Fikieme Whọ Jẹ Rọwo Oware Nọ Whọ Rọwo Na?

Re a rọwo u dhesẹ “re a jẹ oware rehọ wọhọ uzẹme, obọdẹ, hayo uvi oware.” Universal Declaration of Human Rights ọrọ Okugbe Erẹwho na o rẹ thọ ‘ẹkẹ-uvẹ ohwo kpobi kpahe ufuoma iroro, iroro-oziẹbro gbe egagọ.’ Uvẹ onana u te ufuoma nọ ohwo ọ sai ro “nwene egagọ hayo orọwọ riẹ” otẹrọnọ ọ gwọlọ ru ere.

DEDE na, fikieme ohwo jọ ọ jẹ gwọlọ nwene egagọ hayo orọwọ riẹ? Eriwo nọ a rẹ ta via ẹsibuobu họ, “Me wo erọwọ mẹ, yọ e were omẹ.” Ibuobu i roro nọ, makọ erọwọ ethọthọ dede e rẹ wha ugogo enwoma ọvo se ohwo ho. Wọhọ oriruo, ohwo nọ ọ rọwo nọ otọakpọ na o rọ kpakpala, ẹsejọhọ oyena o sae te wha enwoma se omariẹ hayo omọfa jọ họ. Ejọ e rẹ ta nọ: “Ma rẹ rọwo ọvo nọ duohwo duọ ọvuọ eriwo riẹ.” Kọ oyena o rọ oware areghẹ ẹsikpobi? Kọ edọkita ọ rẹ nwane rọwo nnọ duohwo duọ ọvuọ eriwo riẹ otẹrọnọ ibe edọkita jọ ọ ruabọhọ orọwọ na inọ ọ rẹ sae rọ abọ kru ahwo nọ a whu no ọ vẹ nya kpohọ uwou ẹsipito ovavo re ọ kiẹ ahwo nọ a be mọ riwi?

Nọ a tẹ t’ẹme kpahe egagọ, ikuigbe i dhesẹ nọ erọwọ ethọthọ e wha enwoma ilogbo ze no. Roro kpahe eware idudu nọ i no rie ze evaọ okenọ isu egagọ e “tuduhọ otu-ọwhọ Ileleikristi kpohọ ozighi ugbarugba” evaọ etoke nọ a se Ẹmuofio-Egagọ Ọrẹri evaọ etoke Ige Udevie na. Hayo roro kpahe “Ileleikristi” ọgbọna nọ e wọ ugbeke evaọ ẹmo omoma jọ kẹle na enọ, “nwane wọhọ egbaẹmo ige udevie na nọ i kere odẹ erezi fihọ obọ egbọdọ rai na, a fi ifoto Ọmọtẹ-Kọkọ na họ igbeke rai.” Otu-ọwhọ enana kpobi a rọwo nọ oware nọ a bi ru na u kiehọ. Ghele na, u re vevẹ nnọ evaọ ohọre gbe omuhrowo egagọ enana gbe efa, oware jọ o jarae thọ gaga.

Fikieme ereghe gbe ohọre i je bu te enẹ? Uyo nọ Ebaibol na ọ kẹ họ Setan Ẹdhọ na ọ be “viẹ akpọ kpobi họ.” (Eviavia 12:9; 2 Ahwo Kọrint 4:4; 11:3) Pọl ukọ na ọ vẹvẹ unu inọ ahwo egagọ buobu a te jọ “okpẹtu ọraha” fikinọ a re ti kie kẹ eviẹhọ Setan, ọnọ o bi “ru eware igbunu gbe eware urirẹ nọ e rẹ viẹ [ahwo] họ.” Pọl ọ ta nọ ahwo otiọye na, a “ruru iroro rai no kẹ uyoyou uzẹme na onọ o hai siwi ae” fikiere a te ‘viẹ ae họ rọwo ọrue.’ (2 Ahwo Tẹsalonika 2:9-12, The New Testament, onọ William Barclay o kere) Ẹvẹ whọ sai ro bru ọza ẹrọwo ọrue kpotọ? Evaọ uzẹme, fikieme whọ jẹ rọwo eware nọ whọ rọwo na?

A Rehọ Iẹe Yọrọ Owhẹ N’otọ Ze?

Ẹsejọhọ a rehọ erọwọ uviuwou ra yọrọ owhẹ n’otọ ze. Oyena o sae jọ omamọ oware. Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ esẹ gbe ini i wuhrẹ emọ rai. (Iziewariẹ 6:4-9; 11:18-21) Wọhọ oriruo, ọmoha na Timoti, o wo erere gaga no ezọgaviẹ kẹ oni gbe oniode riẹ ze. (2 Timoti 1:5; 3:14, 15) Ikereakere na e tuduhọ adhẹẹ ọrọkẹ oware nọ esẹ gbe ini ohwo a rọwo. (Itẹ 1:8; Ahwo Ẹfẹsọs 6:1) Kọ Ọnọma owhẹ ọ gwọlọ nọ whọ rọwo eware fikinọ ọsẹ gbe oni ra a rọwo e rai? Evaọ uzẹme, ẹnyalele oware nọ ige nọ e vrẹ no a rọwo je ru ababọ eroro o sae jọ enwoma.—Olezi 78:8; Emọs 2:4.

