Aparadase—kọ Whọ Rẹ Sai Fi Eva Họ Iẹe?

‘Mẹ riẹ ohwo jọ eva Kristi nọ o muvrẹ kpo obọ aparadase.’—2 Ahwo Kọrint 12:2-4.

1. Eyaa Ebaibol vẹ e rrọ isiuru kẹ ahwo buobu?

APARADASE. Kọ whọ kareghẹhọ epanọ o j’owhẹ oma nọ whọ kaki yo kpahe eyaa Ọghẹnẹ ọrọ aparadase otọakpọ? Ẹsejọhọ, whọ kareghẹhọ oke nọ who ro wuhrẹ nnọ ‘aro enọ i tu o re ti rovie, ezọ enọ i di i ti rovie, yọ ẹwọ ọ te va via’ avọ erru ologbo? Hayo kọ ẹvẹ kpahe eruẹaruẹ ọ arao-ojihẹ nọ o ti lele omogodẹ rria gbe ọmọ-ẹwe nọ avọ ẹkpẹ a ti ruẹ oria ovo? Kọ u gbe si owhẹ urru nọ who se kpahe iyoyou ra nọ i ti zihe ziọ uzuazọ avọ irẹro ẹjọ Aparadase yena?—Aizaya 11:6; 35:5, 6; Jọn 5:28, 29.

2, 3. (a) Fikieme a jẹ sae ta nnọ ẹruore ra nọ o no Ebaibol ze na ọ rọ ofofe he? (b) Ẹjiroro ọfa vẹ ma wo nọ ọ kẹ omai ẹruore yena?

² Orọnikọ who mu wo ẹruore nana ha. Who wo ẹjiroro nọ whọ rọ rọwo eyaa Ebaibol na kpahe Aparadase yena. Wọhọ oriruo, who fi eva họ eme Jesu nọ ọ ta kẹ orumuomu nọ a kare na: “Who re ti lele omẹ jọ obọ Paradais.” (Luk 23:43) Who fi eva họ eyaa na: “Wọhọ epaọ eya riẹ, ma rẹ hẹrẹ ihru ekpokpọ avọ akpọ ọkpokpọ enọ ẹrẹreokie ọ be ria.” Who te je fi eva họ eyaa na inọ Ọghẹnẹ o ti ririe irui-oviẹ no; uwhu o gbẹ te jọ họ; uweri, oviẹ, gbe edada e gbẹ te jọ họ. Onana u dhesẹ nnọ otọakpọ na o te wariẹ zihe ruọ aparadase!—2 Pita 3:13; Eviavia 21:4.

³ Dede na, oware ofa jọ nọ o kẹ omai ẹruore Aparadase nana họ oware jọ nọ Ileleikristi evaọ akpọ na soso a bi jo w’obọ enẹna. Didi oware oye? Ọghẹnẹ o ru aparadase abọ-ẹzi no o te je fi ahwo riẹ họ iẹe no. Ẹme na “aparadase abọ-ẹzi” ọ sae jọ ezọ do thethabọ hayo o sae jọ ohwo aro gede gede, rekọ a yeyaa aparadase otiọye na, yọ ọ ghinẹ riẹ.

