Uzou Avọ Ikpegberee

Jihova Ọ y’Eyaa Osohwa Obọdẹ Kẹ Daniẹl

1, 2. (a) Didi obọdẹ okwakwa ọdhohrẹ ọ gwọlọ re ọ kparobọ? (b) Ẹvẹ Pọl ukọ na ọ rọ rehọ uzuazọ ẹrọwọ evaọ egagọ Jihova rọ wawo ohrẹ-dhẹ?

ỌDHẸ-OHRẸ ọ be rioma kparo kpohọ oria ekuhọ. Eri o kpe rie no, rekọ nọ ọ ruẹ oria ekuhọ na no, ọ tẹ rehọ utho ẹgba riẹ kpobi thuẹ haro. Avọ umutho ogaga kpobi nọ u kiọkọ iẹe oma, ọ tẹ fa usi na vrẹ! O te kp’ehwẹ ku agba fiki evawere gbe obokparọ. Ithihakọ rite urere o kẹ riẹ obokparọ no.

² Eva ekuhọ Daniẹl uzou avọ 12, ma ruẹ ọruẹaro oyoyou na nọ ọ kẹle usi urere na no evaọ “ohrẹ” riẹ—uzuazọ egagọ riẹ kẹ Jihova. Okenọ ọ fodẹ iriruo ẹrọwọ sa-sa no evaọ udevie idibo Jihova taure oke Ileleikristi u te ti te, Pọl ukọ na o te kere nọ: “Fikiere epanọ isisẹri ewariẹ omai họ wọhọ ẹgho ologbo na, wha joma siọ owreze ba, gbe umuomu nọ ma ru rieria no, re ma rehọ oriori dhẹ ohrẹ nọ a fihọ kẹ omai na. Re ma ri Jesu nọ ọ rọ emuhọ gbe ekuhọ orọwọ mai, ọ nọ ọ rehọ fiki oghọghọ nọ a kẹ riẹ ro thihakọ [ure oja, NW ], ọ daozọ omovuọ họ, ọ tẹ keria obọze akaba uvie Ọghẹnẹ.”—Ahwo Hibru 12:1, 2.

3. (a) Eme ọ wọ Daniẹl re ọ “rehọ oriori dhẹ ohrẹ”? (b) Didi ugogo eware esa ẹnjẹle Jihova ọ ta kẹ Daniẹl?

³ Daniẹl ọ rrọ usu ọ ‘ẹgho ologbo isẹri’ yena. Evaọ uzẹme, ọ ghinẹ rọ usu ahwo nọ a rehọ “oriori dhẹ ohrẹ,” yọ uyoyou kẹ Ọghẹnẹ o kẹ riẹ ẹgba nọ o ro ru ere. Jihova o dhesẹ eware buobu kẹ Daniẹl no kpahe obaro egọmeti akpọ, rekọ obọnana O te vi uwou uduotahawọ nana sei: “Rekọ kpo obonọ whọ rẹ nya bọwo urere; who reti serihọ, who veti dikihẹ [eria] nọ a ghale kẹ owhẹ evaọ urere edẹ na.” (Daniẹl 12:13) Ugogo eware esa ẹnjẹle Jihova ọ be ta kẹ Daniẹl na: (1) inọ Daniẹl o ‘kpo obọ urere na,’ (2) inọ o “serihọ,” gbe (3) inọ ọ te wariẹ “dikihẹ” eva obaro. Ẹvẹ eme nana e rẹ rọ tudu họ Ileleikristi awọ nẹnẹ re a thihakọ rite usi ekuhọ orọ ohrẹ uzuazọ na?

“NYA BỌWO URERE”

4. Eme họ otofa ẹme ọ ẹnjẹle Jihova nọ ọ ta nọ “nya bọwo urere,” kọ fikieme oyena o rọ jọ use-abọ kẹ Daniẹl?

⁴ Eme họ otofa eme ẹnjẹle na nọ ọ ta kẹ Daniẹl nọ: “Kpo obonọ whọ rẹ nya bọwo urere”? Urere eme? Whaọ, nọ Daniẹl ọ kpako kẹle ikpe 100 no na, o wọhọ nọ onana o rọ urere uzuazọ riẹ, onọ o kẹle gaga no.a Ẹnjẹle na ọ be tudu họ Daniẹl awọ nọ o thihakọ avọ ẹrọwọ rite uwhu. Rekọ ere oruo o te lọhọ họ. Daniẹl ọ ruẹ ọraha Babilọn no gbe okiọkotọ ahwo Ju nọ e jọ igbo nọ i zihe kpohọ Juda gbe Jerusalẹm. Oyena o wha oghọghọ buobu se ọruẹaro ọkpako na no. Rekọ, oware ovuovo u dhesẹ hẹ sọ o zihe no igbo kpo. Ọ kpako vi ohwo nọ ọ rẹ ny’owotọ otiọye na no. Hayo ẹsejọhọ o rọ oreva Jihova kẹe re ọ daji evaọ Babilọn. Epanọ o rọ kpobi, o rẹ sai gb’ohwo unu sọ o jẹ da Daniẹl nọ ahwo riẹ a bi kpohọ Juda na.

