Bovẹ Akpọ na Ọ Be Nya?

OKUGBE AKPỌ. U do were ezọ gaga. Kọ ogbẹrọnọ ohwo kpobi ọ gwọlọ e riẹ? Ẹhẹ, a ta ẹme gaga kpahe okugbe no. Unuẹse buobu, isu akpọ a gba egwae no kpahe ẹme nana. Evaọ August 2000, isu egagọ nọ i bu vi 1,000 a kokohọ oria-uzou Okugbe Erẹwho evaọ New York rọ kẹ Ẹgwae Udhedhẹ Akpọ-Soso ọrọ Odu-Ikpe na. A ta ẹme kpahe ifue ọrọ ozighi akpọ na. Dede na, ozighi ọ tubẹ jọ evaọ ẹgwae nọ a be jọ ta ẹme kpahe udhedhẹ akpọ na. Ohwo egagọ Muslim jọ evaọ obọ Jerusalẹm ọ ta nnọ ọ be ziọ ẹgwae na ha fikinọ ohwo egagọ Ju jọ ọ te jariẹ. Eva e dha isu na jọ keme enọ i se ẹgwae na a zizie osu nọ o wuzou egagọ Budha ziọ edẹ ivẹ ọsosuọ na ha fiki ozọ nnọ eva e te dha ahwo China.

Evaọ October 2003, erẹwho nọ e rrọ ofẹ Abade Pacific na a ta ẹme kpahe ufuoma akpọ na evaọ ẹgwae nọ a jọ Thailand gba, onọ a mu odẹ kẹ nọ Asia-Pacific Economic Cooperation (APEC). Erẹwho 21 nọ e jọ ẹgwae na a gba riẹ mu inọ a re si itu ozighi ọkparesuọ kpobi no, a tẹ jẹ rọwo fihọ idhere nọ a re ro ru re ufuoma o jọ akpọ na vi epanọ o rrọ enẹna. Ghele na, evaọ ẹgwae na, eme nọ ohwo jọ ọ ta e were ahwo buobu hu, keme a ta inọ ọ jẹ ta eme na kpahe ahwo Ju avọ omukpahe.

Fikieme Akpọ na O gbe Wo Okugbe He?

Dedenọ ẹsikpobi ahwo a be ta ẹme kpahe epanọ a re ro ku akpọ na gbe, emamọ ẹnyaharo ọvuọvo ọ riