Wha Bọ Ohwohwo Ga
“[Enana họ] enọ erọ omaosasọ rọ kẹ omẹ.”—AHWO KỌLỌSI 4:11.
1, 2. Ghelọ ọza-enwoma na, fikieme egbẹnyusu Pọl a ro weze bru ei evaọ uwou-odi?
O SAE jọ imuozọ re a jọ ogbẹnyusu ohwo ọnọ ọ be riakọ evaọ uwou-odi—o tẹ make rọnọ a gba eku họ ogbẹnyusu na uzou. Enọ e be sẹro uwou-odi na a sae rehọ ubiẹro uyoma rri owhẹ, tẹrovi owhẹ ziezi re a ruẹ nnọ who ru uvumọ oware uyoma ha. Fikiere, o gwọlọ aruọwha re whọ hae vuẹ uwou se ogbẹnyusu ra ẹsikpobi je weze bru ei evaọ uwou-odi.
2 Ghele na, enẹ họ oware nọ egbẹnyusu Pọl ukọ na jọ a ru ole ikpe 1,900 nọ e vrẹ. A je weze bru Pọl evaọ uwou-odi re a kẹe omosasọ gbe uduotahawọ nọ ọ gwọlọ jẹ bọe ga evaọ abọ-ẹzi. Amono họ egbẹnyusu omarokpotọ eyena? Kọ eme ma rẹ sai wuhrẹ no aruọwha rai, omarokpotọ, gbe oma ogbẹnyusu rai ze?—Itẹ 17:17.
“Omaosasọ”
3, 4. (a) Amono họ egbẹnyusu isoi Pọl, kọ eme a jọ kẹe? (b) Eme họ “omaosasọ”?
3 Joma roro kpemu kpohọ oware wọhọ ukpe 60 C.E. Pọl ukọ na ọ jọ uwou-odi evaọ Rom fiki eme nọ a gba fihọ iẹe uzou inọ ọ be wọso egọmeti. (Iruẹru 24:5; 25:11, 12) Pọl ọ fodẹ Ileleikristi isoi nọ i dikihẹ gbae: Tikikọs, ọnyukọ riẹ nọ o no ubrotọ Esia ze gbe “odibo eva Ọnowo na”; Onisimọs, “oniọvo oyoyou avọ [ẹrọwọ]” nọ o no Kọlọsi ze; Aristakọs, ohwo Masidonia nọ o no Tẹsalonika ze gbe ọnọ ọ jọ “omọvo uwou-odi” kugbe Pọl; Mak, ọnọ tei te Banabas, ogbẹnya erẹ Pọl, a jọ ọmọ-oruọmọ, ọnọ o kere obe usiuwoma nọ o wo odẹ riẹ na; avọ Jọstọs, omọvo ibe-iruiruo ukọ na “rọkẹ uvie Ọghẹnẹ.” Pọl ọ ta kpahe imasoi nana nọ: “Enọ erọ omaosasọ rọ kẹ omẹ.”—Ahwo Kọlọsi 4:7-11.
4 Pọl ọ ta obọdẹ ẹme kpahe obọ nọ egbẹnyusu omarokpotọ riẹ a fihọ kẹe. Ubiẹme Griki nọ o ro ruiruo evaọ etenẹ na (pa·re·go·riʹa) a jọ Ebaibol Isoko fae fihọ “omaosasọ,” onọ a rẹ jọ owọ nana ọvo ruẹ evaọ oma Ebaibol na soso. Ubiẹme nana o wo otofa buobu, yọ a jẹ hẹ mae rehọ iẹe t’ẹme rri abọ imu.a A rẹ sae fae ‘ewhrehe, ọbọga, hayo ufuoma.’ Pọl ọ gwọlọ omosasọ otiọye na, yọ ezae isoi eyena a rehọ e riẹ kẹe.
