Eria Ekiakiẹ Rọkẹ Obe Ewuhrẹ Uzuazọ Oleleikristi gbe Usi Uwoma Ota Mai
ỌVO 7-13
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | IRUẸRU IKỌ 21-22
“Jọ Oreva Jihova U Rugba”
bt 177-178 ¶15-16
“Jọ Oreva Jihova U Rugba”
15 Evaọ okenọ Pọl ọ jẹ rọ rria kugbe Filip na, ọrara ọfa ọ tẹ wariẹ kpahe iẹe, ọye họ Agabọs. Ahwo nọ a jọ uwou Filip na a riẹ nọ Agabọs yọ ọruẹaro; evaọ okenọ Klọdiọs o je su, Agabọs ọ ruẹaro nọ ohọo ogaga u ti mu. (Iruẹru 11:27, 28) Ẹsejọhọ a je roro nọ: ‘Kọ fikieme Agabọs ọ rọ nyaze? Eme ọ te vuẹ omai nẹnẹ?’ Nọ a bi rri ei kiọkiọkiọ na ọ tẹ sawo umueku nọ o wọhọ egbe nọ a re fi igho gbe eware efa họ nọ Pọl ọ rọ gba eku mi ei. Agabọs ọ tẹ rehọ iẹe gba abọ gbe awọ riẹ. Ọ tẹ be rọ oma uweri ta nọ: “Enẹ ẹzi ọfuafo na ọ ta, ‘Enẹ ahwo Ju nọ e rrọ Jerusalẹm a te gba ọzae nọ o wo umueku nana, a vẹ rehọ iẹe kẹ ahwo erẹwho na.’”—Iruẹru 21:11.
16 Eruẹaruẹ na i dhesẹ nọ Pọl o ti kpobọ Jerusalẹm. I te je dhesẹ nọ ahwo Ju nọ ọ te jọ obei kugbe na a te “rehọ iẹe kẹ ahwo erẹwho na.” Eruẹaruẹ na i kpomahọ ahwo nọ a jọ etẹe na gaga. Luk o kere nọ: “Nọ ma yo eme nana, te omai te inievo nọ e rrọ ẹwho na ma te mu ei họ ẹlẹ inọ o kpohọ Jerusalẹm ho. Pọl ọ tẹ ta nọ: ‘Kọ fikieme wha be rọ viẹ be gwọlọ fi oyẹlẹ họ omẹ oma evaọ oware nọ mẹ gba mu no nọ me re ru? Jọ u mu owhai ẹro inọ orọnikọ mẹ ruẹrẹ oma kpahe re a rọ ifi gba omẹ ọvo ho rekọ re me je whu evaọ Jerusalẹm fiki odẹ Olori na Jesu.’”—Iruẹru 21:12, 13.
bt 178 ¶17
“Jọ Oreva Jihova U Rugba”
17 Dai roro oware nọ o be via na. Inievo na kpobi, te Luk a jẹ lẹ Pọl nọ ọ nya ha. Ejọ e jẹ tubẹ viẹ dede. Nọ Pọl ọ ruẹ oghẹrẹ nọ inievo na a bi ru, ọ tẹ rọ unu kpotọ ta kẹ ai nọ a bi “ru udu [riẹ] whrehe,” hayo wọhọ epanọ efafa jọ e fa ẹme Griki na evaọ eria jọ inọ a be “raha eva” riẹ. Ghele na o nwene iroro ho, nwane wọhọ epanọ o ru nọ ọ jọ kugbe inievo na evaọ obọ Taya, ọ kuvẹ re oviẹ hayo ivie nọ a jẹ lẹe o lẹliẹe whrehe he. Ukpoye ọ tẹ ta oware nọ u je fo nọ ọ rẹ nya kẹ ae. Pọl ọ ginẹ gbaudu gaga! Pọl o ru epanọ Jesu o ru nọ o ro kpobọ Jerusalẹm ababọ ozọ. (Hib. 12:2) Orọnikọ Pọl ọ jẹ gwọlọ nọ a kpei hi, rekọ o tẹ make via ere dede, ọ te rehọ iẹe wọhọ emamọ oware re o whu fikinọ ọ rrọ olele Kristi Jesu.
bt 178 ¶18
“Jọ Oreva Jihova U Rugba”
18 Kọ eme inievo na a ru? A gbe lele iei si hi. Ma se nọ: “Nọ ma sae ta iroro riẹ nwene he, ma gbe si ẹme na viere he ma tẹ ta nọ: ‘Jọ oreva Jihova u rugba.’” (Iruẹru 21:14) Ahwo nọ a jẹ gwọlọ ta oyẹlẹ họ Pọl oma re o gbe kpobọ Jerusalẹm hu na a gbe lele iei si ikẹ ofa ha. A gaviezọ kẹ Pọl jẹ kẹe uvẹ re o ru oware nọ o rrọ iẹe iroro, keme a riẹ nọ oreva Jihova oye dede nọ o jọ bẹbẹ re a ru ere. Pọl o bi ti kpohọ erẹ nọ o ti su kpohọ uwhu riẹ. O hae lọhọ kẹ Pọl ogbẹrọnọ ahwo nana nọ a you i rie na a jẹ tẹzẹ iẹe he.