Eruẹaruẹ ọrọ Aparadase

4. Didi oghẹrẹ eruẹaruẹ 2 Ahwo Kọrint 12:2-4 o fodẹ, kọ ono ọ ruẹ eruẹaruẹ na?

⁴ Kpahe aparadase abọ-ẹzi na, muẹrohọ oware nọ Pọl ukọ na o kere: “Mẹ riẹ ohwo [jọ] eva Kristi . . . nọ o muvrẹ kpo odhiwu avọ esa. . . . Mẹ tẹ riẹ nọ ohwo ọnana amu [rie kpobọ aparadase], (sọ eva oma hayo eva oma ha, mẹ riẹ hẹ; Ọghẹnẹ ọvo ọ riẹ e), o te je yo eware nọ a sae ta ha onọ ohwo ọ sai gbe iku rai hi.” (2 Ahwo Kọrint 12:2-4) Pọl ọ ta eme yena nọ ọ nwane kẹ imuẹro ọrọ ọkwa ukọ nọ ọ rrọ no. Ofariẹ, Ebaibol na e ta kpahe omọfa ọnọ oware utioye o via kẹ hẹ, yọ Pọl họ ọnọ ọ rehọ unu riẹ ta k’omai kpahe iẹe na. Fikiere o wọhọ nnọ Pọl họ ọnọ ọ ruẹ eruẹaruẹ nana. Evaọ eruẹaruẹ igbunu nana, didi oghẹrẹ “aparadase” Pọl ọ rueva?—2 Ahwo Kọrint 11:5, 23-31.

5. Eme Pọl ọ ruẹ hẹ, kọ didi oghẹrẹ “aparadase” ọ ruẹ?

⁵ Eme nọ e wariẹ oria Ebaibol nana họ i dhesẹ hẹ inọ “odhiwu avọ esa” na họ idedeghe otọakpọ mai na, hayo oghẹrẹ idedeghe efa jọ, wọhọ epanọ enọ i wuhrẹ kpahe ekwakwa ehrugbakpọ a ta. Ebaibol na e tẹ fodẹ esa, yọ e be rehọ iẹe fi ẹgba họ ẹme. (Ọtausiwoma Na 4:12; Aizaya 6:3; Matiu 26:34, 75; Eviavia 4:8) Fikiere, oware nọ Pọl ọ jọ eruẹaruẹ ruẹ na u kpehru gaga. O jọ oware abọ-ẹzi.

6. Eme ọ via evaọ oke anwae nọ u fi elo họ oware nọ Pọl ọ ruẹ na?

⁶ Eruẹaruẹ Ebaibol efa nọ i kpemu i re fi obọ họ k’omai wo otoriẹ onana. Nọ ahwo anwae riẹ a kiemu ku ei, Ọghẹnẹ ọ tẹ gbae mu inọ ọ te kẹ ahwo Babilọn uvẹ re a wọ ẹmo ziọ Juda gbe Jerusalẹm. Ẹmo yena ọ wha ọraha ze evaọ 607 B.C.E., wọhọ epanọ oke-ukele Ebaibol u dhesẹ. Eruẹaruẹ i dhesẹ inọ otọ na o te jọ ufofe evaọ ikpe 70; kẹsena Ọghẹnẹ ọ vẹ te kẹ ahwo Ju nọ i kurẹriẹ uvẹ re a zihe ze je zihe egagọ uzẹme ze. Onana o via no umu ọ 537 B.C.E. vrẹ. (Iziewariẹ 28:15, 62-68; 2 Ivie 21:10-15; 24:12-16; 25:1-4; Jerimaya 29:10-14) Kọ ẹvẹ kpahe otọ na omariẹ? Evaọ etoke ikpe 70 na, u te ti zihe ruọ ẹwọ gheghe, otọ na o tẹ te ya fia, erao ijihẹ ọvo e jẹ riae. (Jerimaya 4:26; 10:22) Ghele na, a kẹ rae eyaa nana: “ỌNOWO na ọ rẹte sasa Zayọn oma, ọ rẹ te sasa eria ifofe nọ e riẹ kpobi, o veti ru igbrẹwọ riẹ wọhọ Idẹn, idhude riẹ e rẹ te wọhọ ọgbọ [hayo Aparadase, efafa ọ Septuagint] ỌNOWO na.”—Aizaya 51:3.

