Jerusalẹm Nọ O Ru Odẹ Riẹ Gba
“Rekọ eva e were owhẹ re whọ ghọghọ bẹdẹ evaọ oyena nọ omẹ ma na; keme ri, mẹ ma Jerusalem re ọ jọ ẹwho oghọghọ.”—AIZAYA 65:18.
1. Ẹvẹ o jọ Ẹzra oma kpahe okpẹwho nọ Ọghẹnẹ ọ salọ na?
WỌHỌ ọmọ-uwuhrẹ osegboja Ẹme Ọghẹnẹ, Ẹzra, ozerẹ ahwo Ju na o wo adhẹẹ kẹ aghare nọ Jerusalẹm o wo vẹre kugbe egagọ efuafo Jihova. (Iziewariẹ 12:5; Ẹzra 7:27) Uyoyou riẹ kẹ okpẹwho Ọghẹnẹ u dhesẹ oma via evaọ abọ Ebaibol nọ a kẹ riẹ ẹgba kere na—Iruẹru-Ivie Ọsosuọ gbe ọrọ Avivẹ gbe Ẹzra. Bu vi unuẹse 800 nọ odẹ na Jerusalẹm o roma via evaọ Ebaibol na soso, enwenọ abane riẹ e roma via evaọ ikere ikuigbe nana.
2. Didi otofa eruẹaruẹ ma rẹ sae duku evaọ otofa odẹ na Jerusalẹm?
2 Evaọ ẹvẹrẹ Hibru ọrọ Ebaibol na, “Jerusalẹm” ọ sae jọ evaọ ẹvẹrẹ Hibru nọ a re se agbava. Orọ agbava na a rẹ mai kere nọ a tẹ be t’ẹme kpahe eware nọ e rọ akuava, wọhọ ibiaro, ezọ, abọ, gbe awọ. Evaọ oghẹrẹ agbava ọnana, a rẹ sai rri odẹ na Jerusalẹm wọhọ eruẹaruẹ udhedhẹ nọ ahwo Ọghẹnẹ a te ruẹ evaọ akuava—orọ abọ-ẹzi gbe orọ iwo. Ikereakere na i dhesẹ via ha sọ Ẹzra o wo otoriẹ onana vọvọ. Rekọ, wọhọ ozerẹ, ọ dawo utho oma riẹ re o fiobọhọ kẹ ahwo Ju reawere udhedhẹ kugbe Ọghẹnẹ. Yọ o ghine ruiruo gaga re Jerusalẹm ọ sae rria te otofa odẹ riẹ, koyehọ, “Ehri [hayo, Otọhotọ] ọrọ Udhedhẹ Akuava.”—Ẹzra 7:6.
3. Bro ikpe e vrẹ taure a tẹ te wariẹ iruẹru Ẹzra k’omai, kọ otọ iyero vẹ ma jọ rue riẹ?
3 Ebaibol na ọ fodẹ oria nọ Ẹzra ọ jọ họ evaọ etoke ikpe 12 nọ o ro weze ziọ Jerusalẹm gbe ekpozi Nehemaya ziọ okpẹwho na. Uyero oja abọ-ẹzi ọrọ orẹwho na evaọ etoke na u dhesẹ nọ Ẹzra ọ jariẹ hẹ. Ghele na, ma wariẹ ruẹ iruo ẹrọwọ ozerẹ Ẹzra evaọ Jerusalẹm taure a tẹ te wariẹ bọ ugbẹhẹ okpẹwho na.
Ẹdẹ Okokohọ Ogbunu
4. Eme a re muẹrohọ kpahe ẹdẹ ọsosuọ amara avọ ihrẹ Izrẹl na?
4 A nwane bọ ugbẹhẹ Jerusalẹm kuhọ no evaọ ẹruoke kẹ ehaa obọdẹ ọrọ amara Tishri, amara avọ ihrẹ evaọ ukeledẹ egagọ Izrẹl. Ẹdẹ ọsosuọ Tishri yọ ehaa obọdẹ ọvẹre ọkpokpọ nọ a re se Ehaa Edo Ọgba. Evaọ ẹdẹ ọyena, izerẹ i re tu egba yọ a bi dheidhe kẹ Jihova. (Ikelakele 10:10; 29:1) Ẹdẹ ọnana ọ rẹ ruẹrẹ emọ Izrẹl họ kẹ Ẹdẹ Omavoro ẹgbukpe na evaọ ẹdẹ avọ 10 ọrọ Tishri gbe Ehaa Ekokohọ oghọghọ no ẹdẹ avọ 15 rite 21 ọrọ amara ọvo na.
