Oware No U Fo Nọ Whọ Rẹ Riẹ Kpahe Eda
O RẸ bẹbẹ re a fotọ eda ọgbọna. Onana o rọ ere keme ahwo nọ a rẹ wae eda a rọ oghoghẹrẹ sa-sa gaga. A wo uvumọ ukoko hayo ewuhrẹ hayo obe ẹri nọ aikpobi a rọwo kugbe he. A te je wo ohẹriẹ evaọ uruemu rai, ukoko, iruẹru, gbe ẹjiroro kpahe ọghẹnẹ nọ a rẹ kẹ ọghọ. Enẹ okere jọ ọ ta: “Iroro nọ ‘u je’ ohwo o re wo evaọ akpọ eda.” Enẹ okere ọfa ọ ta: “Enwenọ eware kpobi Egedhọ nana buobu a rẹ jọ vravro.”
Rọkẹ ibuobu, ẹhẹriẹ na yọ ẹbẹbẹ hẹ. Obe ọkpọvio jọ rọkẹ ahwo nọ a gwọlọ wo eda o ta nọ: “Wha tẹ be vravro kpahe oware jọ, kiẹ ovuẹ na riwi re whọ jiroro onọ who re lele. Kezọ kẹ iroro-oziẹbro ra. Koyehọ, evaọ usu ẹjiroro nọ a kporo na, jọ usu rai salọ onọ u kiehọ owhẹ oma.”
Rọkẹ ahwo nọ i vuhu uzẹme mu, avro itieye na yọ ẹbẹbẹ. Uzẹme yọ oware imuẹro, oware nọ o ghinẹ rrọ. Eware e rẹ jọ uzẹme he fikinọ ohwo jọ o fiẹrohọ hayo rọwo ọvo nọ e rọ uzẹme. Wọhọ oriruo, okejọ o jariẹ nọ edọkita a roro nọ a rẹ sai siwi ẹyao irue otẹrọnọ a gbẹre arifẹ ọkpokpọ ibrivẹ a vẹ wọ ibro riẹ na fihọ udu ọnọ ọ be mọ na. Ababọ avro, ahwo buobu nọ a wo ẹyao ọyena a fievahọ nọ usiwo nana u ti kpo ẹyao rai. Rekọ ẹrọwọ gbe irẹro rai e rọwo kugbe uzẹme na ha—usiwo utioye na u re siwi ẹyao irue he. Ahwo a rẹ rọ abọ rai si uzẹme ze he; a rẹ daoma wo otoriẹ riẹ.
Uzẹme kpahe eme abọ-ẹzi e rrọ Ebaibol na. Okenọ Jesu Kristi ọ jọ otọakpọ, ọ ta kẹ Ọsẹ riẹ evaọ olẹ nọ: “Ẹme ra uzẹme.” (Jọn 17:17) Pọl ukọ na o kere nọ: “Ọghẹnẹ o gie ẹwolo ku ikereakere na kpobi.” (2 Timoti 3:16) Ahwo buobu nọ a rẹ wae eda a rọwo eme nana ha. Ukpoye, a rẹ rẹriẹ ovao ku eme gbe ọkpọvio nọ o no obọ iku-erue ze, egagọ anwae, tubọ otọkiẹ-eriariẹ erue dede. Kọ o gbẹ rọ oware iroro re ma roro kpahe ẹme nọ Ebaibol na ọ ta? Whaọ, a jọ enwenọ akpọ na soso rri rie wọhọ obe ofuafo. O tẹ jẹ rrọ ovo jọ evaọ usu ebe egagọ nọ e rria te inẹnẹ no. A kere Ebaibol na evaọ etoke ikpe 1,600, ghele na iwuhrẹ riẹ kpobi e rọwo kugbe. Joma rehọ iwuhrẹ Ebaibol na wawo erọwọ ọgbọna erọ ahwo nọ a bi ru ewoma fihọ eda.
Amono A be Rria Akpọ Izi Na?
