Eria Ekiakiẹ Rọkẹ Obe Ewuhrẹ Uzuazọ Oleleikristi gbe Usi Uwoma Ota Mai
© 2024 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
AHRẸ 1-7
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA OLEZI 57-59
Jihova Ọ rẹ Raha Omaa Ahwo nọ A be Wọso Idibo Riẹ
“Rite Oria nọ O Mai Thabọ Evaọ Otọakpọ Na”
14 Stivin o se isẹri ududu taure ewegrẹ riẹ a te ti kpei no. (Iruẹru 6:5; 7:54-60) Nọ “ukpokpoma ulogbo” u te ukoko na, ilele na kpobi e tẹ vahabọ ruọ Judia gbe Sameria, u te no ikọ na no. Rekọ oyena o lẹliẹ iruo usi uwoma ota na serihọ họ. Filip o kpobọ Sameria, “o te mu ae họ ẹta kẹ kpahe Kristi,” yọ emamọ oware u no rie ze. (Iruẹru 8:1-8, 14, 15, 25) U te no ere no, Ebaibol na ọ ta nọ: “Ilele na nọ e vahabọ fiki ukpokpoma nọ u du lahwe evaọ okenọ a ro kpe Stivin na a te ugbo obọ Fonisia, Saiprọs, gbe Antiọk, rekọ ahwo Ju ọvo a jẹ ta ẹme Ọghẹnẹ kẹ. Rekọ ezae jọ evaọ usu rai i no Saiprọs gbe Sairini ziọ obọ Antiọk a te mu ẹme họ ẹta kẹ ahwo nọ a be jẹ Griki, bi whowho usi uwoma orọ Olori na Jesu.” (Iruẹru 11:19, 20) Evaọ oke yena, ukpokpoma na o lẹliẹ ovuẹ Uvie na te eria buobu.
15 Evaọ oke mai na, ọkpọ oware utioye na o via re evaọ Soviet Union. Evaọ etoke ikpe 1950, egọmeti o mu Isẹri Jihova idu buobu kpobọ Siberia. Fikinọ Isẹri Jihova na a jọ ewho sa-sa, u ru nọ usi uwoma na u je ro te eria buobu evaọ ẹkwotọ ọraragha yena. U wo oghẹrẹ ovo ho nọ Isẹri Jihova nọ i bu te ere a hae te rọ ruẹ ugho jẹ ofa te eria nọ i thabọ te emaele idu ezeza (6,000) nyae ta usi uwoma na! Rekọ egọmeti ọvo ọ wọ rai kpohọ eria sa-sa evaọ orẹwho na. Oniọvo jọ ọ ta nọ, “oware nọ Ọghẹnẹ o re ru na, ahwo egọmeti na ọvo a gbẹ edhere nọ idu ahwo buobu evaọ Siberia a ro wuhrẹ uzẹme na.”
Eware Aghae nọ Whọ Kiẹ Via
“Wha Dikihẹ Ga, Wha No Ẹta Ha”
16 Gbaemu nọ oware ovo u re gele owhẹ no egagọ Jihova ha. Devidi ovie na ọ ta nọ o you Jihova gaga. Ọ ta nọ: “Udu mẹ o rrọ kothi, O Ọghẹnẹ.” (Ol. 57:7) Jọ udu mai o jọ kothi re, re ma fi eva mai kpobi họ Jihova. (Se Olezi 112:7.) Ere udu Brọda Bob nọ ma ta ẹme te ẹsiẹ na o jọ. Nọ edọktọ na ọ vuẹe nọ, a ti fi azẹ họ etẹe fiki ariẹse he, ọ tẹ nwane vuẹ edọktọ na nọ ọ gwọlọ nọ a se azẹ fihọ iẹe oma vievie he. Ọ vuẹ edọktọ na nọ, a tẹ ta nọ a re se azẹ fihọ iẹe oma, ọ rẹ nwane kpama no ọspito na kpo. Uwhremu na, Bob ọ ta nọ, “Avro ọvo o jọ omẹ udu hu, yọ udu u je bru omẹ hẹ.”
17 Bob o dikihẹ ga kothi nọ odawọ na u tei oma keme taure o te ti kpobọ ọspito na, ọ vuẹ omobọ riẹ no vẹre inọ o re se azẹ fihọ oma ha. Oware jọ nọ o lẹliẹ e riẹ ta ere họ, ọ gwọlọ ru eva were Jihova. Ere ọvo ho, ọ jọ Ebaibol gbe ebe ukoko na se oware nọ Ọghẹnẹ ọ ta kpahe uzuazọ gbe azẹ. Oware ofa nọ u fiobọhọ kẹe kru ẹrọwọ riẹ họ, ọ riẹ nọ o te ru oware nọ Jihova ọ ta, eware e tẹ make nya oghẹrẹ jọ, ukuhọ riẹ, Jihova ọ te ghale iẹe. Ma sai kru udu mai ga ere nọ odawọ u te te omai.
AHRẸ 8-14
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA OLEZI 60-62
Jihova Ọ rẹ Thọ Omai, Rẹrote Omai, je Ru re Udu U Te Omai Otọ
it-2 1118 ¶7
Uwou Ukpehru
Nọ A tẹ be Rehọ iẹe Dhesẹ Oware. Ahwo nọ a fi ẹrọwọ họ Jihova, je bi yoẹme kẹe, Jihova ọ rẹ thọ ae, ọ rẹ nyase ae ba vievie he. Nwanọ ere Devidi ọso-ilezi na ọ so, inọ: “Whẹ [Jihova] họ oria adhẹzọ mẹ, uwou ukpehru ogaga nọ o rẹ thọ omẹ no obọ ọwegrẹ na.” (Ol 61:3) Ahwo nọ a riẹ otọ odẹ Jihova, nọ a fievahọ iẹe, jẹ be rọ eva rai kpobi gọe, oware ovo u re mu ai ozọ họ, keme Ebaibol ọ ta nọ: “Odẹ Jihova yọ uwou ukpehru ogaga. Eva riẹ ohwo okiẹrẹe ọ rẹ dhẹ ro o ve wo ọthọwẹ.”—Itẹ 18:10; je rri 1Sa 17:45-47.
it-2 1084 ¶8
Uwou-Udhu
A rehọ “uwou-udhu” dhesẹ oware ofa re evaọ eria sa-sa. Uwou-udhu nọ ohwo ọ bọ yọ oria nọ ọ rẹ jọ serihọ nọ uvo ogaga hayo oso o re jo tei hi. (Emu 18:1) Evaọ oke anwae, nọ ọrara ọ tẹ kpahe ohwo, nọ ohwo na ọ jẹ rehọ iẹe kpohọ uwou-udhu riẹ, o rẹ lẹliẹ ọrara na riẹ nọ o rri rie ghaghae, ọ tẹ jẹ gwọlọ rẹrotei. Fikiere nọ a jọ obe Eviavia 7:15 ta nọ Ọghẹnẹ ọ te “rehọ uwou-udhu riẹ ruru” ogbotu obuobu na, u bi dhesẹ epanọ Jihova ọ te rọ thọ idibo riẹ jẹ sẹro rai. (Ol 61:3, 4) Aizaya ọ ta kpahe eware nọ aye Ọghẹnẹ, koyehọ Zayọn ọ rẹ ruẹrẹ kpahe kẹ emezae nọ o ti yẹ. A ta kẹ aye na nọ: “Ru oria uwou-udhu ra kẹre vi epanọ o rrọ.” (Aiz 54:2) Oyena u dhesẹ nọ aye na ọ te rẹrote emọ riẹ ziezi.
Izi Ọghẹnẹ E Rrọ kẹ Erere Mai
14 Uzi Ọghẹnẹ u re dhe enwenwene he. Evaọ oke ẹvohẹ nọ ma be rria na, Jihova yọ utho ogaga nọ ọ be rria ribri. (Olezi 90:2) Ọ ta kpahe oma riẹ nọ: “Mẹ ỌNOWO na mẹ rẹ rẹriẹ hẹ.” (Malakae 3:6) A re fievahọ itee Ọghẹnẹ nọ a kere fihọ Ebaibol na riẹriẹriẹ—hẹrioma no iroro ahwo nọ i re dhe enwenwene na. (Jemis 1:17) Wọhọ oriruo, evaọ ikpe buobu, enọ i re wuhrẹ iroro gbe uruemu ohwo-akpọ a ta nọ a rẹ lọh’obọ yọrọ emọ, rekọ uwhremu na ejọ i nwene iroro rai a tẹ f’eva nnọ ohrẹ rai o thọ. Itee gbe ekpọvio ahwo-akpọ evaọ abọ nana i re kpo deghedeghe wọhọ ure ẹkẹ. Rekọ, Ẹme Jihova o re nwene he. Evaọ ikpe-udhusoi buobu na Ebaibol ọ kẹ izi no kpahe epanọ a rẹ rọ uyoyou yọrọ emọ. Pọl ukọ na o kere nọ: “Whai esẹ, wha kpọ emọ rai eva ha, rekọ wha ru ai re a yo ẹme je wuhrẹ ai orọ Ọnowo na.” (Ahwo Ẹfisọs 6:4) Ẹvẹ o rrọ omosasọ te re ma riẹ nọ ma sai fievahọ itee Jihova; i ti nwene he!
Eware Aghae nọ Whọ Kiẹ Via
Oruvẹ No Obe Avivẹ Orọ Ilezi Ze
62:11. Ọghẹnẹ ọ rẹ rẹroso ẹgba nọ o re no oria jọ ze he. Ọye họ uzedhe ehri ogaga. ‘Obọ riẹ ogaga o rrọ.’
