Uzou Avọ Eree

Esiwo No Enu Ikpohrokpo!

1, 2. (a) Ẹvẹ Dariọs ohwo Midia na o koko uvie ulogbo riẹ họ? (b) Dhesẹ owha-iruo gbe udu eba na.

BABILỌN o kie no! Oruaro ikpe-udhusoi riẹ kpobi wọhọ ogaga akpọ u vru no evaọ umutho euwa jọ kakao. Oge ọkpokpọ o bi muhọ—ọrọ ahwo Midia avọ ahwo Pasia. Enẹna, Dariọs ohwo Midia na, ọnọ ọ rehọ ẹta ọ agbara-uvie Bẹlsheza na, ọ rẹriẹ ovao ku use-abọ ekokohọ uvie ulogbo riẹ no.

² Iruo ọsosuọ nọ Dariọs o ru họ ọ rehọ eba 120 mu. Uzẹme o rọ inọ ẹsejọ imoni ovie na họ ahwo nọ a rẹ salọ kẹ ọkwa ọnana. Oghẹrẹ nọ o rọ kpobi, ọba kpobi o re su ubrotọ ulogbo jọ hayo ogbosa uvie na jọ. (Daniẹl 6:1) Iruo riẹ e kẹre te emio osa-uzou o ve je vi ai kpohọ uwou-ovie na. Dede nọ kẹse kẹse ohwo ẹro ovie na ọ rẹ kiẹe riwi, ọba na o wo udu-esuo ulogbo. Otofa odẹ-ova riẹ họ “ọthothọ Uvie na.” Evaọ ẹkwotọ riẹ, a re rri ọba na wọhọ ovie ọsese, avọ ogaga nọ o kẹle orọ ovie na.

3, 4. Fikieme Daniẹl ọ jẹ were Dariọs, kọ didi ọkwa ovie na ọ rehọ e riẹ mu?

³ Didi ọkwa Daniẹl o reti wo evaọ ọruẹrẹfihotọ ọkpokpọ ọnana? Kọ Dariọs ohwo Midia na o ti si ọruẹaro ọkpọkuọzae Ju ọnana no iruo, ọnọ o bi le ikpe udhusoi riẹ na? Vievie! Ababọ avro, Dariọs ọ riẹ nnọ Daniẹl ọ ruẹaro gbagba kpahe ekie Babilọn gbe nnọ aruọruẹ otiọye na o gwọlọ orimuo aghẹruẹ. Fibae, Daniẹl o yeri kugbe erigbo nọ e rọ Babilọn na kri no. Dariọs ọ gwọlọ epanọ ọ rẹ rọ jọ udhedhẹ kugbe ahwo ọkpokpọ riẹ. Fikiere, ọ ghinẹ gwọlọ ohwo nọ o wo ọkpọ areghẹ gbe eriariẹ Daniẹl re ọ kẹle agbara-uvie na. Evaọ ọkwa vẹ?

⁴ O hai gbunu dede otẹrọnọ Dariọs ọ rehọ Daniẹl ọrigbo Ju na mu ọkwa ọba. Rekọ dai roro ẹvohẹ na evaọ okenọ Dariọs o whowho ẹjiroro riẹ re o ru Daniẹl fihọ omọvo iletu ikpehru esa enọ e te sẹro eba na! Orọnikọ ere ọvo ho rekọ Daniẹl a “riẹe viọ” iletu ikpehru edekọ na. Evaọ uzẹme, “uvi ẹzi” o jariẹ oma. O tubẹ jọ Dariọs udu re ọ rehọ iẹe mu ethabọ ovie na.—Daniẹl 6:2, 3.