Ugogo onọ jọ evaọ ẹgwọlọ otoriẹ abọ-ẹzi họ, Amono a be rria akpọ izi na? Nọ o rọnọ erieda ọgbọna buobu a wo ẹrọwọ sa-sa na, ejọ e be gọ ọghẹnẹ-aye ologbo jọ, ọnọ o bi ru ọkwa-iruo abasa ọrọ ọmọtẹ, oni, gbe ọkpọkuaye, nọ u dikihẹ kẹ ugogo abasa uzuazọ. Ọsẹ riẹ yọ ọghẹnẹ nọ o wo izei. Erieda efa e be gọ ọghẹnẹ-ọzae gbe ọghẹnẹ-aye kugbe. Okere-obe jọ ọ ta nnọ: “A re rri Ọghẹnẹ-Aye gbe Ọghẹnẹ na wọhọ odhesẹvia oma aye gbe ọrọ ọzae. Aikpobi a wo obọdẹ ekwakwa nọ a te ku ai kugbe e rẹ ma uzuazọ nọ u koko oma họ.” Obe ofa o ta nọ: “Oware ulogbo jọ nọ a rẹ jọ Eda salọ họ (Eghẹnẹ-Ezae/Eghẹnẹ-Eyae) enọ who re lele. . . . Egagọ na e kẹ owhẹ uvẹ nọ whọ rẹ rọ salọ jẹ rọ ọghọ kẹ Ọghẹnẹ nọ o j’owhẹ.”
Ebaibol na ọ rọwo kugbe ẹjiroro nana kpobi hi. Jesu Kristi ọ rehọ iruẹru odibọgba riẹ kpobi ro wuhrẹ amọfa kpahe Jihova, ‘Ọghẹnẹ uzẹme ọvo na.’ (Jọn 17:3) Ebaibol na ọ ta nọ: “ỌNOWO na ọ rẹ ruaro, jọ a he jiri ei gaga, ọye họ ọnọ o wo idudu vi edhọ kpobi. Keme edhọ ahwo na kpobi yọ emedhọ.”—1 Iruẹru-Ivie 16:25, 26.
Kọ ẹvẹ kpahe Ẹdhọ? Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary ọ fa eda wọhọ “usu ẹmeọta-kugbe ẹdhọ.” O rẹ jọ bẹbẹ re a ruẹ ọrieda nẹnẹ nọ ọ rẹ rọwo kugbe otofa nana, keme ibuobu a tubẹ rọwo nọ Setan Ẹdhọ ọ rọ uzuazọ họ. Uvovo aye jọ, ọnọ a dhesẹ evaọ obe-awhusi na The Irish Times wọhọ “ẹjile ologbo gbe osu ẹgba erieda jọ evaọ Ireland,” ọ jiroro enẹ: “Ohwo ọ tẹ ta nọ ọ rọwo Ẹdhọ kiyọ ọ rọwo Egagọ-Ileleikristi . . . [Ẹdhọ] ọ rẹ sae rria ehrugbakpọ nọ Ọghẹnẹ ọ rrọ họ họ.”
Ebaibol na ọ kẹ imuẹro nnọ Ẹdhọ ọ rrọ uzuazọ jẹ ta nọ ọye ọ be wha uye-oruẹ buobu gbe ẹvohẹ otọakpọ na ze. (Eviavia 12:12) Orọnikọ Jesu o wuhrẹ ọvo nọ Ẹdhọ ọ rrọ uzuazọ họ rekọ o dhesẹ re inọ o lọhọ re ohwo ọ rọ ogbori ru oreva Ẹdhọ. Wọhọ oriruo, isu egagọ ikpe-udhusoi ọsosuọ nọ e jọ ẹro obọ rai kiẹrẹe a ta nọ ae yọ emọ Ọghẹnẹ a tẹ jẹ rọwo nọ a bi ru oreva Ọghẹnẹ. Jesu, ọnọ ọ rẹ sae riẹ oware nọ o rọ ibiudu rai, ọ riẹ nọ ọrue a be ta. Ọ ta kẹ ae gbiae nọ: “Whai e rọ ọsẹ rai ukumuomu na, o tẹ were owhai nọ wha re ru ẹguọlọ ọsẹ rai.” (Jọn 8:44) Ofariẹ, obe Ebaibol na Eviavia o ta nọ Ẹdhọ ‘o bi su otọakpọ na kpobi thọ.’—Eviavia 12:9.