5. (a) Ẹvẹ Ẹzra avọ Nehemaya a rọ rehọ ẹdẹ “ọsosuọ evaọ amara avọ ihrẹ” na ruiruo ziezi? (b) Fikieme emọ Izrẹl a jẹ viẹ?
5 “Evaọ ẹdẹ ọsosuọ evaọ amara avọ ihrẹ,” “ahwo na kpobi” a te kokohọ, ẹsejọhọ Nehemaya avọ Ẹzra a tuduhọ ai awọ nọ a kokohọ. Ezae, eyae, gbe “ahwo nọ a rẹ sae riẹ otọ ẹme” a jariẹ. Fikiere, emaha e jariẹ yọ a gaviezọ ziezi nọ Ẹzra o dikihẹ eplatfọmo je se Uzi na no “ohiohiẹ frifri rite ọretuzou.” (Nehemaya 8:1-4) A te se te oria jọ no, ahwo Livai a ve fiobọhọ k’ahwo na wo otoriẹ eme nọ a bi se na. Onana o tẹ lẹliẹ emọ Izrẹl viẹ evaọ okenọ a ruẹ epanọ te ai te esẹ rai a raha Uzi Ọghẹnẹ te no.—Nehemaya 8:5-9.
6, 7. Eme Ileleikristi a rẹ sai wuhrẹ no oware nọ Nehemaya o ru re ọ whaha oviẹ ahwo Ju na?
6 Rekọ onana o rọ oke uweri hi. O rọ oke ehaa, yọ ahwo na a nwane wariẹ bọ ugbẹhẹ Jerusalẹm no. Fikiere Nehemaya o te fiobọhọ kẹ ai re a wo eriwo ọgbagba ta nọ: “Ọvuọ oboriẹ ọnya, wha re emamọ emu, wha jẹ da idi ewewere, re wha ghale se ahwo nọ u ri te he; keme ẹdẹ ọnana ọrọ ọrẹri rọ kẹ Ọnowo mai; wha jọ ọkọkora ha, keme evawere ỌNOWO na họ ogaga rai.” Avọ ẹmeoyo, “ahwo na kpobi a tẹ nya vrẹ kpohọ ọvuọ oboriẹ nya e re emu gbe ẹda jẹ ghale, a je wo oghọghọ ulogbo, fiki epanọ a riẹ otọ eme nọ a whowho kẹ ae na.”—Nehemaya 8:10-12.
7 Ahwo Ọghẹnẹ nẹnẹ a rẹ sai wuhrẹ eware buobu no ikere nana ze. Ahwo nọ a wo uvẹ-ọghọ nọ a re ro ru eme evaọ iwuhrẹ gbe ikokohọ a re wo eme obehru na họ iroro. U te no ohrẹ ọkpọvio nọ o rẹ kẹ no, ehaa itieye na i re dhesẹ irere gbe eghale nọ i re no ẹnyate ẹgwọlọ Ọghẹnẹ ze. A rẹ kẹ ujiro iruo ezi jẹ kẹ uduotahawọ re a thihakọ. Ahwo Ọghẹnẹ a re kpo no iwuhrẹ hayo ikokohọ na avọ oghọghọ udu fiki eme ọbọga nọ a yo no Ẹme Ọghẹnẹ ze.—Ahwo Hibru 10:24, 25.
Okokohọ Oghọghọ Ọfa
8, 9. Didi obọdẹ okokohọ ọ roma via evaọ ẹdẹ avivẹ ọrọ amara avọ ihrẹ na, kọ eme onana o wha ze kẹ ahwo Ọghẹnẹ?