Ẹme nọ A re Ru Ovavo
Kọ Whọ Rọwo nọ Jihova O re Ru Oware nọ O Gba Ẹsikpobi?
7 Ma riẹ nọ Jihova o re ru oware nọ o gba ẹsikpobi. Rekọ o sae jọ bẹbẹ kẹ omai re ma ru oware kpobi nọ ahwo nọ Jihova o ro mu evaọ ukoko na a vuẹ omai. Nọ a tẹ vuẹ omai oware jọ, ma sae jọ udu mai vro sọ ere Jihova ọ ginẹ gwọlọ nọ oware na o jọ, hayo orọ udu obọrai a be vuẹ omai na. Ẹsejọhọ oghẹrẹ iroro itieye e jọ ahwo jọ udu re evaọ oke anwae. Joma wariẹ roro kpahe iku nọ ma ta kpahe evaọ edhe-ẹme avọ 3 na. Omoni ọzae nọ ọ thọ uzi Ẹdijala na ọ sae jọ udu riẹ vro sọ Mosis ọ ginẹ nọ mi Jihova taure a te ti bruoziẹ uwhu kpe ọzae na. Yọ ogbẹnyusu Uraya ohwo Hit nọ Devidi o lele aye riẹ bruẹnwae na ọ sai roro nọ fiki ọkwa nọ Devidi ọ rrọ a rọ kẹe uvẹ nọ a gbe ro kpei hi na. Uzẹme riẹ họ, ma gbe fievahọ ahwo nọ Jihova o ro mu evaọ ukoko riẹ hẹ, ma sae ta nọ ma fievahọ Jihova ha keme Jihova o fievahọ ae jabọ nọ ọ rọ rehọ ae mu.
8 Nẹnẹ, “ọrigbo nọ a re fievahọ nọ o wo areghẹ na,” ọye Jihova ọ be rọ rẹrote abọ ukoko riẹ nọ o rrọ obọ otọakpọ obonẹ. (Mat. 24:45) Wọhọ epanọ ekpako gbe ikọ na a jẹ rẹrote ukoko Jihova evaọ oke Ileleikristi ọsosuọ na, ere ọvona ọrigbo nọ a re fievahọ na ọ be rẹrote idibo Ọghẹnẹ nọ e rrọ akpọ na soso jẹ vuẹ ekpako ukoko oware nọ a re ru. (Se Iruẹru Ikọ 16:4, 5.) Kẹsena ekpako ukoko a vẹ vuẹ inievo na oware nọ ọrigbo na ọ ta, jẹ ruẹ nọ a ru rie. Ma te bi ru oware nọ ọrigbo na avọ ekpako ukoko a vuẹ omai, u re dhesẹ nọ ma fievahọ Jihova.
9 Ẹsejọ, o rẹ sae jọ bẹbẹ kẹ omai re ma ru oware nọ ekpako ukoko a ta kẹ omai. Wọhọ oriruo, anwọ imikpe jọ ze na a nwene eware jọ evaọ ikoko gbe ikogho buobu. Ekpako ukoko a vuẹ inievo jọ inọ a kpohọ ikoko efa nọ inievo e rrọ bu tere he, re ekpala nọ a be keria ha evaọ ikoko jọ i gbe bu hrọ họ. A tẹ vuẹ omai nọ ma kpohọ ukoko ofa, o sae kẹ omai uye keme ukoko nọ ma rrọ obọnana oye egbẹnyusu gbe ahwo uviuwou mai a rrọ. Kọ Ọghẹnẹ ọye ọ vuẹ ekpako na ukoko nọ a re fi owhowho-uvie ọvuọvo họ? Ijo. Onana o sai ru nọ o rẹ rọ jọ bẹbẹ kẹ omai re ma ru oware nọ a ta. Ghele na, Jihova o fievahọ ekpako ukoko inọ a te vuẹ omai oware nọ u fo nọ ma re ru evaọ oke utioye na. Yọ u fo nọ ma re fievahọ ae re.
10 Fikieme ma re ro ru oware kpobi nọ ekpako ukoko a ta o tẹ make rọnọ ere ma hae gwọlọ nọ a ru oware na ha? Keme ma te bi yoẹme kẹ ae, udhedhẹ gbe okugbe o rẹ jọ ukoko na. (Ẹf. 4:2, 3) Nọ ohwo kpobi o te bi ru oware nọ ekpako ukoko na a rọwo fihọ, o rẹ lẹliẹ ukoko na nyaharo ziezi. (Se Ahwo Hibru 13:17.) Oware nọ o rẹ mae lẹliẹ omai yoẹme kẹ ae họ, ma rẹ rọ ere dhesẹ kẹ Jihova nọ ma fievahọ iẹe, keme Jihova o fievahọ ekpako na jabọ nọ ọ rọ rehọ ae mu re a rẹrote omai.—Iruẹru 20:28.
AHRẸ 15-21
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA OLEZI 63-65
“Uyoyou Ra nọ O rẹ Hiẹ Hẹ U Woma Vi Uzuazọ”
Ono Ọ rẹ Hẹriẹ Omai No Uyoyou Ọghẹnẹ?
17 Ẹvẹ uyoyou Ọghẹnẹ u wuzou te k’owhẹ? Kọ o rọ owhẹ oma wọhọ Devidi, ọnọ o kere nọ: “Keme uyoyou obọrobọ ra u vi uzuazọ, igbenu mẹ i re jiri owhẹ. Fikiere mẹ rẹ kpẹwẹ owhẹ epanọ mẹ sai ria krite kpobi; mẹ vẹ jẹ kpare abọ mẹ kpehru se odẹ ra”? (Olezi 63:3, 4) Evaọ uzẹme, kọ oware jọ o rọ nọ uzuazọ evaọ akpọ ọnana o rẹ kẹ nọ u woma vi uyoyou gbe usu omarokpotọ Ọghẹnẹ nọ ma rẹ reawere riẹ? Wọhọ oriruo, kọ ele okọ okpigho jọ evaọ akpọ na u woma vi udhedhẹ iroro gbe evawere nọ i re no usu okpekpe kugbe Ọghẹnẹ ze? (Luk 12:15) Ileleikristi jọ e rẹriẹ ovao ku ẹsalọ ẹsiọ Jihova hayo ovao oriẹriẹ dhe uwhu no. Oyena o via kẹ Isẹri Jihova buobu evaọ ega uye Nazi evaọ etoke Ẹmo Akpọ II na. U te no umutho ejọ no, inievo Ileleikristi mai a salọ nọ a rẹ gbẹ jọ evaọ uyoyou Ọghẹnẹ, avọ unevaze re a rẹriẹ ovao ku uwhu otẹrọnọ o gwọlọ ere. Ahwo nọ a rehọ omarokpotọ daji uyoyou riẹ a rẹ sai wo imuẹro obaro ebẹdẹ bẹdẹ nọ a re wo mi Ọghẹnẹ, oware nọ akpọ na ọ rẹ sae k’omai hi. (Mak 8:34-36) Rekọ eware efa e riẹ u te no uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ no.
18 Dede nọ o lọhọ re a rria bẹdẹ bẹdẹ ababọ Jihova ha, fake dai roro epanọ uzuazọ nọ u thei gaga ababọ Ọnọma omai na o rẹ jọ. O rẹ jọ ufofe, ababọ uvi ẹjiroro. Jihova ọ kẹ ahwo riẹ iruo evevọwẹ evaọ edẹ urere nana no. Fikiere ma rẹ sai fievahọ nọ okenọ Jihova, Ọjiroro Ologbo na, ọ te kẹ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ, o te vọ avọ eware isiuru, eware iwoma nọ ma re wuhrẹ kpahe je ru. (Ọtausiwoma Na 3:11) Makọ epanọ ma wuhrẹ te evaọ idu-ikpe nọ e rọ obaro na kẹhẹ, ma te sai wo otoriẹ ovọvọ orọ “edidi efe, gbe areghẹ, gbe ẹriẹ Ọghẹnẹ” vievie he.—Ahwo Rom 11:33.
“Kẹ Uyere Evaọ Oware Kpobi”
O tubẹ mai wuzou re ma hai yere Ọghẹnẹ kẹ eware nọ o ru kẹ omai no. Ababọ avro, whọ be hai roro kpahe eware buobu nọ Jihova o bi ru, te eware nọ o bi wuhrẹ owhẹ evaọ Ebaibol na gbe eware nọ whọ be rọ ko omara. (Izie. 8:17, 18; Iruẹru 14:17) Ukpenọ whọ rẹ rọ omoke jọ ọvo roro kpahe eware iwoma nana, u ti woma re whọ hae rehọ oke ziezi roro didi kpahe eware buobu nọ Ọghẹnẹ ọ rọ ghale owhẹ avọ uviuwou ra no. Whọ tẹ be hai roro didi kpahe eware nọ Ọghẹnẹ o ru kẹ owhẹ no, onana u ti ru owhẹ dhesẹ edẹro kẹe ziezi je ru owhẹ vuhumu nọ o gine rri owhẹ ghaghae je you owhẹ ziezi.—1 Jọn 4:9.