5. Eme o dhesẹ nọ Daniẹl o thihakọ rite urere?

⁵ Ababọ avro, eme iwowolẹ ọ ẹnjẹle na e kẹ Daniẹl ẹgba gaga: “Kpo obonọ whọ rẹ nya bọwo urere.” Eme enana e rẹ kareghẹhọ omai eme jọ nọ Jesu Kristi ọ ta ikpe egba ezeza evaọ obaro riẹ: “Ọnọ o kiakọ te urere ọye a re ti siwẹ.” (Matiu 24:13) Ababọ avro, oye họ oware nọ Daniẹl o ru. O thihakọ te urere, ọ rehọ ẹrọwọ dh’ohrẹ uzuazọ na rite ekuhọ. Oyena o sae jọ ẹjiroro jọ nọ a rọ jọ Ẹme Ọghẹnẹ t’ẹme ezi riẹ evaọ obaro na. (Ahwo Hibru 11:32, 33) Eme ọ lẹliẹ Daniẹl thihakọ rite urere? Okerefihotọ uzuazọ riẹ u re fiobọhọ k’omai kuyo na.

ITHIHAKỌ WỌHỌ ỌMỌ-UWUHRẸ ẸME ỌGHẸNẸ

6. Ẹvẹ ma rọ riẹ nọ Daniẹl ọ jọ ọmọ-uwuhrẹ ọwhọ Ẹme Ọghẹnẹ?

⁶ Rọ kẹ Daniẹl, ithihakọ rite urere o gwọlọ ewuhrẹ gbe eroro didi kpahe eyaa isiuru Ọghẹnẹ. Ma riẹ nọ Daniẹl ọ jọ ọgba ọmọ-uwuhrẹ ọrọ Ẹme Ọghẹnẹ. Ogbẹrọ ere he, ẹvẹ ọ hae rọ riẹ kpahe eyaa Jihova kẹ Jerimaya inọ igbo na u ti kri te ikpe 70? Daniẹl omariẹ o kere nọ: “Mẹ tẹ jọ eva ebe na ruẹ . . . unu ikpe na.” (Daniẹl 9:2; Jerimaya 25:11, 12) Ababọ avro, Daniẹl ọ kiẹ ebe Ẹme Ọghẹnẹ nọ e jariẹ oke oyena via. Ikere Mosis, Devidi, Solomọn, Aizaya, Jerimaya, Izikiẹl—ebe nọ i te rie obọ kpobi—e kẹ Daniẹl etoke omawere orọ isase gbe eroro kpahe eme na.

7. Ma tẹ rọ oke mai wawo edẹ Daniẹl, erere vẹ ma wo viei evaọ ewuhrẹ Ẹme Ọghẹnẹ?

⁷ Ewuhrẹ Ẹme Ọghẹnẹ, re o da ruọ ohwo oma, o r’oja ma tẹ gwọlọ wo ithihakọ nẹnẹ. (Ahwo Rom 15:4-6; 1 Timoti 4:15) Yọ ma wo Ebaibol na kpobi, onọ u kugbe ikere epanọ eruẹaruẹ Daniẹl jọ i ro rugba ikpe-udhusoi buobu evaọ obaro. Ofariẹ, ma wo oghale ọ ẹrria evaọ “oke urere” nọ a ruẹaro riẹ na eva Daniẹl 12:4. Evaọ edẹ mai na, a rehọ orimuo abọ-ẹzi ghale enọ a wholo na no, a te bi lo wọhọ ekpọvio uzẹme evaọ akpọ ebi ọnana. Fikiere, eruẹaruẹ ididi buobu evaọ obe Daniẹl na, enọ ibuobu rai i gbe rie unu na, i wo otofa ziezi k’omai nẹnẹ. Fikiere, joma ruabọhọ ewuhrẹ Ẹme Ọghẹnẹ kẹdẹ kẹdẹ, ma rri eware enana vo ho. Ere oruo u ti fiobọhọ k’omai thihakọ.