5. Didi iroro who roro nọ iletu gbe eba na a wo kpahe eromuo Daniẹl, kọ fikieme?

⁵ Ababọ avro, eva e jẹ dha iletu ikpehru gbe eba na krekrekre. Whaọ, etenẹ o jẹ via ha re Daniẹl—ọnọ ọ rọ ohwo Midia hayo Pasia hayo omọvo uwou-ovie na ha—o wuzou rai! Eme ọ rẹ suẹe ze nọ Dariọs o je fi ọrara họ ọkwa okpehru otiọye na, kiemu ku ahwo orẹwho riẹ, makọ uviuwou riẹ dede? A ruẹ nọ onana yọ orithọ. Ofariẹ, eba na a tẹ te ruẹ nọ ẹgbakiete Daniẹl o wọso iruemu iwhayo gbe ogbekuo rai. Ghele na, iletu ikpehru gbe eba na a yiwi wha ẹme na bru Dariọs ze he. Whaọ, Dariọs ọ rehọ Daniẹl zaro ho.

6. Ẹvẹ iletu gbe eba na a dawo oma te re a raha Daniẹl, kọ fikieme omodawọ rai u gbe ro w’iruo ho?

⁶ Fikiere ihrowo-esuo ihri-eriọ enana a tẹ jọ emuemu gbẹgwae. A tẹ “gwọlọ epanọ a rẹ rọ ruẹ ethobọ jọ” evaọ obọ Daniẹl. Kọ oware jọ o riẹ nọ o bi ruthọ evaọ owha-iruo riẹ? Kọ o bi fi iwhayo? Iletu ikpehru gbe eba na a ruẹ uvumọ afuẹwẹ hayo ofruriọ evaọ edhere nọ Daniẹl ọ be rọ wha iruo riẹ haro ho. A tẹ jiroro nọ: “Ma reti du kuọ oware ovo nọ ma re ro gu e Daniẹl ọnana ha, ajokpa oware nọ o kpahe uzi Ọghẹnẹ riẹ ọvo.” Fikiere ezae eviẹhọ enana a te s’umẹ. A roro nọ oware nọ o te wha uwhu se Daniẹl ona.—Daniẹl 6:4, 5.

A GBẸGWAE OMUOMU JỌ

7. Didi ẹjiroro iletu gbe eba na a jẹ kẹ ovie na, kọ oghẹrẹ oma vẹ a ro ru ei?

⁷ Iletu ikpehru gbe eba na a tẹ “tamu wọ ẹguare ọvo” bru Dariọs. Ubiẹme Aremia evaọ etenẹ u dhesẹ nọ a rọ edo nya. U re vevẹ, ezae enana a ru rie epaọ ẹsenọ a wha okpẹme ovẹrẹ jọ se Dariọs. Ẹsejọhọ a roro nọ ọ te n’onọ kpahe ẹjiroro rai hi a tẹ tae avọ imuẹro jẹ wọhọ oware nọ a re muẹrohọ vẹrẹ vẹrẹ. Fikiere, a tẹ nwane d’unu họ ẹme na, ta nọ: “Te enọ iwouzou-agbara evaọ uvie na, te esogba gbe eba, te ekiroro gbe iletu a rọwo kugbe nọ ovie na o re je uzi ọ vẹ gba ohwo kpobi họ nọ, bẹsenọ edẹ ọgba i rete, ohwo kpobi whẹ ọvo O, Ovie, a rẹ gọ, rekọ ohwo jọ ọ tẹ gọ ẹdhọ jọ hayo ohwo ọfa jọ a re gbolo ei fihọ ọgọdọ ikpohrokpo.”a—Daniẹl 6:6, 7.

8. (a) Fikieme Dariọs o je rri uzi nọ a j’iroro riẹ na wowoma? (b) Didi iroro e ghinẹ jọ iletu gbe eba na eva?