Romatotọ Kiẹ Eware Aghae Via
bt 184-185 ¶10-12
“Wha Yo Ẹkẹ-Unu Mẹ”
10 O make rrọ ere na, Pọl o kpokpo enọ i je ru lele iruemu ahwo Ju jọ họ wọhọ iruo nọ a re ru evaọ Ẹdijala gbe eghẹrẹ emu jọ nọ a rẹ re he. (Rom 14:1-6) Yọ o fi izi họ kpahe oyawo ho. Fikiere Pọl o te ru re a yawo Timoti ọnọ ọsẹ riẹ ọ rrọ ohwo Griki re ahwo Ju a gbe viẹro ku ei hi. (Iruẹru 16:3) Oyawo yọ ẹme obọ ohwo. Pọl ọ ta kẹ ahwo Galesha nọ: “Te ohwo ọ yawo hayo ọ yawo ho u muẹme he, rekọ oware nọ o roja họ ẹrọwọ nọ a rẹ rọ uyoyou dhesẹ via.” (Gal. 5:6) Rekọ re ohwo ọ yawo fikinọ ọ gwọlọ jọ otọ Uzi na hayo re o ru ei fikinọ o gba riẹ họ nọ o re ru ere re Jihova ọ sae jẹe rehọ, u dhesẹ nọ ohwo o wo ẹrọwọ họ.
11 Dede nọ eme nọ i je do na yọ uzẹme he, i gbe je kpokpo ahwo Ju nọ e rọwo udu ghele. Fikiere, ekpako na a tẹ hrẹ Pọl nọ: “Ma wo ezae ene jọ nọ a rọ iroro obọrai ya eyaa kẹ Ọghẹnẹ. Rehọ ezae nana kugbe oma re whọ nyai voro omara gbe oma ezae na jẹ hwosa araha rai, re a nware eto uzou rai no. Ohwo kpobi ọ vẹ te riẹ nọ eme nọ a bi yo kpahe owhẹ na ọrue, gbe nọ who bi ru eware kpatiẹ, je bi koko Uzi na re.”—Iruẹru 21:23, 24.
12 Pọl ọ sai roro nọ orọnikọ ẹme nọ o bi do kpahe iẹe na họ ẹbẹbẹ na ha, rekọ ẹbẹbẹ na họ ajọwha nọ ahwo Ju nọ a rọwo a wo kẹ Uzi Mosis. Rekọ o ru lele ohrẹ nọ a kẹ riẹ na, nọ orọnọ o wọso izi Ọghẹnẹ hẹ na. Ọ kaki kere vẹre nọ: “Rọkẹ enọ e rrọ otọ uzi, me ru omamẹ wọhọ ọnọ ọ rrọ otọ uzi, dede nọ mẹ rrọ otọ uzi hi, re mẹ sai wo enọ e rrọ otọ uzi tobọ.” (1 Kọr. 9:20) Evaọ onana, Pọl ọ rọwo kugbe ekpako obọ Jerusalẹm na wọhọ “ọnọ ọ rrọ otọ uzi.” Pọl ọ rọ ere fi oriruo hotọ kẹ omai re ma ru lele oware nọ ekpako ukoko a be ta, orọnikọ ma re ru onọ ma roro ho.—Hib. 13:17.
Ẹme Iru 22:16 nọ a ru vẹ evaọ nwtsty
a te rọ izieraha ra rọvrẹ owhẹ ẹkwoma odẹ riẹ nọ who re se: Hayo “a te rọ izieraha ra rọvrẹ owhẹ nọ who te se odẹ riẹ.” Nọ ohwo o te se odẹ Jesu a rẹ rọ rehọ izieraha riẹ rọvrẹ riẹ orọnikọ nọ ọ tẹ họ ame he. Re a ru ere o gwọlọ nọ ohwo o re fi ẹrọwọ họ Jesu jẹ rọ iruo nọ o re ru ro dhesẹ iẹe via.—Iru 10:43; Jem 2:14, 18.
Ẹme nọ A re Ru Ovavo
Kọ O Gba Ileleikristi Họ re A Koko Uzi Ẹdijala Na?
Nọ orọnọ Jesu o ru Uzi na gba na, kọ o gba Ileleikristi họ re a koko Uzi Ẹdijala na? Ẹzi ọfuafo ọ wọ Pọl ukọ na kere nọ: “Fikiere, wha kẹ ohwo ọvo uvẹ hẹ re ọ rehọ owhai gu ẹdhọ fiki oware nọ wha be re jẹ be da, hayo fiki eruo ehaa jọ hayo ehaa ọvẹre ọkpokpọ hayo ekoko ẹdijala. Eware yena yọ uwoho eware nọ e be tha, rekọ Kristi họ uzedhe oware na.”—Ahwo Kọlọsi 2:16, 17.
Eme yena i dhesẹ nọ oware nọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ idibo riẹ a re ru evaọ ẹdijala u nwene no. Fikieme o rọ rrọ ere? Fikinọ Ileleikristi a rrọ otọ uzi okpokpọ, koyehọ “uzi Kristi na.” (Ahwo Galesha 6:2) Uzi Mosis nọ a kake kẹ emọ Izrẹl na u kuhọ nọ uwhu Jesu u ru ei gba no. (Ahwo Rom 10:4; Ahwo Ẹfisọs 2:15) Kọ uzi Ẹdijala na u kuhọ no re? Ee. Nọ Pọl ọ ta nọ “a si omai no otọ Uzi na no,” ọ tẹ ta ẹme te uzi jọ evaọ Izi Ikpe na. (Ahwo Rom 7:6, 7) Fikiere, Izi Ikpe na te orọ Ẹdijala na e rrọ usu Izi nọ i kuhọ no na. Nọ o rrọ ere na, o rrọ ọgbahọ họ re Ileleikristi a koko Uzi Ẹdijala.