8 Evaọ ẹdẹ avivẹ ọrọ amara obọdẹ ọyena, “enọ iwuzou inuwou esẹ rai eva udevie ahwo na kpobi, kugbe [izerẹ] avọ ahwo Livai na a tẹ nyaze kuku bru Ẹzra okere-obe na re a ruẹse wuhrẹ eme uzi na.” (Nehemaya 8:13) Ẹzra o te ziezi re o ru uwuhrẹ nana, keme “ọ rehọ udu riẹ kpobi rọ kẹ ewuhrẹ uzi ỌNOWO na, re o je koko iei, re o je wuhrẹ ijaje gbe izi-eguae nọ e rọ Izrẹl.” (Ẹzra 7:10) Ababọ avro, okokohọ ọnana ọ riobọhọ eria nọ o jọ gwọlọ nọ ahwo Ọghẹnẹ a nya lele ọvọ Uzi na viere. Oware nọ o mae r’oja obọnana họ ẹgwọlọ nọ a rẹ rọ ruẹrẹ oma kpahe ziezi kẹ Ehaa Uwou-Owhre nọ o be tha na.
9 Ehaa ẹkpoka soso ọnana a ru rie evaọ edhere ọgbagba, avọ ahwo na kpobi nọ e jẹ rria iwou-iwhre nọ a rehọ egha gbe ebe ire sa-sa bọ. Ahwo nana a bọ iwou-iwhre enana fihọ ehru iwou rai, evaọ ighẹ rai, evaọ ighẹ etẹmpol na, gbe evaọ egua-ore Jerusalẹm. (Nehemaya 8:15, 16) Ẹvẹ onana o rọ emamọ uvẹ te re a koko ahwo na họ re a se Uzi Ọghẹnẹ kẹ ae! (Wawo Iziewariẹ 31:10-13.) A je ru onana kẹdẹ kẹdẹ, “no umuo ẹdẹ [ọsosuọ] ri te ẹdẹ urere” ehaa na, nọ o wha “oghọghọ ulogbo” se ahwo Ọghẹnẹ.—Nehemaya 8:17, 18.
Ma re Gbabọ kẹ Uwou Ọghẹnẹ Hẹ
10. Fikieme a rọ ruẹrẹ obọdẹ okokohọ họ evaọ ẹdẹ avọ 24 ọrọ amara avọ ihrẹ na?
10 Onana o rọ emamọ oke gbe oria nọ a rẹ rọ kpọ iruthọ ilogbo vi evaọ udevie ahwo Ọghẹnẹ. Ẹsejọhọ nọ a riẹ nọ onana họ ẹruoke na, Ẹzra avọ Nehemaya a tẹ ruẹrẹ ẹdẹ emuọseba họ evaọ ẹdẹ avọ 24 ọrọ amara Tishri. A tẹ wariẹ se Uzi Ọghẹnẹ, ahwo na a tẹ fa izieraha rai. Ahwo Livai a tẹ kiẹ oyerikugbe ohrọ Ọghẹnẹ riwi kugbe ahwo ofogori riẹ, a tẹ rehọ edhere owoma jiri Jihova, a tẹ riọvọ “ọtamuo evaifihọ” onọ emọ-ivie rai, ahwo Livai, gbe izerẹ na a whobọhọ.—Nehemaya 9:1-38, NW.
11. Didi “ọtamuo evaifihọ” ahwo Ju a rọ bọwo oma rai ehao?
11 Ahwo na kpobi a duwu iyowu re a koko “ọtamuo evaifihọ” na. A “rẹ nya evaọ uzi Ọghẹnẹ” uzẹme na. A tẹ jẹ rọwo nọ a rẹ ruọ orọo kugbe “ahwo otọ na ha.” (Nehemaya 10:28-30) Ofariẹ, ahwo Ju na a bọwo oma rai ehao inọ a re koko Ẹdijala na, inọ a re ru azọhọ ugho ẹgbukpe re a tha egagọ uzẹme uke, re a wọ irre kẹ agbada idhe na, re a rehọ ọmọ otuyẹ uthuru gbe owa-erao rai dheidhe, re a jẹ rehọ ibi ọsosuọ ivuẹvu rai ziọ uwou-emuore etẹmpol na. U re vevẹ, a ta riẹ mu nnọ a re ‘gbabọ kẹ uwou Ọghẹnẹ rai hi.’—Nehemaya 10:32-39.