7. Eme ọ te via nọ igbo ikpe 70 na i te kuhọ no?

⁷ Eme ọ via nọ ikpe 70 na e vrẹ no? Avọ oghale Ọghẹnẹ, eware i te ti woma ze. Jọ udu ra ruẹ onana: “Enọ e rọ igbrẹwọ gbe etọ eyaya a rẹ te ghọghọ, e rọ idhude e rẹte ghọghọ avọ idodo; wọhọ oghẹrẹ ododo, ọ rẹte mọ buobu, jẹ ghọghọ avọ ile esuọ. . . . Ọmo o veti duola wọhọ uyo, ẹrọo ọnọ o dienu ọ rẹte so ole oghọghọ; ame ọ rẹte va no ẹwọ tha, gbe iko evaọ idhude; etọ eyaya i reti zihe ruọ etẹre, etọ nọ i wo ame he i veti zihe ruọ eyeri ame; oria ẹria okpeware ame o reti ku ei, ẹbe ọ rẹte rua wọhọ ikpoko gbidi gbidi.”—Aizaya 35:1-7.

Ahwo nọ A Zihe Ze je Nwene No

8. Ẹvẹ ma rọ riẹ nnọ ahwo Aizaya uzou avọ 35 o tẹrovi?

⁸ Enwene na ọ rro kẹhẹ! No ọraha kpohọ aparadase. Ghele na, eruẹaruẹ nana gbe efa nọ a re fi eva họ i dhesẹ inọ enwene ọ te jọ oma ahwo na re, onọ o te wọhọ otọ ufofe nọ o te mọ ibi buobu. Fikieme ma jẹ sae ta ere? Whaọ, Aizaya ọ tẹrovi “enọ ỌNOWO ọ ta no igbo,” enọ e te rehọ “ile esuọ” zihe ziọ otọ rai a ve ti “wo evawerọ avọ oghọghọ.” (Aizaya 35:10) Orọnikọ otọ gheghe oyena u kie kpahe he, rekọ ahwo. Ofariẹ, Aizaya ọ jọ oria ofa ta kpahe ahwo nọ a zihe ziọ Zayọn: “Re a ruẹse se ai ire-ọkaa ẹrẹreokie, enọ ỌNOWO na ọ kọe . . . Wọhọ epanọ otọ o rẹ dhẹ ẹbe via, . . . ere Ọnowo ỌGHẸNẸ o reti ru ẹrẹreokie gbe ujiro bọomavia evaọ erẹwho na.” Aizaya ọ tẹ jẹ ta kpahe ahwo Ọghẹnẹ nọ: “ỌNOWO na o reti su owhai ẹsekpobi . . . , o veti ru enwa rai ga; wha vẹte wọhọ ekakọ nọ a ku ame ku.” (Aizaya 58:11; 61:3, 11; Jerimaya 31:10-12) Fikiere, wọhọ epanọ otọ na o te wariẹ woma ze na, ere ọvona inwene e te jọ oma ahwo Ju nọ a zihe ze na.

9. Didi “aparadase” Pọl ọ ruẹ, kọ okevẹ onana u ro rugba?

⁹ Oriruo ikuigbe nana o fi obọ họ k’omai wo otoriẹ oware nọ Pọl ọ ruẹ evaọ eruẹaruẹ na. U ti kpomahọ ukoko Ileleikristi na, onọ o se “udhu Ọghẹnẹ” gbe onọ u fo nọ o rẹ mọ ibi. (1 Ahwo Kọrint 3:9) Okevẹ eruẹaruẹ yena i ti ro rugba? Pọl o se oware nọ ọ ruẹ na “eviavia,” oware nọ o rrọ obaro. Ọ riẹ inọ o te whu no, ahwo a ti kie no ẹrọwọ na oke krẹkri. (2 Ahwo Kọrint 12:1; Iruẹru 20:29, 30; 2 Ahwo Tẹsalonika 2:3, 7) Nọ enọ i kie no ẹrọwọ a bi ti titi jẹ wọhọ nnọ a ruru Ileleikristi uzẹme no na, o te jọ bẹbẹ re a rehọ Ileleikristi uzẹme dhesẹ ọgbọ nọ ọ rrọ bọbọbọ. Ghele na, oke u ti te nọ egagọ uzẹme e te wariẹ rọ va via. A ti zihe ahwo Ọghẹnẹ ze re “ikiẹrẹe na [i] ti lo via eva uvie Ọsẹ rai wọhọ ọre.” (Matiu 13:24-30, 36-43) Oyena o ghinẹ via umutho ikpe jọ nọ a rehọ Uvie Ọghẹnẹ mu no evaọ obọ odhiwu. Yọ ikpe na e be nyaharo na, u te ti muẹro viere inọ ahwo Ọghẹnẹ a be reawere aparadase abọ-ẹzi, onọ Pọl ọ ruẹ evaọ eruẹaruẹ na.