Oware nọ Pọl Ọ rọ Gwọlọ “Omaosasọ”
5. Dede nọ ọ jọ ukọ, eme Pọl ọ gwọlọ, kọ eme mai kpobi ma gwọlọ n’oke ruọ oke?
5 O sai gbe ahwo jọ unu re a roro nọ Pọl, nọ ọ rrọ ukọ, ọ gwọlọ omosasọ. Ghele na, ọ ghinẹ gwọlọ iẹe. Uzẹme, Pọl o wo ẹrọwọ ọgaga, yọ ọ zọ vrẹ ukpe igbabọ unuẹse buobu, “ikpakpe ethesiwa, kẹle uwhu ẹsikpobi,” gbe edada efa. (2 Ahwo Kọrint 11:23-27) Ghele na, ohwo-akpọ ọ rrọ, yọ ohwo-akpọ kpobi ọ gwọlọ omosasọ evaọ etoke jọ uzuazọ riẹ, jẹ gwọlọ obufihọ amọfa re a bọ ẹrọwọ riẹ ga. O tubẹ jọ ere kẹ Jesu. Evaọ aso urere riẹ, ẹnjẹle ọ roma via kẹe evaọ Getsemane o te “ruei oma ga.”—Luk 22:43.
6, 7. (a) Evaọ Rom, amono a nya te irẹro Pọl ho, kọ amono a jọ uduotahawọ kẹe? (b) Didi oghẹrẹ iruo inievo Ileleikristi Pọl a ru kẹe evaọ Rom, nọ o jọ wọhọ “omaosasọ” kẹe?
6 Pọl ọ gwọlọ omosasọ re. Okenọ a rehọ iẹe kpohọ Rom wọhọ ohwo nọ a mu fihọ uwou-odi, ahwo uyẹ riẹ a dede i rie rehọ ziezi hi. Ahwo Ju nana jọ buobu a jẹ gaviezọ kẹ ovuẹ Uvie na ha. Nọ ikpahwo Ju a weze bru Pọl evaọ oria nọ a kare riẹ fihọ, ikuigbe nọ e rrọ Iruẹru e ta nọ: “Koyehọ ejọ e rọwo eme nọ ọ ta na; efa e rọwo ho. Fikinọ a be rọwo orọ ohwohwo ho, a te muhọ ẹnya vrẹ.” (Iruẹru 28:17, 24, 25, NW) Dai rri epanọ ababọ ovuhumuo rai kẹ aruoriwo Jihova o da Pọl te! A rẹ sae ruẹ epanọ o se ẹme nana gboja te evaọ ileta nọ o kere evaọ ikpe jọ nọ i kpemu se ukoko obọ Rom: “Me wo uweri ulogbo avọ edada nọ u wo eriosehọ họ evaọ eva mẹ. Keme o hae were omẹ re mẹ omamẹ o wo ekela gbe a je si omẹ no okugbe Kristi fiki inievo mẹ [ahwo Ju], gbe imoni orua mẹ.” (Ahwo Rom 9:2, 3) Ghele na, ọ jọ Rom ruẹ uvi egbẹnya erọ omarokpotọ, enọ aruọwha gbe uyoyou rai i hrẹ udu riẹ kpotọ. A jọ uvi inievo abọ-ẹzi riẹ.
7 Ẹvẹ inievo isoi eyena a rọ jọ omosasọ? A ruẹ Pọl dhẹ hẹ fikinọ ọ rrọ ekarọ. Ukpoye, a rehọ unevaze avọ uyoyou ru iruo kẹ Pọl, iruo nọ ọye ọvo ọ sai ru hu fikinọ ọ rrọ ekarọ. Wọhọ oriruo, a ru iruo wọhọ ewhovuẹ jẹ wha ileta Pọl gbe ovuẹ unu riẹ se ikoko sa-sa, a wha iyẹrẹ uduotahawọ se Pọl kpahe ewoma inievo na evaọ Rom gbe eria efa. O tẹ jẹ wọhọ nnọ a rehọ ekwakwa nọ ọ gwọlọ sei, wọhọ iwu ekpahe, iko-ebe, gbe eware nọ o re ro kere. (Ahwo Ẹfẹsọs 6:21, 22; 2 Timoti 4:11-13) Iruo obufihọ yena kpobi e kẹ ukọ nọ ọ rrọ ekarọ na ẹgba gbe uduotahawọ nọ ọ rrọ jọ “omaosasọ rọ kẹ” amọfa re, te ikoko soso.—Ahwo Rom 1:11, 12.