12. Eme o gwọlọ re a whaha abọgbekẹ uwou Ọghẹnẹ nẹnẹ?
12 Nẹnẹ na, ahwo Jihova a rẹ yọrọ oma re a siọ abọ ba egbekẹ uvẹ ‘egagọ efuafo rai’ evaọ ọgwa etẹmpol abọ-ẹzi ologbo Jihova. (Eviavia 7:15) Onana u kugbe olẹ eva mai kpobi kẹ ẹnyaharo egagọ Jihova. Ẹrria lele olẹ utioye na o gwọlọ omaruẹrẹhọ kẹ iwuhrẹ Ileleikristi ma vẹ jẹ jọ eva rai w’abọ, w’abọ evaọ usiuwoma ota ẹsikpobi, ma ve je zihe nya i fiobọhọ kẹ ahwo nọ a wo isiuru, o tẹ lọhọ, ma ve ru iwuhrẹ Ebaibol kugbe ai. Ibuobu nọ e gwọlọ gbabọkẹ uwou Ọghẹnẹ hẹ a re ru azọhọ ugho ẹsikpobi kẹ iruo usiuwoma ota na gbe ẹruorote eria egagọ uzẹme. Ma rẹ sai je fiobọhọ evaọ ebabọ eria ewuhrẹ nọ a gwọlọ kpata kpata re a je ru ai kpatiẹ. Edhere obọdẹ nọ a re ro dhesẹ uyoyou kẹ uwou abọ-ẹzi Ọghẹnẹ họ iruo nọ ma re ru re ma wha udhedhẹ ibe enọ e rọwo haro je fiobọhọ kẹ enọ e gwọlọ obufihọ iwo hayo abọ-ẹzi.—Matiu 24:14; 28:19, 20; Ahwo Hibru 13:15, 16.
Eromudhe Oghọghọ
13. Didi ẹme ọkpakpata o gwọlọ ẹruẹrẹ taure a tẹ te rehọ ugbẹhẹ Jerusalẹm mudhe, kọ emamọ oriruo vẹ ibuobu e kẹ?
13 “Ọtamuo evaifihọ” nọ a whobọhọ evaọ edẹ Nehemaya na o ruẹrẹ ahwo anwae Ọghẹnẹ fihọ kẹ ẹdẹ eromudhe ugbẹhẹ Jerusalẹm. Rekọ ẹme ọkpakpata ọfa ọ gwọlọ ezọgaviẹ. Enẹna nọ igbẹhẹ ilogbo avọ inuẹthẹ 12 e wariẹ e họ no na, Jerusalẹm ọ gwọlọ ahwo bu viere. Dede nọ emọ Izrẹl jọ a be rria obei, “ẹwho na ọ jẹ kẹkẹe ruaro, yọ ahwo nọ a jariẹ eva a tuloho.” (Nehemaya 7:4) Re a ku ẹbẹbẹ ọnana họ, ahwo na “a tẹ ma ẹta imimakpe re a jariẹ rehọ omọvo nọ ọ rẹ rria Jerusalem okpẹwho ọrẹri na.” Owojẹ unevaze kẹ ọruẹrẹfihotọ ọnana o wọ ahwo na kpobi “guọvunu kẹ enọ e rọwo nọ a rẹ ria Jerusalẹm.” (Nehemaya 11:1, 2) Ẹvẹ onana o rọ obọdẹ oriruo kẹ egegagọ uzẹme nẹnẹ enọ oma u vẹ re a kua kpohọ oria nọ ẹgwọlọ ọ mae jọ rro kẹ obọdẹ obufihọ Ileleikristi!