10, 11. Dede nnọ ma gba ha, ẹvẹ ma sae rọ ta nnọ ma rrọ aparadase abọ-ẹzi?

¹⁰ Uzẹme, ma riẹ nnọ ma gba ha, fikiere u re gb’omai unu hu inọ ebẹbẹ e rẹ roma lahwe ẹsejọ, wọhọ epanọ o jọ udevie Ileleikristi evaọ edẹ Pọl. (1 Ahwo Kọrint 1:10-13; Ahwo Filipai 4:2, 3; 2 Ahwo Tẹsalonika 3:6-14) Dede na, roro kpahe aparadase abọ-ẹzi nọ ma be reawere riẹ enẹna. Ma te roro kpahe ẹyao abọ-ẹzi nọ ma jọ vẹre, enẹna a siwi omai no evaọ abọ-ẹzi. Jẹ rehọ ohọwo nọ u je kpe omai vẹre wawo eva nọ ma be re vọ evaọ abọ-ẹzi enẹna. Ukpenọ ma rẹ rova evaọ otọ oyaya abọ-ẹzi, ahwo Ọghẹnẹ a wo ọjẹrehọ riẹ gbe eghale riẹ nọ a re kele mu hu. (Aizaya 35:1, 7) Ukpenọ ma rẹ jọ aro tuẹtu evaọ udevie ebi ọlala abọ-ẹzi, ma be ruẹ elo ufuoma gbe ọrọ aruoriwo Ọghẹnẹ. Ibuobu nọ e wọhọ nnọ a diezọ vẹre kẹ eruẹaruẹ Ebaibol a yo eme nọ Ikereakere na e ta no avọ otoriẹ. (Aizaya 35:5) Wọhọ oriruo, ima Isẹri Jihova buobu nya akpọ na wariẹ a wuhrẹ eruẹaruẹ Daniẹl no, n’owọ t’owọ. A te je wuhrẹ uzou ovuovo orọ obe Ebaibol orọ Aizaya na kokodo. Kọ emu abọ-ẹzi ọyena nọ ọ rẹ sasa-oma na ọ gbẹ rrọ imuẹro ivevẹ inọ ma rrọ aparadase abọ-ẹzi?

¹¹ Je roro kpahe inwene nọ ma jọ iruemu ahwo ruẹ no nọ ahwo oruọzewọ erọ kabọ kabọ uzuazọ a be daoma wo otoriẹ Ẹme Ọghẹnẹ je fi ei họ iruo na. A daoma si obọ no iruemu erao nọ a je dhesẹ vẹre no. Yọ ẹsejọhọ who ru ere no avọ emamọ iyẹrẹ nọ i no rie ze no, yọ ere inievo abọ-ẹzi ra a ru no re. (Ahwo Kọlọsi 3:8-14) Fikiere, nọ whọ be nya kugbe ukoko Isẹri Jihova na, ahwo nọ a rrọ dhedhẹ nọ a re siuru whọ rrọ kugbe na. Ijo, orọnikọ a gba no ho, rekọ a rẹ sae nwani dhesẹ ai wọhọ ikpohrokpo egeva hayo erao ijihẹ hẹ. (Aizaya 35:9) Eme omakugbe udhedhẹ orọ abọ-ẹzi nana u dhesẹ? O rrọ vevẹ, ma be reawere uyero abọ-ẹzi nọ ma re se aparadase abọ-ẹzi. Yọ aparadase abọ-ẹzi mai na ọ rrọ ẹmẹvo ọrọ aparadase otọakpọ nọ ma te reawere riẹ otẹrọnọ ma roma kpotọ kẹ Ọghẹnẹ.