DANIẸL O THIHAKỌ EVAỌ OLẸ

8. Didi oriruo Daniẹl ọ kẹ evaọ ẹme olẹ?

⁸ Olẹ u te je fiobọhọ kẹ Daniẹl thihakọ rite urere. Ọ jẹ rẹriẹ ovao bru Jihova Ọghẹnẹ kẹdẹ kẹdẹ bi horieva kẹe avọ udu nọ o vọ avọ ẹrọwọ gbe evaifihọ. Ọ riẹ Jihova wọhọ “ọnọ o re yo elẹ.” (Olezi 65:2; wawo Ahwo Hibru 11:6.) Okenọ Daniẹl o je weri fiki uzou uveghe emọ Izrẹl, o horieva kẹ Jihova. (Daniẹl 9:4-19) Makọ okenọ Dariọs o j’uzi nọ ọye ọvo a rẹ lẹ se edẹ 30, Daniẹl ọ kuvẹ re oyena o whaha iẹe ẹlẹ se Jihova Ọghẹnẹ hẹ. (Daniẹl 6:10) Kọ u gbe duobọte omai udu nọ ma te roro kpahe epanọ ọkpọkuọzae ẹrọwọ ọyena ọ rọ rọ ovao dhe ọgọdọ nọ ikpohrokpo e vọ ukpenọ o re siobọno uvẹ-ọghọ ọghaghae orọ olẹ? Avro ọ riẹ hẹ sọ Daniẹl o te urere riẹ avọ ẹrọwọ, jẹ rọ udu riẹ kpobi lẹ se Jihova kẹdẹ kẹdẹ.

9. Fikieme ma gbe rri uvẹ-ọghọ olẹ vo ho?

⁹ Olẹ o rẹ bẹ hẹ. Ma rẹ sae lẹ oke kpobi, oria kpobi, do via hayo fihọ eva. Rekọ ma re rri uvẹ onana vo vievie he. Ebaibol o thuru olẹ kugbe ithihakọ, odi, gbe aro jajavi evaọ abọ-ẹzi. (Luk 18:1; Ahwo Rom 12:12; Ahwo Ẹfẹsọs 6:18; Ahwo Kọlọsi 4:2) Kọ o gbẹ rọ oware igbunu inọ ma wo uvẹ ẹmeọta ovevẹ kugbe ohwo nọ ọ mae rro kpobi evaọ ehrugbakpọ na? Yọ ọ rẹ gaviezọ! Kareghẹhọ okenọ Daniẹl ọ rọ lẹ, Jihova o te vi ẹnjẹle bru ei evaọ uyo. Ẹnjẹle na ọ roma via evaọ okenọ Daniẹl ọ gbẹ be lẹ na! (Daniẹl 9:20, 21) Oke mai na o sae jọ okenọ ma re ro rẹro iweze ẹnjẹle he, rekọ Jihova o ri nwene he. (Malakae 3:6) Wọhọ epanọ o yo olẹ Daniẹl na, ọ te gaviezọ kẹ ọmai. Yọ nọ ma be lẹ na, ma ti si kẹle Jihova viere, be bọ usu ọgbakugbe nọ u ti fiobọhọ k’omai thihakọ rite urere wọhọ epanọ Daniẹl o ru.

ITHIHAKỌ WỌHỌ OWUHRẸ ẸME ỌGHẸNẸ

10. Fikieme ewuhrẹ uzẹme Ẹme Ọghẹnẹ u ro wuzou kẹ Daniẹl?

¹⁰ Edhere ọfa jọ ọ riẹ nọ Daniẹl ọ rọ “nya bọwo urere.” O re thihakọ wọhọ owuhrẹ uzẹme na. O rẹ thọrọ iẹe ẹro ho inọ ọ rọ omọvo ahwo nọ a salọ enọ Ikereakere na e ta kpahe nọ: “ ‘Whai họ isẹri mẹ,’ ere ỌNOWO na ọ tae, ‘gbe odibo mẹ nọ omẹ sanọ.’ ” (Aizaya 43:10) Daniẹl ọ dawo uthoma riẹ re ọ rria te owha-iruo oyena. Ẹsejọhọ iruo na u kugbe ewuhrẹ ahwo riẹ nọ e rọ igbo evaọ Babilọn. Ma riẹ epanọ o yeri kugbe ibe ahwo Ju riẹ te he ajokpa imasa nọ a fodẹ wọhọ “egbẹnyusu riẹ” na—Hananaya, Mishẹl, gbe Azaraya. (Daniẹl 1:7; 2:13, 17, 18) Usu okpekpe rai u fiobọhọ gaga kẹ omomọvo rai thihakọ. (Itẹ 17:17) Daniẹl, ọnọ Jihova ọ rehọ obọdẹ orimuo ghale, o wo eware buobu nọ o re ro wuhrẹ egbẹnyusu riẹ. (Daniẹl 1:17) Rekọ eware efa e riẹ nọ o ti gbe wuhrẹ ahwo.

11. (a) Eme ọ jọ oghẹrẹsa evaọ iruo Daniẹl? (b) Ẹvẹ Daniẹl ọ wha iruo aghẹruẹ riẹ haro te?