⁸ Okerefihotọ ikuigbe i dhesẹ nnọ o jọ oware odode re a rri jẹ gọ ivie Mẹsopotemia wọhọ ọghẹnẹ. Fikiere avro ọ riẹ hẹ inọ ẹjiroro ọnana ọ viẹ Dariọs họ. Ẹsejọhọ ọ jọ uzi na ruẹ ewoma jọ. Kareghẹhọ, Dariọs ọ rọ ọrara kẹ ahwo nọ a be rria Babilọn. Uzi onana u ti ru ei dikihẹ gaga wọhọ ovie, yọ o te tudu họ ogbotu nọ e be rria Babilọn awọ re a romakpotọ jẹ tha esuo ọkpokpọ na uke. Rekọ, evaọ ẹwhaze uzi na, orọnikọ ewoma ovie na iletu gbe eba na a be gwọlọ họ. Iroro rai họ epanọ a re ro kru Daniẹl, keme a riẹ nọ o wo uruemu nọ ọ rẹ rọ lẹ se Ọghẹnẹ isiasa okpẹdẹ evaọ aro unwido ubruwou ehru riẹ nọ u re kpe fihọ.

9. Fikieme uzi okpokpọ na o gbẹ rọ jọ ẹbẹbẹ hẹ rọ kẹ ibuobu nọ e rọ ahwo Ju hu?

⁹ Kọ awhaha olẹ onana o te jọ ẹbẹbẹ kẹ ekru egagọ Babilọn kpobi? Ijo, maero nọ awhaha na o rọ amara ọvo na. Ofariẹ, umutho ahwo jọ ọvo evaọ udevie enọ e rọ ahwo Ju hu a re ri ẹkpọ egagọ rai se ohwo-akpọ evaọ omoke jọ wọhọ ẹvro ẹrọwọ. Ọwena-isukulu Ebaibol jọ o muẹrohọ nọ: “Ovie nọ a rẹ gọ o jọ okpoware he rọkẹ ahwo buobu nọ e jẹ gọ erẹwho; yọ nọ a yare ahwo Babilọn re a rehọ ọghọ nọ a rẹ rọ kẹ ọghẹnẹ rọ kẹ Dariọs ohwo Midia na, a tẹ nwani ru ere. Ahwo Ju ọvo họ ahwo nọ a se ayare na.”

10. Ẹvẹ ahwo Midia gbe Pasia a re rri uzi nọ ovie rai ọ whobọ họ?

¹⁰ Epanọ o rọ kpobi, erara Dariọs a tudu họ iẹe awọ re o “juzi na re [ọ] nyẹ obọ họ obe na re a se iẹ ba ẹrẹriẹ, wọhọ epanọ uzi ahwo Midia gbe Pasia nọ a rẹ rẹriẹ hẹ o rọ.” (Daniẹl 6:8) Evaọ Ovatha-Ọre anwae, ovie na ọ tẹ ta no yọ u re no. Onana o tẹ wha ẹjiroro na ze nnọ ọ rẹ ta thọ họ. A re tube nwene uzi hi o tẹ make rọnọ o te wha uwhu ọvowa ze dede!

11. Oghẹrẹ vẹ uzi Dariọs na u ti ro kpomahọ Daniẹl?

¹¹ Ababọ eroro kpahe Daniẹl, Dariọs ọ tẹ whobọ họ uzi na. (Daniẹl 6:9) Evaọ ere oruo, ọ tẹ rọ ogbori whobọ họ ekpe oletu riẹ nọ ọ mae ghae. Ẹhẹ, Daniẹl ọ sae dhẹ vabọ no ekie ro uzi onana ha.

O GBA DARIỌS HỌ RE O BRUOZIẸ UWHU

12. (a) Eme Daniẹl o ru nọ ọ nwane riẹ kpahe uzi okpokpọ na? (b) Amono a je no Daniẹl rri, kọ fikieme?

¹² U kri hi Daniẹl ọ tẹ riẹ kpahe uzi awhaha olẹ na. Idudhe na, ọ tẹ rueva uwou riẹ o te kpohọ ubruwou ehru na, oria nọ inwido na i je rovie rri ofẹ Jerusalẹm.b Daniẹl ọ tẹ jọ obei muhọ ẹlẹ se Ọghẹnẹ “wọhọ epanọ ọ jẹ hae ru vẹre.” Ẹsejọhọ Daniẹl o roro nọ ọye ọvo ọ rọ etẹe, rekọ otu ẹgwae oyoma na a dhere bi rri rie. Idudhe na, a tẹ ‘họrọ rueva,’ ababọ avro avọ oma oghọghọ ọvona nọ a rọ nyabru Dariọs na. Whaọ a be rọ ibiaro obọ rai rue riẹ—Daniẹl ‘ọ be yare aruoriwo evaọ aro Ọghẹnẹ riẹ.’ (Daniẹl 6:10, 11) Iletu gbe eba na kpobi a ruẹ imuẹro kpobi nọ a gwọlọ no nọ a re ro gu Daniẹl kẹ ovie na.