12, 13. Eme ma re ru hrọ re ma daji aparadase abọ-ẹzi mai?

¹² Ghele na, oware jọ o riẹ nọ ma re ri vo ho. Ọghẹnẹ ọ ta kẹ emọ Izrẹl nọ: “Wha re ti koko uzi nọ me je kẹ owhai nẹnẹ, re wha wo omoga, rọ nya ruọ eva re wha rehọ eware otọ na nọ wha be nya i wo na.” (Iziewariẹ 11:8) Eva Iruo-Izerẹ 20:22, 24, a fodẹ otọ ọvona: “Wha re koko ijaje mẹ gbe izi-ẹguae mẹ, wha ve ru ai; re otọ nọ mẹ be rehọ owhai tha te ria na o fo owhai oma. Rekọ mẹ ta kẹ owhai no nọ, ‘Wha te rehọ otọ rai re uku, mẹ te rehọ iẹe kẹ owhai re wha woi, otọ nọ ameivie-eruẹ gbe ọnyọ i je re suo.’ ” Ẹhẹ, ẹrehọ Ẹkwotọ Eyaa na o rehọ oma hwa ewo emamọ usu kugbe Jihova Ọghẹnẹ. Fikinọ emọ Izrẹl a veghe uzou jabọ nọ Ọghẹnẹ ọ rọ kẹ ahwo Babilọn uvẹ re a fi ai kparobọ je si ai no oria ẹria rai.

¹³ Eware buobu e rẹ sae jariẹ nọ i re si omai urru kpahe aparadase abọ-ẹzi mai na. Okegbe na ọ rrọ isiuru kẹ ibiaro na, jẹ rrọ dhedhẹ kẹ oma na. Ma wo udhedhẹ kugbe Ileleikristi enọ e daoma no re a nwene uruemu erao nọ a wo vẹre. A be daoma re a jọ wowou je fi obọ họ kẹ amọfa. Ghele na, ẹdaji aparadase abọ-ẹzi mai na o gwọlọ vi ewo emamọ usu kugbe ahwo nana. O gwọlọ inọ ma re wo emamọ usu kugbe Jihova je ru oreva riẹ. (Maeka 6:8) Udu obọ mai ma rọ ziọ aparadase abọ-ẹzi nana, rekọ ma rẹ sai ghoro noi—hayo a rẹ sai si omai noi—ma gbẹ daoma yọrọ usu mai kugbe Ọghẹnẹ hẹ.

14. Eme o re fi obọ họ k’omai daji aparadase abọ-ẹzi na?

¹⁴ Oware ulogbo jọ nọ u re fi obọ họ k’omai họ ẹgba nọ ma re wo no Ẹme Ọghẹnẹ ze ẹsikpobi. Muẹrohọ eme ẹwoho erọ Olezi 1:1-3 na: “O ghale ohwo nọ ọ rẹ nya evaọ edhere ahwo omuomu hu . . . Rekọ awere riẹ ọ rẹ jọ evaọ uzi ỌNOWO; evaọ uzi riẹ ọ jẹ ghọghọ t’aso t’uvo. Ọ rẹ te jọ wọhọ ure nọ a kọ họ akotọ ame, nọ o rẹ mọ ubi evaọ ezi riẹ, ebe riẹ i re lo gbe he. Koware koware nọ o ru, u re woyei obọ.” Fibae, ebe ọrigbo nọ o wo ẹrọwọ avọ areghẹ na nọ a bi kere no Ebaibol ze e be k’omai emuore abọ-ẹzi evaọ aparadase abọ-ẹzi na.—Matiu 24:45-47.