Kọ Egaga-Ebi Jọ I Woma?
Uzẹme na họ, a rri ogaga-ebi kugbe eda. Ahwo buobu evaọ oke anwae gbe ọgbọna a rọwo nnọ erieda a rẹ rehọ ogaga-ebi rọ nwa amọfa oma. A ta nọ erieda i wo ẹgba nọ a rẹ rọ rehọ ogaga-ebi nwa ahwo oma je tube kpe ahwo dede. Notọ ze, a be hae fo erieda rọkẹ idabolo buobu, kugbe ẹyao, uwhu, gbe ekakọ nọ e raha.
Erieda inẹnẹ a rẹ vro eme eyena gaga. Dede nọ a rẹ rọwo nọ erieda ọraha nọ e rẹ gwọlọ eyoma oruo e rrọ, ibuobu e rẹ ta nọ a rẹ rehọ ogaga-ebi rai wha ewoma se ahwo, orọnikọ enwoma ha. Erieda i re wuhrẹ nọ okpomahọ ogaga-ebi na u re zihe bru ohwo nọ o vi rie na isiasa, fikiere onana o rẹ lẹliẹ erieda siọ amọfa eka ba ẹla. Oriruo ọ emamọ ogaga-ebi otiọna họ idibẹ nọ whọ rẹ rọ thọ oma ra, nọ who re ro ru uwou nọ whọ be kua ro fo no izi muomu nọ ahwo nọ a jọ uwou na vẹre a nya seba ae, ro ru ohwo you owhẹ, nọ who re ro siwi oma ra, ro ru re a se owhẹ ba ele no iruo, nọ a rẹ jọ fe. Nọ a dhesẹ ẹgba ologbo otiọye kpahe eda na, u gbunu hu inọ o da oria kpobi fia nẹnẹ.
Rekọ Ebaibol na i fi uvumọ ohẹriẹ họ udevie ogaga-ebi nọ u woma gbe onọ u yoma ha. Evaọ Uzi nọ a rọ kẹ Mosis, Ọghẹnẹ o ru edikihẹ riẹ vevẹ. Ọ ta nọ: “Wha waeda ha.” (Iruo-Izerẹ 19:26) Ma te je se nọ: “A jọ udevie rai ruẹ . . . ohwo jọ nọ ọ rẹ ruẹaro, hayo ọgbẹva, hayo ọbo, hayo ọnuahwo, hayo ọjahwo . . . hayo ẹjile-ode he.”—Iziewariẹ 18:10, 11.
Fikieme Ọghẹnẹ ọ jẹ ta ere? Orọnikọ ọ be gwọlọ gbọ omai oware erere jọ họ. Jihova ọ kẹ ahwo riẹ izi nana keme o you rai yọ ọ gwọlọ re a jọ igbo kẹ ozodhẹ gbe ugbẹrọwọ họ. Ukpoye, o zizie idibo riẹ re a nyabru ei kẹ eware nọ a gwọlọ. Ọye họ Ọkokẹ “uwoma avọ okẹ nọ o gba kiete kpobi.” (Jemis 1:17) Jọn ukọ na ọ kẹ ibe enọ e rọwo imuẹro nọ: “Koware koware nọ ma jọ obọ [Ọghẹnẹ] yare u re te omai obọ, keme ma bi koko ijaje riẹ je bi ruẹ eware nọ e rẹ were iẹ.”—1 Jọn 3:22.
Kọ Ẹvẹ Kpahe Izi Imuomu?