Hai Roro Didi Kpahe Eware nọ I re Ru Usu Ra Kugbe Ọghẹnẹ Ga
7 Obe-use o rrọ lọlọhọ, rekọ o gwọlọ nọ ohwo o re fi iroro riẹ họ oware nọ o bi se re ọ sai roro didi kpahe iẹe. Ẹvori mai ahwo-akpọ nọ a gba ha na ọ rẹ gwọlọ kpohọ eware nọ e mae lọhọ, enọ e gwọlọ omodawọ họ. Fikiere, oke nọ o mai woma nọ u fo nọ who re ro roro didi họ, okenọ who serihọ no nọ whọ rrọ oria nọ o foma. Ọso-ilezi na ọ ruẹ nọ okenọ o mai woma nọ o re ro roro didi họ, nọ ọ tẹ rrọ ehwa evaọ aso. (Ol. 63:6) Makọ Jesu nọ ọ jọ ohwo ọgbagba na ọ riẹ epanọ u wuzou te re ohwo ọ jọ oria nọ o foma roro didi jẹ lẹ.—Luk 6:12.
Rọ Uyoyou Wuhrẹ Ahwo Wọhọ Epanọ Jesu O Ru
6 Ẹsikpobi ma rẹ gwọlọ ta ẹme kpahe eware nọ e rẹ were omai. Ma tẹ be ta ẹme kpahe eware nọ e rrọ ghaghae kẹ omai, ẹme na o re mu omai. O rẹ mae jọ ere maero nọ ma tẹ be ta ẹme kpahe ohwo nọ ma you. O rẹ were omai re ma gbiku epanọ ohwo na ọ rrọ kẹ amọfa. Ma re jiri ohwo na jẹ ta ẹme ezi riẹ. Ma re ru ere re ohwo na ọ were amọfa wọhọ epanọ ọ were omai na.
Eware Aghae nọ Whọ Kiẹ Via
w07 11/15 15 ¶6
Kọ Whọ be Hae Sasa Ahwo Oma?
Re a kporo uwou nọ a bọ no kuotọ, o lọhọ vi okpokpọ nọ a rẹ bọ. Epọvo na re, re ohwo ọ rehọ ẹrọo riẹ raha uzuazọ omọfa kuotọ, o lọhọ vi ẹsenọ ọ rẹ ta ẹme nọ ọ rẹ bọ omọfa ga. Mai ahwo-akpọ ma gba ha, fikiere ohwo ọvo nọ o re ru thọ họ ọ riẹ hẹ. Solomọn ovie na ọ ta nọ: “Ohwo okiẹrẹe ọvuọvo ọ rrọ otọakpọ na ha nọ o re ru oware uwoma ẹsikpobi nọ ọ rẹ raha uzi vievie he.” (Ọtausiuwoma Na 7:20) O lọhọ w’umuo ho re ma ruẹ ethobọ omọfa kẹsena ma vẹ rọ eme edada fae ovao. (Olezi 64:2-4) Rekọ re ma sae ta eme nọ e rẹ were ahwo ezọ jẹ sasa ae oma, o gwọlọ ma re roro te jẹ ma eme mai te ziezi.
Odhesẹvia
ijwfq 51
Fikieme Isẹri Jihova A re ro Zihe Nyae Ta Usi Uwoma kẹ Ahwo nọ A Ta Evaọ Okejọ nọ “Mẹ Gwọlọ Yo Ho”?
Fikinọ Isẹri Jihova a you Ọghẹnẹ gbe erivẹ rai, o rẹ were ai re a whowho ovuẹ Ebaibol na kẹ ahwo kpobi, makọ ahwo nọ a ta evaọ okejọ nọ “mẹ gwọlọ yo ho.” (Matiu 22:37-39) Uyoyou nọ ma wo kẹ Ọghẹnẹ ọ be wọ omai koko ujaje nọ Ọmọ riẹ o jie kẹ omai inọ ma “se isẹri ziezi.” (Iruẹru Ikọ 10:42; 1 Jọn 5:3) Re ma sai ru onana, ma rẹ nyabru ahwo unuẹse buobu wọhọ epanọ eruẹaro Ọghẹnẹ evaọ oke anwae a ru. (Jerimaya 25:4) Fikinọ ma you erivẹ mai, ma rẹ daoma ta “usi uwoma Uvie na” kẹ ahwo kpobi, makọ ahwo nọ a gaviezọ evaọ oke ọsosuọ họ.—Matiu 24:14.
Ẹsibuobu, ma rẹ ruẹ nọ ahwo a rẹ gaviezọ evaọ iwou nọ ahwo a jọ gaviezọ evaọ oke ọsosuọ họ. Eware esa jọ nọ o wha riẹ ze nọ o rọ rrọ ere họ:
● Ahwo a rẹ sae kwa.
● Amọfa evaọ uwou na a rẹ sae gaviezọ.
● Ahwo a re nwene. Eware nọ e be via evaọ akpọ na hayo eware nọ e via kẹ ohwo i re ru nọ ohwo ọ rẹ rọ ‘riẹ nọ u fo re ọ riẹ Ọghẹnẹ’ jẹ gwọlọ gaviezọ kẹ ovuẹ Ebaibol na. (Matiu 5:3) Makọ ahwo nọ a jẹ hae kpokpo omai dede a rẹ sai nwene wọhọ epanọ o via kẹ Pọl ukọ na.—1 Timoti 1:13.
Dede na, ma rẹ gba ahwo họ re a gaviezọ kẹ ovuẹ mai hi. (1 Pita 3:15) Ma riẹ nọ ohwo kpobi o wo udu nọ ọ rẹ rọ jiroro egagọ nọ ọ rẹ jọ.—Iziewariẹ 30:19, 20.
AHRẸ 22-28
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA OLEZI 66-68
Jihova Họ Ọnọ Ọ be Wọ Owha Mai Kẹdẹ Kẹdẹ
Epanọ Jihova O bi ro Yo Elẹ Mai
15 Orọnọ ẹsikpobi Jihova o re yo olẹ mai evaọ oghẹrẹ nọ ma rẹ rọ nwane ruẹ e riẹ vevẹ hẹ. Rekọ ọ rẹ kẹ omai oware nọ u re fiobọhọ kẹ omai gbẹ gọe. Fikiere muẹrohotọ ziezi re whọ ruẹ oghẹrẹ nọ o bi ro yo elẹ ra. Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Yoko ọ ta nọ o je roro nọ Jihova o bi yo olẹ riẹ hẹ. Fikiere o te je kere eware nọ ọ lẹ kẹ no fihotọ. Nọ u kri no, nọ ọ jẹ wariẹ rri eware nọ o kere fihotọ na, ọ tẹ ruẹ nọ Jihova o bi yo olẹ riẹ. O ru eware buobu nọ ọ lẹ kẹ no. Yọ ejọ e thọrọ ọyomariẹ ẹro no dede. Fikiere daoma hai roro kpahe eware nọ whọ lẹ kẹ, nọ Jihova o ru no.—Ol. 66:19, 20.
Hai Dhesẹ Ororokẹ kẹ Ọzae hayo Aye nọ Ọye Ọvo Ọ be Rẹrote Emọ Riẹ
Jihova ọye ọ rọ ẹzi riẹ kpọ idibo riẹ nọ i kere ile ọrẹri, hayo ilezi na re ahwo Izrẹl a hae so ae nọ a te kokohọ kẹ egagọ Ọghẹnẹ. Ma riẹ nọ eva e jẹ hae were eyae-uku gbe emọ nọ i wo esẹ hẹ nọ e jọ Izrẹl gaga nọ a tẹ be so ile nana. Ile na e rẹ lẹliẹ ae kareghẹhọ nọ Jihova yọ “ọsẹ” gbe “obruoziẹ” rai, yọ ọ ruẹrẹ oma kpahe ẹsikpobi re ọ thọ ae. (Olezi 68:5; 146:9, ẹme-obotọ) Nẹnẹ, u fo re ma hae ta eme nọ e rẹ lẹliẹ ọzae hayo aye nọ ọye ọvo ọ be yọrọ emọ riẹ kru udu ga. Ọ sae kareghẹhọ eme nana oke krẹkri. Wọhọ oriruo, u wo oniọvo jọ nọ a re se Ruth nọ ọye ọvo ọ be yọrọ emọ riẹ. Ọ ta nọ ọ kareghẹhọ ẹme jọ nọ ọzae jọ nọ ọ yọrọ emọ riẹ te ahwo no ọ vuẹ riẹ ikpe udhe nọ i kpemu. Anọ ọsẹ na ọ vuẹ riẹ nọ: “Oghẹrẹ nọ whọ be rọ rẹrote emezae ivẹ ra na u woma kẹhẹ, whọ jọ oma o rrọ owhẹ hẹ.” Ruth ọ ta nọ: “Ẹme yena nọ ọsẹ na ọ vuẹ omẹ na o duobọte omẹ gaga.” Evaọ uzẹme, “eme iwowou yọ emamọ umu.” (Itẹ 15:4, Contemporary English Version) Eme itienana e rẹ bọ ọsẹ hayo oni nọ ọye ọvo ọ be yọrọ emọ riẹ ga ziezi, yọ nọ ikpe buobu e tẹ make vrẹ no, ọ rẹ gbẹ kareghẹhọ ae. Fikiere, hai muẹrohọ oware jọ dẹẹ nọ ọsẹ hayo oni nọ ọye ọvo ọ be rẹrote emọ riẹ o bi ru, who ve jiri ei ziezi kẹ oware na.
Ọsẹ Emọ nọ I Wo Esẹ Hẹ
“ỌSẸ enọ i wo esẹ hẹ . . . họ Ọghẹnẹ nọ ọ rọ uwou ẹri riẹ.” (Olezi 68:5) Eme yena nọ a rọ ẹzi Ọghẹnẹ kere na i dhesẹ obọdẹ oware jọ via kpahe Jihova Ọghẹnẹ—uye otu nọ akpọ ọ be bẹ u re duobọtei udu. Ma rẹ jọ Uzi nọ ọ kẹ emọ Izrẹl ruẹ ọdawẹ nọ o wo kẹ emọ nọ ọsẹ o whu seba. Joma kiẹ Ọnyano 22:22-24 riwi, oria ọsosuọ evaọ Ebaibol na nọ a jọ ta ẹme te “omo-whrori” koyehọ ọmọ nọ o wo ọsẹ hẹ.