¹¹ Rro vi ọruẹaro ọfa kpobi, iruo Daniẹl họ re o se isẹri kẹ ikpahwo Egedhọ. Dede nọ ovuẹ nọ o rẹ dha ae eva ọ be te kẹ, o rri isu enana tọtọtọ hayo vo ho. Ọ t’ẹme kẹ ae avọ adhẹẹ gbe ẹghẹ. Ejọ e jariẹ—wọhọ eba ihri-eriọ, nọ e gbẹgwae oyoma na—enọ e gwọlọ Daniẹl kpe. Ghele na, ikpahwo efa a kẹ riẹ adhẹẹ. Fikinọ Jihova ọ kẹ Daniẹl ẹgba re ọ fere eware idhere nọ i mu ivie gbe ahwo iwareghẹ urirẹ via, ọruẹaro na o te wo adhẹẹ gaga. (Daniẹl 2:47, 48; 5:29) Uzẹme, nọ ọ be kpako na, ọ sae jọ jakajaka wọhọ epanọ ọ jọ evaọ uzoge he. Rekọ o te urere riẹ avọ ẹrọwọ nọ ọ jẹ rọ gwọlọ edhere kpobi nọ ọ rẹ rọ gọ wọhọ osẹri Ọghẹnẹ oyoyou riẹ.

12. (a) Didi iruo ewuhrẹ mai Ileleikristi a wo nẹnẹ? (b) Ẹvẹ ma sai ro lele ohrẹ Pọl na rọ “areghẹ su oma rai udevie ahwo nọ a rọ ukoko-Kristi hi”?

¹² Evaọ ukoko Ileleikristi na nẹnẹ, ma rẹ sae ruẹ egbẹnyusu ẹrọwọ jọ nọ i ti fiobọhọ k’omai thihakọ, wọhọ epanọ Daniẹl avọ egbẹnyusu esa riẹ a fiobọhọ kẹ ohwohwo na. Ma re je wuhrẹ ohwohwo, kẹ ohwohwo ‘ọbọga.’ (Ahwo Rom 1:11, 12) Wọhọ Daniẹl, a vi omai uwou nọ ma re ro se isẹri kẹ enọ e rọwo ho. (Matiu 24:14; 28:19, 20) Fikiere u fo re ma thọ oma mai re ma ruẹse “yọrọ ẹme uzẹme na ziezi” evaọ ẹmeọta kẹ ahwo kpahe Jihova. (2 Timoti 2:15) Yọ u ti fiobọhọ otẹrọnọ ma yoẹme kẹ ohrẹ Pọl ukọ na: “Wha rehọ areghẹ su oma rai udevie ahwo nọ a rọ ukoko-Kristi hi.” (Ahwo Kọlọsi 4:5) Areghẹ otiọye na u kugbe eriwo owowa nọ ma re wo kpahe enọ e rọ ukoko na ha. Ma re rri ahwo otiọye na vo ho, ma re rri oma mai kpehru hu. (1 Pita 3:15) Ukpoye, ma rẹ gwọlọ si rai ziọ uzẹme na, rehọ Ẹme Ọghẹnẹ ruiruo avọ ona gbe areghẹ re ma ruẹse nyate idu rai. Nọ ma tẹ sae nyate ohwo jọ udu, ẹvẹ oghọghọ nọ onana o rẹ k’omai o rẹ rro te! Oghọghọ utioye na u re fiobọhọ k’omai thihakọ te urere, wọhọ epanọ Daniẹl o ru.

“WHO RETI SERIHỌ”

13, 14. Fikieme irẹro uwhu o rọ jọ oware idudu kẹ ahwo Babilọn buobu, kọ ẹvẹ eriwo Daniẹl o ro wo ohẹriẹ?

¹³ Ẹnjẹle na ọ tẹ kẹ Daniẹl imuẹro nọ: “Who reti serihọ.” (Daniẹl 12:13) Eme họ otofa ẹme na? Whaọ, Daniẹl ọ riẹ nọ uwhu o rọ obaro kẹe. No edẹ Adamu rite edẹ mai na, uwhu yọ ekuhọ nọ a rẹ dhẹ vabọ no ho kẹ ahwo-akpọ kpobi. Ebaibol ọ nwani se uwhu “ọwegrẹ.” (1 Ahwo Kọrint 15:26) Rekọ, rọkẹ Daniẹl, irẹro uwhu u dhesẹ oware nọ o hẹrioma gaga no epanọ ahwo Babilọn nọ e wariẹ e riẹ họ a rri rie. Rọkẹ ae, fikinọ a duoma leno họ ẹgọ emedhọ 4,000, irẹro uwhu o rọ oware idudu sa-sa. A rọwo nnọ okenọ ohwo o te whu no, enọ e rria uzuazọ ọkora hayo enọ i whu uwhu ọhaha a re zihe ruọ izi nọ e rẹ kioja nọ i re kpokpo enọ e rọ uzuazọ. Ahwo Babilọn a tẹ jẹ rọwo nọ ẹri ọ rọ oria jọ nọ idhivẹri nọ i wo oma ahwo gbe erao a be rria.

