Efe Mai Evaọ Ekwakwa Ẹkpẹ

“Ma wo efe ọnana eva eware nọ a rehọ ẹkpẹ ma, yọ ogaga ulogbo nọ othesiwa nọ o riẹe kọ orọ Ọghẹnẹ, orọnikọ obọ mai u nọ ze he.”—2 AHWO KỌRINT 4:7.

1. Ẹvẹ oriruo Jesu ọ rẹ rọ tuduhọ omai awọ?

OKENỌ Jihova ọ jẹ mae evaọ otọakpọ obonẹ, Jesu ọ tẹ ruẹ epanọ ohwo-akpọ ọ lọhọ te. Ẹvẹ oriruo ẹgbakiete riẹ ọ rẹ tudu họ omai awọ te! Ukọ na ọ ta k’omai nọ: “Keme nwanọ onana a se owhai ze, keme na Kristi ọ ruẹ uye kẹ owhai no re, o te fi oriruo họ-otọ kẹ owhai re wha rọ kpahe ithihi riẹ.” (1 Pita 2:21) Ẹkwoma omarọkẹ ẹma ọyena, Jesu o fi akpọ na kparobọ. Ọ tẹ jẹ kẹ ikọ riẹ ẹgba re a fi kparobọ. (Iruẹru 4:13, 31; 9:27, 28; 14:3; 19:8) Kọ ẹvẹ uduotahawọ nọ ọ kẹ u woma te evaọ ekuhọ ẹme urere nọ ọ ta kugbe ai! O whowho nọ: “Mẹ ta eware enana kẹ owhai, re wha jọ eva mẹ wo udhedhẹ. Evaọ akpọ na, wha re ti wo ẹlahiẹ; rekọ eva ewere owhai, mẹ re ase akpọ na no.”—Jọn 16:33.

2. Wo ohẹriẹ no aro otuẹtu akpọ na, didi elo ma wo?

² Epọvo na, nọ ọ fodẹ ohẹriẹ nọ o rọ aro otuẹtu nọ “ọghẹnẹ akpọ nana” ọ be wha ze avọ “elo oruaro usiuwoma” na no, Pọl ukọ na ọ tẹ ta kpahe aghare odibọgba mai: “Rekọ ma wo efe ọnana eva eware nọ a rehọ ẹkpẹ ma, yọ ogaga ulogbo nọ othesiwa nọ o riẹe kọ orọ Ọghẹnẹ, orọnikọ obọ mai u nọ ze he; a bi kpokpo mai eva kabọ kabọ, yọ a sai kpe omai hi; a bi reghe omai, dede oma o rọ omai hi; a kẹ uye, dede ma seba ha, ẹtehikie; dede yọ a sai kpe he.” (2 Ahwo Kọrint 4:4, 7-9) Dede nọ ma rọ “eware [idedeghe] nọ a rehọ ẹkpẹ ma,” Ọghẹnẹ ọ rehọ ẹzi riẹ ma omai no te epanọ ma sai ro fi akpọ Setan kparobọ.—Ahwo Rom 8:35-39; 1 Ahwo Kọrint 15:57.

Ẹma Evaọ Izrẹl Anwae

3. Ẹvẹ Aizaya o dhesẹ ẹma orẹwho Ju?

³ Orọnikọ omomọvo ọvo Jihova ọ rẹ ma ha rekọ te orẹwho ososo. Wọhọ oriruo, okenọ Izrẹl anwae ọ jẹ roma kpotọ kẹ ẹma Jihova, o wo ufuoma. Rekọ ukuhọ riẹ o te veghe uzou. Fikiere, Ọnọma Izrẹl ọ tẹ wha “uye” sei. (Aizaya 45:9) Evaọ ikpe-udhusoi avọ eree B.C.E., Aizaya ọ ta kẹ Jihova kpahe ubu izieraha Izrẹl, anọ: “O ỌNOWO, whẹ họ Ọsẹ mai, mai họ ọviẹẹ, whẹ họ ọmebẹ mai, mai kpobi họ iruo abọ ra. . . . Emamọ eria mai kpobi e raha no.” (Aizaya 64:8-11) A ma Izrẹl no fihọ okwakwa nọ u fo kẹ ọraha ọvo.