14. Eme ọ via evaọ ẹdẹ eromudhe ugbẹhẹ Jerusalẹm na?
14 Obọdẹ omaruẹrẹhọ u te muhọ kẹ ẹdẹ ologbo eromudhe ugbẹhẹ Jerusalẹm. A koko eso-ile họ no ikpewho ekẹloma Juda kpobi ze. A koko enana họ itu ile-esuọ ilogbo ivẹ nọ e te kẹ uyere, ahwo a ti su lele utu ovuovo. (Nehemaya 12:27-31, 36, 38) Egbile na avọ enọ i bi su lele ai a muhọ no oria ugbẹhẹ na jọ vrẹ thabọ no etẹmpol na, ẹsejọhọ no Unuẹthẹ Ukiekpotọ na vrẹ, a vẹ nya rri obo rai sa bẹsenọ a re zere oma evaọ uwou Ọghẹnẹ. “A te dheidhe ilogbo ẹdẹ ọyena, a tẹ ghọghọ, keme Ọghẹnẹ o ru rai ghọghọ oghọghọ ulogbo; eyae na avọ emaha na a ghọghọ re. A tẹ jọ ugbo yo edo oghọghọ Jerusalẹm.”—Nehemaya 12:43.
15. Fikieme eromudhe ugbẹhẹ Jerusalẹm na o gbẹ rọ rọ ẹjiroro oghọghọ ribri hi?
15 Ebaibol na ọ fodẹ ẹdẹ ehaa oghọghọ onana ha. Ababọ avro, o jọ emuhọ orọnikọ ekuhọ eromuo Jerusalẹm ho. Dede na, iruo ebabọ buobu i gbe kiọkọ okpẹwho na. U kri hi, ahwo Jerusalẹm a te ku edikihẹ abọ-ẹzi owoma rai fiẹ. Wọhọ oriruo, okenọ Nehemaya o weze kpohọ okpẹwho na orọ avivẹ, ọ tẹ ruẹ nọ a be wariẹ gbabọ kẹ uwou Ọghẹnẹ jegbe nọ emọ Izrẹl a be wariẹ rọo eyae egedhọ. (Nehemaya 13:6-11, 15, 23) A jọ ikere Malakae ọruẹaro na kẹ imuẹro uyero onana. (Malakae 1:6-8; 2:11; 3:8) Fikiere eromudhe ugbẹhẹ Jerusalẹm o jọ oware oghọghọ ribri hi.
Ẹjiroro Oghọghọ Ebẹdẹ Bẹdẹ
16. Didi eviavia ekuhọ ahwo Ọghẹnẹ a bi rẹro rai?
16 Nẹnẹ na, ahwo Jihova a bi rẹro oke nọ Ọghẹnẹ ọ te rọ kparobọ vi ewegrẹ riẹ. Onana u ti muhọ evaọ ọraha “Babilọn ologbo” na—okpẹwho ẹwoho nọ oghẹrẹ egagọ erue kpobi o rọ eva. (Eviavia 18:2, 8) Ọraha egagọ erue o ti kpoka họ abọ ọsosuọ ọrọ uye ulogbo nọ o be tha na. (Matiu 24:21, 22) Eware igbunu e rọ aro mai re—orọo odhiwu nọ Olori na Jesu Kristi ọ te jọ rọo ọmọtibobo riẹ ọrọ ahwo 144,000 erọ “Jerusalẹm ọkpokpọ” na. (Eviavia 19:7; 21:2) Ma rẹ sae fodẹ uzedhe ẹdẹ nọ okuomagbe ọyena ọ te jọ họ, rekọ oware oghọghọ o te ghinẹ jọ.—Rri Uwou-Eroro Na, August 15, 1990 (ọrọ Oyibo), ẹwẹ-obe avọ 30-31.