¹⁴ Rọkẹ Daniẹl, uwhu u dhesẹ uvumọ eware enana ha. Ikpe udhusoi buobu taure u te ti te edẹ Daniẹl, Ọghẹnẹ ọ kẹ Solomọn ovie na ẹgba ta nọ: “Rekọ iwhuowhu e riẹ oware ovo ho.” (Ọtausiuwoma Na 9:5) Yọ, kpahe ohwo nọ o whu no, ọso-ilezi na ọ so nọ: “Keme nọ [ẹzi] riẹ o re no, o ve zihe kpo ẹkpẹ, evaọ ẹdẹọvo ọyena, oma iruo riẹ kpobi ovẹ raha.” (Olezi 146:4) Fikiere Daniẹl ọ riẹ nọ eme nọ ẹnjẹle na ọ ta kẹe i ti rugba. Uwhu yọ eriosehọ. A rẹ jọ etẹe wo uvumọ iroro ho, edada ha, olahiẹ hẹ—yọ uvumọ idhivẹri e rrọ obei hi. Epọvo na Jesu Kristi o dhesẹ i rie evaọ okenọ Lazarọs o whu. Ọ ta nọ: “Lazarọs ọzọ mai o kie ruọ owezẹ.”—Jọn 11:11.

15. Ẹvẹ ẹdẹ uwhu ọ sai ro woma vi ẹdẹ eyẹ?

¹⁵ Roro kpahe oware ofa nọ irẹro uwhu o gbẹ rọ jọ oware idudu kẹ Daniẹl he. Ẹme Ọghẹnẹ ọ ta nọ: “Emamọ odẹ u woma vi udẹ oghaghae, gbe ẹdẹ uwhu, o vi ẹdẹ eyẹ.” (Ọtausiuwoma Na 7:1) Ẹvẹ ẹdẹ uwhu, oke uweri, u re ro woma vi ẹdẹ oghọghọ ọrọ eyẹ? Ugogo ẹme na họ “odẹ.” ‘Emamọ udẹ’ o rẹ ghaghae gaga. Okejọ o jariẹ nọ Meri, oniọvo Lazarọs, o ro ku ewhri isialẹ ku awọ Jesu onọ o ghare kẹle osa ẹgbukpe! (Jọn 12:1-7) Rekọ ẹvẹ odẹ gheghe o rẹ rọ ghare tere? Oware nọ odẹ na u dikihẹ kẹ na họ oware nọ o ghare gaga na. Okenọ a te yẹ ohwo, o wo uruemu hu, o wo iruo nọ o ru fihọ otọ họ, uvumọ oware o riẹ nọ a rẹ rọ kareghẹhọ ohwo nọ o wo odẹ na ha. Rekọ okenọ o te whu no, a rẹ jọ odẹ na ruẹ ekwakwa enana kpobi. Yọ o tẹ rọ emamọ odẹ no eriwo Ọghẹnẹ ze, o ghare vi ekwakwa efe kpobi.

16. (a) Ẹvẹ Daniẹl ọ rọ daoma re o ru emamọ odẹ kugbe Ọghẹnẹ? (b) Ẹvẹ Daniẹl ọ sai ro serihọ avọ evaifihọ evọvọ inọ o ru emamọ odẹ kugbe Jihova no?

¹⁶ Evaọ edẹ uzuazọ riẹ kpobi, Daniẹl o ru uthoma riẹ kpobi re o ru emamọ odẹ kugbe Ọghẹnẹ, yọ Jihova o re ri enana ọvuọvo vo ho. O muẹrohọ Daniẹl jẹ kiẹ udu riẹ riwi. Ere Ọghẹnẹ o ru kẹ Devidi ovie na re, ọnọ ọ so nọ: “O ỌNOWO, whẹ ọnọ ọ gwọlọ omẹ whọ tẹ riẹ omẹ! Whọ riẹ oke ẹkeria mẹ gbe oke etovrẹ mẹ; whọ riẹ ẹjiroro eva mẹ no anwọ [anwae] ze.” (Olezi 139:1, 2) Uzẹme, Daniẹl ọ gba ha. Ọmọ Adamu ọ rọ ọ tẹ jẹ rọ omọvo orẹwho uzioraha. (Ahwo Rom 3:23) Rekọ Daniẹl o kurẹriẹ no uzioraha riẹ ọ tẹ jẹ daoma nya kugbe Ọghẹnẹ evaọ edhere ọliọliọ. Fikiere ọruẹaro ẹrọwọ na o wo evaifihọ nnọ Jihova ọ te rehọ izieraha riẹ rọ vrẹe, o ti wo ẹgo kpahe iẹe he. (Olezi 103:10-14; Aizaya 1:18) Jihova ọ salọ nọ ọ rẹ kareghẹhọ emamọ iruo idibo ẹrọwọ riẹ. (Ahwo Hibru 6:10) Fikiere, isiava ẹnjẹle Jihova o se Daniẹl “ohwo nọ a you gaga.” (Daniẹl 10:11, 19) Onana u dhesẹ nọ Ọghẹnẹ o you Daniẹl. Daniẹl ọ sai serihọ dhedhẹ, keme ọ riẹ nọ o ru emamọ odẹ kugbe Jihova no.