Epanọ A Sae rọ jọ “Omaosasọ”
8. Didi oware ma rẹ sae wuhrẹ no omarokpotọ Pọl ze nọ ọ rọ rọwo nnọ ọ gwọlọ “omaosasọ”?
8 Eme ma rẹ sai wuhrẹ no ikuigbe Pọl gbe ibe iruiruo isoi riẹ na ze? Joma tẹrovi uwuhrẹ ovo jọ: O gwọlọ aruọwha gbe omolahiẹ re ma dhẹ ogbo bru amọfa evaọ uye rai. Ofariẹ, o gwọlọ omarokpotọ re ma rọwo nnọ ma gwọlọ obufihọ evaọ etoke uye. Orọnikọ Pọl ọ rọwo inọ ma gwọlọ obufihọ ọvo ho rekọ ọ rehọ aruoriwo dede obufihọ yena rehọ je jiri enọ e kẹ obufihọ na. Ọ rehọ obọ nọ amọfa a re fihọ kẹe wọhọ oka ewhrehe hayo omovuọ họ, yọ ma rẹ rehọ iẹe ere gbe he. Re ma ta nnọ ma gwọlọ omosasọ họ kiyọ u dhesẹ nnọ ma wo ogaga nọ u kpehru vi orọ ahwo-akpọ. Kareghẹhọ, oriruo Jesu o dhesẹ nnọ makọ ohwo-akpọ ọgbagba ọ rẹ sai bo kẹ obufihọ ẹsejọ.—Ahwo Hibru 5:7.
9, 10. Ewoma vẹ ọ rẹ sai noi ze nọ ohwo ọ tẹ rọwo nnọ ọ gwọlọ obufihọ, kọ ẹvẹ onana o sai ro kpomahọ amọfa evaọ uviuwou gbe ukoko na?
9 Ewoma ọ rẹ sai noi ze okenọ inievo nọ e be kobaro a tẹ rọwo nnọ a wo ọnyaba gbe nnọ a rẹroso obufihọ amọfa. (Jemis 3:2) Re a rọwo nnọ a wo ọnyaba o rẹ lẹliẹ ọgbakugbe ga viere evaọ udevie enọ e be kobaro na gbe enọ e rrọ otọ rai, onọ o rẹ wha uvi ẹmeọta-kugbe haro evaọ udevie rai. Omarokpotọ enọ e gwọlọ jẹ obufihọ rehọ o rẹ jọ oriruo kẹ amọfa nọ e rrọ otọ uyero otiọye na. U re dhesẹ nnọ enọ e be kobaro na yọ ahwo-akpọ re gbe nnọ a rẹ sae dhẹ bru rai.—Ọtausiwoma Na 7:20.
10 Wọhọ oriruo, o rẹ sae lọhọ emọ abọ re a jẹ obufihọ esẹgbini rai rehọ evaọ eyeri kugbe ebẹbẹ gbe edawọ nọ a tẹ riẹ nnọ esẹgbini rai a rẹriẹ ovao ku use-abọ itieye na re evaọ okenọ a jọ emaha. (Ahwo Kọlọsi 3:21) Fikiere, uvẹ ẹmeọta-kugbe u ve ti rovie fihọ viere evaọ udevie esẹgbini avọ emọ. A vẹ sae kẹ ifue Ikereakere lọlọhọ jẹ jae rehọ viere. (Ahwo Ẹfẹsọs 6:4) Epọvo na re, o rẹ lọhọ ahwo ukoko obọ viere re a jẹ obufihọ rehọ mi ekpako na nọ a te vuhumu nnọ ekpako na omarai a wo ebẹbẹ, ozodhẹ, gbe idhọvẹ. (Ahwo Rom 12:3; 1 Pita 5:3) Wọhọ epanọ ma ta kpahe emọ na, emamọ ẹmeọta-kugbe o vẹ te roma via, a vẹ sae kẹ ohrẹ Ikereakere, o vẹ jẹ sae wha ọbọga ẹrọwọ ze. Kareghẹhọ, inievo mai a gwọlọ omosasọ enẹna vi anwẹdẹ kpobi.—2 Timoti 3:1.