Jihova O bi Ru nọ Eware E be rọ Riẹ Nya kẹ Owhẹ
17 Se Olezi 40:5. Nọ ohwo ọ tẹ be gbẹ ẹbe, oware nọ o rẹ mae jariẹ oja họ, epanọ ọ rẹ rọ gbẹ udhu na re. Ghele na, nọ ọ tẹ gbẹ te oria jọ, ọ rẹ kpare eku, o ve rri epanọ ọ gbẹ te no gbe epanọ ekakọ nọ ọ be gbẹ ẹbe fihọ na e rrọ bọbọbọ. Ere ọvona re, nọ ẹbẹbẹ o te te owhẹ, hai dhizu ẹsejọ re who roro kpahe oghẹrẹ nọ Jihova o bi ro fiobọhọ kẹ owhẹ dede nọ ẹbẹbẹ na o ri kuhọ họ. Evaọ okpẹdẹ kpobi, hae nọ omara nọ, ‘Oghẹrẹ vẹ Jihova o ro fiobọhọ kẹ omẹ no nẹnẹ na? Dede nọ ẹbẹbẹ na o ri kuhọ họ, oghẹrẹ vẹ Jihova o bi ro fiobọhọ kẹ omẹ thihakọ?’ Dai roro kpahe edhere ọvo jọ nọ Jihova o ro fiobọhọ kẹ owhẹ no nọ ẹbẹbẹ na ọ rrọ otọ na.
Eware Aghae nọ Whọ Kiẹ Via
Oruvẹ No Obe Avivẹ Orọ Ilezi Ze
68:18—Amono a jọ “ekẹ eva udevie ahwo”? Enana a jọ usu ahwo nọ a mu evaọ okenọ a fi Ẹkwotọ Eyaa na kparobọ. Uwhremu na a rehọ ezae itieye na mu re a fi obọ họ kẹ ahwo Livai na evaọ iruo rai.—Ẹzra 8:20.
AHRẸ 29–ARIA 4
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA OLEZI 69
A Jọ Olezi avọ 69 Ruẹaro Eware nọ E Via kẹ Jesu
A je Rẹro Mesaya Na
17 A ti mukpahe Mesaya na gheghe gheghe. (Ol. 69:4) Jesu ọ ta nọ: “Mẹ gbẹ hẹ jọ udevie rai ru iruo nọ ohwo ọfa o ru hu, a he wo uzioraha ha; rekọ enẹna a ruẹ, a te mukpahe omẹ avọ Ọsẹ mẹ eko ivẹ na. Rekọ onana o rọ, re ẹme nọ a kere họ evaọ uzi rai ọ gba, nọ, ‘A mukpahe omẹ gheghe.’” (Jọn 15:24, 25) Evaọ ẹsibuobu nọ a tẹ fodẹ “uzi” na yọ Ikereakere na soso a be ta kpahe. (Jọn 10:34; 12:34) Ebe usiuwoma na i dhesẹ nọ ahwo a gine mukpahe Jesu, maero kọ isu-egagọ ahwo Ju. Ofariẹ, Kristi ọ ta kẹ inievo eva riẹ nọ: “Akpọ na ọ rẹ sae mukpahe owhai hi, rekọ o mukpahe omẹ epanọ me se isẹi riẹ nọ iruo riẹ i yoma.”—Jọn 7:7.
Wo Ajọwha kẹ Egagọ Uzẹme
7 Oware jọ nọ o via evaọ uzuazọ Jesu u dhesẹ inọ o gine wo ajọwha. Oware na o via evaọ obọ emuhọ odibọgba riẹ, evaọ ezi ehaa Ọnyavrẹ ọrọ ukpe 30 C.E. Jesu avọ ilele riẹ a ziọ Jerusalẹm a tẹ jọ etẹmpol na ruẹ “enọ e be zẹ iruẹ gbe igodẹ gbe irueruẹ, gbe inwene-igho nọ e keria.” Eme Jesu o ru, kọ eme onana o kareghẹhọ ilele riẹ?—Se Jọn 2:13-17.
8 Oware nọ Jesu ọ jọ etẹe ru gbe eme nọ ọ ta e kareghẹhọ ilele na eme ọ olezi Devidi jọ inọ: “Oriori uwou ra ọ re omẹ re.” (Ol. 69:9) Fikieme? Keme oware nọ Jesu o ru na o rẹ sae wha uwhu sei. Eki nọ ehreki a jẹ jọ etẹmpol na tho o jẹ wha ugho se izerẹ, ikere-ebe, gbe amọfa nọ i wuzou evaọ etẹmpol na. Fikinọ Jesu ọ raha ekọ ku ai, o ru oma riẹ họ ọwegrẹ isu egagọ na. Wọhọ epanọ ilele Jesu a vuhumu gbagba na, ‘oriori kẹ uwou Ọghẹnẹ,’ hayo ọwhọ nọ o wo kẹ egagọ efuafo, u dhesẹ oma via. Rekọ eme u dhesẹ re ohwo o wo oriori, hayo ọwhọ kẹ iruo? Kọ ohẹriẹ jọ o rrọ onana avọ iruo nọ a re ru kpata kpata?
g95 10/22 31 ¶4
Kọ Ola nọ O Rrọ Ohwo Udu O Sai Kpe Ohwo?
Ahwo jọ a ta nọ ola nọ o jọ Jesu Kristi udu o jọ usu eware nọ i kpe rie. A jọ Ebaibol ruẹaro kpahe Jesu nọ: “Ẹpoviẹ o bru ola họ omẹ udu, ola nọ a rẹ sai siwi kpo ho.” (Olezi 69:20) Kọ ola o ginẹ jọ Jesu udu? O sae jọ ere, keme euwa jọ taure o te ti whu, a gboja kẹe gaga, yọ orọnikọ edada ugboma ọvo o je wo ho, rekọ makọ evaọ obọ udu re. (Matiu 27:46; Luk 22:44; Ahwo Hibru 5:7) U te no ere no, o sae jọ nọ ola nọ o jariẹ udu oye o wha riẹ ze nọ “azẹ gbe ame” i ro hwẹ no oma Jesu ze nọ a rehọ ozuẹ duwu iei okenọ ọ nwani whu no. Nọ ola o tẹ rrọ ubiudu ohwo hayo iriẹ nọ azẹ ọ rẹ dhẹ evaọ oma na, azẹ ọ sai hwẹ fihọ ohwo udu evaọ obeva hayo ohọrọ nọ u ruru ubiudu na. Nọ azẹ o te hwẹ fihọ udu na evaọ obeva hayo ohọrọ nọ u ruru ubiudu na, nọ a jẹ rehọ oware wọhọ ozuẹ duwu ohwo, “azẹ gbe ame” e sai hwẹ lahwe.—Jọn 19:34.
it-2 650
Okakọ Enua
A ruẹaro kpahe Mesaya na inọ a te kẹe “okakọ enua” re ọ re. (Ol 69:21) Oware nana o via taure Jesu Kristi o te ti whu. A kẹ riẹ enwaene nọ a rehọ oware ọyayare jọ gua. Rekọ nọ Jesu o dhei te unu, ọ rọwo da udi nana nọ u re mu na ha, keme o wọhọ nọ a jẹ rehọ udi nana kẹe re edada na e gbẹ nyawo riẹ oma ga hrọ họ. Nọ Matiu o je kere kpahe epanọ eruẹaruẹ nana i ro rugba (evaọ Mt 27:34), ẹme Griki nọ o ro dhesẹ iẹe họ kho·leʹ (oware ọyayare), yọ whọ rẹ ruẹ ẹme Griki nana ọvona evaọ Olezi 69:21 evaọ Ebaibol Griki nọ a re se Septuagint. Rekọ nọ Mak ọ jẹ be ta kpahe eruẹaruẹ evona, ọ tẹ fodẹ mọr (Mak 15:23). Onana o tẹ be lẹliẹ ahwo jọ roro nọ “okakọ enua” hayo “oware ọyayare” na yọ “mọr.” Hayo o sae jẹ jọ nọ oware ọyayare gbe mọr a gua kugbe fihọ udi na kẹe.
Eware Aghae nọ Whọ Kiẹ Via
Kpare Abọ Omarokpotọ Evaọ Olẹ
11 Okenọ a gwọlọ yare oware jọ ọvo ahwo buobu a jẹ lẹ, rekọ u fo re uyoyou mai kẹ Jihova Ọghẹnẹ o w’omai kẹe uyere gbe ujiro evaọ olẹ omobọ mai te erọ ogbotu. Pọl o kere nọ: “Wha ruawa oware ovo ho; rekọ eva koware koware rọ olẹ gbe olẹ-ayare, te uyere-okẹ he ro ruẹ, [nẹ] iyei epanọ whọ guọlọ kẹ Ọghẹnẹ. Re udhedhẹ Ọghẹnẹ nọ uvi eriariẹ kpobi, ote yọrọ eva gbe iroro rai eva Kristi Jesu.” (Ahwo Filipai 4:6, 7) Ẹhẹ, fiba olẹ gbe ayare, ma re yere Jihova kẹ eghale abọ-ẹzi gbe erọ iwo. (Itẹ 10:22) Ọso-ilezi na ọ so nọ: “Wha dheidhe akpẹwẹ iwẹegọ kẹ Ọghẹnẹ, wha vẹ jẹ hwaosa eya rai kẹ Oride na.” (Olezi 50:14) Eme urirẹ enana e rọ evaọ ile olẹ Devidi jọ: “Mẹ rẹ te suole kpẹwẹ odẹ Ọghẹnẹ; mẹ vẹ te rehọ akpẹwẹ dorohọ iẹ oma.” (Olezi 69:30) Kọ ma gbe ru epọvo na evaọ olẹ ogbotu gbe orọ omobọ mai?