A sae rọ oriruo nana dhesẹ enwene nọ ọ rrọ izi nọ emọ Izrẹl a je koko gbe enọ Ileleikristi a bi koko enẹna: Orẹwho o sai nwene izi riẹ. Nọ a te fi izi ekpokpọ na họ no, ahwo ẹwho na a re gbe koko izi anwae na ha. O tẹ make rọnọ izi ekpokpọ na jọ e dina tho izi anwae na jọ, efa nọ e riẹ e sai wo ohẹriẹ. Fikiere o gwọlọ nọ ohwo ọ rẹ rọ oma totọ wuhrẹ izi ekpokpọ na re ọ riẹ ai ziezi. U te no ere no, ohwo nọ o re yo ẹme ọ rẹ daoma re ọ riẹ okenọ izi ekpokpọ na i ro mu iruo họ.
Epọvo na re, Jihova ọ kẹ emọ Izrẹl izi nọ i bu vi egba ezeza (600) nọ izi ikpe na e rrọ eva re. Izi nana jọ i kugbe izi emamọ uruemu, idhe-idhe, ugboma na, gbe uzi Ẹdijala. Rekọ Jesu ọ ta nọ ilele riẹ nọ a rọ ẹzi wholo na a ti ru “orẹwho” okpokpọ via. (Matiu 21:43) Muhọ no 33 C.E. vrẹ, orẹwho nana u wo “izi” ekpokpọ nọ e roma hwa izi ivẹ—uyoyou Ọghẹnẹ gbe uyoyou ọrivẹ. (Matiu 22:36-40) Dede nọ “uzi Kristi na” u kugbe ehrẹ nọ i dina tho Uzi nọ a kẹ emọ Izrẹl na, u fo re ma riẹ nọ izi na jọ i wo ohẹriẹ yọ o gbẹ gwọlọ nọ ma re du koko ejọ dede he. Uzi Ẹdijala na o rrọ usu izi nọ ma re du koko ho na.
ỌVO 14-20
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | IRUẸRU IKỌ 23-24
“A Se Rie Amara-Ọraha gbe Ọnọ Ọ be Bẹbẹ Ahwo Họ re A Kpareso Egọmeti”
bt 191 ¶5-6
“Kru Udu Ga!”
5 Ẹruoke a rọ kẹ Pọl ohrẹ nana. Okiokiọ riẹ ezae 40 ahwo Ju a tẹ “lẹlẹ gba ẹgwae je duwu omarai iyei nọ a rẹ re emu hayo da oware ovo ho bẹsenọ a re kpe Pọl no.” Ẹgwae nana nọ a jọ duwu omarai iyei na u dhesẹ nọ Pọl nọ a gwọlọ kpe na o rrọ ae oja gaga. A rehọ e riẹ wọhọ nọ otẹrọnọ omaa rai na u kie whra, ukuhọ riẹ oware uyoma o rẹ via kẹ ae wọhọ ahwo nọ a bọwo ehao. (Iruẹru 23:12-15) Ozerẹ okpehru na gbe ekpako na a whobọhọ omaa na re a rehọ Pọl ziọ obọ Sanhẹdrin re a nọe enọ wọhọ ẹsenọ a gwọlọ riẹ uzẹme ẹme na. Rekọ ọrue o rrọ keme a be gwọlọ epanọ a rẹ rọ vabọ tu Pọl re a kpei.
6 Nọ ọmọ-oniọvo Pọl o yo kpahe omaa na, ọ tẹ vuẹ Pọl. Pọl omariẹ ọ tẹ ta kẹe nọ ọ nyae vuẹ omọvo oletu ogbaẹmo Rom nọ a re se Klọdiọs Lisias. (Iruẹru 23:16-22) Eva izoge nọ e wọhọ ọmọ-oniọvo Pọl nọ a fodẹ odẹ riẹ hẹ na e rẹ were Jihova gaga, keme a be rọ ewoma idibo Ọghẹnẹ karo je ru oware nọ ẹgba rai o te rọ tha iruo Uvie na uke ababọ ozọ.
bt 192 ¶10
“Kru Udu Ga!”
10 Evaọ obọ Sisaria nọ Pọl ọ jọ, a je “rou rie evaọ uwou-ovie Herọd” bẹsenọ enọ e bọwo riẹ ota na a re no obọ Jerusalẹm ze. (Iruẹru 23:35) Nọ edẹ isoi e vrẹ no, Ananayas Ozerẹ Okpehru na, ọtota nọ a re se Tẹtulọs, gbe utu ekpako na jọ a tẹ nyaze. Tẹtulọs ọ tẹ kaki jiri Fẹliks ọba na rọkẹ eware nọ o bi ru kẹ ahwo Ju, ẹsẹjọhọ o ru oyena rọ dẹ orro họ iẹe oma re ọ sae rọ emamọ ubiẹro ro rri ei. Kẹsena nọ Tẹtulọs o mu ẹme nọ ọ rrọ otọ na họ, o te se Pọl “amara-ọraha, nọ ọ be bẹbẹ ahwo Ju evaọ oria kpobi họ re a kpareso egọmeti, ọ tẹ jẹ rrọ ọnọ ọ be kobaro kẹ ẹko-egagọ oyoma ahwo Nazarẹt na. Yọ ọ jẹ gwọlọ zue etẹmpol na re, fikiere ma te mu ei.” Ahwo Ju nọ a kiọkọ a te “ku unu rai gbei be ta nọ eware nana ginọ uzẹme.” (Iruẹru 24:5, 6, 9) Eware nọ a rọ bọwo iẹe ota inọ ọ be bẹbẹ ahwo họ re a kpareso na, ọ be kobaro kẹ ẹko egagọ jọ, gbe nọ ọ gwọlọ zue etẹmpol na, yọ eware nọ a re ro bruoziẹ uwhu kpe ohwo.
bt 193-194 ¶13-14
“Kru Udu Ga!”