13. Eme ewegrẹ Daniẹl a gu kẹ ovie na?

¹³ Ewegrẹ Daniẹl a tẹ rọ ẹghẹ nọ Dariọs nọ: “O Ovie! Ogbẹrọnọ whọ nyẹ obọ họ obe uzi-ọgbahọ na [inọ], ohwo kpobi nọ ọ gọ ẹdhọ jọ hayo ohwo jọ evaọ ọgba ẹdẹ ọnana ogbẹrọ [owhẹ] hẹ, o ovie, a re gbolo ei fihọ ọgọdọ ikpohrokpo?” Dariọs ọ tẹ kuyo nọ: “Uzi na u dikihẹ whawha, wọhọ epanọ uzi ahwo Midia avọ Pasia o rọ, nọ a rẹ rẹriẹ hẹ.” Whaọ otu ẹgwae oyoma na a tẹ ruọ ẹme na. “Rekọ Daniẹl ọyena omọvo erigbo nọ i no obọ Juda ze na, ọ be dawo-ezọ ra ha, O ovie, hayo uzi-ọgbahọ nọ whọ nyẹ obọ họ na, rekọ ọ be lẹ olẹ isiasa okpẹdẹ kẹ Ọghẹnẹ.”—Daniẹl 6:12, 13.

14. Ẹsejọhọ, eme jabọ iletu gbe eba na a ro se Daniẹl “omọvo erigbo nọ i no obọ Juda ze”?

¹⁴ O rọ oware nọ a re muẹrohọ inọ iletu gbe eba na a se Daniẹl “omọvo erigbo nọ i no obọ Juda ze.” Ẹsejọhọ, a gwọlọ dhesẹ nnọ Daniẹl ọnana nọ Dariọs o fihọ ọkwa okpehru na yọ ọrigbo ahwo Ju gheghe. A rọwo nnọ, wọhọ ọrigbo, o kpehru vrẹ uzi na ha—makọ oghẹrẹ kpobi nọ ovie na o rri ẹme na!

15. (a) Didi owọ Dariọs ọ jẹ kpahe usi nọ iletu gbe eba na a wha bru ei ze? (b) Ẹvẹ iletu gbe eba na a ro dhesẹ omukpahe rai kẹ Daniẹl?

¹⁵ Ẹsejọhọ iletu gbe eba na a rẹro nọ ovie na o ti ru ai ọghọ fiki ẹromuhotọ rai. Otẹrọ ere, u ti gbe ai unu. Usi nọ a wha ze na u te duobọte Dariọs gaga. Ukpenọ o muofu kẹ Daniẹl je j’uzi nọ a nwani gbolo iei fihọ ọgọdọ ikpohrokpo, Dariọs ọ tẹ raha okpẹdoke soso be gwọlọ siwi ei. Rekọ omodawọ riẹ u ruiruo ho. U kri hi, otu ẹgwae oyoma na a te zihe ze, yọ avọ uruemu omovuọ rai, a tẹ yare azẹ Daniẹl.—Daniẹl 6:14, 15.

16. (a) Fikieme Dariọs ọ rọ rehọ adhẹẹ kẹ Ọghẹnẹ Daniẹl? (b) Didi ẹruore Dariọs o wo kpahe Daniẹl?