11. Fikieme ibuobu nẹnẹ a ro wo ẹgwọlọ “omaosasọ”?
11 Makọ oria nọ ma be ria kẹhẹ, ohwo nọ ma rrọ, hayo epanọ ma kpako te, mai kpobi ma te rẹriẹ ovao ku idhọvẹ ẹdẹjọ evaọ uzuazọ. Ere akpọ inẹnẹ ọ rrọ. (Eviavia 12:12) Iyero idhọvẹ itieye na e rẹ dawo epanọ ẹrọwọ mai ọ ga te. Iyero edawọ e rẹ sae roma lahwe eva iruo, evaọ isukulu, evaọ uviuwou, hayo evaọ ukoko na. Ẹyao ọgaga hayo oware idudu jọ nọ o via vrẹ no o rẹ sae whae ze. Otẹrọnọ ọrivẹ-orọo, ọkpako, hayo ogbẹnyusu ọ rehọ eme iroro k’omai uduotahawọ je ru oware ezi k’omai—dai rri epanọ oyena u re kiofu te! O rẹ wọhọ ewhri nọ a gbe họ oria nọ o be roro ohwo! Fikiere, whọ tẹ ruẹ oniọvo ra jọ nọ ọ rrọ idhọvẹ itieye na, jọ omosasọ kẹe. Hayo nọ ẹbẹbẹ ologbo jọ o te fi ọkora họ owhẹ oma, yare enọ i te ziezi evaọ abọ-ẹzi kẹ obufihọ.—Jemis 5:14, 15.
Epanọ Ukoko na O Sai ro Fi Obọ Họ
12. Eme omomọvo evaọ ukoko na ọ rẹ sai ru rọ bọ inievo riẹ ga?
12 Ahwo kpobi evaọ ukoko na, te emaha, a sai ru oware jọ rọ sasa amọfa oma. Wọhọ oriruo, iwuhrẹ gbe usiuwoma nọ who re kpohọ ẹsikpobi i re fi obọ họ gaga bọ ẹrọwọ amọfa ga. (Ahwo Hibru 10:24, 25) Iruo efuafo nọ whọ rẹ ruabọhọ ẹsikpobi yọ imuẹro inọ whọ be roma kpotọ kẹ Jihova, yọ u re je dhesẹ nnọ whọ be jaja aro vi evaọ abọ-ẹzi ghelọ ebẹbẹ nọ who bi lele muabọ. (Ahwo Ẹfẹsọs 6:18) Aro ọjajavi otiọye na o rẹ sae jọ omosasọ kẹ amọfa.—Jemis 2:18.
13. Fikieme ejọ e sae rọ siọ iruo ukoko ba riẹriẹriẹ, kọ eme a rẹ sai ru ro fi obọ họ kẹ ai?
13 Ẹsejọ, itunyẹ uzuazọ hayo ọbẹwẹ efa e sae lẹliẹ ejọ rolo obọ hayo siọ usiuwoma ota ba. (Mak 4:18, 19) O sae via nọ enọ e siọ iruo ukoko na ba no e be ziọ ewuhrẹ hẹ. Ghele na, o sae jọnọ a gbe wo uyoyou Ọghẹnẹ evaọ udu rai. Eme ma rẹ sai ru rọ bọ ẹrọwọ rai ga? Ekpako na a rẹ sae kẹ uvi obufihọ ẹkwoma eweze nọ a re weze bru ai. (Iruẹru 20:35) A rẹ sae ta kẹ amọfa ukoko na re a fi obọ họ re. Iweze uyoyou itieye na e sae jọ uzedhe umu, wọhọ odẹme, nọ u fo nọ a re ro siwi enọ i whrehe evaọ ẹrọwọ.
