Ẹruore nọ O Muẹro

“No etoke eyẹ ze iroro ọ osaevia o rẹ jariẹ ẹsikpobi inọ ohwo ọ sai whu oke kpobi; yọ iroro ọ osaevia onana o ve ti rugba ababọ-awhaha.”—ARNOLD TOYNBEE, OGBIKU Ọ BRITAIN.

1. Didi imuẹro ahwo-akpọ a rọwo kugbe no, kọ enọ vẹ o wha ze?

ONO ọ rẹ sae vro kpe uzẹme ikuigbe uvevẹ na? Ẹsikpobi ahwo a be rọwo imuẹro edada uwhu na. Yọ who rri iyiyẹ nọ ma rẹ jọ evaọ okenọ ohwo nọ ma you o te whu! Ọvabọvro na ọ vẹ wọhọ onọ a sae rẹriẹ hẹ. Kọ o lọhọ re ma wariẹ kuomagbe iyoyou mai nọ i whu no? Didi ẹruore Ebaibol na o wo kẹ iwhuowhu? Roro kpahe ikuigbe nana.

‘Ogbẹnyusu Mai O Whu No’

2-5. (a) Okenọ ogbẹnyusu riẹ Lazarọs o whu, ẹvẹ Jesu o ro dhesẹ unevaze gbe ẹgba riẹ re ọ kpare iẹe? (b) U te no uzuazọ nọ o zihe Lazarọs ze no, eme iruo igbunu ọ ẹkparomatha na i rugba?

² Ukpe na họ 32 C.E. Lazarọs avọ inievo-emetẹ riẹ, Mata gbe Meri, a jẹ rria ẹwho ọsese ọ Bẹtani, ikilomita esa no Jerusalẹm. A jọ egbẹnyusu ekpekpe ọ Jesu. Ẹdẹjọ, Lazarọs o te kie ruọ okpẹyao. Ovovẹrẹ, inievo arodawẹ riẹ a te vi ovuẹ onana se Jesu, ọnọ ọ jọ abọdekọ Ethẹ Jọdan. Jesu o wo uyoyou kẹ Lazarọs gbe inievo-emetẹ riẹ, fikiere evaọ ẹruoke ọ tẹ ruọ edhere Bẹtani. Evaọ edhere, Jesu ọ tẹ ta kẹ ilele riẹ nọ: “Lazarọs ọzọ mai o kie ruọ owezẹ, rekọ mẹ rẹ nya re mẹ rọyẹe no owezẹ.” Fikinọ ilele na a nwani w’otoriẹ ẹme ọnana okioke oyena ha, Jesu ọ tẹ ta vevẹ nọ: “Lazarọs o whu no.”—Jọn 11:1-15.

³ Nọ o yo nọ Jesu ọ be nyaze obọ Bẹtani, Mata ọ tẹ dhẹ nyai zere iei. Nọ uweri riẹ u duobọ tei udu, Jesu ọ tẹ kẹe imuẹro nọ: ‘Oniọvo ra ọ te kparoma.’ Mata ọ tẹ kuyo nọ: “Mẹ riẹ nọ ọ rẹ te kparoma eva ẹkparomatha ẹdẹ urere.” Jesu ọ tẹ ta kẹe nọ: “Mẹ họ ẹkparomatha gbe uzuazọ: ọ nọ ọ rọwo omẹ makọ o whu no, ọ rẹ te zọ.”—Jọn 11:20-25.

⁴ Jesu ọ tẹ nya kpobọ uki na ọ tẹ ta nọ a si utho nọ u ruru unu riẹ na no. Nọ ọ lẹ via no, ọ tẹ ta nọ: “Lazarọs, nya via.” Yọ epanọ ibiaro kpobi e rọ tọvi uki na, Lazarọs ọ tẹ ghinẹ nya via. Jesu ọ kpare Lazarọs—zihe uzuazọ se ọzae nọ o whu te edẹ ene no na!—Jọn 11:38-44.

⁵ Mata o wo ẹrọwọ fihọ eyaa ẹkparomatha na no vẹre. (Jọn 5:28, 29; 11:23, 24) Iruo igbunu ọ ezihetha uzuazọ Lazarọs u te fiẹgba họ ẹrọwọ riẹ jẹ lẹliẹ amọfa wo ẹrọwọ. (Jọn 11:45) Rekọ eme ẹme na “ẹkparomatha” o dhesẹ dẹẹ?