4. Didi ọtadhesẹ Jerimaya ọ rọ oma riẹ dhesẹ?

⁴ Ikpe-udhusoi nọ i lele i rie, nọ ẹdẹ orukele o je sikẹle na, Jihova ọ tẹ ta kẹ Jerimaya re ọ rehọ omototo ẹkpẹ re o su ekpako Jerusalẹm jọ kpohọ Ukiekpotọ Hinọm, ọ tẹ ta kẹe nọ: “Who ve kpe omototo na evaọ iraro ahwo nọ a lele owhẹ nya na, whọ vẹ ta kẹ ae nọ, ‘Enẹ ỌNOWO Ọgbaẹmo na ọ tae: Ere me re ti kpe ahwo ọnana gbe okpẹwho onana, wọhọ epanọ ohwo o re kpe ẹbẹ ọmebẹ nọ a gbẹ sae ruẹrẹ iẹ hẹ.’ ”—Jerimaya 19:10, 11.

5. Ẹvẹ ẹdhoguo Jihova ọrọ Izrẹl o kẹre te?

⁵ Evaọ 607 B.C.E., Nebukadneza ọ tẹ raha Jerusalẹm avọ etẹmpol riẹ ọ tẹ wọ ahwo Ju nọ e zọ kpohọ igbo evaọ Babilọn. Rekọ nọ a rria igbo te ikpe 70 no, ahwo Ju nọ i kurẹriẹ a te zihe ze re a wariẹ bọ Jerusalẹm gbe etẹmpol riẹ. (Jerimaya 25:11) Dede na, evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ C.E., orẹwho na o tẹ wariẹ nyasiọ Ọmebẹ Ologbo na ba, ukuhọ riẹ a te yoma te epanọ a ro kpe Ọmọ obọ Ọghẹnẹ. Evaọ 70 C.E., Ọghẹnẹ ọ tẹ rehọ Ogaga Akpọ Rom wọhọ okpikpakpe riẹ raha uyerakpọ ahwo Ju muotọ, whọlọ Jerusalẹm gbe etẹmpol riẹ. A gbẹ te jọ obọ Jihova ma orẹwho Izrẹl ofa ha wọhọ oware “Ọrẹri owoma.”a

Ẹma Orẹwho Abọ-Ẹzi

6, 7. (a) Ẹvẹ Pọl o dhesẹ ẹma Izrẹl abọ-ẹzi? (b) Bro họ unu ogbagba “eware ohrọ” na, kọ ẹvẹ a ro ru ei via?

⁶ A ma ahwo Ju nọ e jẹ Jesu rehọ wọhọ ahwo otọhotọ orẹwho okpokpọ, ‘Izrẹl Ọghẹnẹ’ ọrọ abọ-ẹzi. (Ahwo Galesha 6:16) Fikiere eme ọ Pọl e tẹ nwani fo: “Kọ ọmebẹ o gbe wo ogaga vi ọviẹ, nọ ọ rẹ jọ eva ukulu ọvo na ma oware nọ u wo eru gbe onọ u wo eru hu? Kiyọ eme otẹrọnọ Ọghẹnẹ, ọ guọlọ re o dhesẹ ofu avọ ogaga riẹ. O te wo odiri thihakọ eware ofu nọ ama kẹ ẹraha: re ọ ruẹse dhesẹ ubu oruaro riẹ rọ kẹ eware ohrọ, enọ ọjọ anwọ ọgbọ ruẹrẹ kpahe kẹ oruaro.”—Ahwo Rom 9:21-23.

⁷ Uwhremu na Jesu nọ ọ kparoma ze no na o te dhesẹ nọ “eware ohrọ” enana i ti bu te 144,000. (Eviavia 7:4; 14:1) Nọ Izrẹl iwo a sai ru unu oyena gba ha na, Jihova o kpeze ohrọ riẹ bru ahwo erẹwho na. (Ahwo Rom 11:25, 26) Ukoko Ileleikristi oboba na o tẹ rro kpata kpata. Evaọ ikpe 30 a whowho emamọ usi na “kẹ enọ a ma kpobi evaọ akpọ na” no. (Ahwo Kọlọsi 1:23) Onana o tẹ gwọlọ nọ a rẹ rehọ ikoko sa-sa ziọ otọ emamọ ẹruọsa.

