “uyoyou” na họ (cheʹsedh) yọ a sae jẹ fae “uyoyou-ẹwo” hayo “uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ.” Ọgba-eriariẹ Ebaibol jọ ọ ta nọ: “Uyoyou, ohrọ-oriọ, gbe ẹwo, i wo ẹgba te otofa ẹme Hibru na [cheʹsedh] ha, kiyọ nọ a te ku ai kpobi kugbe.” Otẹrọnọ ma bi kielele uyoyou, u re no omai eva ze nọ ma te bi dhesẹ iẹe via; eva e rẹ were omai fiobọhọ kẹ ahwo nọ uye o be bẹ. Nọ ma te bi ru ere, ma ve ti wo evawere nọ i re no ẹkẹ ze.—Iruẹru Ikọ 20:35.
“Re wha jẹ rehọ oma kpotọ nya lele Ọghẹnẹ rai.” Evaọ Ebaibol na, ubiẹme na “nya” u dhesẹ nọ re a “yeri oghẹrẹ uzuazọ jọ.” Nọ ma te bi yeri oghẹrẹ uzuazọ nọ o rọwo kugbe izi Ebaibol na yọ u dhesẹ nọ ma be nya lele Ọghẹnẹ. O gwọlọ nọ ma rẹ “rehọ oma kpotọ” yeri oghẹrẹ uzuazọ utioye na. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Nọ ma tẹ be rehọ oma kpotọ kẹ Ọghẹnẹ, ma re ru lele oware nọ ọ be vuẹ omai jẹ riẹ ọnyaba mai evaọ egagọ riẹ. Fikiere, re ma “rehọ oma kpotọ nya lele” u dhesẹ nọ ma rẹ riẹ oware nọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ mi omai ma vẹ jẹ riẹ utho ẹgba mai.
U woma kẹhẹ inọ Jihova ọ rẹ gwọlọ onọ ma sai ru hu mi omai hi. Eva e rẹ were iẹe nọ ma te bi ru utho ẹgba mai. (Ahwo Kọlọsi 3:23) Ọghẹnẹ ọ riẹ onọ ma rẹ sai ru. (Olezi 103:14) Nọ ma tẹ be rehọ oma kpotọ ru utho ẹgba mai, ma te rọ evawere nya lele Ọghẹnẹ. Kọ who gbe wuhrẹ epanọ who re ro mu Ọghẹnẹ họ ẹnya lele? Nọ ma te bi yeri oghẹrẹ uzuazọ utioye na Ọghẹnẹ ọ te ghale omai.—Itẹ 10:22.
Romatotọ Kiẹ Eware Aghae Via
Oruvẹ no Obe Obedaya, Obe Jona, gbe Obe Maeka Ze
2:12—Okevẹ eruẹaruẹ na kpahe ‘ekoko emọ Izrẹl nọ i kiọkọ’ i ro rugba? O kaki rugba evaọ 537 B.C.E. okenọ umutho ahwo Ju jọ a zihe no igbo Babilọn kpohọ otẹwho rai. Evaọ oke mai na, eruẹaruẹ na o jọ oma ‘Izrẹl Ọghẹnẹ’ na rugba. (Ahwo Galesha 6:16) No anwọ 1919 ze, a koko Ileleikristi nọ a rrọ ẹzi wholo na họ no “wọhọ igodẹ nọ e rọ uthuru ọvo.” Fikinọ “otu obuobu” ọrọ “igodẹ efa” na a kuoma gbe ai no, maero anwọ 1935 ze, a te “bi do edo” ujiro kẹ Ọghẹnẹ. (Eviavia 7:9; Jọn 10:16) A bi kuomagbe wha egagọ uzẹme haro.
Eme Jihova Ọ Gwọlọ Mi Omai?