13 Pọl o fi emamọ oriruo hotọ kẹ omai nọ a tẹ rehọ omai ziọ aro ahwo egọmeti fiki egagọ mai jẹ bọwo omai ota inọ ma be bẹbẹ ahwo họ re a wọso hayo kpareso egọmeti, gbe nọ ma rrọ “utu ẹko egagọ oyoma.” Pọl o jiri ọba na ujiro unu hu wọhọ epanọ Tẹtulọs o ru na. Pọl ọ rọ udu kpotọ jẹ kẹe adhẹẹ. Ọ tẹ rọ onaa avọ areghẹ gu ẹkẹ unu riẹ je se isẹri vevẹ. Pọl ọ ta nọ “ahwo Ju jọ . . . nọ a no ubrotọ Esia ze” nọ e bọwo riẹ ota inọ o bi gbe etẹmpol na ku na a rrọ etẹe he yọ u fo nọ a rẹ jariẹ re a jọ iraro riẹ ta eme nọ a gu fihọ iẹe uzou na.—Iruẹru 24:18, 19.
14 Mai woma na, Pọl o se isẹri uzẹme kpahe eware nọ ọ rọwo. Ọ ta oware nọ ọ rọwo kpahe ẹkparomatha na ududu, nọ o wha riẹ ze nọ ozighi ọ rọ ruọ udevie ogbẹgwae Sanhẹdrin na. (Iruẹru 23:6-10) Nọ Pọl o je gu ẹkẹ-unu riẹ, ọ ta kpahe ẹruore ẹkparomatha na gaga. Fikieme? Fikinọ o je se isẹri kpahe Jesu gbe ẹkparomatha riẹ nọ ahwo nọ a mukpahe iẹe na a rọwo ho. (Iruẹru 26:6-8, 22, 23) Ẹhẹ, keme ẹme ẹkparomatha nọ u kugbe ẹrọwọ nọ a re fihọ Jesu gbe ẹkparomatha riẹ họ ẹme nọ ọ jọ otọ na.
Romatotọ Kiẹ Eware Aghae Via
Ẹme Iru 23:6 nọ a ru vẹ evaọ nwtsty
mẹ yọ ohwo Farisi: Ahwo jọ nọ a jọ evaọ udevie ogbotu na a riẹ Pọl. (Iru 22:5) Nọ o se omariẹ ohwo Farisi na, a hae te riẹ nọ o bi dhesẹ nọ ọyomariẹ yọ ọmotọ wọhọ ae omarai re. Nọ orọnọ ahwo Farisi Sanhẹdrin na a riẹ nọ o zihe ruọ Oleleikristi no na, a hae riẹ nọ orọnikọ Pọl o bi mu dhesẹ oma riẹ hẹ. Rekọ evaọ onana, ohwo Farisi nọ Pọl o se omariẹ na o sai je dhesẹ nọ; Pọl o dhesẹ omariẹ fihọ ohwo Farisi ukpenọ o re dhesẹ omariẹ fihọ ohwo Sadusi keme avọ ahwo Farisi a wo ẹrọwọ ọvona kpahe ẹkparomatha na. Pọl o dhesẹ omariẹ ere re ọ sai mu ẹme họ kugbe ahwo Farisi nọ a jọ etẹẹ na. O je rẹro nọ o te fi ẹme nana họ otọ o te lẹliẹ ahwo ogbẹgwae Sanhẹdrin na jọ rri ei aro jẹ rọwo ẹme riẹ na, yọ ere o ginẹ via. (Iru 23:7-9) Ẹme nọ Pọl ọ ta evaọ Iruẹru Ikọ 23:6 na ọ rọwokugbe oghẹrẹ nọ o dhesẹ omariẹ nọ ọ jọ aro Agripa Ovie na. (Iru 26:5) Yọ evaọ okenọ Pọl ọ jọ Rom nọ o je kere se Ileleikristi nọ e jọ obọ Filipai, ọ wariẹ se omariẹ ohwo Farisi. (Fil 3:5) Ere ọvona a dhesẹ Ileleikristi efa nọ e jọ ahwo Farisi vẹre evaọ Iruẹru Ikọ 15:5.—Rri ẹme Iru 15:5 nọ a ru vẹ.