8. Amono a ru ugboma esuo ọsosuọ na via, kọ ẹvẹ ugboma nana o rọ rro lahwe?

⁸ Jesu ọ ruẹrẹ ikọ 12 họ re a jọ ahwo ọsosuọ ugboma esuo, wuhrẹ ai gbe amọfa kẹ odibọgba na. (Luk 8:1; 9:1, 2; 10:1, 2) Eva Pẹntikọst 33 C.E., a tẹ rehọ ukoko Ileleikristi na mu, yọ u kri hi, ugboma esuo riẹ o tẹ kẹre te “ahwo ikọ avọ ekpako na” evaọ Jerusalẹm. Evaọ etoke krẹkri, o wọhọ nọ Jemis, oniọvo Jesu, dede nọ ọ jọ ukọ họ, ọ jọ ohwo-agbara. (Iruẹru 12:17; 15:2, 6, 13; 21:18) Wọhọ epanọ ogbiku na, Eusebius, ọ ta, a kpọ ukpokpoma rri ikọ na gaga, fikiere a tẹ vaha abọ ruọ ekwotọ efa. Fikiere a te nwene ahwo nọ i ru ugboma esuo na via na.

9. Didi oware uweri Jesu ọ ruẹaro nọ o te roma via?

⁹ Eva ubrobọ ekuhọ ikpe-udhusoi ọsosuọ na, ‘ọwegrẹ na, Ẹdhọ,’ o te muọ ‘ikpoko họ ẹkọ’ fihọ udevie ereuku nọ e wọhọ eka erọ “uvie odhiwu” na. Jesu ọ ruẹaro nọ a te kẹ ẹbẹbẹ ọnana uvẹ bọwo oke ivuẹvu na eva “urere akpọ na.” Kẹsena, “ikiẹrẹe na [e vẹ te wariẹ] lo via eva uvie Ọsẹ rai wọhọ ọre.” (Matiu 13:24, 25, 37-43) Okevẹ oyena o te jọ?

Ẹma Izrẹl Ọghẹnẹ na Nẹnẹ

10, 11. (a) Ẹvẹ ẹma Izrẹl Ọghẹnẹ ọgbọna u ro muhọ? (b) Didi iwuhrẹ ohẹriẹ a rẹ ruẹ evaọ Kristẹndọm gbe udevie Emọ-Iwuhrẹ Ebaibol osegboja na?

¹⁰ Evaọ 1870, Charles Taze Russell o koko utu uwuhrẹ Ebaibol họ evaọ Pittsburgh, Pennsylvania, U.S.A. Evaọ 1879 o te muọ emagazini k’amara k’amara họ ekporo onọ a bi se Uwou-Eroro Na nẹnẹ na. Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol enana, wọhọ epanọ a je se ai, a te ti muẹrohọ nọ Kristẹndọm o wo iwuhrẹ egedhọ nọ i no Ikereakere ze he, wọhọ seba-ewho ẹwẹ na, erae ehẹle, pọgatri, ọghẹnẹ Esanerọvo, gbe ame-ọhọ emefofa.

¹¹ Rekọ, maero, ahwo nana nọ i you uzẹme Ebaibol na a te zihe iwuhrẹ ilogbo Ebaibol ze, wọhọ esiwo ẹkwoma idhe ẹtanigbo Jesu gbe ẹkparomatha kpohọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ evaọ otọakpọ aparadase udhedhẹ evaọ otọ Uvie Ọghẹnẹ. Maero, a fiẹgbahọ ẹkẹle ẹkpare kpehru Jihova Ọghẹnẹ wọhọ Olori Osu ehrugbakpọ na. Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na a rọwo nnọ Olẹ Olori na o kẹle erugba no: “Ọsẹ mai nọ ọ rọ obọ odhiwu, odẹ ra ojọ ọrẹri. Uvie ra oze, epanọ a rọ obọ odhiwu ru orọ eva ra, ru re a jọ akpọ na ru ere re.” (Matiu 6:9, 10) A be rọ ẹzi ọfuafo Ọghẹnẹ mae fihọ ukoko akpọ soso orọ Ileleikristi nọ i you udhedhẹ.