‘Ọ Te Kparoma’

6. Eme họ otofa ẹme na “ẹkparomatha”?

⁶ Ẹme na “ẹkparomatha” a fa riẹ no ẹme Griki na a·naʹsta·sis ze, onọ otofa riẹ gheghe u dhesẹ “ẹwariẹ kparoma dikihẹ.” Efefafa Hibru nọ e fa Griki na a fa a·naʹsta·sis kugbe eme Hibru na techi·yathʹ ham·me·thimʹ, nọ i dhesẹ “ẹkpare ziọ uzuazọ ọrọ iwhuowhu na.”a Fikiere, ẹkparomatha u dhesẹ ẹkpare ohwo na no uyero ababọ-uzuazọ orọ uwhu—ẹgba nọ a rẹ wariẹ kẹ uzuazọ ohwo na.

7. Fikieme ẹkparomatha ahwo o gbẹ te jọ ẹbẹbẹ kẹ Jihova Ọghẹnẹ gbe Jesu Kristi hi?

⁷ Fikinọ areghẹ riẹ o wo oba ha ọ tẹ jẹ rọ gbagba evaọ ekareghẹhọ, Jihova Ọghẹnẹ ọ rẹ sae kpare ohwo lọlọhọ. Ẹkareghẹhọ oghẹrẹ uzuazọ enọ i whu no na—oka ọ ekwakwa-oma rai, ikuigbe omobọ rai, gbe eware kpahe evuhu rai kpobi—o rọ ẹbẹbẹ kẹe he. (Job 12:13; wawo Aizaya 40:26.) Jihova họ Ọnọ Ọ To uzuazọ họ re. Fikiere, ọ rẹ sai zihe ohwo ọvo na ze uzuazọ lọlọhọ, rehọ ekwakwa-oma evo na kẹe evaọ ugboma okpokpọ nọ ọ wariẹ ma. Ofariẹ, wọhọ epanọ oriruo ọrọ Lazarọs o dhesẹ na, u no Jesu Kristi eva ze o te je te re ọ kpare iwhuowhu na.—Wawo Luk 7:11-17; 8:40-56.

8, 9. (a) Fikieme ẹkparomatha na gbe ẹjiroro ẹwẹ nọ o re whu hu na e gbẹ rọwokugbe he? (b) Eme họ ifue ọ uwhu?

⁸ Dede na, uwuhrẹ Ikereakere orọ ẹkparomatha na o wọso uwuhrẹ ẹwẹ nọ o re whu hu na. Otẹrọnọ ẹwẹ nọ o re whu hu ọ rẹ zọ vrẹ uwhu, uvumo ohwo o re gbe du gwọlọ ẹkparomatha, hayo ezihe ziọ uzuazọ họ. Evaọ uzẹme, Mata o dhesẹ ẹjiroro ọvuọvo kpahe ẹwẹ nọ o re whu hu nọ ọ rria vrẹ oke uwhu evaọ oria ofa jọ họ. Ọ rọwo nnọ Lazarọs o kpohọ akpọ izi jọ no re ọ jọ obei rria uzuazọ haro ho. Ukpoye, o dhesẹ ẹrọwọ riẹ via fihọ ẹjiroro Ọghẹnẹ nọ ọ te rọ rẹriẹ okpomahọ uwhu na. Ọ ta nọ: “Mẹ riẹ nọ ọ rẹ te kparoma eva ẹkparomatha ẹdẹ urere.” (Jọn 11:23, 24) Epọvo na re, Lazarọs o gbe uvumọ iku ọ uzuazọ ofa jọ họ. Oware ovo o jariẹ nọ ọ rẹ n’iyẹrẹ kpahe he.

⁹ Vevẹ na, wọhọ epanọ Ebaibol na ọ ta, ẹwẹ na o re whu yọ ifue uwhu họ ẹkparomatha na. Rekọ ima-idu ahwo a whu no anwọ okenọ ọzae ọsosuọ na, Adamu, ọ rọ jọ akpọ. Fikiere amono a rẹ te kpare, kọ kpohọ bovẹ?