Ẹme Iru 24:24 nọ a ru vẹ evaọ nwtsty
Drusila: Ọmọ avọ esa Herọd Agripa I nọ a fodẹ evaọ Iruẹru Ikọ 12:1, ọye họ ọmọtẹ ọmaha evaọ usu rai. A yẹ riẹ evaọ oware wọhọ 38 C.E. yọ ọ jọ oniọvo Agripa II gbe Benaisi. (Rri ẹme Iru 25:13 nọ a ru vẹ gbe oria Otofa Eme Ebaibol, “Herọd.”) Fẹliks Ọba na họ ọzae avọ ivẹ riẹ. Ovie Siria nọ a re se Azizus ọrọ Emesa ọ kake rehọ iẹe, rekọ ọ tẹ se iẹe nyae rehọ Fẹliks evaọ ukpe 54 C.E. hayo nọ ọ gbẹ jọ ikpe 16. O wọhọ nọ ọ jariẹ evaọ okenọ Pọl avọ Fẹliks a jẹ ta ẹme “kpahe ẹrẹreokie, oma-onyẹ, gbe ẹdhoguo nọ ọ be tha na.” (Iru 24:25) Nọ Fẹliks ọ rehọ esuo na kẹ Fẹstọs, ọ nyase Pọl ba uwou-odi fikinọ “ọ gwọlọ nọ eva riẹ e were ahwo Ju,” yọ ahwo jọ a bi roro nọ o ru ere re eva e sae were aye ọboba riẹ nọ ọ jọ ohwo Ju.—Iru 24:27.
ỌVO 21-27
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | IRUẸRU IKỌ 25-26
“Pọl Ọ Kpare Ẹdhọ Riẹ Bru Siza Kẹsena O te Se Isẹri Kẹ Herọd Agripa Ovie Na”
bt 198 ¶6
“Mẹ Kpare Ẹdhọ Mẹ Bru Siza!”
6 Eva nọ Fẹstọs ọ jẹ gwọlọ ru were ahwo Ju na o hae te wha uye se Pọl. Rekọ Pọl ọ tẹ rehọ udu nọ o wo wọhọ ọmotọ Rom ro fiobọhọ kẹ omariẹ. Ọ vuẹ Fẹstọs nọ: “Aro akaba oziẹobro Siza me dikihẹ na, oria nọ u fo nọ a rẹ jọ gu omẹ ẹdhọ. Me ru ahwo Ju na oware ovo thọ họ, wọhọ epanọ whẹ omara whọ be ruẹ vevẹ na. . . . Mẹ kpare ẹdhọ mẹ bru Siza!” Nọ ohwo ọ tẹ kpare ẹdhọ riẹ no a re gbe nwene iei hi. Fẹstọs ọ tẹ ta nọ: “Whọ kpare ẹdhọ ra bru Siza no; who ti kpobọ Siza.” (Iruẹru 25:10-12) Nọ Pọl o tu ẹdhọ riẹ se osu nọ ọ mai kpehru na, o fi oriruo hotọ kẹ Ileleikristi nẹnẹ. Nọ ahwo nọ a be wọso omai a tẹ be “rehọ izi gba ẹguae ọraha,” Isẹri Jihova a rẹ rehọ udu nọ a wo ro tu ẹdhọ rai re a sae gbẹ ta usi uwoma na.—Ol. 94:20.
bt 198-201 ¶10-16
“Mẹ Kpare Ẹdhọ Mẹ Bru Siza!”
10 Pọl ọ nabi yere Agripa Ovie na gaga rọkẹ uvẹ nọ ọ kẹ riẹ re o gu ẹkẹ-unu riẹ, jẹ ta nọ ovie na ọ riẹ iruemu ahwo Ju kpobi gbe eware avro sa-sa nọ e rrọ udevie ahwo Ju. Kẹsena Pọl o te gbiku oghẹrẹ uzuazọ nọ o je yeri vẹre inọ: “Me yeri uzuazọ ohwo Farisi, ẹko-egagọ mai nọ a rẹ jọ lele uzi te oka.” (Iruẹru 26:5) Fikinọ Pọl yọ ohwo Farisi, o je rẹro ẹtha Mesaya na. Rekọ nọ o zihe ruọ Oleleikristi no na, ọ tẹ gbaudu ta vevẹ nọ Jesu Kristi họ Mesaya nọ a je rẹro riẹ na. Onana yọ oware nọ ọyomariẹ avọ ahwo nọ a bọwo riẹ ota na a gbẹ rọwo—koyehọ, a je rẹro orugba eyaa nọ Ọghẹnẹ ọ ya kẹ esẹ-ode rai—oye a be rọ rehọ Pọl gu ẹdhọ na. Onana o whariẹ ze nọ Agripa o ro kpe ezọ riẹ fihọ kẹ ẹme nọ Pọl ọ te ta na.
11 Pọl ọ ta kpahe uzuazọ nọ o je yeri vẹre nọ o je ro kpokpo Ileleikristi toka inọ: “Rọkẹ omẹ, u mu omẹ ẹro vẹre inọ u fo re mẹ rọ edhere kpobi wọso odẹ Jesu ohwo Nazarẹt na . . . Yọ fikinọ eva rai e jẹ dha omẹ gaga, mẹ tubẹ nya kpohọ ewho efa re me kpokpo ae.” (Iruẹru 26:9-11) Orọnikọ Pọl o je bru okpa họ ẹme na ha. Ahwo buobu a riẹ epanọ ọ jẹ họre Ileleikristi te. (Gal. 1:13, 23) Agripa ọ sai roro nọ, ‘Kọ eme o nwene oghẹrẹ ohwo otiọye?’