17. Fikieme o jẹ rọ kpata kpata re ma ru emamọ odẹ kugbe Jihova nẹnẹ?

¹⁷ U fo re omomọvo mai ọ nọ inọ: ‘Kọ me ru emamọ odẹ kugbe Jihova no?’ Etoke ẹbẹbẹ ma be rria na. O rọ oware idudu hu rekọ uzẹme inọ ma rẹ sai whu nẹnẹ hayo odẹ. (Ọtausiuwoma Na 9:11) Fikiere, ẹvẹ u wuzou te re omomọvo mai ọ gbae mu re o ru emamọ odẹ kugbe Ọghẹnẹ obọnana, ababọ okioraha. Ma te ru ere, ma re du dhozọ uwhu hu. Eriosehọ gheghe o rọ, wọhọ owezẹ. Yọ, wọhọ owezẹ, a rẹ kparoma noi ze!

“WHO VETI DIKIHẸ”

18, 19. (a) Eme họ otofa ẹme ẹnjẹle na nọ ọ ruẹaro nọ Daniẹl o ti “dikihẹ” evaọ obaro? (b) Fikieme o jẹ rrọ nọ Daniẹl ọ riẹ kpahe ẹruore ẹkparomatha na no vẹre?

¹⁸ Obe Daniẹl u kuhọ avọ ovojọ ọ usu eyaa iwoma nọ Ọghẹnẹ ọ yaa kẹ ohwo-akpọ no. Ẹnjẹle Jihova ọ ta kẹ Daniẹl nọ: “Who veti dikihẹ [eria] nọ a ghale kẹ owhẹ evaọ urere edẹ na.” Eme họ otọ ẹme ẹnjẹle na? Whaọ, nọ ‘eriosehọ’ nọ ọ fodẹ na o rọ uwhu na, eyaa na inọ Daniẹl o re ti “dikihẹ” evaọ obaro u re vevẹ—ẹkparomatha!b Evaọ uzẹme, ewena-isukulu jọ a ta nọ Daniẹl uzou avọ 12 a jọ ruẹ eme ivevẹ ọsosuọ kpahe ẹkparomatha na nọ a re duku evaọ Ikereakere Hibru na. (Daniẹl 12:2) Rekọ a jọ onana ta thọ. Daniẹl ọ riẹ ziezi kpahe ẹruore ẹkparomatha na no vẹre.

¹⁹ Wọhọ oriruo, ababọ avro Daniẹl ọ riẹ kpahe eme nọ Aizaya ọ kaki kere ikpe-udhusoi akuava kpemu: “Ahwo nọ i whu no a rẹ te zọ, a rẹ te kpare oma. O whai enọ e be ria evaọ akpọ na, wha rọwo ze wha so ole oghọghọ! Keme . . . otọ o vẹte rehọ enọ iwhu no na rọ ze.” (Aizaya 26:19) Okenọ u kpemu gaga vrẹ oyena, Jihova ọ kẹ Elaeja gbe Elaesha ẹgba re a kpare ahwo. (1 Ivie 17:17-24; 2 Ivie 4:32-37) Tube kpemu vrẹ etẹ, Hana, oni Samuẹle ọruẹaro na, ọ rọwo inọ Jihova ọ rẹ sae kpare ahwo nọ a whu no no Sheol, uki ze. (1 Samuẹle 2:6) Gbẹ mai kpemu dede, Job ohwo ẹrọwọ na ọ rehọ eme enana dhesẹ ẹruore riẹ: “Otẹrọnọ ohwo o whu, kọ ọ jẹ jọ uzuazọ? Mẹ rẹ hẹrẹ edẹ odibo-ọgba mẹ kpobi bẹsenọ who re siobọno omẹ. Oke kpobi nọ who he se, mẹ hai yo kẹ owhẹ; iruo abọ ra i veti si owhẹ uru.”—Job 14:14, 15.

20, 21. (a) Ẹkparomatha vẹ Daniẹl ọ te jọ abọ riẹ jọ? (b) Edhere vẹ ma rẹro nọ ẹkparomatha evaọ Aparadase na ọ te rọ rehọ oma via?

²⁰ Wọhọ Job, Daniẹl o wo iroro nọ o re ro fievahọ nnọ Jihova o ti ghine wo isiuru re ọ kpare iẹe ziọ uzuazọ evaọ obaro. Ghele na, o rọ oware omosasọ gaga re o yo urru omama ẹzi ọgaga nọ o k’imuẹro ẹruore ọyena. Ẹhẹ, Daniẹl o ti dikihẹ evaọ “ẹkparomatha i kiẹrẹe” na nọ o te roma via evaọ Esuo Odu-Ikpe Kristi na. (Luk 14:14) Oghẹrẹvẹ o te jọ kẹ Daniẹl? Ẹme Ọghẹnẹ ọ t’eme buobu k’omai kpahe iẹe.