12. Ẹvẹ Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na a te rọ riẹ kpahe ẹdẹ obọdẹ jọ?

¹² Obe Daniẹl uzou avọ 4 gbe eruẹaruẹ efa nọ a roma totọ wuhrẹ ziezi o kẹ Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na imuẹro nnọ ọzino Jesu wọhọ Ovie Mesaya na o kẹlino. A vuhumu nnọ 1914 o te jọ ukpe nọ “oke ahwo Egedhọ na” u ti ro kuhọ. (Luk 21:24; Izikiẹl 21:26, 27) Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na a te ru iruo rai kẹre haro vẹrẹ, dhe oma rai fihọ ituitu Ebaibol (enọ a te riẹ wọhọ ikoko) evaọ United States soso. Evaọ emuhọ ikpe 1900, iruo ewuhrẹ Ebaibol rai o tẹ kẹre ruọ Europe gbe Australasia. O tẹ gwọlọ nọ a re wo emamọ omakokohọ.

13. Edikihẹ uzi vẹ Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol a le t’obọ, kọ didi obọdẹ iruo prẹsidẹnte ọsosuọ Society na o ru?

¹³ Re Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na a wo obe-udu, evaọ 1884 a te kere Zion’s Watch Tower Tract Society fihọ obọ egọmeti evaọ United States, avọ oria uzou riẹ evaọ Pittsburgh, Pennsylvania. Esẹro riẹ a tẹ jọ Ugboma Esuo, nọ e be rẹro te usiuwoma ota akpọ-soso orọ Uvie Ọghẹnẹ. Prẹsidẹnte ọsosuọ Society na, Charles T. Russell, o kere iko ezeza erọ Studies in the Scriptures o te je kpohọ erẹ usiuwoma ota buobu. Ọ tẹ jẹ zọhọ efe nọ o koko họ taure o te ti muọ iwuhrẹ Ebaibol riẹ họ fihọ iruo Uvie akpọ soso na. Evaọ 1916, nọ Ẹmo Ologbo na ọ r’otọ gidigba evaọ Europe na, Brọda Russell nọ oma o lọhọ no na o te whu evaọ okenọ ọ jọ erẹ usiuwoma ota. Ọ rehọ eware riẹ kpobi kẹ ẹroharo isẹri kpahe Uvie Ọghẹnẹ.

14. Ẹvẹ J. F. Rutherford ‘ọ rọ họre uvi ohọre na’? (2 Timoti 4:7)

¹⁴ Joseph F. Rutherford, ọnọ ọ jọ oguẹdhọ evaọ ubroke jọ evaọ Missouri, o te zihe ruọ prẹsidẹnte avivẹ. Fiki aruọwha ẹvaha uzẹme Ebaibol riẹ, isu-egagọ Kristẹndọm a te kuobọgbe isu-egọmeti re a “rehọ izi gba ẹguae ọraha.” Evaọ June 21, 1918, a te fi Brọda Rutherford avọ imahrẹ efa nọ e be rẹro te Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na họ uwou-odi, ejọ ikpe 10 hayo ikpe 20. Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol a tẹ dadamu ẹdhọ na. (Olezi 94:20; Ahwo Filipai 1:7) Nọ a kpare ẹdhọ na, a te siobọno ai evaọ March 26, 1919, a te si ota nọ a bọwo e rai na kpobi no ai uzou.b Oware onana nọ o via na o tẹ ma ae fihọ ewhovuẹ aruọwha uzẹme na. Avọ obufihọ Jihova, a dawo ẹgba rai kpobi fikparobọ evaọ ohọre abọ-ẹzi na kẹ ewhowho emamọ usi na ghelọ ọkparesuọ Babilọn Ologbo na. Ohọre na o gbẹ rọ otọ rite ukpe 1999 ọnana.—Wawo Matiu uzou avọ 23; Jọn 8:38-47.