17. Eme ma riẹ kpahe ẹgbagba Jerusalẹm Ọkpokpọ na?
17 Ma riẹ nnọ ekuhọ Jerusalẹm Ọkpokpọ na o kẹle gaga no. (Matiu 24:3, 7-14; Eviavia 12:12) Wo ohẹriẹ no okpẹwho otọakpọ ọrọ Jerusalẹm, o te wha omovuọ ze vievie he. Oware nọ o soriẹ ze họ a rehọ ẹzi wholo ahwo riẹ kpobi, ilele Jesu Kristi nọ a dawo je ru fo no. Nọ a te thihakọ te uwhu no, koyehọ omomọvo rai o dhesẹ oma via no wọhọ nnọ ọ rehọ oma kpotọ bẹdẹ bẹdẹ no kẹ Osu Ehrugbakpọ na, Jihova Ọghẹnẹ. Oyena u wo otofa ulogbo kẹ ahwo-akpọ edekọ—enọ e rọ uzuazọ gbe iwhuowhu!
18. Fikieme ma ‘jẹ ghọghọ bẹdẹ bẹdẹ’?
18 Roro oware nọ o te via okenọ Jerusalẹm Ọkpokpọ ọ te rẹriẹ ovao ku ahwo-akpọ nọ i fi ẹrọwọ họ idhe ẹtanigbo Jesu. Jọn ukọ na o kere nọ: “Ri oria ẹria Ọghẹnẹ o rọ udevie ahwo, a vọ ae a gbẹ te ria, a rẹ te jọ ahwo riẹ gbe Ọghẹnẹ oma riẹ a gbẹ te jọ, ọ vẹ te jọ Ọghẹnẹ rai. Ọghẹnẹ o ve ti ririe irui kpobi no aro rai; uwhu o gbẹte jọ ofa ha, hayo kọ uweri hi, hayo oviẹ hẹ, hayo edada ọvuọvo ho, keme eware anwae evrẹ no.” (Eviavia 21:2-4) Ofariẹ, Ọghẹnẹ ọ te rehọ oghẹrẹ ọruẹrẹfihotọ okpẹwho onana kpare ahwo-akpọ kpohọ ẹgbagba. (Eviavia 22:1, 2) Ẹvẹ ẹjiroro ọnana o gbunu te nọ ma rẹ rọ ‘ghọghọ bẹdẹ bẹdẹ kẹ eware nọ Ọghẹnẹ ọ be ma enẹna’!—Aizaya 65:18.
19. Eme họ aparadase abọ-ẹzi onọ a koko Ileleikristi kpohọ?
19 Dede na, ahwo-akpọ nọ i kurẹriẹ no a re du hẹrẹ te oke oyena ha re a te wo obufihọ Ọghẹnẹ. Evaọ ukpe 1919, Jihova o te muọ erọ urere 144,000 họ ekokohọ ziọ aparadase abọ-ẹzi, oria nọ ibi ẹzi Ọghẹnẹ, wọhọ uyoyou, oghọghọ, gbe udhedhẹ—e be jọ titi. (Ahwo Galesha 5:22, 23) Abọ ologbo ọrọ aparadase abọ-ẹzi ọnana họ ẹrọwọ ahwo riẹ nọ a rọ ẹzi wholo, enọ i bi ruiruo gaga be karo ewhowho emamọ usi Uvie Ọghẹnẹ evaọ otọakpọ na soso. (Matiu 21:43; 24:14) Fikiere, enwenọ ima ezeza “igodẹ efa,” enọ i wo ẹruore otọakpọ, a kuvẹ no re e rueva aparadase abọ-ẹzi na jẹ reawere ẹvi iruo. (Jọn 10:16) A te kẹ onana no ẹkwoma oma rai nọ a ro mudhe kẹ Jihova Ọghẹnẹ fiki ẹrọwọ rai evaọ idhe ẹtanigbo Ọmọ riẹ, Jesu Kristi. Usu rai kugbe ahwo Jerusalẹm Ọkpokpọ na o ghinẹ wha oghale ze no. Fikiere, ẹkwoma edhere nọ o bi ro yeri kugbe Ileleikristi nọ a wholo na, Jihova ọ rehọ otọhotọ ogaga mu kẹ “akpọ ọkpokpọ” no—ukoko ahwo-akpọ nọ e be dhozọ Ọghẹnẹ enọ e te rria otọakpọ evaọ otọ Uvie odhiwu na.—Aizaya 65:17; 2 Pita 3:13.