ARIA 5-11
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA OLEZI 70-72
“Vuẹ Oge nọ Ọ be Tha” Kpahe Ogaga Ọghẹnẹ
Izoge—Wha Wuhrẹ Ẹgba Ereghẹ Rai!
17 Ẹwhaha egbefẹ Setan o rẹ gwọlọ ẹromuhotọ ra ẹsikpobi—yọ ẹsejọ dede aruọwha. Whaọ, ẹsejọ whọ sae ruẹ nọ whọ rọ ẹbẹbẹ kugbe akpọ na soso, orọnikọ kugbe ehwa ra ọvo ho. Devidi ọso-ilezi na ọ lẹ nọ: “Whẹ Ọnowo ỌGHẸNẸ họ ẹruore gbe ọnọ mẹ rẹroso, ỌNOWO, no emaha ze. Ọghẹnẹ who wuhrẹ omẹ no emaha mẹ ze, me gbe bi whowho iruo igbunu ra fienẹ na.” (Olezi 71:5, 17) A riẹ Devidi kẹ aruọwha riẹ. Rekọ okevẹ o ro woi? Wọhọ uzoge! Taure ọ tẹ te tubẹ wharo họre Goliat, Devidi o dhesẹ aruọwha ologbo evaọ ẹthọ uthuru ọsẹ riẹ—o kpe okpohrokpo gbe adaka. (1 Samuẹle 17:34-37) Rekọ, Devidi ọ kẹ Jihova ọghọ rọkẹ aruọwha kpobi nọ o dhesẹ, o se rie ‘ọnọ ọ rẹro so no emaha ze.’ Ẹgba Devidi nọ ọ rọ rẹro so Jihova u ru rie dadamu kẹ edawọ nọ ọ rẹriẹ ovao ku kpobi. Whẹ omara whọ te ruẹ re inọ whọ tẹ rẹro so Jihova, ọ te kẹ owhẹ aruọwha gbe ẹgba nọ whọ rẹ rọ ‘kparobọ vi akpọ na.’—1 Jọn 5:4.
g04 10/8 23 ¶3
Ẹvẹ U Fo nọ Ma re Yerikugbe Ahwo nọ A Kpako No?
Ọso-ilezi na ọ lẹ se Ọghẹnẹ nọ: “Who gbolo omẹ kufiẹ hẹ evaọ oke owho mẹ; whọ nyasiọ omẹ ba ha evaọ okenọ ẹgba mẹ o te re no.” (Olezi 71:9) Nọ idibo Ọghẹnẹ nọ e be gọe uvi ẹgọ a tẹ make who te epanọ a bi ro rri omarai inọ a gbe w’iruo ho, Ọghẹnẹ o re ‘gbolo ai kufiẹ’ ghele he. O jọ ọso-ilezi na oma ẹdẹvo ho inọ Jihova ọ nyase iẹe ba no; ukpoye, ọ ruẹ nọ u fo nọ o re fievahọ Ọghẹnẹ nọ ọ ma riẹ na tube vi epaọ ọsosuọ, nọ ọ be kpako na. Jihova ọ tẹ ruẹ nọ ohwo ọ talamu ei oghẹrẹ otiọye, o re fiobọhọ kẹe evaọ edẹ uzuazọ riẹ kpobi. (Olezi 18:25) Evaọ ẹsibuobu, inievo ukoko na o re ro fiobọhọ kẹ ohwo yena.
Gọ Jihova Taure Edẹ Iyoma na E tẹ Ze
4 Otẹrọnọ whọ dina kpako no yọ whọ rọ ẹro ruẹ eware buobu no evaọ uzuazọ, whọ sae nọ omara nọ, ‘Eme mẹ te rehọ uzuazọ mẹ ru enẹna nọ mẹ re te who ho na? Wọhọ Oleleikristi nọ o wo eriariẹ, who wo uvẹ-ọghọ sa-sa nọ amọfa a wo ho. Whọ sai lele izoge nọ e be rro ze na ta ẹme kpahe eware nọ who wuhrẹ no evaọ ukoko Jihova. Whọ sae tuduhọ amọfa awọ ẹkwoma irere nọ who wo no evaọ egagọ Jihova nọ whọ rẹ ta kpahe. Devidi ovie na ọ lẹ se Jihova kẹ uvẹ nọ o re ro ru onana. O kere nọ: “Ọghẹnẹ who wuhrẹ omẹ no emaha mẹ ze, . . . Dede nọ mẹ kpako dheza no, O Ọghẹnẹ whọ se omẹ ba ha, bẹsenọ me re ti whowho ogaga ra kẹ ige nọ e be tha.”—Ol. 71:17, 18.
5 Ẹvẹ whọ sae rọ rehọ eriariẹ nọ who wo no anwọ ikpe buobu ze na fi obọ họ kẹ amọfa? Kọ whọ sai zizie inievo nọ e gbẹ rrọ izoge ziọ uwou ra kẹ omakugbe? Kọ whọ sae ta kẹ ae nọ a lele owhẹ kpohọ usiuwoma ota re whọ jẹ rọ uvẹ yena ta kẹ ae kpahe evawere nọ who bi wo evaọ egagọ Jihova? Elaihu ọ ta nọ: ‘Jọ edẹ e ta ẹme, jọ ikpe ibuobu e ta ẹme areghẹ.’ (Job 32:7) Pọl ukọ na ọ ta kẹ inievo-emetẹ Ileleikristi nọ e kpako no inọ a rọ ẹmeunu gbe uruemu rai tuduhọ amọfa awọ. O kere nọ: “[Jọ] eyae nọ ekpako na . . . [a] wuhrẹ ahwo onọ uwoma.”—Tait. 2:3.
Eware Aghae nọ Whọ Kiẹ Via
it-1 768
Yufretis
Uwhru Ẹkwotọ nọ A rọ Kẹ Ahwo Izrẹl. Nọ Ọghẹnẹ ọ jẹ re ọvọ kugbe Abraham, ọ vuẹ riẹ nọ ọ te kẹ emọ riẹ ẹkwotọ nọ o “no ethẹ Ijipti rite ethẹ ologbo na, ethẹ Yufretis.” (Emu 15:18) Ọghẹnẹ ọ wariẹ ya eyaa nana kẹ orẹwho Izrẹl. (Ọny 23:31; Izi 1:7, 8; 11:24; Jos 1:4) A jọ 1 Iruẹru-Ivie 5:9 ta nọ ahwo jọ nọ a no uyẹ Rubẹn ze, nọ a jọ uzuazọ taure oke esuo Devidi u te ti te, a ru oria rai kẹre “te ugbo obọ emuhọ udhude na evaọ obọ Ethẹ Yufretis.” Rekọ no “ofẹ ovatha-ọre Giliad” rite Yufretis, u thabọ te emaele 500 (ikilomita 800). (1Ir 5:10) Ẹsejọhọ onana u dhesẹ nọ ahwo uyẹ Rubẹn a ru ẹkwotọ rai kẹre no ofẹ ovatha-ọre Giliad rite akotọ Udhude Siria, yọ udhude na u no etẹe vrẹ rite obọ Yufretis. (Ebaibol Ẹri Na o se nọ, “ri te obọ unu abọ udhude nọ o rọ abotọ Yufretis”; Jerusalem Bible o te je se nọ, “rite obọ emuhọ udhude na nọ u kuhọ evaọ ethẹ Yufretis.”) Oyena u dhesẹ nọ oke ọsosuọ nọ ẹkwotọ nọ Jihova ọ ya eyaa riẹ kẹ Abraham na soso o ro te ahwo Izrẹl obọ họ, evaọ oke esuo Devidi gbe Solomọn. Oke yena ahwo Izrẹl a ro ru ẹkwotọ rai kẹre te obọ Zoba nọ ọ rrọ ẹkwotọ Eram. Ere ẹkwotọ rai o ro te obọ uwhru Yufretis, yọ u muẹro nọ ofẹ nana o jọ ẹkpẹlobọ ovatha-ọre Siria. (2Sa 8:3; 1Iv 4:21; 1Ir 18:3-8; 2Ir 9:26) Fiki epanọ a riẹ Yufretis na te, ẹsibuobu odẹ nọ a jẹ hai sei ọvo họ “ethẹ na.” A tẹ nwani sei ere yọ ohwo kpobi ọ riẹ no.—Jos 24:2, 15; Ol 72:8.
Ẹme nọ A re Ru Ovavo
ijwfq 49
Fikieme Isẹri Jihova A ro Nwene Iwuhrẹ Rai Jọ?
No otọ avọ otọ ze, Ebaibol na ma rẹ rehọ iwuhrẹ mai no ze, fikiere nọ oghẹrẹ nọ ma wo otoriẹ Ikereakere na u te vẹ vi epanọ o jọ, ma re nwene eware jọ nọ ma rọwo.