Ẹbọga Eriwo Ra ọrọ Aparadase

15. Fikieme Mosis ọ gbẹ sai su emọ Izrẹl ruọ Ẹkwotọ Eyaa na ha, rekọ eme ọ ruẹ?

¹⁵ Roro kpahe ẹmẹvo ọfa ọrọ Aparadase. Nọ emọ Izrẹl a jọ igbrẹwọ ghoro te ikpe 40 no, Mosis o te su ai kpohọ Otọ-Opraprara ọ Moab, abọ ovatha-ọre Ethẹ Jọdan. Fiki oruthọ Mosis evaọ oke jọ nọ u kpemu, Jihova ọ tẹ jiroro nọ Mosis o re su Izrẹl fa Jọdan vrẹ hẹ. (Ikelakele 20:7-12; 27:12, 13) Mosis ọ tẹ lẹ Ọghẹnẹ nọ: “Jọ omẹ nyavrẹ, mẹ lẹ owhẹ, re mẹ ruẹ otọ uwoma na nọ o rọ abọdekọ Jọdan na.” Dede nọ ọ sae rueva riẹ hẹ, nọ ọ gadiẹ kpohọ Ugbehru ọ Pisiga jẹ ruẹ eria sa-sa erọ ẹkwotọ na, Mosis ọ ghinẹ ruẹ inọ o jọ “otọ uwoma.” Ẹvẹ who roro nnọ otọ yena o jọ?—Iziewariẹ 3:25-27.

16, 17. (a) Ẹvẹ Ẹkwotọ Eyaa na evaọ oke anwae o ro wo ohẹriẹ no epanọ otọ na o rrọ evaọ enẹna? (b) Fikieme ma jẹ sae rọwo inọ Ẹkwotọ Eyaa na o jọ wọhọ aparadase vẹre?

¹⁶ Whọ tẹ rehọ epanọ ẹkwotọ na o zihe ro no kẹle na rri rie, whọ rẹ sai rri rie fihọ otọ oyaya orọ uwẹkpẹ, udhude nọ o vọ avọ itho, gbe ẹroro ọgaga. Rekọ ma wo imuẹro nọ ma rẹ rọ rọwo nnọ ẹkwotọ na soso o wo ohẹriẹ gaga no epanọ ọ rrọ enẹna evaọ oke nọ a ro kere Ebaibol na. Evaọ obe na Scientific America, ọgba-eriariẹ ọ ame-gbe-otọ Dr. Walter C. Lowdermilk ọ ta nnọ otọ na o “raha no fiki abọ nọ a gbe kẹe evaọ odu-ikpe.” Ọzae nana o kere nọ: “ ’Udhude’ nọ o rehọ ẹta otọ nọ o jọ otọ ọruẹriọ vẹre na yọ iruo abọ ohwo, orọnọ ẹkoma otọ na ha.” Evaọ uzẹme, otokiẹ riẹ u dhesẹ nnọ “otọ nana o jọ aparadase ẹbe-ọrọrọ.” Fikiere u muẹro inọ abọgbekẹ ahwo-akpọ ọ raha oria nọ o jọ “aparadase ẹbe-ọrọrọ” vẹre na no.a

¹⁷ Who te roro kpahe oware nọ whọ jọ Ebaibol na se, whọ rẹ sae riẹ epanọ iroro e rrọ eme yena te. Kareghẹhọ imuẹro nọ Jihova ọ kẹ ahwo na ẹkwoma Mosis: “Otọ nọ wha be nya i wo na otọ ikpotọ gbe ikpehru, nọ o rẹ da ame oso rehọ, otọ nọ ỌNOWO na Ọghẹnẹ rai ọ be sẹro riẹ.”—Iziewariẹ 11:8-12.

18. Ẹvẹ Aizaya 35:2 u ro dhesẹ kẹ emọ Izrẹl nọ e jọ igbo na epanọ Ẹkwotọ Eyaa na ọ te jọ?

