Uzou Ọsosuọ
Obe Daniẹl na Gbe Owhẹ
1, 2. (a) Didi iyero aghẹruẹ a jọ obe Ebaibol Daniẹl t’ẹme te? (b) Evaọ oke ọgbọna, didi enọ e roma via kpahe obe Daniẹl?
OVIE ọgaga jọ o je d’enu inọ o re kpe ezae iwareghẹ riẹ no fikinọ a be sae ta jẹ f’otọ ewezẹ idhọvẹ riẹ hẹ. A gbolo emoha esa nọ e se nọ a rẹ gọ ẹmema okpehru jọ fihọ ebrerae nọ a ru roro thomawa, ghele na a zọ. Evaọ udevie ehaa jọ, ahwo udhusoi buobu a ruẹ obọ nọ u bi kere eme igbunu fihọ ugbẹhẹ ovie. Ahwo ẹgwae oyoma a gbolo ọkpọkuọzae jọ fihọ ọgọdọ ikpohrokpo, rekọ o no eva ọgọdọ na ze oma kọkọ. Ọruẹaro Ọghẹnẹ jọ ọ ruẹ erao ene evaọ eruẹaruẹ, yọ otofa rai u thabọ te idu-ikpe evaọ obaro.
2 Enana yọ usu eware jọ nọ a rẹ ruẹ evaọ obe Ebaibol Daniẹl na. Kọ i fo eme nọ a re se gboja ziezi? Emamọ iruo vẹ obe anwae onana u re wo kẹ ẹdẹ mai na? Eme jabọ eware nọ e via enwenọ ikpe 2,600 nọ i kpemu no e jẹ j’omai oja?
DANIẸL—OBE ANWAE RỌKẸ OKE ỌGBỌNA
3, 4. Fikieme awaọruọ ahwo buobu ọ jẹ rọ ziezi kpahe obaro ahwo-akpọ?
3 Abọ logbo obe Daniẹl na o t’ovao rri isuẹsu akpọ na, uzoẹme nọ o r’oja gaga nẹnẹ. Enwene ahwo kpobi a rẹ rọwo nnọ ma be rria oke obẹbẹ. Kẹdẹ kẹdẹ, iyẹrẹ nọ ma bi yo e be kareghẹhọ omai nọ okegbe ohwo-akpọ o bi kieruọ ebẹbẹ idhọvẹ gaga—yọ enana e be via ghelọ ẹnyaharo ologbo nọ a wo no evaọ otokiẹ-eriariẹ gbe eware-ikuo.
4 Roro kpahe onana: Ohwo ọ nya evaọ ehru ọvẹre no, rekọ evao erria buobu ọ be sae nya evaọ iyẹrẹ okogho-akpọ riẹ ababọ ozọ họ. Ọ sae rehọ eware ezi kpobi ru ona fihọ uwou riẹ, rekọ ọ be sae za iviuwou nọ e be bẹre dhe he. Ọ rẹ sai ru re ahwo a jọ ugbothabọ t’ẹme se ohwohwo, rekọ ọ be sai wuhrẹ ahwo re a rria kugbe dhedhẹ hẹ. Hugh Thomas, profẹsọ ọrọ ikuigbe, o kere okejọ nọ: “Ẹvaha eriariẹ gbe uwuhrẹ i wuhrẹ ahwo umutho gheghe no kpahe omariẹsuo jẹ kao viere kpahe ọriakugbe.”
5. Rọkẹ abọ riẹ buobu, eme isuẹsu ohwo-akpọ o wha ze no?
5 Evaọ omodawọ re a rehọ udhedhẹ mu evaọ okegbe, ahwo a koko oma rai fihọ oghoghẹrẹ egọmeti no. Rekọ, ọvuọvo rai o ti no otọ uzẹme ọ oware nọ Solomọn ovie na o muẹrohọ na ha: ‘Ohwo ọ rehọ obọ ogaga su ọrivẹ riẹ kpohọ enwoma riẹ no.’ (Ọtausiuwoma Na 4:1; 8:9) Uzẹme, isu jọ a wo iroro ezi no. Ghele na, ovie ọvuọvo, osu udu olọlọhọ, hayo osu ọ udu ogaga ọ rẹ sai si ẹyao gbe uwhu no ho. Ohwo-akpọ ọvuọvo ọ sai zihe otọakpọ mai na kpohọ Aparadase nọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ o jọ na ha.