Inwene itienana e rọwokugbe ẹme nọ Ebaibol na ọ ta evaọ obe Itẹ 4:18 inọ: “Edhere ikiẹrẹe na ọ wọhọ elo ohiohiẹ nọ ọ rẹ rọ ẹmẹrera dhe evevẹ, bẹsenọ uvo o rẹ bẹre ze ziezi.” Wọhọ epanọ eria kpobi o re vẹ nọ ọre ọ tẹ be va ze na, ere ọvona Ọghẹnẹ ọ rẹ rọ ẹmẹrera fiobọhọ kẹ omai re ma wo otoriẹ uzẹme na vẹvẹ evaọ ẹruoke riẹ. (1 Pita 1:10-12) Wọhọ epanọ a ruẹaro riẹ evaọ Ebaibol na, Ọghẹnẹ o bi rovie uzẹme na via kpata kpata evaọ “oke urere na.”—Daniẹl 12:4.
Nọ oghẹrẹ nọ ma wo otoriẹ Ikereakere na u te nwene, u re gbe omai unu hu yọ o rẹ kẹ omai uye gbe he. Evaọ oke anwae, idibo Ọghẹnẹ a wo eriwo ọthọthọ re, yọ a ru inwene.
● Mosis ọ jẹ gwọlọ nọ o re siwi orẹwho Izrẹl ikpe 40 taure oke Ọghẹnẹ o te ti te.—Iruẹru Ikọ 7:23-25, 30, 35.
● Evaọ oke ọsosuọ, ikọ Jesu a wo otoriẹ eruẹaruẹ nọ e ta kpahe uwhu gbe ẹkparomatha Mesaya na ha.—Aizaya 53:8-12; Matiu 16:21-23.
● Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ jọ a wo eriwo ọthọthọ kpahe okenọ “ẹdẹ Jihova” ọ te rọ ze.—2 Ahwo Tẹsalonika 2:1, 2.
Uwhremu na, Ọghẹnẹ ọ kpọ eriwo ọthọthọ rai vi, yọ ma lẹ nọ ọ te gbẹ hai ru epọvo na kẹ omai re.—Jemis 1:5.
ARIA 12-18
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA OLEZI 73-74
Kọ U Fo re Ma Re Ahwo nọ A be Gọ Ọghẹnẹ Hẹ Ihri?
“Jihova . . . O re Siwi Enọ Udu U Whrehe”
14 Ọso-ilezi nọ o kere Olezi avọ 73 na yọ ohwo orua Livae. Fikiere, etẹmpol Jihova ọ jẹ jọ ru iruo. Obọdẹ iruo o je ru na. Ghele na, u wo oke jọ evaọ uzuazọ riẹ nọ udu u whrehe i rie. Fikieme? Keme ọ jẹ re ahwo omorro gbe ahwo omuomu ihri. Orọnọ fiki ikpehre eware nọ a je ru ọ jẹ rọ re ae ihri hi rekọ o rri nọ a be reakpọ kuoma. (Ol. 73:2-9, 11-14) O wọhọ nọ a wo emamọ oware kpobi nọ ohwo-akpọ ọ gwọlọ. A fe, a je yeri emamọ uzuazọ, yọ oware ovo u je ru ai ruawa ha. Oware na o kẹ ọso-ilezi na uye te epanọ ọ rọ ta nọ: “Evaọ uzẹme, me wo erere ọvuọvo ho nọ me ro ru udu mẹ fuafo jẹ wozẹ abọ mẹ fo.” Onana u je ti gele iei no egagọ Jihova.
“Jihova . . . O re Siwi Enọ Udu U Whrehe”
15 Se Olezi 73:16-19, 22-25. Ohwo orua Livae na ọ “ruọ oria aruẹri ologbo Ọghẹnẹ.” Ọ jọ etẹe kuomagbe idibo Jihova efa nọ e nyaziọ etẹe. O wọhọ nọ etẹe ọ jọ romatotọ roro kpahe oware nọ o be kẹe uye na, ọ tẹ jẹ lẹ kpahe iẹe. Kẹsena ọ tẹ te ruẹ nọ o roro thọ gaga, inọ oghẹrẹ iroro yena nọ o wo na o sae raha usu riẹ kugbe Jihova riẹriẹriẹ. Ọ tẹ jẹ ruẹ nọ “otọ nọ o be whra” oye ahwo omuomu a dikihẹ, yọ “ekuhọ rai” o ti “yoma kẹhẹ.” Re ohwo orua Livae nana nọ ọ jọ ọso-ilezi na ọ sae siọ ahwo omuomu ihri ba ẹre jẹ wariẹ wo evawere, o gwọlọ nọ o re rri eware epanọ Jihova o rri rai. Nọ o ru ere, ọ tẹ wariẹ mu eva họ ẹwere. Ọ tubẹ ta kẹ Jihova nọ: “U te no owhẹ no, mẹ gwọlọ oware ofa ha evaọ otọakpọ na.”
16 Eware nọ ma wuhrẹ noi ze. U fo re ma re ahwo omuomu ihri vievie he, o tẹ make wọhọ nọ a be reakpọ kuoma. Evawere nọ a wo e rẹ tọ họ, yọ eware i ti woma kẹ ae he evaọ obaro. (Ọtausi. 8:12, 13) Ma tẹ be re ae ihri, o rẹ sae lẹliẹ udu whrehe omai. O rẹ sae raha usu mai avọ Jihova dede. Fikiere whọ tẹ ruẹ nọ whọ be re ahwo oyoma ihri fikinọ who roro nọ a be reakpọ kuoma, daoma ru oware nọ ohwo orua Livae na o ru na. Gaviezọ kẹ ehrẹ nọ Ọghẹnẹ ọ be kẹ owhẹ, re whọ jẹ nyusu kugbe ahwo nọ a bi ru oreva Jihova. Otẹrọnọ usu nọ who wo kugbe Jihova họ oware nọ o be mae kẹ owhẹ evawere, yọ uvi evawere who wo na. Evawere ra e te tọ. U ti je ru nọ who ti ro wo “uvi uzuazọ na.”—1 Tim. 6:19.
Rọ Aro Kele Ẹrọwọ Mosis
5 Ẹvẹ whọ sae rọ whaha “eva-ewerọ uzioraha” ubroke? Kareghẹhọ nọ omawere akpọ na o rẹ tọ họ. Jọ ẹrọwọ o fi obọ họ kẹ owhẹ ruẹ nọ “akpọ na avọ urusio riẹ e rẹ te vrẹ.” (1 Jọn 2:15-17) Roro kpahe oware nọ o te jọ obaro via kẹ irumuomu nọ e rọwo kurẹriẹ hẹ. A rrọ “eria nọ e be whra; . . . erere rai avọ ozọ.” (Ol. 73:18, 19) Nọ oma o tẹ be wọ owhẹ gwọlọ ru oware uyoma jọ, nọ omara nọ, ‘Ẹvẹ mẹ gwọlọ nọ obaro mẹ ọ jọ?’
Whọ Jọ Oware Ovo O Whaha Owhẹ Adhẹẹ nọ O Te Owhẹ Hẹ
3 Ọso-ilezi na ọ ta avọ imuẹro nọ Jihova o ti kru obọze riẹ, ọ vẹ te rehọ iẹe ziọ oruaro. (Se Olezi 73:23, 24.) Ẹvẹ Jihova o re ro ru onana? Jihova ọ rẹ duọ orro họ idibo omarokpotọ riẹ oma evaọ idhere buobu. O bi fi obọ họ kẹ ai wo otoriẹ oreva riẹ. (1 Kọr. 2:7) Ọ be kẹ ahwo kpobi nọ a bi ru oreva riẹ uvẹ-ọghọ nọ a rẹ rọ jọ egbẹnyusu ekpekpe riẹ.—Jem. 4:8.
4 Iruo usiuwoma ota nọ ọ kẹ idibo riẹ yọ edhere ọfa nọ Jihova ọ be rọ duọ orro họ ae oma. (2 Kọr. 4:1, 7) Jihova ọ ya eyaa kẹ ahwo nọ a be rọ uvẹ-ọghọ nana jiri iei je bi fi obọ họ kẹ amọfa nọ: “Enọ e kẹ omẹ adhẹ mẹ rẹ kẹ adhẹ.” (1 Sam. 2:30) Ahwo otiọnana a wo adhẹẹ nọ a ro wo emamọ odẹ kugbe Jihova, yọ u muẹro nọ ibe Ileleikristi rai a be ta ẹme owoma rai re.—Itẹ 11:16; 22:1.
5 Kọ ẹvẹ o rrọ kẹ enọ e be “hẹrẹ ỌNOWO [jẹ be] nya edhere riẹ”? Jihova ọ ya eyaa kẹ ae nọ: “[Mẹ] rẹ te kpare owhẹ kpehru re whọ reuku otọ na; nọ a te guọghọ oru-umuomu, whọ te rue riẹ.” (Ol. 37:34) A bi rẹro okenọ a ti ro wo orro nọ a rẹ ruẹ obọ riẹ hẹ, uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.—Ol. 37:29.