12 Eme efa nọ Pọl ọ ta e kuyo onọ yena: “Nọ me je ru eware nana, ẹdẹjọ mẹ tẹ jọ edhere je kpobọ Damaskọs avọ udu nọ ilori izerẹ na a kẹ omẹ, nọ mẹ jọ edhere na evaọ udevie uvo, O Ovie, elo jọ nọ ọ ga vi ọrọ ọre na o te lo no obọ ehru ze wariẹ omẹ họ gbe enọ ma gbẹ jọ usu. Nọ mai kpobi ma kie fihọ otọ no, me te yo urru jọ nọ o rehọ ẹvẹrẹ Hibru ta kẹ omẹ nọ: ‘Sọl, Sọl, fikieme who bi ro kpokpo omẹ? Ekpọ esiọsiọle nọ whọ be rọ owọ fa na o be nwa owhẹ oma.’ Rekọ mẹ tẹ nọ inọ: ‘Whẹ yọ ono, Olori?’ Olori na ọ tẹ ta nọ: ‘Mẹ yọ Jesu, ọnọ who bi kpokpo na.’”—Iruẹru 26:12-15.
13 Taure eware nana e tẹ te via, Pọl ọ jẹ rehọ owọ fa “ekpọ esiọsiọle” wọhọ odẹme. Wọhọ epanọ erao nọ e wha owha a rẹ nwa oma nọ a tẹ rọ owọ fa ire esiọsiọle na, ere ọvona Pọl ọ nwa omobọriẹ oma fikinọ ọ jẹ whaha oware nọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ ru. Nọ Jesu nọ ọ kparoma no na ọ romavia kẹ Pọl evaọ edhere Damaskọs na, u ru nọ Pọl nọ o wo eva iyoma ha na nọ a su thọ no na o ro nwene iroro riẹ.—Jọn 16:1, 2.
14 Pọl o gine nwene uzuazọ riẹ kpata kpata. Ọ ta kẹ Agripa nọ: “Mẹ ghẹmeeyo kẹ ọnọ ọ romavia kẹ omẹ no obọ odhiwu ze na ha, mẹ tẹ kake rọ ovuẹ na se ahwo nọ a rrọ Damaskọs, kẹsena mẹ tẹ nya bru ahwo nọ a rrọ Jerusalẹm, gbe ewho Judia soso, je ro se ahwo erẹwho na, inọ a kurẹriẹ je bru Ọghẹnẹ ze ẹkwoma eruo eware nọ i re dhesẹ ekurẹriẹ.” (Iruẹru 26:19, 20) Anwọ ikpe buobu, Pọl o bi ro ru oware nọ Jesu o vi rie nọ o ru evaọ ẹdẹ nọ ọ rọ roma via kẹe. Eme o no rie ze? Ahwo buobu nọ a gaviezọ kẹ usi uwoma Pọl a nwene no uzuazọ uyoma nọ a je yeri, je kurẹriẹ bru Ọghẹnẹ ze. Ahwo otiọye na a te zihe ruọ emamọ ahwo nọ a bi koko izi je yoẹme.
15 Eware iwoma nana kpobi e were ahwo Ju nọ a be wọso Pọl na ha. Pọl ọ ta nọ: “Fiki onana ahwo Ju na a ro kru omẹ evaọ etẹmpol na jẹ gwọlọ nọ a re kpe omẹ no. Rekọ fikinọ Ọghẹnẹ o bi fiobọhọ kẹ omẹ, mẹ ruabọhọ bi se isẹri rite inẹnẹ na rọkẹ ahwo esese gbe ilogbo, yọ eware nọ Eruẹaro na gbe Mosis a ta nọ e te via mẹ be ta.”—Iruẹru 26:21, 22.
16 Mai Ileleikristi ma rẹ “ruẹrẹ oma kpahe ẹsikpobi re [ma] ta ẹkẹ-unu” mai kpahe eware nọ ma rọwo. (1 Pita 3:15) Nọ ma tẹ be ta ẹme kẹ iguẹdhọ hayo isu kpahe eware nọ ma rọwo, ma rẹ rọ aro kele onaa nọ Pọl o je ro lele Agripa avọ Fẹstọs ta ẹme na. Ma sae ta eme nọ i re duobọte udu ahwo egọmeti nọ ma tẹ rọ areghẹ gbiku epanọ eware nọ ma jọ Ebaibol wuhrẹ i bi ro fiobọhọ kẹ omai nwene uzuazọ mai gbe uzuazọ ahwo nọ a gaviezọ kẹ ovuẹ mai.
bt 202 ¶18
“Mẹ Kpare Ẹdhọ Mẹ Bru Siza!”
18 Rekọ Pọl ọ tẹ ta kẹ ọba na nọ: “Iroro mẹ e gba, Fẹstọs Oride na, eme nọ mẹ be ta na eme uzẹme e tẹ jẹ rrọ erọ iroro egbagba. Evaọ uzẹme, ovie na nọ me bi lele ta ẹme ududu na ọ riẹ kpahe eware nana ziezi . . . Agripa Ovie, kọ whọ rọwo eme Eruẹaro na? Mẹ riẹ nọ whọ rọwo. Rekọ Agripa ọ tẹ ta kẹ Pọl nọ: “Uviemenẹ whọ te ta omẹ kurẹriẹ zihe ruọ Oleleikristi no.” (Iruẹru 26:25-28) Te eme yena i no rie eva ze hayo i no rie ze he, o rrọ vevẹ inọ eme Pọl na i duobọte ovie na udu gaga.