6. Fikieme Jihova ọ gbẹ gwọlọ obufihọ isuẹsu ohwo-akpọ re o te ru oreva riẹ gba ha?
6 Ghele na, u no Ọnọma na eva ze yọ o te re o ru eware itieye na. O re du mi egọmeti ahwo-akpọ uvẹ re o te ru ẹjiroro riẹ gba ha, keme rọ kẹe “erẹwho na ewọhọ ogẹ-ame nọ [u su] no ogẹgẹ ze, a re kele ai wọhọ ovu nọ ọ yagha owawọ eware.” (Aizaya 40:15) Ẹhẹ, Jihova họ Olori Osu ehrugbakpọ na. Fikiere, o wo udu-esuo nọ u kpehru vi orọ egọmeti ahwo-akpọ. Uvie Ọghẹnẹ u re ti nwene isuẹsu ohwo-akpọ kpobi, rọkẹ eghale ebẹdẹ ahwo-akpọ. Otiẹsejọ oria ofa nọ a jọ ru onana vẹ vi obe Ebaibol Daniẹl na o rọ họ.
DANIẸL—ỌGHẸNẸ O YOU RIE GAGA
7. Ono họ Daniẹl, kọ ẹvẹ Jihova o rri rie?
7 Jihova Ọghẹnẹ o you Daniẹl gaga, ọnọ ọ jọ ọruẹaro riẹ ikpe buobu. Evaọ uzẹme, ẹnjẹle Ọghẹnẹ o dhesẹ Daniẹl wọhọ ‘ọnọ a you gaga.’ (Daniẹl 9:23) Ubiẹme Hibru anwae nọ a fa ‘ọnọ a you gaga’ na o sai je dhesẹ “ohwo nọ ọ rọ ghaghae,” “ọnọ a rri kpekpehru,” tubọ “ọnọ ọ mai woma dede.” Daniẹl ọ ghare kẹ Ọghẹnẹ gaga.
8. Ẹvẹ Daniẹl ọ rọ ziọ Babilọn?
8 J’oma kiẹ uzuazọ ọruẹaro oyoyou ọnana riwi omojọ. Evaọ 618 B.C.E., Nebukadneza ovie Babilọn o ko Jerusalẹm họ. (Daniẹl 1:1) U kri hi, a te mu izoge Ju jọ nọ e riobe ziezi kpohọ igbo evaọ Babilọn. Daniẹl ọ jọ usu rai. Eva oke oyena, ẹsejọhọ ọ gbẹ jọ ikpe ikpegbọ.
9. Didi uwuhrẹ a rọ kẹ Daniẹl avọ egbẹnyusu Hibru riẹ?
9 Daniẹl avọ egbẹnyusu riẹ Hananaya, Mishẹl, gbe Azaraya a jọ usu ahwo Hibru nọ a salọ re a wuhrẹ ai evaọ ikpe esa kpahe “ibieme gbe ẹvẹrẹ ahwo Kaldi.” (Daniẹl 1:3, 4) Ewena-isukulu jọ a muẹrohọ nnọ onana o rro vi ewuhrẹ ẹvẹrẹ ọvo. Wọhọ oriruo, Profẹsọ C. F. Keil ọ ta nọ: “A gwọlọ wuhrẹ Daniẹl avọ egbẹnyusu riẹ kpahe ereghẹ izerẹ gbe ezae ikpebe Kaldia na, enọ a je wuhrẹ evaọ isukulu Babilọn.” Fikiere a bi wuhrẹ Daniẹl avọ egbẹnyusu riẹ uwuhrẹ obọdẹ kẹ iruo egọmeti.