Eware Aghae nọ Whọ Kiẹ Via
it-2 240
Levayatan
A jọ Olezi avọ 74 ta kpahe epanọ Ọghẹnẹ o ro siwi idibo riẹ. Kẹsena evaọ owọ avọ 13 gbe 14, a tẹ rọ ọtadhesẹ ta kpahe oware nọ Ọghẹnẹ o ru okenọ o siwi emọ Izrẹl no obọ ahwo Ijipti. A jọ oria nana fodẹ “erao ilogbo obọ abade” [evaọ Hibru, than·ni·nimʹ, arao ọvo kọ tan·ninʹ]” jegbe “Levayatan,” yọ eware ivẹ nana e be ta kpahe oware ovona. U te no ere no, izou Levayatan nọ a guọghọ na, o sae jọ nọ u dikihẹ kẹ oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ ọ rọ guọghọ Fẹro avọ egbaẹmo riẹ evaọ oke nọ emọ Izrẹl a je no Ijipti. Ẹme nọ a fa “izou Levayatan” na, a jọ ebe Aramaic nọ e rẹ fotọ Ebaibol sei “idibo Fẹro nọ i wo ẹgba gaga.” (Je rri Iz 29:3-5 nọ a jọ se Fẹro “arao ologbo obọ abade” nọ ọ rrọ eva ekame Naele; ere ọvona a se rie evaọ Iz 32:2.) U muẹro nọ Aizaya 27:1 nọ a jọ ta ẹme kpahe Levayatan, (LXX, “araomuomu idudu”) a be rehọ iẹe dhesẹ uvie ulogbo nọ u bi su erẹwho buobu, yọ ohwo nọ ọ mai wuzou evaọ uvie na, a se rie “araomuomu” gbe “araomuomu idudu.” (Ev 12:9) Eruẹaruẹ nana e be ta kpahe oke nọ emọ Izrẹl a ti ro no igbo Babilọn kpo. Fikiere, nọ Jihova ọ ta nọ “ọ te rẹriẹ ovao riẹ rri Levayatan,” u dhesẹ nọ Babilọn ọ rrọ usu ekwotọ esuo nọ Jihova ọ te rẹriẹ ovao ku. A tẹ jẹ jọ owọ avọ 12 gbe 13 fodẹ ẹkwotọ Asiria avọ Ijipti. Fikiere, o rrọ vevẹ nọ Levayatan nọ a jọ etenẹ fodẹ na o bi dhesẹ uvie ulogbo nọ u bi su erẹwho buobu, nọ o be wọso Jihova avọ idibo riẹ.
Ẹme nọ A re Ru Ovavo
ijwbq 89
Kọ Oghẹrẹ Ovona Egagọ Kpobi E Rrọ? Ọghẹnẹ Aikpobi A be Ginẹ Gọ?
Uyo nọ Ebaibol na ọ kẹ
Ijo, egagọ kpobi e rrọ oghẹrẹ ovona ha. Ma rẹ jọ Ebaibol na ruẹ iriruo egagọ buobu nọ e rẹ dha Ọghẹnẹ eva. A ghale rai fihọ abava.
Abọ 1: Enọ e be gọ edhọ
A jọ Ebaibol na dhesẹ egagọ eghẹnẹ erue fihọ enọ e rrọ “uzẹme he,” “eware ifofe,” gbe eware nọ “i wo erere he.” (Jerimaya 10:3-5; 16:19, 20) Jihova Ọghẹnẹ ọ juzi kẹ emọ Izrẹl anwae nọ: “Whọ gọ edhọ họ rekọ mẹ ọvo.” (Ọnyano 20:3, 23; 23:24) Nọ emọ Irẹl a gọ eghẹnẹ efa, Jihova “o te mu ofu.”—Ikelakele 25:3; Iruo-Izerẹ 20:2; Ibruoziẹ 2:13, 14.
Epọvo na Ọghẹnẹ o gbe bi rri egagọ enọ “a bi se eghẹnẹ” kpobi nẹnẹ re. (1 Ahwo Kọrint 8:5, 6; Ahwo Galesha 4:8) Ọ juzi kẹ enọ e gwọlọ gọe kpobi nọ a siomano ahwo kpobi nọ e rrọ egagọ erue, ọ ta nọ: “Wha no udevie rai, jẹ hẹriẹ oma no ai.” (2 Ahwo Kọrint 6:14-17) Kọ otẹrọnọ egagọ kpobi oghẹrẹ ovona yọ Ọghẹnẹ a be ginẹ jarai gọ, fikieme Ọghẹnẹ ọ jẹ kẹ uzi utioye?
Abọ 2: Nọ a tẹ be gọ Ọghẹnẹ uzẹme na evaọ edhere nọ ọ rẹ were iẹe he
Evaọ ẹsibuobu, emọ Izrẹl a jẹ rehọ iruemu sa-sa erọ ahwọ a jẹ gọ edhọ jẹ rọ Ọghẹnẹ uzẹme na, yọ Jihova ọ jẹ oghẹrẹ egagọ itieye na rehọ vievie he, enọ a be jọ gua egagọ erue kugbe erọ uzẹme. (Ọnyano 32:8; Iziewariẹ 12:2-4) Jesu omariẹ ọ whọku isu egagọ ahwo Ju fikiere oghẹrẹ nọ a jẹ rọ gọ Ọghẹnẹ; a je dhesẹ uruemu okafe inọ a kru egagọ ga umuo ho, rekiyọ a bi “gbabọkẹ eware nọ e mai wuzou evaọ Uzi na, koyehọ, uvioziẹ gbe ohrọ-oriọ gbe ẹrọwọ.”—Matiu 23:23.
Epọvo na ọ gbẹ rrọ rite oke nana, egagọ nọ a be jọ wuhrẹ uzẹme na ọvo Ọghẹnẹ ọ rẹ jẹrehọ. Yọ a rẹ jọ evaọ Ebaibol na ruẹ uzẹme nana. (Jọn 4:24; 17:17; 2 Timoti 3:16, 17) Egagọ kpobi nọ iwuhrẹ rai i wo ohẹriẹ no orọ Ebaibol na i bi ru ahwo thabọ no Ọghẹnẹ. Iwuhrẹ buobu nọ ahwo a bi roro nọ i no Ebaibol na ze na, yọ iwuhrẹ nọ a rehọ no egagọ erue ze. Iwuhrẹ wọhọ Esanerọvo, ẹwẹ nọ o re whu hu, gbe erae nọ a rẹ jọ lahiẹ ahwo bẹdẹ bẹdẹ. Otẹrọnọ egagọ jọ o bi wuhrẹ iwuhrẹ itieye na, kiyọ a be ruẹ “kufiẹ” na, keme egagọ itieye na kpobi e be rehọ iruemu ahwo ro nwene oware nọ Ọghẹnẹ ọ ginẹ gwọlọ.—Mak 7:7, 8.
Egagọ ọviẹwẹ e rẹ tọtọ Ọghẹnẹ oma. (Taitọs 1:16) Re ahwo a sae ginẹ kẹle Ọghẹnẹ, u fo nọ egagọ e rẹ lẹliẹ ahwo yeri emamọ uzuazọ, orọnọ erọ okafe he hayo enọ a be jọ ru iruemu sa-sa ha. Wọhọ oriruo, Ebaibol ọ ta nọ: “Ohwo jọ o te bi roro nọ ọ be gọ Ọghẹnẹ, rekọ ọ rẹ kpọ ẹrọo riẹ hẹ, ọ be viẹ udu obọriẹ họ, egagọ riẹ e tẹ jẹ rrọ ofofe. Oghẹrẹ egagọ nọ o rrọ fuafo nọ u gbeku hu evaọ aro Ọghẹnẹ gbe Ọsẹ mai họ: re a rẹrote emọ nọ i wo ọsẹ hayo oni hi avọ eyae-uku nọ e rrọ uye, jegbe re ohwo o ru omariẹ kare epe evaọ akpọ na.” (Jemis 1:26, 27) Ebaibol King James Version o se rie “egagọ efuafo” re, onọ o kare eviẹhọ.
ARIA 19-25
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA OLEZI 75-77
Fikieme U gbe ro Fo re Ma Ya-Oma Ha?
Rri Ohẹriẹ nọ O Rrọ Ahwo
4 Nọ Pọl ọ ta nọ ahwo a ti you omobọ rai gbe ugho no, o te kere nọ ahwo a ti seha, wo omorro je fu uke, enana yọ iruemu nọ ohwo o re dhesẹ nọ o te bi rri omariẹ kpehru vi amọfa fiki onaa, erru, efe, hayo ọkwa nọ o wo. Ahwo otiọye a rẹ gwọlọ nọ amọfa a jiri ae ẹsikpobi. Ọgba-eriariẹ jọ o kere kpahe ohwo nọ o re wo omorro gaga nọ: “Ọ jọ udu riẹ wo aruẹri ọsese nọ ọ rẹ jọ guzou kpotọ kẹ omobọ riẹ.” Ahwo jọ a ta nọ omorro u yoma te epanọ o rẹ rọ dha ohwo nọ o wo rie eva nọ ọ tẹ ruẹ omọfa nọ o wo rie.
5 Jihova o mukpahe omorro. “Ẹro oyoma” hayo ibiaro oheri e rẹ dhae eva. (Itẹ 6:16, 17) Omorro u re ru nọ ohwo ọ gbẹ sai ro si kẹle Ọghẹnẹ hẹ. (Ol. 10:4) Omorro o tẹ jẹ rrọ uruemu jọ nọ Setan o wo. (1 Tim. 3:6) Rekọ u yoma gaga inọ makọ idibo Jihova jọ dede a dhesẹ omorro no. Uzaya nọ ọ jọ ovie Juda ọ rọ udu riẹ kpobi gọ Ọghẹnẹ evaọ ikpe jọ. Ebaibol na ọ ta nọ: “Rekọ okenọ o ti wo ogaga no, o te mu oma họ ẹvia ri te oke ẹraha. Keme o gbe fievahọ ỌNOWO na Ọghẹnẹ riẹ hẹ, ọ tẹ jẹ ruọ uwou-egagọ-ode ỌNOWO na re ọ maha insẹnse evaọ umukpẹ-idhe insẹnse.” Evaọ oke ofa, Hẹzikaya nọ ọ jọ ovie o dhesẹ omorro evaọ omoke jọ re.—2 Irv. 26:16; 32:25, 26.