²¹ Jihova “ọ rọ Ọghẹnẹ ukpokpoma ha rekọ ọrọ udhedhẹ.” (1 Ahwo Kọrint 14:33) Fikiere o rọ vevẹ nnọ ẹkparomatha evaọ Aparadase na o te jọ kpatiẹ. Ẹsejọhọ o te dina rehọ omoke jọ nọ Amagẹdọn o te fi vrẹ no re a tẹ te kpare ahwo. (Eviavia 16:14, 16) Oke oyena yọ a voro oka uyerakpọ anwae na kpobi no, yọ a ru eruẹrẹfihọ no nọ a ti ro dede iwhuowhu na ze. Rọ kpahe othotha nọ iwhuowhu na i ti ro zihe ze, enẹ Ebaibol na ọ ta: “Du-ohwo duọ ọvuọ oghẹrẹ riẹ.” (1 Ahwo Kọrint 15:23) O wọhọ nọ etoke “ẹkparomatha enọ ikiete avọ enọ ikiete he” na, enọ i kiete na a te kake kpare ze. (Iruẹru 24:15) Evaọ edhere ọyena, ezae ẹrọwọ anwae, wọhọ Daniẹl, a te sai fiobọhọ evaọ iruẹru esuo otọakpọ na, kugbe ewuhrẹ ima-idu “enọ ikiete he” nọ a ti zihe ziọ uzuazọ na.—Olezi 45:16.

22. Enọ jọ vẹ ma rẹro nọ e te kpakpa Daniẹl oma re ọ riẹ iyo rai?

²² Taure Daniẹl ọ tẹ te rọwo owha-iruo otiọye na, enọ jọ e riẹ nọ ọ rẹ nọ. Whaọ, kpahe eruẹaruẹ ididi jọ nọ a dhesẹ kẹe, ọ ta nọ: “Me yo, rekọ mẹ gbẹ riẹ otọ riẹ hẹ.” (Daniẹl 12:8) Ẹvẹ eva e te were iẹe te re o wo otoriẹ eware ididi Ọghẹnẹ enana! Ababọ avro, ọ te gwọlọ yo kpahe Mesaya na. Akpọ o ti gbe Daniẹl unu nọ o ti wuhrẹ kpahe ẹromavia egaga akpọ no edẹ riẹ rite emai na, kpahe evuhumu “erezi Ọnọ Ọ mai kpehru na”—enọ i thihakọ makọ ukpokpoma evaọ “oke urere” na—jẹ kpahe ọraha urere ọrọ ivie ahwo-akpọ kpobi ẹkwoma Uvie Mesaya ọrọ Ọghẹnẹ na.—Daniẹl 2:44; 7:22; 12:4.

ORIA DANIẸL EVAỌ APARADASE—GBE ORIA RA!

23, 24. (a) Ẹvẹ akpọ nọ Daniẹl ọ te jọ ruẹ oma riẹ nọ a te kpare iẹe ze o ti ro wo ohẹriẹ no ọnọ ọ riẹ vẹre? (b) Kọ Daniẹl o ti wo oria evaọ Aparadase, kọ ẹvẹ ma rọ riẹ?

²³ Daniẹl ọ te gwọlọ riẹ kpahe akpọ nọ ọ te jọ evaọ oke oyena—akpọ nọ ọ hẹrioma gaga no ọrọ edẹ riẹ. Emo gbe okienyẹ nọ e dafia evaọ akpọ nọ ọ riẹ vẹre e vrẹ no. Uweri, ẹyao, gbe uwhu e gbẹ te jọ họ. (Aizaya 25:8; 33:24) Rekọ emuore ọ rẹ te jọ buobu, iwou buobu, gbe obọdẹ iruo kẹ ohwo kpobi. (Olezi 72:16; Aizaya 65:21, 22) Ahwo-akpọ a te jọ uviuwou evawere okugbe ọvo.

²⁴ Ababọ avro, Daniẹl o ti wo oria riẹ evaọ akpọ ọyena. ‘Who veti dikihẹ eria nọ a ghale kẹ owhẹ,’ ere ẹnjẹle na ọ ta kẹe. Ubiẹme Hibru nọ a jọ etenẹ fa fihọ ‘oria’ na họ ẹme nọ a re ro dhesẹ otọ nọ a bẹre.c Ẹsejọhọ Daniẹl ọ riẹ kpahe eruẹaruẹ Izikiẹl kpahe ẹbẹre otọ Izrẹl nọ a zihe ze no na. (Izikiẹl 47:13–48:35) Evaọ orugba Aparadase riẹ, eme eruẹaruẹ Izikiẹl i dhesẹ? Inọ ahwo Ọghẹnẹ kpobi a ti wo oria evaọ Aparadase, a te tubẹ bẹre otọ na kpatiẹ je kiete. Dede na, oria Daniẹl evaọ Aparadase u ti viọ otọ gheghe. U ti kugbe iruo riẹ evaọ ẹjiroro Ọghẹnẹ evaọ obei. Eyaa osohwa Daniẹl u muẹro.