15. Fikieme ukpe 1931 u ro wuzou gaga evaọ ikuigbe?

¹⁵ Evaọ etoke 1920 gbe 1930, a tẹ ruabọhọ ẹma Izrẹl Ọghẹnẹ nọ a wholo na evaọ otọ ẹkpọ Ọmebẹ Ologbo na. Elo eruẹaruẹ Ikereakere na o te lo via, rọ orro kẹ Jihova jẹ t’ovao vi Uvie Mesaya Jesu. Evaọ 1931, eva e were Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na re a jẹ odẹ okpokpọ na rehọ, Isẹri Jihova.—Aizaya 43:10-12; Matiu 6:9, 10; 24:14.

16 avọ ẹkpẹti nọ ọ rọ ẹwẹ-obe avọ 29. Okevẹ unu 144,000 o rọ gba, kọ imuẹro vẹ o riẹ kpahe onana?

¹⁶ Evaọ etoke 1930, o tẹ wọhọ nọ unu “enọ aviẹe a gbẹrọ enọ ọ hae nọ i wo orọwọ,” 144,000 na, e gba no. (Eviavia 17:14; rri ẹkpẹti evaọ ẹwẹ-obe avọ 29.) Ma riẹ unu enọ a wholo nọ a kokohọ evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ na ha, gbe enọ a kokohọ no “ikpoko” na ze evaọ etoke ikpe ebi erọ ekieno ẹrọwọ Kristẹndọm. Rekọ evaọ 1935 iwhowho-uvie nọ e jọ akpọ soso a bu te 56,153, evaọ usu rai ahwo 52,465 họ enọ i dhesẹ ẹruore odhiwu rai via ẹkwoma ẹre ebrẹdi gbe ẹda udi Ekareghẹhọ na. Kọ eme họ edikihẹ ibuobu nọ a gbẹ te jọ obaro kokohọ?

‘Rri! Otu Obuobu’

17. Didi oware ikuigbe o roma via evaọ 1935?

¹⁷ Eva okokohọ nọ a ru no May 30 rite June 3, 1935, evaọ Washington, D.C., U.S.A., Brọda Rutherford ọ tẹ kẹ uvi ovuẹ jọ nọ uzoẹme riẹ o rọ “Ogbotu Obuobu Na.”c Utu onana, “nọ ohwo ọvo ọ sai kele he” na, o te roma via nọ unu 144,000 erọ Izrẹl abọ-ẹzi na o tẹ be kẹle ekuhọ no. Enana i ti wo ẹrọwọ fihọ ogaga ọtanigbo ọrọ “azẹ Omogodẹ” na, Jesu, a vẹ te jẹ gọ evaọ ọruẹrẹfihotọ etẹmpol Jihova kẹ egagọ. Wọhọ utu, a ti no ‘uye ulogbo na ze’ oma kọkọ, re a rria Aparadase otọakpọ, oria nọ “uwhu o gbẹte jọ ofa ha.” Evaọ ikpe buobu taure okokohọ ọyena o te ti te, a je se utu ọnana erọ Jonadab.—Eviavia 7:9-17; 21:4; Jerimaya 35:10.

18. Idhere vẹ ukpe 1938 o rọ jọ ukpe obọdẹ?

¹⁸ Ukpe 1938 o jọ obọdẹ ukpe evaọ evuhu ovevẹ itu ivẹ enana. Uwou-Eroro Na erọ March 15 gbe April 1, 1938 (erọ Oyibo), i wo izoẹme iwuhrẹ abava orọ “Uthuru Riẹ,” o te ru ọkwa okiọkotọ nọ a wholo avọ egbẹnyusu rai vevẹ, ogbotu obuobu na. Kẹsena ukere June 1 gbe June 15 i wo izoẹme iwuhrẹ kpahe “Ukoko,” nọ a si no Aizaya 60:17 ze. A te bo se ikoko kpobi re a yare Ugboma Esuo re a rehọ idibo mu, fikiere o tẹ rehọ ọruẹrẹfihotọ owoma, nọ Ọghẹnẹ ọ be kpọ via. Nwanọ ere ikoko na a ru.

19 avọ ẹme-otofa. Izẹme vẹ i dhesẹ nọ use “igodẹ efa” na o be vrẹ ikpe 60 no?