Aye Sameria nọ ọ nyaku Jesu Kristi na a rehọ erọwọ egagọ ahwo Sameria riẹ rọ yọrọ iẹe n’otọ ze. (Jọn 4:20) Jesu ọ rehọ adhẹẹ kẹ ufuoma riẹ nọ ọ rẹ rọ salọ oware nọ ọ gwọlọ rọwo, rekọ ọ ta kẹe vevẹ nọ: “Wha be gọ ọnọ wha riẹ hẹ.” Evaọ uzẹme, erọwọ egagọ riẹ buobu e thọ, yọ ọ ta kẹe nọ o re ru inwene evaọ erọwọ riẹ otẹrọnọ ọ gwọlọ gọ Ọghẹnẹ evaọ edhere nọ ọ jẹrehọ—avọ “ẹzi gbe uzẹme.” Ukpenọ a rẹ dadamu erọwọ nọ a riwi ghaghae na, tei te amọfa nọ a wọhọ e riẹ a ti “yo ẹme kẹ orọwọ na” onọ a dhesẹ via ẹkwoma Jesu Kristi na.—Jọn 4:21-24, 39-41; Iruẹru 6:7.

A Wuhrẹ Owhẹ Rọwo Iẹe?

Otu-iwuhrẹ gbe ewena buobu nọ i wo ona obọdẹ a fo kẹ adhẹẹ odidi. Ghele na, ikuigbe e vọ avọ iruiruo otu-iwuhrẹ buobu nọ a riẹ ziezi enọ iwuhrẹ rai e thọ gaga. Wọhọ oriruo, rọ kpahe ebe ivẹ jọ nọ e t’ẹme kpahe ewuhrẹ otọkiẹ-eriariẹ nọ ọgbaeriariẹ Griki Aristotle o kere, ogbiku nọ a re se Bertrand Russell ọ ta nọ “o rrọ bẹbẹ re a sae jẹ uhie-ẹme jọ rehọ evaọ ebe ivẹ na nọ a tẹ rọ ubiẹro otọkiẹ-eriariẹ ọgbọna rri rai.” Makọ ewena ọgbọna dede a rẹ t’eme thọ ẹsibuobu. Ọkiotọ-eriariẹ Britain nọ a re se Lord Kelvin ọ gbaudu ta evaọ 1895 nọ: “Ekwakwa nọ e gbẹdẹ vi ofou e sae ra evaọ ehru hu.” Fikiere, ohwo nọ o wo areghẹ o re mu rọwo ho inọ oware yọ uzẹme fikinọ owuhrẹ ona jọ ọ ta riẹ.—Olezi 146:3.

O gwọlọ omoyọrọ ovona re nọ a tẹ t’ẹme kpahe ewuhrẹ egagọ. Otu-iwuhrẹ egagọ erọ Pọl ukọ na a wuhrẹ i rie ziezi yọ o wo “ọwhọ kẹ iruemu anwae esẹ” riẹ gaga. Dede na, ọwhọ riẹ kẹ erọwọ iruemu esẹ-anwae riẹ ọ ghinẹ wha ebẹbẹ sei. O lẹliẹ e riẹ “kpokpo [ukoko] Ọghẹnẹ . . . jẹ guọlọ iẹ raha.” (Ahwo Galesha 1:13, 14; Jọn 16:2, 3) Mai yoma, evaọ oke krẹkri, Pọl o je “thihi inwe,” be whaha okpomahọ nọ o hae lẹliẹe rọwo Jesu Kristi. O gwọlọ omadhehọ Jesu omariẹ re o wọ Pọl nwene erọwọ riẹ.—Iruẹru 9:1-6; 26:14.

Kọ Ekwakwa Awhusi I Kpomahọ Owhẹ?

Ẹsejọhọ ekwakwa awhusi i kpomahọ oghẹrẹ ẹrọwọ ra gaga. Eva e rẹ were ahwo buobu inọ ufuoma ẹmeọta o rọ ekwakwa awhusi na, onọ o rẹ kẹ ae uvẹ re a wo evuẹ nọ a sai ro ruiruo. Ghele na, ẹgba ologbo jọ ọ riẹ nọ ọ be kpọ eroruiruo ekwakwa awhusi na. Evuẹ nọ a rẹ kẹ ẹsibuobu yọ evuẹ ethọthọ nọ e rẹ sae rehọ ẹghẹ kpomahọ iroro ra thọthọ.