¹⁶ Dariọs ọ riẹ nọ o wo oware ovo nọ o re ru hu. A rẹ sae rẹriẹ uzi na ha, yọ a rẹ sae rehọ “uzioraha” Daniẹl rọ vrẹ riẹ hẹ. Ẹme nọ Dariọs ọ sae ta kẹ Daniẹl kpobi họ “jọ Ọghẹnẹ ra nọ whọ be gọ ẹsikpobi na, ọ thọ owhẹ!” O wọhọ nọ Dariọs o wo adhẹẹ kẹ Ọghẹnẹ Daniẹl. Jihova họ ọnọ ọ kẹ Daniẹl ẹgba re ọ ruẹaro ekie Babilọn. Ọghẹnẹ ọ tẹ jẹ rọ “uvi ẹzi” kẹ Daniẹl nọ o lẹle riẹ hẹrioma no iletu edekọ na. Ẹsejọhọ Dariọs ọ riẹ nnọ ikpe jọ nọ i kpemu, Ọghẹnẹ ọnana o siwi emoha Hibru esa no ebruerae. Ẹsejọhọ, ovie na o rẹro nọ Jihova ọ te thọ Daniẹl, keme Dariọs ọ sae rẹriẹ uzi nọ ọ whobọhọ no na ha. Fikiere, a te gbolo Daniẹl fihọ ọgọdọ ikpohrokpo na.c Kẹsena “a tẹ rehọ utho ze, a jẹ rehọ iẹ nyẹ unu ọgọdọ ikpohrokpo na, ovie ọ tẹ rehọ oka ogaga riẹ rọ ralọ [iẹe] di, jegbe oka otu ilori riẹ, re a se oware ovo ba ẹrẹriẹ kpahọ Daniẹl.”—Daniẹl 6:16, 17.

ẸKẸ O KURẸRIẸ

17, 18. (a) Eme o dhesẹ nọ uyero Daniẹl o da Dariọs? (b) Eme ọ via nọ ovie na o zihe kpohọ ọgọdọ ikpohrokpo na evaọ ohiohiẹ?

¹⁷ Dariọs avọ ọkora o te zihe kpo uwou-ovie riẹ. A rehọ eso-ile bru ei ze he, keme oma evawere o riẹ hẹ. Ukpoye, Dariọs o riaro okioke, avọ emuọseba. “Owezẹ u su riei hi.” Evaọ okiokiọ riẹ, Dariọs o te siawọ kpohọ ọgọdọ ikpohrokpo na. Ọ tẹ rehọ urru ọkora bo nọ: “O Daniẹl, odibo Ọghẹnẹ uzuazọ na, kọ Ọghẹnẹ ra, ọnọ whọ be gọ kẹse kẹse na, ọ sae thọ owhẹ no ikpohrokpo na?” (Daniẹl 6:18-20) Avọ igbunu gbe evawere, ohwo jọ ọ tẹ kpunu!

¹⁸ “O Ovie, uzuazọ o bọ owhẹ bẹdẹ!” Avọ uyere adhẹẹ onana, Daniẹl o dhesẹ nnọ o wo ẹgo kpahe ovie na ha. Ọ riẹ nọ Dariọs họ ọnọ ọ wha ukpokpoma riẹ na ze he rekọ iletu gbe eba na. (Wawo Matiu 5:44; Iruẹru 7:60.) Daniẹl ọ tẹ ta haro nọ: “Ọghẹnẹ mẹ o vi injẹle riẹ, a te wuhu enu ikpohrokpo na, e gbẹ nwa omẹ oma ha, keme ọ jọ obọ mẹ ruẹ [afuẹwẹ] hẹ; ere je to owhẹ re, O ovie, me ru oware ovo thọ họ.”—Daniẹl 6:21, 22.

19. Ẹvẹ iletu gbe eba na a rọ viẹ Dariọs họ?