Erieda buobu a rẹ rọwo kugbe Ebaibol na evaọ ẹme ọnana: Izi muomu e rrọ. Evaọ obe jọ, ọthothọ eda jọ ọ vẹvẹ unu nọ: “Idhivẹri na e rọ obei: A rọ uzuazọ, evaọ akpọ nọ a rẹ ruẹ hẹ nọ emama uzuazọ e rọ wọhọ ọmai. . . . Ibieme na ‘Idhivẹri’ gbe ‘Izi Imuomu’ e nwani fo. Izi na e rrọ gaga. . . . Oghẹrẹ rai nọ e mai wo areghẹ na . . . e rẹ sae rueva akpọ mai na (otẹrọnọ ohwo jọ ọ riohrọ re o rovie ẹthẹ fihọ kẹ ai). . . . E rẹ sae rueva oma ra . . . , e rẹ sae tubẹ kpọ owhẹ dede. Ẹhẹ, onana o nwane wọhọ esia anwae erọ Idhivẹri nọ e rẹ ruọ ohwo oma.”
Evaọ oke Ebaibol, idhivẹri e jẹ lahiẹ ahwo evaọ idhere sa-sa. Ahwo jọ nọ e jẹ lahiẹ a jẹ sae t’ẹme he, ejọ i tuaro, ejọ e jẹ moruẹ, ejọ i wo ogaga thomawa. (Matiu 9:32; 12:22; 17:15, 18; Mak 5:2-5; Luk 8:29; 9:42; 11:14; Iruẹru 19:16) Ẹbẹbẹ na o vẹ tubẹ ga viere otẹrọnọ idhivẹri buobu e sae ruọ ohwo na oma ẹsiẹvo. (Luk 8:2, 30) Fikiere, orọnikọ gheghe he nọ Jihova ọ rọ vẹvẹ ahwo unu re a kẹnoma kẹ eda gbe iruemu eda efa.
Egagọ nọ I Wo Ehri Fihọ Uzẹme
Eda i bi si ahwo buobu urru nẹnẹ keme a rri rie wọhọ ukoko nọ o kare enwoma, jẹ rrọ wowolẹ. Evaọ ewho jọ a jẹ riẹ rehọ no. A rẹ dhozọ riẹ hẹ. Ukpoye, a re rri rie karabe. Evaọ eria jọ, fikinọ a kẹ uvẹ egagọ onuje, ahwo buobu a vẹ la ruọ eruo eware ethọthọ, eda i zihe ruọ oware adhẹẹ no.
Evaọ uzẹme, akpọ egagọ o zihe ruọ eki nọ ahwo a rẹ jọ ru onọ u je rai nọ u fo ẹgwọlọ rai no, wọhọ epanọ ohwo ọ rẹ dẹ eviẹ na. Wo ohẹriẹ, Jesu ọ ta kpahe ẹsalọ ivẹ ọvo. Ọ ta nọ: “Wha rehọ unu ohwahwa ruọ eva; keme edhere ọraha ọ rẹ kẹkẹe o riama fihọ, enọ e rehọ e riẹ ruọ eva a re buobu. Keme edhere nọ a re ro kpohọ uzuazọ ọ rẹ kekeke, unu riẹ ọ rẹ hwahwa, enọ e ro riẹ e rẹ kakao.” (Matiu 7:13, 14) Uzẹme, edhere nọ ma gwọlọ ma rẹ nya. Rekọ nọ ewoma ebẹdẹ bẹdẹ mai ọ rọ awa na, ẹsalọ ọyena o wuzou gaga. Re ma sai wo otoriẹ abọ-ẹzi, ma re le edhere uzẹme hrọ—edhere nọ a rẹ jọ Ẹme Ọghẹnẹ, Ebaibol na, ọvo ruẹ.
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 5]
Ahwo buobu nẹnẹ a rri eda wọhọ ukoko nọ o kare enwoma
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 6]
A re rri ogaga-ebi kugbe eda
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 6]
Kọ erieda e be rọ ogbori ru oreva Ẹdhọ?
[Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 7]
Ebaibol o dhesẹ edhere uzẹme na via