Iyogbe Na A Bi Yogbe Viere

“Okegbe ahwo-akpọ ọvuọvo nọ o re titi jẹ wereva ọ rrọ họ nọ ahwo riẹ buobu a tẹ rrọ iyogbe jẹ rrọ iyiyẹ.”

ỌGBA-ERIARIẸ eyero okọ, Adam Smith ọye ọ ta ẹme ọyena evaọ ikpe-udhusoi avọ 18. U mu ahwo buobu ẹro inọ uzẹme ẹme nọ ọ ta na o mae rrọ vevẹ nẹnẹ. Ohẹriẹ nọ o rrọ usu otu nọ i wo gbe otu nọ i wo ho o be rro haro. Evaọ Philippines, abọvo abasa ọrọ ahwo nọ a rrọ orẹwho na a be ruẹ te ₦130 rọ ko oma evaọ okpẹdẹ hẹ, ugho nọ a rẹ rehọ iminiti gheghe wo evaọ erẹwho nọ i fe. United Nations Human Development Report 2002 (Iyẹrẹ Ẹnyaharo Ahwo-Akpọ rọkẹ 2002 ọrọ Okugbe Erẹwho) o ta nọ “imasoi evaọ udhusoi ọrọ ahwo nọ a mai fe evaọ akpọ na a rehọ unuẹse 114 wo igho vi imasoi evaọ udhusoi nọ e mai yogbe.”

Nọ otujọ a be rria emamọ iwou yọ ima ahwo buobu a be rọ oma da, be tehe iwou-ire nọ a re fi uzou họ eva eria kpobi nọ u te rai obọ. Orọ ahwo jọ u yoma vi oyena; a be rria iyẹrẹ, ẹsejọhọ avọ ekatọno hayo ẹmẹwẹ akpala nọ a rẹ rọ hwa otọ kiẹzẹ. Ejọ e be dawo oghẹrẹ kpobi re a ruẹse re eva vọ—be kiẹ ezuzu, ghelie ewha, hayo jọ ezuzu gwọlọ ikolo nọ a rẹ zẹ.

Orọnikọ erẹwho nọ i bi rovie aro obọ ọvo a rẹ jọ ruẹ ohẹriẹ nọ o rrọ udevie edafe avọ iyogbe he, rekọ wọhọ epanọ World Bank (Ebanke Akpọ-Soso) o ta, “A rẹ jọ orẹwho kpobi ruẹ ‘otu jọ nọ i yogbe.’ ” No Bangladesh rite obọ United States, oghẹrẹ kpobi nọ ahwo jọ a fe te kẹhẹ, ejọ e riẹ nọ e rẹ rọ akọ kpẹ ena re a tẹ re eva vọ hayo re a ruẹ oria nọ a rẹ rọ uzou kpahe. Obe-usi na, The New York Times, o wariẹ iyẹrẹ 2001 ọ U.S. Census Bureau (Ogbẹgwae Ahwo-Okele ọ America) onọ u dhesẹ nnọ ohẹriẹ nọ o rrọ edafe avọ iyogbe evaọ obọ United States o gbẹ be rro. O ta nnọ: “Abọvo abasoi ọrọ ahwo nọ a mae jọ America fe, a wo abọ udhuvẹ gbe ikpe ọrọ udhusoi igho nọ i te ahwo orẹwho na kpobi evaọ ukpe nukpo . . . Abọvo abasoi ọrọ ahwo nọ a mai yogbe a te wo abọ esa gbe ubro ọrọ udhusoi igho na.” Epọvo na uyero na o rrọ hayo u tube yoma viere dede evaọ erẹwho efa buobu. Iyẹrẹ ọ World Bank jọ i dhesẹ nnọ ahwo 57 evaọ udhusoi erọ ahwo nọ a rrọ akpọ na a be sai wo te ₦260 rọ ko oma evaọ okpẹdẹ hẹ.

Mai yoma na, evaọ 2002, usi na inọ otu nọ o wo uzou ekọmpene a bi fe eva otọ iyero nọ i wo irekọ o be kẹ ima ahwo buobu uye. Dede nọ a nwane rehọ edhere oyoma fe he, o rrọ ibuobu oma inọ enọ i wuzou ekọmpene a bi “fe diezọ,” wọhọ epanọ emagazini na Fortune o tae. A tẹ rehọ oware nọ o be jọ akpọ na via roro iei, u bi gbe ahwo unu epanọ ahwo jọ a re ro wo efe ogbigbidi otiọye ababọ irekọ yọ uvuhu u bi kpe ahwo buobu.

Kọ Uvuhu O te Jọ Bẹdẹ?

Orọnikọ onana u dhesẹ nọ ohwo ọvuọvo ọ be dao oma ru oware jọ kpahe ọdawẹ iyogbe he he. Isu nọ i wo eva-ezi gbe ikoko obufihọ a dao oma ta ẹjiroro rai rọkẹ enwene via no. O make rrọ ere na, eware nọ e be via i bi whrehe udu. Human Development Report 2002 (Iyẹrẹ Ẹnyaharo Ahwo-Akpọ rọkẹ 2002) o ta nọ “Erẹwho buobu i yogbe vi epanọ e jọ evaọ ikpe 10, 20 gbe eva ẹsejọ ikpe 30 nọ i kpemu no,” ghelọ omodawọ buobu re a wha ewoma ze.

Kọ onana u dhesẹ nọ iyogbe na a wo ẹruore he? Ma zizie owhẹ re who se uzoẹme nọ o rọ aro na, re whọ ruẹ obodẹ owojẹ areghẹ jọ nọ e rẹ sai fi obọ họ enẹna, kugbe ifue jọ nọ e rẹ sae jariẹ nọ who ri roro kpahe vẹre he.