Fibae, re a ru ei si ogbotu buobu urru, ekwakwa awhusi na e rẹ gwọlọ mae t’ẹme kpahe oware nọ o rẹ kpare isiuru ahwo gbe eware ekpokpọ. Eware nọ a kuvẹ kẹ re a ta hayo kporo kẹ isase ẹgbede evaọ umutho ikpe jọ nọ e vrẹ na ha i zihe ruọ evuẹ ikẹdẹ kẹdẹ no nẹnẹ. Dede nọ o be via ẹmẹrera, a be wọso jẹ raha itee uruemu nọ i n’otọ ze. A be raha iroro ahwo no ẹmẹrera. A tẹ be rọwo nọ “eyoma [yọ] ewoma, gbe ewoma [yọ] eyoma.”—Aizaya 5:20; 1 Ahwo Kọrint 6:9, 10.

Eduku Uvi Ehri Rọkẹ Orọwọ

Ẹbọ orọwọ fihọ iroro gbe eriariẹ-ifofe ahwo-akpọ o wọhọ ohwo nọ ọ be bọ uwou fihọ ehru uwẹkpẹ. (Matiu 7:26; 1 Ahwo Kọrint 1:19, 20) Fikiere, eme whọ rẹ sae bọ erọwọ ra fihọ avọ imuẹro? Nọ orọnọ Ọghẹnẹ ọ k’owhẹ ẹgba iroro re whọ rọ kiẹ akpọ nọ ọ wariẹ owhẹ họ jẹ nọ enọ kpahe eware abọ-ẹzi na, kọ o gbẹ rọ oware iroro inọ ọ rẹ jẹ ruẹrẹ edhere họ nọ who re ro wo iyo egbagba kẹ enọ ra? (1 Jọn 5:20) E, o re ghine ru ere! Ghele na, ẹvẹ whọ sae rọ riẹ oware nọ o rọ uzẹme, obọdẹ, hayo uvi oware evaọ ẹme egagọ? Ma re dhizu hu re ma tẹ ta nọ Ẹme Ọghẹnẹ, Ebaibol na, ọ kẹ uzedhe ehri ọvuọvo nọ ọ riẹ rọkẹ onana uruo.—Jọn 17:17; 2 Timoti 3:16, 17.

Ohwo jọ ọ sae ta nọ: “Hẹrẹ tao, kọ o gbẹ rọnọ ahwo nọ a wo Ebaibol na a be wha ohọre gbe ẹreghe ze evaọ iruẹru akpọ na?” Uzẹme o rọ inọ isu egagọ nọ e ta nọ a be nya lele Ebaibol na a wha iwuhrẹ ẹreghe gbe ohọre buobu ze no. Uzẹme riẹ họ, onana o rọ ere fikinọ a rehọ erọwọ rai no Ebaibol ze he. Pita ukọ na o dhesẹ i rai wọhọ “eruẹaro erue” gbe “iwuhrẹ erue” nọ e rẹ wha “ogbewuhrẹ ọthọthọ tha.” Fiki iyẹrẹ iruẹru rai, Pita ọ ta nọ, a vẹ te “rehọ edhere uzẹme [na] jẹ ijehwẹ.” (2 Pita 2:1, 2) Dede na, Pita o kere nọ, “ma te je wo ẹme eruẹaro nọ [i rugba] viere. [U re] woma gaga re wha kezọ kẹ onana wọhọ ukpẹ nọ [o] rọ eva ebi lo.”—2 Pita 1:19; Olezi 119:105.

Ebaibol na ọ tuduhọ omai awọ nọ ma rọ oware nọ o wuhrẹ kiẹ erọwọ mai riwi. (1 Jọn 4:1) Ima ahwo buobu nọ i bi se emagazini nana a rẹ sai se isẹi nọ ere oruo o fi ẹjiroro gbe edikihẹga ba izuazọ rai no. Fikiere jọ wọhọ ahwo Bẹria nọ a wo iroro ezi na. ‘Romatotọ kiẹ Ikereakere na riwi kẹdẹ kẹdẹ’ taure whọ tẹ jiroro oware nọ whọ rẹ rọwo. (Iruẹru 17:11) Eva e te were Isẹri Jihova re a fiobọhọ k’owhẹ ru onana. Uzẹme, iroro-ejẹ na yọ ọra re whọ salọ oware nọ whọ rẹ rọwo. Ghele na, o rọ oware areghẹ re u mu owhẹ ẹro inọ, orọnikọ areghẹ hayo isiuru ahwo-akpọ e be kpọ erọwọ ra ha, rekọ Ẹme uzẹme Ọghẹnẹ nọ a dhesẹ via na.—1 Ahwo Tẹsalonika 2:13; 5:21.

[Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 6]

Whọ sae bọ erọwọ ra fihọ Ebaibol na avọ imuẹro