Romatotọ Kiẹ Eware Aghae Via
Ẹme Iru 26:14 nọ a ru vẹ evaọ nwtsty
Ekpọ esiọsiọle nọ whọ be rọ owọ fa: Ọkpọ ọsiọsiọle yọ ọkpọ nọ ẹroro riẹ ọ rrọ piọpiọpiọ nọ a re ro su arao. (Ibr 3:31) Ẹme na “ekpọ esiọsọle nọ a be rọ awọ fa” yọ ohare nọ a rẹ jọ ebe Griki ruẹ. A rehọ ẹme na be rọ owọ fa ọkpọ ọsiọsiọle na no oriruo oware jọ ze, oware nọ eruẹ nọ o re yoẹme he o re ru, ọ rẹ rọ owọ fa ọkpọ nọ a bi ro su ei, ọ vẹ be rọ ere nwa oma riẹ oma. Enwenọ ere Sọl o je ru re o te ti zihe ruọ Oleleikristi. Nọ Pọl ọ jẹ họre ilele Jesu nọ Jihova ọ be tha uke na, ọ jẹ wha enwoma se omariẹ. (Wawo Iru 5:38, 39; 1Ti 1:13, 14.) A jọ Ọtausiuwoma 12:11 evaọ New World Translation fodẹ “ekpọ esiọsọle nọ a re ro su iruẹ” wọhọ odẹme nọ a rọ ta kpahe eme ohwo owareghẹ nọ e rẹ wọ ohwo fi ohrẹ họ iruo.
Otofa eme Ebaibol nwt
Ọkpọ ọsiọsiọle. Ọkpọ othethei nọ o wo ẹroro ọsiọsiọle nọ ewhẹrẹ a rẹ rọ kpọ arao. A rehọ ọkpọ ọsiọsiọle ro dhesẹ eme ohwo owareghẹ nọ i re ru ohwo nọ o yo rai fi ohrẹ areghẹ họ iruo. A rehọ ẹme na ‘be rọ owọ fa ọkpọ ọsiọsiọle na’ no oriruo oware jọ ze, oware nọ eruẹ nọ o re yoẹme he o re ru, ọ rẹ rọ owọ fa ọkpọ nọ a bi ro su ei, ọ vẹ be rọ ere nwa oma riẹ oma.—Iru 26:14; Ibr 3:31.
Fi Obọ Họ Kẹ Amọfa Jẹ Ovuẹ Uvie Na Rehọ
14 Pọl ọ riẹ nnọ odẹ ọvo Agripa ọ rọ rrọ ohwo Ju. Re ọ ruẹsi ru udu Agripa lọhọ fiki eriariẹ egagọ ahwo Ju nọ o wo, Pọl ọ tẹ ta nnọ usi uwoma ota riẹ u kie kpahe “oware ofa ha rekọ ajokpa onọ eruẹaro avọ Mosis a ta nọ e rẹ te via” kpahe uwhu gbe ekparomatha Mesaya na. (Iruẹru 26:22, 23) Nọ ọ rẹriẹ ovao ku Agripa, Pọl ọ tẹ nọe nọ: “Agripa ovie, whọ rọwo eruẹaro na?” Agripa ọ gbẹ riẹ onọ ọ rẹ ta ha. Ọ tẹ ta nọ ọ rọwo eruẹaro na ha, kiyọ odẹ riẹ wọhọ ohwo egagọ Ju o te raha no. Rekọ ọ tẹ rọwo kugbe ẹme Pọl na, kiyọ ọ jọ iraro ahwo na kpobi ruọ abọ ukọ na no, yọ o rrọ ọza kẹe inọ a ti sei Oleleikristi. Avọ areghẹ, Pọl ọvo ọ tẹ za onọ na, inọ: ‘Mẹ riẹ nọ whọ rọwo.’ Eme udu Agripa o wọ riẹ kpahe? Ọ ta nọ: ‘U bi ti lehie re who te ru omẹ họ ohwo Kristi hi.’ (Iruẹru 26:27, 28) Dede nọ Agripa o zihe ruọ Oleleikristi hi, u muẹro inọ ovuẹ Pọl na u duobọ tei udu.—Ahwo Hibru 4:12.
ỌVO 28–AVA 3
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA | IRUẸRU IKỌ 27-28
“Pọl Ọ Ruọ Okọ Kpohọ Rom”
bt 208 ¶15
“Ohwo Ọvo O ti Whu Hu”
15 O sae jọnọ Pọl o je se isẹri kẹ ahwo buobu nọ a jọ okọ na kpahe ẹruore “eyaa nọ Ọghẹnẹ ọ ya.” (Iruẹru 26:6; Kọl. 1:5) Yọ nọ okọ u zue ai no na, Pọl ọ sae kẹ ahwo na ẹruore nọ a gwọlọ evaọ okioke yena. Ọ ta nọ: “Aso nana ukọ-odhiwu Ọghẹnẹ nọ o wo omẹ . . . , ọ tẹ ta nọ, ‘Ozọ u mu owhẹ hẹ, Pọl. Who ti dikihẹ aro Siza hrọ, yọ rri! Ọghẹnẹ ọ be rọ fiki ra siwi ahwo kpobi nọ a rrọ okọ na kugbe owhẹ.’” Pọl ọ tuduhọ ai awọ inọ: “Fikiere wha kru udu ga, ezae, keme me fievahọ Ọghẹnẹ inọ o te via epanọ ọ ta kẹ omẹ na. Rekọ okọ na o ti zue omai kẹle ukoliko jọ.”—Iruẹru 27:23-26.