14, 15. Didi ohrẹ Pọl ọ kẹ kpahe amọfa nọ a rẹ bọ ga? Kẹ oriruo ukoko jọ nọ u fi ohrẹ riẹ na họ iruo.
14 Ebaibol na e ta udu họ omai awọ nnọ “wha ta udu họ enọ udu u re bro awọ, wha fiobọhọ kẹ enọ e ko.” (1 Ahwo Tẹsalonika 5:14) Ẹsejọhọ “enọ udu u re bro” na a ruẹ nnọ a gbe wo udu tere he gbe nnọ a sai ti fi ezadhe nọ a rẹriẹ aro ku na kparobọ họ ababọ obufihọ. Kọ whọ sae kẹ obufihọ yena? A fa ẹme na “fiobọhọ kẹ enọ e ko” wọhọ “gba obọ kru” hayo “dada abọ mu” enọ oma o lọhọ. Jihova o rri igodẹ riẹ kpobi ghaghae, yọ o you rai. O rri rai kuẹku hu, yọ ọ gwọlọ nnọ ọvuọvo o vru no edhere riẹ hẹ. Kọ whọ sai fi obọ họ kẹ ukoko na “gba obọ kru” enọ oma o lọhọ no evaọ abọ-ẹzi bẹsenọ oma o rẹ ga ai?—Ahwo Hibru 2:1.
15 Ọkpako jọ o weze bru imava orọo nọ a se iruo ukoko ba te ikpe ezeza no. Ọkpako na o kere nọ: “Ọdawẹ gbe uyoyou nọ ukoko na soso u dhesẹ kẹ ai u kpomahọ ai te epanọ o rọ wọ ai zihe ziọ uthuru na.” Eme oniọvo-ọmọtẹ nọ ọ siọ iruo ukoko ba no vẹre na ọ ta kpahe iweze ahwo ukoko na? Enẹna ọ ta nọ: “Oware nọ u fi obọ họ k’omai wariẹ muọ iruo ukoko họ họ te inievo-emezae gbe erọ emetẹ nọ i lele i rai ze a rehọ unu fọrọ omai hi. Ukpoye, a dhesẹ ororokẹ jẹ rehọ Ikereakere na k’omai uduotahawọ.”
16. Ono ọ ruẹrẹ oma kpahe ẹsikpobi re o fi obọ họ kẹ enọ e gwọlọ omosasọ?
16 Ẹhẹ, o rẹ were uvi Oleleikristi re ọ jọ omosasọ kẹ amọfa. Yọ nọ iyero i bi nwene evaọ izuazọ mai na, ma rẹ sae jọ enọ e gwọlọ iruẹru omosasọ mi inievo mai. Rekọ o sae via ẹsejọ inọ okenọ ma rrọ ẹbẹbẹ, uvumọ oniọvo ọ rẹ kẹle otọ họ re o fi obọ họ. Ghele na, Ehri ọbọga jọ ọ rrọ etẹe k’omai, ọnọ ọ rẹ gwọlọ fi obọ họ ẹsikpobi—Jihova Ọghẹnẹ.—Olezi 27:10.
Jihova —Ehri Ọbọga nọ Ọ Mai Kpehru
17, 18. Evaọ idhere vẹ Jihova ọ rọ sasa Ọmọ riẹ, Jesu Kristi, oma?
17 Okenọ a tehe iẹe fihọ ure na, Jesu o bo nọ: “Ọsẹ, mẹ rehọ ẹzi mẹ họ obọ ra!” (Luk 23:46) Kẹsena o te whu. Euwa jọ nọ i kpemu, a mu rie, egbẹnyusu ekpekpe riẹ a tẹ dhẹ siẹe ba fiki ozọ. (Matiu 26:56) Ehri omosasọ ọvuọvo ọ jọ kẹ Jesu—Ọsẹ obọ odhiwu riẹ. Ghele na, eva nọ o fihọ Jihova o jọ uvrẹvru hu. Oma nọ o ro kpotọ kẹ Ọsẹ riẹ o wha erere se Jesu okenọ Jihova ọ thae uke.—Olezi 18:25; Ahwo Hibru 7:26.