¹⁹ Iyẹrẹ na evaọ 1939 Yearbook of Jehovah’s Witnesses o ta nọ: “Ilele ọ Kristi Jesu nọ a wholo nọ e rọ otọakpọ a rọ kakao, yọ unu rai u ti bu vi enẹ hẹ. A jọ Ikereakere na se enana ‘okiọkotọ na’ ọrọ emọ Zayọn, ukoko Ọghẹnẹ. (Evia. 12:17) Obọnana Olori na o bi koko ‘igodẹ efa’ bru oma riẹ ze, enọ i ti ru ‘otu obuobu’ na via. (Jọn 10:16) Enọ a bi kokohọ enẹna họ egbẹnyusu okiọkotọ na, nọ i bi lele okiọkotọ na ruiruo. No oke onana vrẹ, enọ i ru ‘igodẹ efa’ na via a ti dhe ebuebu bẹsenọ a re koko ‘otu obuobu’ na họ no.” A ma okiọkotọ nọ a wholo na no re a sẹro ekokohọ ogbotu obuobu na. Enẹna a rẹ ma enana hrọ re.d

20. Didi inwene ukoko e roma via no anwọ 1942?

²⁰ Evaọ January 1942, nọ Ẹmo Akpọ II ọ j’otọ gidigba, Joseph Rutherford o te whu, Nathan Knorr ọ tẹ rehọ ẹta riẹ wọhọ prẹsidẹnte. A be kareghẹhọ prẹsidẹnte avesa Society na avọ evawere fiki isukulu uvie nọ o ro mu evaọ ikoko gbe Isukulu Giliad na kẹ ewuhrẹ imishọnare. Evaọ ẹgwae ẹgbukpe Society na evaọ 1944, o whowho nọ a bi nwene uzi Society na re, orọnikọ epanọ ohwo o ru azọhọ te a rẹ rọ riẹe kẹ isukulu na ha, rekọ edikihẹ abọ-ẹzi riẹ. Evaọ ikpe 30 nọ i lele i rie, etausiuwoma i te bu no 156,299 kpohọ 2,179,256 evaọ akpọ soso. Evaọ 1971-1975 inwene ukoko efa e tẹ roma via. Orọnikọ prẹsidẹnte na ọvo ọ be gbẹ rẹro te iruo Uvie na evaọ otọakpọ soso ho. Ugboma Esuo na, avọ ohwo-agbara riẹ nọ a re nwene unọjọ-utọjọ, u te bu te ahwo 18 nọ a wholo, yọ bu vi abọvo rai a ku uzuazọ otọakpọ rai họ no.

21. Eme ọ lẹliẹ ahwo uthuru okakao na te kẹ Uvie na?

²¹ Otu uthuru okakao nọ i kiọkọ a ma rai ziezi no evaọ ikpe edawọ enana kpobi. A wo omosasọ fiki imuẹro ‘isẹri ẹzi na.’ Jesu ọ ta kẹ ae nọ: “Rekọ whai họ enọ ilele omẹ gbẹ jọ eva ẹdawọ mẹ; epanọ ọsẹ mẹ ọ rehọ uvie mu kẹ omẹ, ere me ro mu kẹ owhai re. Re wha re, jẹ da eva emẹjẹ mẹ eva uvie mẹ, jegbe re wha keria egbara uvie re wha bruoziẹ erua kpegbivẹ Izrẹl.”—Ahwo Rom 8:16, 17; Luk 12:32; 22:28-30.

22, 23. Ẹvẹ a be rọ ma otu uthuru okakao gbe igodẹ efa na?

²² Nọ unu okiọkotọ nọ a rọ ẹzi wholo evaọ otọakpọ na o be kawo na, a rehọ ẹruọsa abọ-ẹzi ọrọ enwenọ ikoko akpọ na soso họ obọ inievo nọ e kpako no erọ ogbotu obuobu na. Bẹsenọ isẹri ekpako nọ a wholo na a ti ku iruo otọakpọ rai họ na, yọ a wuhrẹ emọ-ivie sa·rimʹ erọ igodẹ efa na no re a wọ owha ẹruọsa wọhọ utu emọ-ivie evaọ otọakpọ na.—Izikiẹl 44:3; Aizaya 32:1.