‘Enọ E rọ Eva Iki Ekareghẹhọ na Kpobi’

10. Didi eyaa Jesu ọ yaa kpahe ahwo nọ a rọ iki ekareghẹhọ na?

¹⁰ Jesu Kristi ọ ta nọ: “Oke o be tha nọ enọ e rọ eva [iki ekareghẹhọ, NW ] kpobi i je ti yo uru riẹ [orọ Jesu], a vẹ te nya via.” (Jọn 5:28, 29) Ẹhẹ, Jesu Kristi ọ y’eyaa nnọ a rẹ te kpare enọ e rọ evaọ ekareghẹhọ Jihova kpobi. Ima-idu ahwo a rria je whu no. Kọ amono a rọ ekareghẹhọ Ọghẹnẹ evaọ udevie rai, be hẹrẹ ẹkparomatha na?

11. Amono a te kpare?

¹¹ A te kpare ahwo nọ a le edhere okiẹrẹe wọhọ idibo Jihova. Rekọ ima ọ amọfa a whu no ababọ edhesẹ sọ a rẹ te r’uzou kpotọ kẹ ute okiẹrẹe Ọghẹnẹ. A jọ igbori kẹ ute Jihova hayo oke nọ o gwọlọ re a nwene u tulo ho. Enana e rọ ekareghẹhọ Ọghẹnẹ re yọ a te kpare ae, keme Ebaibol na ọ y’eyaa nọ: “Ẹkparomatha enọ ikiete avọ enọ ikiete he e rẹ te jarọ.”—Iruẹru 24:15.

12. (a) Didi eviavia i te Jọn ukọ na obọ kpahe ẹkparomatha na? (b) Eme a ‘gbolo fihọ ẹtẹre erae,’ kọ eme ẹme ọyena o dhesẹ?

¹² Jọn ukọ na ọ ruẹ eruẹaruẹ oghọghọ orọ ahwo nọ a kpare ze nọ i dikihẹ aro agbara-uvie Ọghẹnẹ. Nọ o je dhesẹ iẹe, o te kere nọ: “Abade o te [siobọno] enọ i whu fihọ iẹe, uwhu avọ ẹri i te siobọno enọ e jọ eva rai, a te bruoziẹ rai kpobi wọhọ epanọ iruo rai e jọ. A te gbolo uwhu avọ ẹri fihọ ẹtẹre erae. Ẹtẹre erae nana họ uwhu avivẹ na.” (Eviavia 20:12-14) Roro oware nọ oyena u dhesẹ! Enọ i whu nọ e rọ ekareghẹhọ Ọghẹnẹ na kpobi a re ti siobọno ai n’evaọ Hedis, hayo Sheol ze, uki ohwo-akpọ. (Olezi 16:10; Iruẹru 2:31) Kẹsena a ve ti gbolo “uwhu avọ ẹri” fihọ oware nọ a se nọ “ẹtẹre erae,” onọ u dikihẹ kẹ ẹraha muotọ. Uki ohwo-akpọ na o gbẹ te jọ họ.

Ẹkparomatha Kpohọ Bovẹ?

13. Fikieme Ọghẹnẹ o je ru ọruẹrẹfihotọ kẹ ahwo jọ re a kpare ae kpohọ obọ odhiwu, kọ didi ugboma Jihova ọ te kẹ ae?

¹³ A te kpare umutho ezae gbe eyae jọ kpohọ uzuazọ evaọ obọ odhiwu. Enana i ti lele Kristi su wọhọ ivie gbe izerẹ je w’obọ evaọ ẹraha okpomahọ uwhu kpobi nọ ohwo-akpọ ọ reuku riẹ no obọ ọzae ọsosuọ na ze, Adamu. (Ahwo Rom 5:12; Eviavia 5:9, 10) Wọhọ epanọ Ebaibol na ọ ta, a bu te 144,000 ọvo yọ a salọ e rai no udevie ilele i Kristi ze, muhọ no ikọ ẹrọwọ na ze. (Luk 22:28-30; Jọn 14:2, 3; Eviavia 7:4; 14:1, 3) Jihova ọ te rọ ugboma ẹzi kẹ omomọvo enana nọ a kpare ze na re a sae rria evaọ obọ odhiwu.—1 Ahwo Kọrint 15:35, 38, 42-45; 1 Pita 3:18.

14, 15. (a) Oghẹrẹ uzuazọ vẹ a te kpare ahwo buobu nọ a whu no na kpohọ? (b) Didi eghale i ti te ahwo-akpọ ẹmeoyo obọ?