20 Ewo oghale Jihova o rẹ wọ omai rọ aro kele uruemu Maeka. O whowho nọ: “Mẹ rẹ hẹrẹ Ọghẹnẹ usiwo mẹ.” (Maeka 7:7) Didi abọ eme nana i wo kpahe omarokpotọ nọ a re ro lele Ọghẹnẹ nya? Ewo ẹzi ohẹrẹ, hayo odiri, u re fi obọ họ k’omai whaha ehoo nọ ọ rẹ ro omai oma inọ ẹdẹ Jihova ọ re nyaze he. (Itẹ 13:12) Evaọ uzẹme, mai kpobi ma bi rẹro ekuhọ akpọ omuomu ọnana. Ghele na, k’oka k’oka idu ahwo buobu a bi mu onya rai kugbe Ọghẹnẹ họ obọ. Ma tẹ riẹ ere o rẹ k’omai uvi ẹjiroro nọ ma re ro dhesẹ uruemu ohẹrẹ. Osẹri jọ nọ ọ gọ kri no ọ ta nọ: “Me te rri kpemu kpohọ ikpe 55 evaọ iruo usiuwoma ota na, u mu omẹ ẹro inọ me ri ku uvumọ oware fiẹ hẹ ẹkwoma ẹhẹrẹ Jihova. Ukpoye, mẹ kpọ ese buobu n’uzou no.” Kọ ere ọvona o via k’owhẹ no?
AKPEGBỌVO 27–AKPEGBIVẸ 3
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | NAHUM 1–HABAKUK 3
“Jaja Aro Vi je Kru Oma Ga Evaọ Egagọ Jihova”
Oruvẹ no Obe Nahum, Obe Habakuk, gbe Obe Zefanaya Ze
2:1. Wọhọ Habakuk, ma re kru oma ga ziezi evaọ egagọ Jihova. Ma rẹ jẹ ruẹrẹ oma kpahe re ma kpọ iroro mai vi re e rọwo kugbe ọkpọvio nọ a be k’omai.
2:3; 3:16. Nọ ma be roma totọ hẹrẹ ẹdẹ Jihova na, joma hae kareghẹhọ inọ edẹ na e nwẹnwẹ gaga no.
2:4. Re ma zọ vrẹ ẹdẹ ẹdhoguo Jihova nọ ọ be tha na, ma re thihakọ kru ẹgbakiete mai te urere.—Ahwo Hibru 10:36-38.
Romatotọ Kiẹ Eware Aghae Via
Oruvẹ no Obe Nahum, Obe Habakuk, gbe Obe Zefanaya Ze
2:6—“Inuẹthẹ ethẹ” vẹ i rovie? Inuẹthẹ nana họ ighogho nọ ame Ethẹ Taigris e tọ fihọ igbẹhẹ Ninẹve. Evaọ 632 B.C.E. okenọ egbaẹmo Babilọn gbe erọ Midia a wọ ohọre ziọ Ninẹve, udu u kpoho ahwo ẹwho na ha. Avọ udu nọ o jọ ahwo na awọ fiki igbẹhẹ ilogbo nọ e wariẹ okpẹwho na họ, a rri oma rai inọ ohwo ọvo ọ sae vẹ ruọ ae he. Rekọ, iso ilogbo e tẹ lẹliẹ ame ethẹ Taigris na vọ kpọhọhwẹ. Wọhọ epanọ Diodorus ogbiku na ọ ta, onana o tẹ “lẹliẹ ame ku abọjọ okpẹwho na, ame na o te je gele abọjọ ugbẹhẹ na kie.” Kọ enẹ inuẹthẹ erọ ethẹ na i ro rovie fihọ, yọ wọhọ epanọ a ruẹaro riẹ na, a te fi Ninẹve kparobọ vẹrẹ vẹrẹ wọhọ epanọ erae e rẹ mahe erara na.—Nahum 1:8-10.
Oruvẹ no Obe Nahum, Obe Habakuk, gbe Obe Zefanaya Ze
3:17-19. Dede nọ eware e sae jọ omai oma gaga taure Amagẹdọn o te ti te gbe eva etoke Amagẹdọn, ma rẹ sai wo imuẹro inọ Jihova ọ te k’omai “eri” hayo ẹgba nọ ma be rehọ evawere gọe na.