10, 11. Didi use-abọ Daniẹl avọ egbẹnyusu riẹ a rẹriẹ ovao ku, kọ didi obufihọ Jihova ọ kẹ rai?
10 Ẹvẹ eyero ọnana ọ rrọ enwene kẹ Daniẹl avọ egbẹnyusu riẹ te! Evaọ Juda, a je lele egegagọ Jihova rria. Enẹna ahwo nọ a be gọ eghẹnẹ erue a wariẹ e rai họ. Ghele na, ozọ u mu Daniẹl, Hananaya, Mishẹl, gbe Azaraya nọ e jọ emoha na ha. A wo ọtamuo—ghelọ uyero use-abọ ẹrọwọ onana—re a kru egagọ uzẹme ga.
11 Onana o te lọhọ họ. Nebukadneza ovie na yọ ọgegagọ ajọwha ọrọ Marduk, olori ẹdhọ Babilọn na. Ẹsejọ ovie na ọ rẹ yare eware nọ ọgegagọ Jihova o re ru vievie he. (Wọhọ oriruo, rri Daniẹl 3:1-7.) Ghele na, Daniẹl avọ egbẹnyusu riẹ a wo ọkpọvio Jihova nọ o re kie he. Evaọ etoke ikpe esa ewuhrẹ rai, Ọghẹnẹ ọ rehọ “eriariẹ gbe orimuo ikerakere gbe areghẹ” rọ ghale ae. Fibae, a kẹ Daniẹl ẹgba nọ o re ro wo otoriẹ eruẹaruẹ gbe ewezẹ. Uwhremu na okenọ ovie na ọ kiẹ emoha ene enana riwi, ọ tẹ ruẹ nọ “a woma isiakpe viọ eboerayẹ kpobi gbe ebo-ẹva kpobi nọ e rọ uvie riẹ.”—Daniẹl 1:17, 20.
EWHOWHO EVUẸ ỌGHẸNẸ
12. Didi obọdẹ iruo Daniẹl o wo?
12 Evaọ ikpe nọ ọ rria Babilọn kpobi na, Daniẹl ọ jọ ọwhovuẹ Ọghẹnẹ rọ kẹ ezae wọhọ Nebukadneza gbe Bẹlsheza ivie na. Iruo Daniẹl e jẹ gaga. Jihova ọ kẹ Nebukadneza uvẹ rọ raha Jerusalẹm no, ọ rehọ e riẹ wọhọ okwakwa Riẹ. Eva obaro, a te raha Babilọn re. Evaọ uzẹme, obe Daniẹl o kpare Jihova Ọghẹnẹ kpehru wọhọ Oride gbe Osu ọ “uvie ahwo.”—Daniẹl 4:17.
13, 14. Eme ọ via kẹ Daniẹl nọ Babilọn o kie no?
13 Daniẹl ọ jọ ọgwa ovie na ruiruo te ikpe udhosa gbe ikpe, bẹsenọ Babilọn o ro kie. Ọ rria te okenọ ọ rọ ruẹ ezihetha ahwo Ju buobu kpohọ ẹkwotọ rai evaọ 537 B.C.E., dede na Ebaibol ọ ta ha sọ o lele i rai zihe. O tẹ kawo, o ruiruo gaga rite ukpe avọ esa ọrọ esuo Sairọs ovie na, ọnọ ọ fa Uvie Pasia. Evaọ oke oyena, Daniẹl ọ kpako kẹle ikpe 100 no!
14 Nọ Babilọn o kie no, Daniẹl o te kere eware nọ e jọ uzuazọ riẹ mai w’uzou fihọ otọ. Obe riẹ o rọ abọ ologbo ọrọ Ebaibol Ẹri na onọ a bi se obe ọ Daniẹl na. Rekọ fikieme ma jẹ rẹriẹ ovao ku obe anwae onana?
EWHẸGBE IVẸ, OVUẸ OVO
15. (a) Ewhẹgbe ivẹ vẹ e rọ obe Ebaibol Daniẹl na? (b) Ẹvẹ abọ ikuigbe Daniẹl o rẹ rọ k’omai erere?