¹⁹ Ẹvẹ eme eyena i mu Dariọs urirẹ te! Ọ riẹ no anwẹdẹ inọ Daniẹl o ru oware ovo nọ a re ro gbolo iei fihọ ọgọdọ ikpohrokpo na ha. Dariọs ọ riẹ ziezi inọ iletu gbe eba na a gbẹgwae kugbe re a ruẹsi kpe Daniẹl gbe nnọ a viẹ ovie na họ re ọ whobọhọ ẹjiroro oriobọ rai. Nọ a ta nọ ‘enọ i wuzou-agbara evaọ uvie na kpobi’ a rọwo nnọ a fi uzi na họ, a dhesẹ nọ Daniẹl omariẹ ọ rọwo kugbe ẹme na. Dariọs o ti dhesẹ oware kẹ ezae eviẹhọ enana ẹsiẹfa. Rekọ, orọ ọsosuọ họ, o juzi re a si Daniẹl no ọgọdọ ikpohrokpo na. Avọ igbunu, makọ utuobọ ovo o viẹ Daniẹl he!—Daniẹl 6:23.

20. Eme ọ via kẹ ewegrẹ egeva Daniẹl?

²⁰ Enẹna nọ Daniẹl ọ zọ no na, iruo efa e rrọ kẹ Dariọs. “Ovie ọ tẹ kẹ uzi, koyehọ otu nọ o gu Daniẹl na a rehe rai ze, a je fi ae họ ọgọdọ ikpohrokpo na—te ae, te emọ rai, gbe eyae rai; tao re a jeti te obotọ ọgọdọ ikpohrokpo na, ikpohrokpo na e tẹ ga obọ vi ai, a jẹ va igbenwa rai ehehẹhẹ.”d—Daniẹl 6:24.

21. Evaọ eyerikugbe ahwo uviuwou orumuomu, didi ẹhẹriẹ ọ rọ Uzi Mosis gbe izi ewho anwae jọ?

²¹ O rẹ sae wọhọ evega igheghẹ re a kpe orọnikọ otu ẹgwae oyoma na ọvo ho rekọ te eyae gbe emọ rai. Wo ohẹriẹ, Uzi nọ Ọghẹnẹ ọ rọ kẹ ẹkwoma Mosis ọruẹaro na o ta nọ: “[A re] kpe esẹ kpahe emọ rai hi, hayo a re kpe emọ kpahọ esẹ rai gbe he; rekọ a re kpe ohwo kpobi kpahe umuomu obọriẹ.” (Iziewariẹ 24:16) Ghele na, evaọ ewho anwae jọ, o jọ oware aghẹruẹ hẹ re a kpe ahwo uviuwou kugbe orumuomu, otẹrọnọ ohwo o ru okpoware jọ. Ẹsejọhọ a je ru onana re ahwo uviuwou na a siọ oja ba ẹkiẹ evaọ obaro. Rekọ, orọnikọ Daniẹl ọ wha riẹ ze re o via enẹ kẹ iletu gbe eba na ha. Ẹsejọhọ, o kẹ riẹ uye kpahe okpẹtu ọnana nọ ezae imuomu enana e wha sọ iviuwou rai na.

22. Didi owhowhovia ọkpokpọ Dariọs ọ kẹ?

²² Iletu gbe eba ẹgwae oyoma na a whu no. Dariọs o te juzi jọ, nọ o ta nọ: “Me fi uzi họ no nọ, evaọ uvie mẹ na kpobi, jọ ohwo kpobi o nyuhu re ọ dhozọ Ọghẹnẹ Daniẹl, keme ọye họ Ọghẹnẹ uzuazọ, nọ ọ rẹ ria bẹdẹ; Uvie riẹ u wo ẹraha ha, isuẹsu riẹ e rẹ jọ te urere. Ọ rẹ thọ je siwi, o re ru eka gbe igbunu evaọ odhiwu gbe akpọ, Ọnọ o siwi Daniẹl no ogaga ikpohrokpo na.”—Daniẹl 6:25-27.