¹⁴ Dede na, ahwo buobu nọ a whu no na a rẹ te kpare ae ziọ uzuazọ eva otọakpọ. (Olezi 37:29; Matiu 6:10) Didi oghẹrẹ otọakpọ? Nẹnẹ na otọakpọ na o vọ avọ ohọre, azẹ-okpe, enua, gbe ozighi. Otẹrọnọ iwhuowhu i ti zihe ziọ uzuazọ eva otọakpọ utioye na, evaọ uzẹme evawere nọ a ti wo kpobi o te jọ kpẹkpẹe. Rekọ Ọnọma na ọ y’eyaa nọ kẹle na ọ te rehọ oba te uyero akpọ na nọ o rọ otọ ekpakpọ Setan na. (Itẹ 2:21, 22; Daniẹl 2:44) Ukoko ahwo okiẹrẹe okpokpọ—“akpọ ọkpokpọ”—o vẹ te ziọ uzẹme. (2 Pita 3:13) Eva oke oyena “ohwo ọvo nọ ọ be ria eva riẹ nọ ọ rẹte ta [nọ], ‘Mẹ be mọ’, ọ rọ họ.” (Aizaya 33:24) Makọ akọriọ uwhu o rẹ te vrẹ no, keme Ọghẹnẹ “o ve ti ririe irui kpobi no aro rai; uwhu o gbẹte jọ ofa ha, hayo kọ uweri hi, hayo oviẹ hẹ, hayo edada ọvuọvo ho, keme eware anwae evrẹ no.”—Eviavia 21:4.

¹⁵ Evaọ akpọ ọkpokpọ nọ Ọghẹnẹ ọ y’eyaa riẹ na, enọ e roma kpotọ “oma o rẹ te were ae evaọ omofọwẹ.” (Olezi 37:11) Egọmeti obọ odhiwu ọrọ Kristi Jesu avọ erivẹ 144,000 riẹ o vẹ te rọ ẹmẹrera zihe ohwo-akpọ kpohọ ẹgbagba nọ ọsẹ gbe oni ọsosuọ mai, Adamu avọ Ivi, a kufiẹ na. Ahwo nọ a kpare ze a te jọ usu ahwo nọ a te rria otọakpọ na.—Luk 23:42, 43.

16-18. Didi oghọghọ ẹkparomatha na o te wha se iviuwou?

¹⁶ Ebaibol na ọ k’omai eriwo ọkpẹkpẹe ọrọ oghọghọ nọ ẹkparomatha na o te wha se iviuwou. Dai roro evawere nọ ayeuku obọ Nein na o wo evaọ okenọ Jesu ọ da usu uwhori na ji ọ jẹ kpare ọmọzae ọvuọvo riẹ! (Luk 7:11-17) Okiofa, kẹle Abade Galili na, evaọ okenọ Jesu o zihe ọmọtẹ ikpe 12 ziọ uzuazọ, ọsẹ gbe oni riẹ ‘a tẹ vọ avọ oghọghọ ulogbo.’—Mak 5:21-24, 35-42; je rri 1 Ivie 17:17-24; 2 Ivie 4:32-37.

¹⁷ Rọkẹ ima ahwo buobu nọ i kie ruọ owezẹ no enẹna evaọ uwhu, ẹkparomatha o re ti dhesẹ uzuazọ evaọ akpọ ọkpokpọ udhedhẹ. Dai roro ẹruore oghọghọ igbunu nọ onana u rovie kẹ Tommy gbe ọhreki nọ ma fodẹ evaọ abọ emuhọ ibroshọ nana! Okenọ Tommy ọ te kparoma ziọ uzuazọ evaọ Aparadase ọ otọakpọ, ọ te gbẹ jọ Tommy ọvo na nọ oni riẹ ọ riẹ na—rekọ ababọ ẹyao. Ọ te sae r’obọ tei, gbae yawo oma, je you rie. Epọvo na re, ukpenọ ọ rẹ jọ agbefẹ ọnyawariẹ ọrọ ọwariẹyẹ nọ o w’oba ha, ọhreki obọ India na o wo ẹruore ogbunu nọ o ti ro rovie aro riẹ evaọ akpọ ọkpokpọ Ọghẹnẹ ọ vẹ ruẹ emezae riẹ.

¹⁸ Re a riẹ uzẹme kpahe ẹwẹ na, kpahe oware nọ o rẹ via k’omai okenọ ma te whu, jẹ kpahe ẹruore ẹkparomatha na o rẹ jẹ sai wo okpomahọ odidi evaọ ahwo nọ a be rria enẹna. Joma ruẹ epanọ o rẹ te jọ.

[Footnotes]

[Picture on page 26]

Ẹkparomatha ọ te wha oghọghọ ebẹdẹ ze