Ẹgwọlọ Emamọ Isuẹsu

“Nyavrẹ, ma gbe wo oware ovo kugbe owhẹ hẹ. Mẹ rehọ odẹ Ọghẹnẹ lẹ owhẹ nnọ, nyavrẹ!”—Eme ọ Oliver Cromwell; nọ Leopold Amery, omọvo Ogbẹgwae Ekẹ-Izi orẹwho Britain ọ wariẹ.

Ẹmo Akpọ II ọ r’otọ te emerae eree no avọ araha buobu nọ ọ wha ze no, yọ ẹmo na ọ be yawo Britain gbe ahwo nọ a rrọ abọ riẹ gaga. Rọkẹ Leopold Amery gbe amọfa evaọ esuo na, o gwọlọ nọ a re nwene osu rai. Fikiere, eva May 7, 1940, nọ a jọ Ogbẹgwae Osese orọ Ekẹ-Izi orẹwho Britain, Mr. Amery ọ tẹ wariẹ eme nọ e rrọ obehru na kẹ Neville Chamberlain, ọnọ ọ jọ osu orẹwho na. Edẹ esa nọ i lele i rie, Mr. Chamberlain o te no ọkwa, kẹsena Winston Churchill ọ tẹ rehọ ẹta riẹ.

ISUẸSU yọ ugogo oware jọ nọ ahwo-akpọ a gwọlọ, rekọ o nwane rọnọ ohwo nọ o tobọ kpobi o fo osu hu. Makọ evaọ uviuwou dede, ọsẹ o re te owha-iruo na wọhọ ọnọ o wuzou uviuwou na taure aye gbe emọ riẹ a te wo evawere. Nọ o rrọ ere na, whọ dai roro epanọ oware nọ a gwọlọ mi osu orẹwho hayo osu akpọ o rẹ rro te! Agbẹta nọ a gbẹ be kake ruẹ emamọ osu hu na.

Fikiere, anwọ ikpe buobu ze na a rehọ ahwo buobu gbidi gbidi mu ọkwa no, ru inwene, si ejọ no esuo idudhe, ru ivotu, kpe isu jọ, je nwene ahwo nọ a su oke rai gba no unọjọ utọjọ. Ivie, isu ubrotọ, isu orẹwho, enọ i wuzou erẹwho, isu ọ udu ogaga, a ro esuo je no esuo no. Enwene idudhe o tube si isu ilogbo jọ no ọkwa rai no. (Rri ẹkpẹti na “Esino Ọkwa Idudhe,” evaọ ẹwẹ-obe avọ 5.) Ghele na, emamọ isuẹsu e gbẹ be bẹ ẹgwọlọ.

“Ma rẹ Rehọ Osu Kpobi nọ O Te Omai Obọ Ghele”—Manikọ Ma Rẹro So Edhere Ọfa Jọ?

Agbẹta nọ ahwo buobu a rọ kare ẹruore na nọ a tẹ ta ẹme kpahe ẹgwọlọ emamọ osu. Evaọ erẹwho jọ, okenọ a te bi ru ivotu oye evedha gbe ababọ irẹro ahwo na e rẹ mai ro dhesẹ oma via. Ọniyẹrẹ jọ evaọ Africa nọ a re se Geoff Hill, ọ ta nọ: “Evedha gbe oma-usino [ivotu] o rẹ mae roma via nọ ahwo a tẹ ruẹ nọ a wo ẹgba nọ a sai ro nwene uyeoruẹ uzuazọ rai hi. . . . Evaọ Africa, nọ ahwo a gbe votu hu orọnikọ o nwani dhesẹ nnọ a wo evevọwẹ no ho. Ẹsibuobu, oyena u re dhesẹ ubo obufihọ orọ ahwo nọ a roro inọ ohwo ọvo ọ be daezọ uye-oruẹ rai hi.” Epọvo na re, ohwo jọ nọ o re kere ebe awhusi evaọ United States o kere kpahe ivotu jọ nọ a bi ti ru kẹle inọ: “Dodo kọ ohwo jọ nọ o te ziezi ọ be wọ etehe.” O fibae nọ: “Ohwo otiọye ọvo ọ riẹ hẹ. A re ruẹ ohwo otiọye ẹdẹvo ho. Ma rẹ rehọ osu kpobi nọ o te omai obọ ghele.”

Kọ oria ofa ovo o riẹ nọ ahwo-akpọ a rẹ ghinẹ rẹro so ho, ajokpanọ a rẹ “rehọ” isu sebaẹgba kpobi nọ i te rai obọ? Kọ fikinọ isu ahwo-akpọ a be sae rẹrote ẹgwọlọ enọ e rrọ otọ rai hi, u dhesẹ nọ ma te sae reawere emamọ isuẹsu hu? Ijo. Isuẹsu nọ e mai woma kpaobọ e riẹ. Uzoẹme nọ o tha na o te ta ẹme kpahe uvi osu ahwo-akpọ gbe epanọ isuẹsu riẹ e te rọ kẹ koghẹrẹ koghẹrẹ ahwo kpobi erere—te owhẹ re.

[Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 3]

Ẹkpẹlobọ obehru: Neville Chamberlain

Obọze obehru: Leopold Amery

Obotọ: Winston Churchill

[Ọnọ o wo uwohos]

Chamberlain: Ọnọ ọ rehọ ifoto na họ Jimmy Sime/Central Press/Getty Images; Amery: Ọnọ ọ rehọ ifoto na họ Kurt Hutton/Picture Post/Getty Images; Churchill: A rehọ ifoto na mi The Trustees of the Imperial War Museum (MH 26392)