GỌ ỌGHẸNẸ KẸSE KẸSE

23. Didi oriruo Daniẹl ọ kẹ kpahe iruo egọmeti riẹ, kọ ẹvẹ ma sae rọ raro kele iei?

²³ Daniẹl ọ rọ emamọ oriruo kẹ idibo Ọghẹnẹ ọgbọna. Uruemu riẹ o kare afuẹwẹ ẹsikpobi. Evaọ iruo egọmeti riẹ, a jọ obọ Daniẹl “ruẹ oruthọ hayo eyoma ọvo ho, keme ọ vọ avọ uzẹme.” (Daniẹl 6:4) Evaọ edhere ọvo na, u fo re Oleleikristi o ru iruo riẹ ziezi. Orọnikọ onana u dhesẹ nọ o re kru oma ga le efe re ọ wha amọfa re he hayo kọ o re thihi amọfa nyaotọ re ọ ruẹse wha iruo riẹ haro ho. (1 Timoti 6:10) Ikereakere na e gwọlọ nọ Oleleikristi o re ruiruo riẹ nevaze avọ oruọzewọ, “wọhọ ẹsenọ [o] bi ru ai kẹ Ọnowo na.”—Ahwo Kọlọsi 3:22, 23; Taitọs 2:7, 8; Ahwo Hibru 13:18.

24. Ẹvẹ Daniẹl o ro dhesẹ nọ o re fioma h’otọ họ evaọ ẹme kpahe egagọ?

²⁴ Evaọ egagọ riẹ, Daniẹl o fioma h’otọ họ. Ahwo kpobi a riẹ nọ ọ rẹ lẹ ẹsikpobi. Ofariẹ, iletu gbe eba na a riẹ nọ Daniẹl o se egagọ riẹ gboja. Evaọ uzẹme, u mu rai ẹro nnọ ọ te ruabọhọ egagọ riẹ o tẹ make rọnọ uzi o ghọ ere. Ẹvẹ onana o rọ uvi oriruo te kẹ Ileleikristi inẹnẹ! A riẹ rai re wọhọ enọ i fi egagọ Ọghẹnẹ họ oria ọsosuọ. (Matiu 6:33) Onana u re dhesẹ oma via vevẹ kẹ iriughe, keme Jesu o juzi kẹ ilele riẹ nọ: “Ere ru re elo rai o lo iraro ahwo, re a ruẹ iruo iwoma rai, a jiri Ọsẹ rai nọ ọ rọ obọ odhiwu.”—Matiu 5:16.

25, 26. (a) Eme ahwo jọ a rẹ sae ta kpahe owojẹ Daniẹl? (b) Ẹvẹ Daniẹl o ro rri enwene ọ uruemu riẹ wọhọ oma u fihọ otọ?

²⁵ Ahwo jọ a rẹ sae ta nọ Daniẹl ọ hae whaha ukpokpoma otẹrọnọ ọ jọ idhere lẹ se Jihova evaọ etoke edẹ 30 na. Whaọ, o gwọlọ oghẹrẹ edikihẹ hayo oria jọ họ re Ọghẹnẹ o yo olẹ mai. Ọ tubẹ riẹ kpahe iroro udu na. (Olezi 19:14) Ghele na, Daniẹl o rri enwene jọ evaọ uruemu riẹ kpobi wọhọ oma ufihọ otọ. Fikieme?

²⁶ Nọ ahwo kpobi a riẹ kpahe uruemu olẹ Daniẹl na, didi ovuẹ ọ hae wha se ahwo na otẹrọnọ ọ seba kpregede? Iriughe a hae nwane ta nọ Daniẹl ọ be dhozọ ohwo jegbe nnọ uzi ovie na u kpehru vi uzi Jihova. (Olezi 118:6) Rekọ Daniẹl ọ rehọ owojẹ riẹ dhesẹ nọ Jihova ọvo ọ be rehọ egagọ riẹ kpobi kẹ. (Iziewariẹ 6:14, 15; Aizaya 42:8) Dede na, evaọ onana uruo orọnikọ Daniẹl o keke aro fihọ veghe uzou kẹ uzi ovie na ha. Yọ orọnikọ ọ dhẹ dhere fioma h’otọ họ. Daniẹl ọ ruabọhọ olẹ ọvo evaọ ubruwou ehru riẹ “wọhọ epanọ ọ jẹ hae ru” vẹre taure ovie na o te ti fi uzi na họ.