15 Obe obọdẹ Daniẹl na u wo ewhẹgbe ivẹ sa-sa—ovo jọ ikuigbe, odekọ eruẹaruẹ. Abava obe Daniẹl na e rẹ sae bọ ẹrọwọ mai. Oghẹrẹvẹ? Abọ ikuigbe na—usu enọ e mai vẹ evaọ Ebaibol na—u dhesẹ k’omai inọ Jihova Ọghẹnẹ ọ te ghale jẹ sẹro enọ i kru ẹgbakiete rai kẹe. Daniẹl avọ egbẹnyusu esa riẹ a kru edikihẹ rai ghelọ edawọ awa uwhu. Nẹnẹ na, ahwo nọ a gwọlọ roma kpotọ kẹ Jihova kpobi a ti wo ọbọga evaọ ẹkiẹriwo ọkpekpe ọrọ oriruo rai.
16. Didi uwuhrẹ ma wo no abọ eruẹaruẹ Daniẹl ze?
16 Abọ eruẹaruẹ Daniẹl o rẹ bọ ẹrọwọ ga ẹkwoma edhesẹ inọ Jihova ọ riẹ ikuigbe ikpe-udhusoi—makọ idu-ikpe dede—kpohọ obaro. Wọhọ oriruo, Daniẹl o kere kpahe emuvia gbe ekie egaga akpọ no oke Babilọn anwae ze rite “oke urere” na. (Daniẹl 12:4) Daniẹl o si iroro mai kpohọ Uvie Ọghẹnẹ evaọ abọ Ovie Riẹ nọ o ro mu gbe ibe “erezi” na, riobọhọ iẹe wọhọ egọmeti nọ o te jọ bẹdẹ bẹdẹ. Egọmeti ọnana o ti ru ẹjiroro Jihova gba vọvọ kẹ otọakpọ mai na jẹ wha eghale se enọ e gwọlọ gọ Ọghẹnẹ.—Daniẹl 2:44; 7:13, 14, 22.
17, 18. (a) Ẹvẹ ẹrọwọ mai ọ rẹ rọ ga no ọkiẹriwo obe Daniẹl ze? (b) Didi ẹme u fo nọ ma rẹ kake t’ẹme te taure ma te ti muọ ewuhrẹ obe eruẹaruẹ Ebaibol onana họ?
17 Avọ uyere, Jihova ọ rẹ rọ eriariẹ kpahe obaro rọ gbogbọ họ. Ukpoye, ọye họ “ọnọ o re dhesẹ eware ididi.” (Daniẹl 2:28) Nọ ma be te ta kpahe orugba eruẹaruẹ nọ a kere fihọ obe Daniẹl na, ẹrọwọ mai evaọ eyaa Ọghẹnẹ o te ga viere. U ti muomai ẹro viere inọ Ọghẹnẹ o ti ru ẹjiroro riẹ gba eva ẹruoke gbe oghẹrẹ nọ u je rie.
18 Ahwo nọ a rovie eva rai kpobi wuhrẹ obe Ebaibol Daniẹl na a te rro evaọ ẹrọwọ. Dede na, re ma tẹ nya kokodo ruọ ẹkiẹriwo obe onana, u fo re ma roro kpahe imuẹro nọ e riẹ sọ obe onana o ghinẹ rọ gbagba. Egba-avro jọ a wọso obe Daniẹl na no, be ta nnọ a kere eruẹaruẹ riẹ okenọ eware na i ru vrẹ no. Kọ egba-avro na a ta gba? Uzou n’otha na u ti duobọ te ẹme ọnana.
EME WHO VUHUMU?
• Fikieme Daniẹl o jẹ rọ obe kẹ oke ọgbọna?
• Ẹvẹ Daniẹl avọ egbẹnyusu riẹ a rọ rueva iruo egọmeti Babilọn?
• Eme họ iruo obọdẹ Daniẹl evaọ Babilọn?
• Fikieme ma jẹ gaviezọ kẹ eruẹaruẹ Daniẹl?
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 4]
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 11]