¹⁸ Ẹkwotọ Eyaa na o wo erru je wou eware te epanọ whọ tẹ fodẹ oghẹrẹ eria jọ iroro ra i ve kpohọ iyero aparadase. Oyena o rrọ vevẹ rono eruẹaruẹ Aizaya uzou avọ 35 ze, onọ u wo orugba ọsosuọ nọ emọ Izrẹl a zihe no Babilọn ze. Aizaya ọ ruẹaro nọ: “Ọ rẹte mọ buobu, jẹ ghọghọ avọ ile esuọ. A rẹte rehọ ejiro Lebanọn rọ kẹe, te oro Kamẹl avọ Sharọn. A rẹte ruẹ oruaro ỌNOWO na, oro Ọghẹnẹ mai.” (Aizaya 35:2) Ẹfodẹ Lebanọn, Kamẹl, avọ Sharọn, o lẹliẹ emọ Izrẹl kareghẹhọ eria nọ i re siuru, enọ i re wou eware.

19, 20. (a) Dhesẹ epanọ Sharọn anwae na ọ jọ? (b) Ovẹ họ edhere jọ nọ ma rẹ rọ bọ ẹruore mai ga kẹ Aparadase?

¹⁹ Roro kpahe Sharọn, otọ nọ o rrọ udevie igbehru Sameria avọ Abade Ologbo na, hayo Mediterenia. (Rri ifoto nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 10.) A riẹ otọ na wọhọ otọ erru gbe ẹvi. Fikinọ u wo ame ziezi, erao e rẹ jariẹ ruẹ ẹbe re ziezi, rekọ u wo ewhawho erọ irre ọ oak evaọ ofẹ ẹkpẹlobọ ovatha-ọre. (1 Iruẹru-Ivie 27:29; Ole nọ o vi Ile 2:1; Aizaya 65:10) Fikiere Aizaya 35:2 o be ruẹaro kpahe ezihetha gbe otọ nọ o be gbọ avọ erru, onọ o te wọhọ aparadase. Eruẹaruẹ yena e be jẹ riobọ kpohọ aparadase abọ-ẹzi ọrọ isiuru, rọwo kugbe oware nọ Pọl ọ ruẹ uwhremu na evaọ eruẹaruẹ. Orọ urere, eruẹaruẹ nana, avọ efa, e rẹ bọ ẹruore mai ga kpahe aparadase otọakpọ rọkẹ ahwo-akpọ.

²⁰ Nọ ma be rria aparadase abọ-ẹzi mai na, ma rẹ sae bọ ovuhumuo mai kẹe gbe ẹruore mai kẹ Aparadase evaọ otọakpọ ga. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Ẹkwoma otoriẹ mai kpahe eware nọ ma be jọ Ebaibol na se nọ ma re ru diwi viere. Eruẹaruẹ gbe idhesadhesẹ Ebaibol e rẹ fodẹ ugogo eria jọ dẹẹ. Kọ whọ gwọlọ riẹ viere kpahe oria nọ eria nana e rrọ gbe epanọ i thabọ no eria Ebaibol efa te? Evaọ uzoẹme n’otha na, ma ti dhesẹ epanọ whọ sai ro ru ere avọ erere.

[Oruvẹ-obotọ]

Kọ Whọ Kareghẹhọ?

• Didi oghẹrẹ ‘aparadase’ Pọl ukọ na ọ ruẹ evaọ eruẹaruẹ?

• Rọ kpahe Aizaya uzou avọ 35, ovẹ họ orugba ọsosuọ riẹ, kọ didi abọ u wo kpahe oware nọ Pọl ọ ruẹ evaọ eruẹaruẹ?

• Ẹvẹ ma sae rọ bọ ovuhumuo mai kẹ aparadase abọ-ẹzi mai na gbe ẹruore mai kẹ aparadase otọakpọ ga?

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 10]

Otọ-opraprara Sharọn, oria nọ u re wou eware evaọ Ẹkwotọ Eyaa na

[Ọnọ o wo uwoho]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 12]

Mosis o vuhumu inọ otọ na yọ “otọ uwoma”