bt 209 ¶18
“Ohwo Ọvo O ti Whu Hu”
18 Enọ e jọ eva okọ na kpobi a ya kpahe ukoliko Mọlta nọ o rrọ ovatha-ọre Sicily. (Rri ẹkpẹti na “Mọlta—Diẹse?”) Ahwo ukoliko na nọ a be jẹ ẹvẹrẹ ọfa na “a dhesẹ uwowou” evaọ edhere ologbo. (Iruẹru 28:2) A koko erae fihọ kẹ erara nana nọ e ya kpahe no na fiki oma rai nọ o vo gbe ekpahe nọ i je kpe ai. Erae na i ru oma rai sasa dede nọ oria kpobi o jọ dhedhẹ yọ oso ọ jẹ rrọ. Onana o whariẹ ze nọ a rọ ruẹ iruo igbunu jọ.
bt 210 ¶21
“Ohwo Ọvo O ti Whu Hu”
21 Osu jọ nọ o wo idhu buobu nọ a re se Pọbliọs ọ be ria kẹle etẹe. O sae jọnọ ọ jọ osu ogbaemo Rom evaọ Mọlta. Luk o dhesẹ i rie wọhọ “osu ukoliko na,” nwanọ ọkpọ odẹ yena a jọ ekere ivẹ mọlta ruẹ. Ọ rẹrote Pọl gbe ahwo nọ a gbẹ jọ okọ na edẹ esa soso. Rekọ oma o ga ọsẹ Pọbliọs ho. Luk o gbiku epanọ ẹyao na ọ jọ. O kere nọ ọzae na “o kiẹzẹ ehwa nọ ọ be mọ ifiva je bi ku eva” ro dhesẹ uzedhe ẹyao nọ ọ be da ọzae na. Pọl ọ tẹ lẹ jẹ rọ abọ kpahe ọzae na, oma riẹ o tẹ ga. Fikinọ oware nọ o via na u gbe ahwo na unu, a tẹ rehọ ahwo rai nọ a jẹ mọ kpobi ze re o siwi ai, yọ a jẹ rehọ ekẹ buobu se amọ Pọl re a sae rọ rẹrote omarai.—Iruẹru 28:7-10.
bt 213 ¶10
‘O Se Isẹri Ziezi’
10 Nọ Pọl avọ ahwo nọ a gbe kpohọ erẹ na a te Rọm no, a tẹ “kẹ Pọl uvẹ re ọye ọvo ọ rria uwou avọ osoja nọ o bi rou rie.” (Iruẹru 28:16) Re enọ a mu a gbẹ dhẹ vabọ họ, a jẹ hae rọ ogbregba kare ohwo nọ a mu na kugbe ọnọ o bi rou rie na. O make rọ ere na, fikinọ Pọl yọ Ọtausiuwoma Uvie na, ogbregba nọ a rọ kare iẹe o sai di enu riẹ hẹ. Fikiere, nọ Pọl o serihọ edẹ esa no re oma riẹ o ga fiki erẹ nọ a no ze na no, o te se isu ahwo Ju nọ e rrọ Rom kokohọ re o dhesẹ oma kẹ ai je sisẹri kẹ ae.
Romatotọ Kiẹ Eware Aghae Via
Ẹme Iru 27:9 nọ a ru vẹ evaọ nwtsty
emuọriọ-seba ọrọ Ẹdẹ Omavoro na: Hayo “emuọriọ-seba Ẹdẹ Omavoro na.” Otọ riẹ gheghe họ, “emuọriọ-seba na.” Ẹme Griki nọ a rọ fa “emuọriọ-seba na,” u dhesẹ emuoriọ-seba nọ a juzi riẹ evaọ otọ Uzi Mosis na ọvo, koyehọ emuọriọ-seba evaọ Ẹdẹ Omavoro nọ a je ru ẹsiẹvo ẹkpukpe, onọ a re je se Yom Kippur (Evaọ Hibru, yohm hak·kip·pu·rimʹ, “ẹdẹ nọ a re ro ruru eware.”) (Ize 16:29-31; 23:26-32; Ik 29:7; rri Otafa Eme Ebaibol, “Ẹdẹ Omavoro.”) Ẹme na “mu oma rai imu” nọ a rẹ ta evaọ Ẹdẹ Omavoro na, a re wo otoriẹ riẹ wọhọ epanọ ohwo ọ rẹ gbọ omariẹ, onọ u kugbe emuọriọ-ọseba. (Ize 16:29) Ẹme na “oke emuọriọ-seba” nọ a kere fihọ Iruẹru Ikọ 27:9 na, u dhesẹ nọ oware nọ a jẹ rọ gbọ omarai evaọ Ẹdẹ Omavoro na họ emuọriọ-seba. Oke emuọriọ-seba ọrọ Ẹdẹ Omavoro na u re kie fihọ urere Azie hayo emuhọ Akpe.
Ẹme Iru 28:11 nọ a ru vẹ evaọ nwtsty
Emọ Zus: Wọhọ epanọ ebe iku esia Griki avọ Rom e ta, “Emọ Zus” (Evaọ Griki, Di·oʹskou·roi) họ Castor avọ Pollux, ejime emezae ọghẹnẹ Zus (Jupiter) avọ Aye Ovie Spartan nọ a re se Leda. Yọ a jẹ hae ta nọ ae a rẹ thọ ibiekọ, gbe nọ a wo ogaga nọ a rẹ rọ thọ ahwo nọ a bi biekọ evaọ abade nọ ẹvohẹ ọgaga ọ rrọ. Iku nana nọ i kugbe eme nọ a kere fihọ okọ na, o kẹ imuẹro efa inọ ohwo nọ o kere eware nana ọ jariẹ oke nọ eware na e rọ via.