27. Ẹvẹ idibo Ọghẹnẹ nẹnẹ a sae rọ jọ wọhọ Daniẹl evaọ (a) ẹmeoyo kẹ enọ a kẹ udu na? (b) ẹmeoyo kẹ Ọghẹnẹ vi ahwo? (c) omodawọ re a rria kugbe ahwo kpobi dhedhẹ?

²⁷ Idibo Ọghẹnẹ nẹnẹ a sai wuhrẹ no oriruo Daniẹl ze. A re yo “ẹme enọ a kẹ udu na,” yoẹme kẹ izi ẹkwotọ nọ a be rria. (Ahwo Rom 13:1) Rekọ, otẹrọnọ izi ahwo i te kpeke kugbe erọ Ọghẹnẹ, ahwo Jihova a re lele edikihẹ ikọ Jesu, enọ e rọ aruọwha ta nọ: “Ma re yo ẹme Ọghẹnẹ vi o rọ ahwo.” (Iruẹru 5:29) Evaọ ere oruo, orọnikọ Ileleikristi a be wọso ho. Ukpoye, ute rai họ re a rria dhedhẹ kugbe ahwo kpobi re a ruẹsi “yere uzuazọ udhedhẹ avọ omofọwẹ, uzuazọ ohwo Ọghẹnẹ.”—1 Timoti 2:1, 2; Ahwo Rom 12:18.

28. Ẹvẹ Daniẹl ọ rọ gọ Jihova “ẹsikpobi”?

²⁸ Isiava Dariọs ọ ta nọ Daniẹl ọ be gọ Ọghẹnẹ “ẹsikpobi.” (Daniẹl 6:16, 20) Ehri ẹme Aremia nọ a rọ fa “ẹsikpobi” na u dhesẹ “ẹnya wariẹ.” U dhesẹ oware nọ u re dhe egheghelie, hayo oware nọ u re serihọ họ. Ere ẹgbakiete Daniẹl ọ rọ. U re serihọ họ. Avro ọ riẹ kpahe oware nọ Daniẹl o re ru hu ọ tẹ rẹriẹ ovao ku edawọ, makọ ologbo hayo ọsese. O re gbe lele edhere nọ o fihọ no anwẹdẹ na—ọrọ oruọzewọ gbe ẹrọwọ kẹ Jihova.

29. Ẹvẹ idibo Jihova nẹnẹ a sai ro wo erere no oriruo ẹrọwọ Daniẹl ze?

²⁹ Idibo Ọghẹnẹ ọgbọna a re lele oriruo Daniẹl. Evaọ uzẹme, Pọl ukọ na ọ tudu họ Ileleikristi kpobi awọ re a roro kpahe oriruo ezae anwae nọ e dhozọ Ọghẹnẹ. Ẹkwoma ẹrọwọ, a wo “oziẹ ẹrẹreokie, je ruai wo eya na,” yọ—ẹsejọhọ be ta kpahe Daniẹl—o “ruru enu ikpohrokpo.” Wọhọ idibo Jihova nẹnẹ, joma dhesẹ ẹrọwọ gbe ithihakọ Daniẹl jẹ “rehọ oriori dhẹ ohrẹ nọ a fihọ kẹ omai na.”—Ahwo Hibru 11:32, 33; 12:1.

[Oruvẹ-obotọ]

EME WHO VUHUMU?

• Fikieme Dariọs ohwo Midia ọ rọ gwọlọ fi Daniẹl họ ọkwa okpehru?

• Didi ẹgwae oyoma iletu gbe eba na a gba? Ẹvẹ Jihova o ro siwi Daniẹl?

• Eme who wuhrẹ no oriruo ẹrọwọ Daniẹl ze?

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 114]

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 121]

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 127]

Daniẹl ọ gọ Jihova “ẹsikpobi.” Kọ ere owhẹ re?