²³ A gbẹ be ma uthuru okakao gbe igodẹ efa na fihọ ekwakwa ọghọ. (Jọn 10:14-16) Makọ ẹruore mai o rọ ọrọ “idhiwu ekpokpọ” hayo evaọ “akpọ ọkpokpọ,” joma j’owọ ziezi kẹ uzizie Jihova: “Rekọ eva e were owhẹ re whọ ghọghọ bẹdẹ evaọ oyena nọ omẹ ma na; keme ri, mẹ ma Jerusalem [idhiwu] re ọ jọ ẹwho oghọghọ, re ahwo riẹ aghọghọ.” (Aizaya 65:17, 18) Jọ omai, ahwo-akpọ idedeghe na, ma rọ omarokpotọ gọ, re a rehọ “ogaga ulogbo nọ othesiwa” ma omai—ogaga ẹzi ọfuafo Ọghẹnẹ!—2 Ahwo Kọrint 4:7; Jọn 16:13.

[Footnotes]

Kọ Whọ Kareghẹhọ?

◻ Evaọ omarọkẹ ẹma Ọsẹ riẹ, ẹvẹ Jesu ọ rọ rrọ Oriwiruo mai?

◻ Emama vẹ e roma via evaọ Izrẹl anwae?

◻ Ẹvẹ a rọ ma ‘Izrẹl Ọghẹnẹ’ no rite oke onana?

◻ Ẹjiroro vẹ a be rọ ma “igodẹ efa” na?

[Box on page 28]

Ẹma Ọfa Evaọ Kristẹndọm

Oria Awhusi jọ evaọ Athẹns, Gris, o niyẹrẹ onana kpahe ohwo nọ a ro mu uzou Ichọche Ọtọdọks Gris kẹle na: “Ọwhovuẹ udhedhẹ u fo nọ ọ rẹ jọ. Rekọ osu Ichọche Ọtọdọks Gris na o bi d’enu vi ọgbaẹmo nọ ọ be w’owọ ẹmo.

“ ‘U te kuogidẹ, ma ruẹrẹ oma kpahe no re ma kpe azẹ jẹ lahiẹ oma. Mai, wọhọ ichọche, ma rẹ lẹ kẹ udhedhẹ . . . Rekọ ma rẹ ghale ekwakwa-ẹmo efuafo u te te ere,’ ere Archbishop Christodoulos ọ ta kẹle evaọ Eromu Ọsosuọ ẹdẹ ọfuafo, onọ a bi ru ehaa riẹ k’ukpe k’ukpe enẹna wọhọ ẹdẹ egbaẹmo Gris.”

[Box on page 29]

“Ofiba Ọ Gbẹ Riẹ Hẹ”

Eva ekuhọ ewuhrẹ ọ Giliad evaọ 1970, Frederick Franz, ọnọ ọ jọ prẹsidẹnte Watch Tower Society, ọ ta kẹ emọ-iwuhrẹ na nọ, o sae via re ae, nọ a rọ igodẹ efa nọ i wo ẹruore otọakpọ na, a sae họ ohwo jọ ame ọnọ ọ sai zihe ro okiọkotọ nọ a wholo. Kọ oyena o sae via? Whaọ, ọ ta nọ Jọn Ọhọahwo-Ame na nọ ọ jọ ogodẹ ọfa ọ họ Jesu gbe ikọ efa jọ ame. Ọ tẹ nọ sọ okiọkotọ efa e riẹ nọ a ti gbe koko họ. Ọ ta nọ: “Ijo, ofiba ọ gbẹ riẹ hẹ! Use oyena u kuhọ okenọ u kpemu evaọ 1931-1935! Ofiba ọ gbẹ riẹ hẹ. Kọ amono họ umutho ahwo ọkpokpọ nọ i kuomagbe omai nọ e be re ebrẹdi jẹ da udi Ekareghẹhọ na? A tẹ rọ utu okiọkotọ na, yọ enọ a ro nwene! Orọnikọ a bi ku ai gbe enọ a wholo na ha, rekọ enọ a ro nwene enọ i kie no.”

[Picture on page 25]

Ma rri efe egagọ mai ghare gaga!

[Picture on page 26]

Okwakwa ọraha ọvo Izrẹl anwae o fo kẹ