18 Evaọ etoke odibọgba Jesu kpobi nọ ọ jọ otọakpọ, Jihova ọ kẹ Ọmọ riẹ oware nọ ọ gwọlọ re ọ sai kru ẹgbakiete riẹ rite ẹdẹ uwhu. Wọhọ oriruo, nọ Jesu ọ nwane họ-ame no, onọ u kpoka họ emuhọ odibọgba riẹ, o yo urru Ọsẹ riẹ nọ ọ ta nnọ ọ jẹ riẹ rehọ je you rie. Okenọ Jesu ọ gwọlọ obufihọ, Jihova o vi ijẹle bru ei re a bọe ga. Okenọ Jesu ọ rẹriẹ ovao ku odawọ nọ o mae rro eva ekuhọ uzuazọ otọakpọ riẹ, Jihova ọ gaviezọ ziezi kẹ elẹ gbe ayare riẹ. Ababọ avro enana kpobi e jọ omosasọ kẹ Jesu.—Mak 1:11, 13; Luk 22:43.
19, 20. Ẹvẹ o sai ro mu omai ẹro inọ Jihova ọ te k’omai omosasọ evaọ oke ẹgwọlọ?
19 Jihova ọ gwọlọ jọ uvi Ehri omosasọ mai re. (2 Iruẹru-Ivie 16:9) Uvi ehri ọrọ ẹgba gbe ogaga kpobi o sae jọ omosasọ k’omai evaọ oke ẹgwọlọ mai. (Aizaya 40:26) Ẹmo, uvuhu, ẹyao, uwhu, hayo sebaẹgba mai e sai fi omai họ otọ ọyawọ. O tẹ wọhọ nnọ edawọ uzuazọ i bi ti mu omai lọ no wọhọ ‘ọwegrẹ ọgaga,’ Jihova ọ rẹ sae jọ omosasọ gbe ẹgba mai. (Olezi 18:17; Ọnyano 15:2) O wo ẹgba jọ nọ o re ro fi obọ họ k’omai gaga—ẹzi ọfuafo riẹ. Ẹkwoma ẹzi ọfuafo riẹ, Jihova ọ rẹ sae “rehọ eri kẹ enọ oma o rẹ rọ” re a sai “wo ibekpe wọhọ erọ ugo.”—Aizaya 40:29, 31.
20 Ẹzi Ọghẹnẹ họ ẹgba nọ ọ mae ga kpobi evaọ ehrugbakpọ na. Pọl ọ ta nọ: “Mẹ rẹ sai ru eware kpobi eva ọnọ ọbe kẹ omẹ eri.” Ẹhẹ, Ọsẹ obọ odhiwu oyoyou mai ọ rẹ sae k’omai “ogaga ulogbo nọ othesiwa” re ma sai thihakọ ebẹbẹ kpobi bẹsenọ o ti ro ru ‘eware kpobi zihe ruọ ekpokpọ’ evaọ Aparadase nọ ọ ya eyaa riẹ, nọ ọ kẹle gaga no na.—Ahwo Filipai 4:13; 2 Ahwo Kọrint 4:7; Eviavia 21:4, 5.
[Oruvẹ-obotọ]
a Obe na, Vine’s Complete Expository Dictionary of Old and New Testament Words, onọ W. E. Vine o kere, o ta nọ: “Oghẹrẹ ọfa nọ a sae rọ fa ubiẹme [pa·re·go·riʹa] na u dhesẹ imu nọ a re ro furie edada.”
Kọ Whọ Kareghẹhọ?
• Ẹvẹ inievo na evaọ Rom a rọ jọ “omaosasọ” kẹ Pọl?
• Idhere vẹ ma sae rọ jọ “omaosasọ” evaọ ukoko na?
• Ẹvẹ Jihova ọ rọ rrọ Ehri ọbọga nọ ọ mai kpehru?
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 27]
Inievo na a jọ “omaosasọ” kẹ Pọl ẹkwoma obufihọ, ọbọga, gbe iruo nọ a ru kẹe
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 29]
Ekpako a rẹ kobaro evaọ ẹbọga uthuru na