20. Ẹvẹ Jerusalẹm Ọkpokpọ ọ te rọ rria te otofa odẹ riẹ?
20 Kẹle na ahwo Jihova a te jọ otọakpọ ruẹ orugba iwo ọrọ uyero udhedhẹ nọ a be reawere riẹ enẹna evaọ aparadase abọ-ẹzi rai. Oyena o te via okenọ Jerusalẹm Ọkpokpọ ọ tẹ ruotọ no odhiwu ze te ghale ahwo-akpọ. Evaọ idhere akuava, ahwo Ọghẹnẹ a te reawere iyero udhedhẹ nọ a yeyaa riẹ eva Aizaya 65:21-25. Wọhọ egegagọ okugbe Jihova evaọ aparadase abọ-ẹzi, enọ a wholo nọ e be hẹrẹ ẹrehọ oria rai evaọ Jerusalẹm Ọkpokpọ obọ odhiwu gbe erọ “igodẹ efa” na a be ruẹ udhedhẹ Ọghẹnẹ enẹna. Yọ udhedhẹ otiọye na o te kẹre ruọ Aparadase iwo na, oria nọ ‘a ti jo ru oreva Ọghẹnẹ evaọ otọakpọ na kpobi, wọhọ epanọ a rọ obọ odhiwu ru na.’ (Matiu 6:10) Ẹhẹ, okpẹwho oruaro odhiwu Ọghẹnẹ o ti ru odẹ Jerusalẹm gba wọhọ ‘Otọhotọ ogaga orọ Udhedhẹ Akuava.’ N’ibẹdẹ te ibẹdẹ, o te jọ oruaro ajiri kẹ Ọnọma Oride na, Jihova Ọghẹnẹ, jẹ rọ kẹ Ovie Ọva riẹ, Jesu Krsiti.
Kọ Whọ Kareghẹhọ?
◻ Eme a rugba okenọ Nehemaya o koko ahwo na họ evaọ Jerusalẹm?
◻ Eme ahwo Ju anwae a ru re a siọ abọ ba egbekẹ uwou Ọghẹnẹ, kọ eme a gwọlọ mi omai?
◻ Ẹvẹ “Jerusalem” o ro wo obọ evaọ ẹrọze oghọghọ gbe udhedhẹ ukrẹkri?
[Map on page 18]
INUẸTHẸ Ọ JERUSALẸM
Inọmba na i dhesẹ unu ọ imita
UNUẸTHẸ IYEI
UNUẸTHẸ OKPẸWHO ANWAE NA
UNUẸTHẸ Ọ IFREMU
UNUẸTHẸ UBIENẸ
Ugbẹhẹ Okẹkẹe
Ọguore
UNUẸTHẸ UKIEKPOTỌ
ETE AVIVẸ
Ugbẹhẹ Ẹkpẹlobọ-Ọre Ọsosuọ
OKPẸWHO Ọ DEVIDI
UNUẸTHẸ Ọ EZUZU
Ukiekpotọ Hinọm
Uwou Iroiro
UNUẸTHẸ IGODẸ
UNUẸTHẸ IROIRO
Oria Etẹmpol
UNUẸTHẸ ERORO
UNUẸTHẸ ANYENYA
OFẸL
Ọguore
UNUẸTHẸ AME
Uto Gaihọn
UNUẸTHẸ EYERI-AME
Ọgbọ Ovie
Ẹn-rogẹl
Tyropoeon (Udevie) Ukiekpotọ
Ẹtẹre ọ Ukiekpotọ Kidrọn
740
730
730
750
770
770
750
730
710
690
670
620
640
660
680
700
720
740
730
710
690
670
Epanọ o wọhọ nọ ugbẹhẹ Jerusalẹm o jọ evaọ oke ọraha okpẹwho na gbe okenọ Nehemaya ọ rọ kobaro evaọ ẹbọ ugbẹhẹ na