25. (a) Evẹ họ irẹro jọ evaọ uzuazọ Aparadase nọ i si owhẹ urru? (b) Fikieme a jẹ sae ta nọ Aparadase ọ rrọ kẹ ahwo-akpọ?

²⁵ Kọ ẹvẹ kpahe osohwa ra? Eyaa ọvo na o sai kiekpahe owhẹ. Jihova ọ gwọlọ ahwo-akpọ ẹmeoyo re a “dikihẹ” kẹ ẹkẹ oria rai re a wo oria jọ evaọ Aparadase. Dai roro iei! O te ghinẹ jọ oware isiuru re ma rẹro ruẹ Daniẹl, kugbe ezae gbe eyae ẹrọwọ efa erọ oke Ebaibol na. Ma ve ti je wo amọfa nọ a re kele mu hu nọ e te kparoma no iwhuowhu ze, enọ e be te gwọlọ uthubro re a riẹ je you Jihova Ọghẹnẹ. Dae rehọ iẹe nọ whọ be rẹro te uwou otọakpọ mai je bi fiobọhọ nwene iei kpohọ aparadase ọrọ oghoghẹrẹ erru nọ o re re he. Roro kpahe okenọ Jihova o ti ro wuhrẹ omai, wuhrẹ epanọ ma rẹ rria evaọ edhere nọ ọ gwọlọ nọ ahwo-akpọ a rria. (Aizaya 11:9; Jọn 6:45) Ẹhẹ, who wo oria evaọ Aparadase. Dede nọ Aparadase ọ rẹ jọ ezọ ahwo jọ do thethabọ, kareghẹhọ nọ Jihova ọ ruẹrẹ ahwo-akpọ họ vẹre re a rria oria utioye na. (Emuhọ 2:7-9) Evaọ edhere ọyena, Aparadase họ oria ẹrria ima-idu ahwo-akpọ buobu n’otọ ze. Yọ oria rai oye. Re a nyate ei o wọhọ epaọ ẹsenọ a bi zihe kpohọ obọ uwou.

26. Ẹvẹ Jihova o ro dhesẹ iẹe nọ ẹhẹrẹ kẹ oke urere uyerakpọ nana o te jọ lọlọhọ k’omai hi?

²⁶ Idu mai e rẹ jọ jajaja avọ ovuhumuo nọ ma te roro kpahe enana kpobi, ogbẹrọ ere? Kọ o gbẹ rọ isiuru ra re who te obei? Fikiere, agbẹta nọ oma o be rọ kpakpa Isẹri Jihova na re a riẹ okenọ ekuhọ uyerakpọ ọnana ọ te rọ ze! Ẹhẹrẹ o lọhọ họ. Jihova ọ riẹ nọ o lọhọ họ, fikioye ọ jẹ tuduhọ omai awọ re ma “hẹrẹ” oke urere na ‘o tẹ maki lehie.’ U dhesẹ nọ o sae jọ ẹro mai lehie, keme evaọ ikereakere ọvo na, a k’omai imuẹro nọ: “Ọ te raha oke he.” (Habakuk 2:3; wawo Itẹ 13:12.) Ẹhẹ, urere na o te tha evaọ ẹruoke riẹ.

27. Eme who re ru hrọ re whọ sai dikihẹ aro Ọghẹnẹ bẹdẹ bẹdẹ?

²⁷ Eme who re ru nọ oke na u bi kuhọ na? Wọhọ Daniẹl, ọruẹaro oyoyou Jihova na, thihakọ avọ ẹrọwọ. Roma totọ wuhrẹ Ẹme Ọghẹnẹ. Lẹ gaga. Rehọ uyoyou nyusu kugbe ibe enọ e rọwo. Rehọ ọwhọ wuhrẹ amọfa uzẹme na. Avọ ekuhọ uyerakpọ ọnana nọ o bi sikẹle kẹdẹ kẹdẹ na, tae mu nọ whọ rẹ jọ odibo omarokpotọ Oride na gbe ọwhovuẹ ọwhọ Ẹme riẹ. Evaọ oghẹrẹ kpobi, kezọ kẹ eruẹaruẹ Daniẹl! Ajọ Olori Osu na Jihova ọ k’owhẹ uvẹ nọ who re ro dikihẹ aro riẹ avọ oghọghọ bẹdẹ bẹdẹ!

[Oruvẹ-obotọ]

EME WHO VUHUMU?

• Eme o fiobọhọ kẹ Daniẹl thihakọ rite urere?

• Fikieme irẹro uwhu o gbẹ rọ jọ idudu kẹ Daniẹl he?

• Ẹvẹ eyaa ẹnjẹle na inọ Daniẹl o ti “dikihẹ [eria] nọ a ghale” kẹe i ti ro rugba?

• Didi erere who wo no ezọgaviẹ kẹ eruẹaruẹ Daniẹl ze?

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 307]

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 318]

Wọhọ Daniẹl, kọ ma be kezọ kẹ ẹme eruẹaruẹ Ọghẹnẹ?