Oruvẹ No Obe avọ Esa gbe ọrọ avọ Ene Ọrọ Obe Ilezi Ze
75:4, 5, 10—Fikieme ma jẹ whaha omoya? Jihova ọ rẹ kpare uvi idibo riẹ kpehru. Rekọ o re “bru oma-oya itu iru-umuomu kpobi dhe.” A vẹvẹ omai unu nọ ma “ya-oma ha.” Nọ orọnọ Jihova họ ọnọ ọ rẹ kpare ohwo kpehru na, ma re rri ọkwa-iruo nọ ma jọ ukoko na wo wọhọ nnọ obọ riẹ u no ze.—Olezi 75:7.
Eware Aghae nọ Whọ Kiẹ Via
Oruvẹ No Obe avọ Esa gbe ọrọ avọ Ene Ọrọ Obe Ilezi Ze
76:10—Ẹvẹ “ofuomuo ahwo o re ti [ro] jiri” Jihova? Nọ Ọghẹnẹ ọ tẹ kẹ ahwo-akpọ uvẹ re a rehọ ofu rai wọ ruru omai fikinọ ma be gọe, oware uwoma o sai noi ze. Ọbẹwẹ nọ o re no ukpokpoma utioye na ze o rẹ sai wuhrẹ omai evaọ edhere jọ. Umuo nọ u re ro wuhrẹ omai oware jọ ọvo oye Jihova ọ rẹ kẹ uye-oruẹ uvẹ te. (1 Pita 5:10) Ọghẹnẹ ọ rẹ rehọ ‘ofu rai nọ o kiọkọ rọ gọ oma riẹ ẹgọ.’ Kọ ẹvẹ otẹrọnọ ma ruẹ uye te uwhu? Onana o sai je jiri Jihova keme enọ e ruẹ nnọ ma rehọ ẹrọwọ thihakọ a sai je mu Ọghẹnẹ họ ejiri.
ARIA 26–AZIE 1
EWARE AGHAE NỌ E RRỌ EBAIBOL NA OLEZI 78
Joma Wuhrẹ No Aghẹmeeyo Ahwo Izrẹl Ze
Fikieme U ro Fo re Ma Hae “Kareghẹhọ Edẹ nọ E Vrẹ No”?
U yoma gaga inọ kẹse kẹse izi Ọghẹnẹ e jẹ hae thọrọ ahwo Izrẹl ẹro. Onana yọ uzioraha. Kọ eme o no ethẹro rai na ze? Ebaibol ọ ta nọ: “Kẹse kẹse a jẹ dawo Ọghẹnẹ, yọ a ru Ọrẹri Izrẹl na oware nọ o wha uweri sei. A kareghẹhọ ogaga riẹ hẹ, ẹdẹ nọ o ro siwi ai no obọ ọwegrẹ na.” (Olezi 78:41, 42) Uwhremu na, fikinọ izi Ọghẹnẹ e jẹ hae thọrọ ae ẹro, o tẹ so ẹe ze nọ Jihova ọ rọ se ae.—Matiu 21:42, 43.
Ọso-ilezi na yọ ohwo jọ nọ o fi emamọ oriruo h’otọ nọ u fo nọ ma rẹ rọ aro kele. O kere nọ: “Mẹ te kareghẹhọ iruo Jah; mẹ te kareghẹhọ eware igbunu nọ who ru evaọ oke krẹkri nọ u kpemu. Me ti roro didi kpahe iruẹru ra kpobi jẹ romatotọ roro kpahe eware nọ who bi ru.” (Olezi 77:11, 12) Epọvo na re, u fo re ma hai roro kpahe epanọ ma ro yoẹme kẹ Jihova evaọ oke nọ u kpemu, gbe eware nọ o ru kẹ omai no nọ i dhesẹ nọ o you omai. Ma te ru ere, ma ti wo ọwhọ kẹ iruo Jihova, udu o te jọ omai awọ, yọ ma ti yere iei ẹsikpobi kẹ eware nọ o ru kẹ omai no. U te no ere no, ma tẹ be hae “kareghẹhọ oke nọ u kpemu,” oma o te lọhọ omai hi rekọ ma ti kru oma ga jẹ dawo utho ẹgba mai kpobi evaọ egagọ Ọghẹnẹ, ma ve je thihakọ te urere.
“Ru Eware Kpobi Ababọ Ẹguọ”
16 Eguago u re ru iroro mai tọvi omobọ mai gbe ebẹbẹ mai, o vẹ tehe ezọ di kẹ eghale nọ i bi te omai wọhọ idibo Jihova. Re ma sai kpe ẹzi ọ eguago no oma mai, o gwọlọ nọ ma rẹ kareghẹhọ eghale nana ẹsikpobi. Wọhọ oriruo, mai omomọvo ma wo uvẹ-ọghọ nọ a be rọ rehọ odẹ Jihova se omai. (Aizaya 43:10) Ma rẹ sai wo usu okpekpe kugbei, yọ ma rẹ sae ta ẹme kẹ “ọnọ o re yo elẹ” na eva oke kpobi. (Olezi 65:2; Jemis 4: 8) Ma riẹ obonọ ma be nya evaọ uzuazọ keme ma wo otoriẹ ẹme-avro ọrọ esuo ehrugbakpọ na jẹ be kareghẹhọ inọ o rrọ uvẹ-ọghọ kẹ omai re ma kru ẹgbakiete kẹ Ọghẹnẹ. (Itẹ 27:11) Ma rẹ sai wo obọ ẹsikpobi evaọ ewhowho emamọ usi Uvie na. (Matiu 24:14) Ẹrọwọ nọ ma fihọ idhe ẹtanigbo Jesu Kristi u re ru omai wo obroziẹ-iroro ọfuafo. (Jọn 3:16) Enana yọ eghale nọ ma be reawere rai ghelọ ebẹbẹ nọ ma rẹriẹ ovao dhe kẹhẹ.
Kọ Oware O Sae Kẹ Jihova Uye Hayo Evawere?
Ọso-ilezi na ọ ta nọ: “Bro ẹse a wo udu kẹ e eva obọ igbrẹwọ!” (Owọ avọ 40) Owọ nọ u lele i rie o ta nọ: “Kẹse kẹse a jẹ dawo iẹ.” (Owọ avọ 41) Muẹrohọ inọ ọso-ilezi na ọ ta inọ aghẹmeeyo rai o jọ oware ikẹse kẹse. A dhesẹ ekpehre uruemu nana no emuhọ ze—evaọ obọ igbrẹwọ na, nọ a nwani siwi ai no igbo Ijipti no. Ahwo na a jẹ go mukpahe Ọghẹnẹ, be vro sọ Ọghẹnẹ ọ sae ginẹ rọ ẹro te ai gbe sọ u gine noi eva ze re o ru ere. (Ikelakele 14:1-4) Obe jọ nọ u re fi obọ họ kẹ efefafa Ebaibol o ta nọ a rẹ sae jẹ fa ẹme na “a wo udu kẹ e” inọ “‘a ru udu rai gaga kẹ Ọghẹnẹ’ hayo ‘a se kẹ Ọghẹnẹ nọ Ijo.’” Ghele na, fiki ohrọ-oriọ, Jihova ọ jẹ hae rọ vrẹ rai nọ a te kurẹriẹ. Dede na, a vẹ wariẹ zihe kpohọ uruemu uyoma ovona jẹ wariẹ wọso Ọghẹnẹ, ere a je dhe erueru.—Olezi 78:10-19, 38.
Oghẹrẹ vẹ o jẹ hae jọ Jihova oma ẹsikpobi nọ ahwo riẹ nọ e dọmu hu na a tẹ ghẹmeeyo kẹe? Owọ avọ 40 o ta nọ a jẹ hai “ru ei eva dha.” Efafa Ebaibol ọfa jọ o ta nọ a jẹ hae “wha uweri sei.” Obe jọ nọ o ta kpahe Ebaibol na u ru ẹme na vẹ inọ: “Oware nọ a be jọ etenẹ ta na họ, uruemu ahwo Hibru na o jẹ wha edada sei,—wọhọ epanọ uruemu ọmọ nọ o re veghe uzou jẹ wọso o rẹ wha edada ze na.” Wọhọ epanọ ọmọ aghẹmeeyo ọ rẹ wha edada se ọsẹgboni riẹ na, ere ahwo Izrẹl nọ e jẹ wọso na a “rariẹ ofu Ọrẹri Izrẹl.”—Owọ avọ 41.
Eware Aghae nọ Whọ Kiẹ Via
Oruvẹ no Obe avọ Esa gbe ọrọ avọ Ene ọrọ Obe Ilezi Ze
78:24, 25; Fikieme a ro se emana na “ibi obọ odhiwu” gbe “emu ikọ-odhiwu”? Orọnikọ eme ivẹ nana i dhesẹ nọ emana yọ emuore ikọ-odhiwu hu. O jọ “ibi obọ odhiwu” keme obọ odhiwu emu na o kie no ze. (Olezi 105:40) Nọ o rọnọ obọ odhiwu ikọ-odhiwu e be rria na, ẹme na “emu ikọ-odhiwu” o sai dhesẹ nnọ Ọghẹnẹ, ọnọ ọ be rria obọ odhiwu, ọye ọ rehọ e riẹ kẹ ae. (Olezi 11:4) O sae jẹ jọnọ Jihova ọ rehọ ikọ-odhiwu rọ rehọ emana na kẹ emọ Izrẹl.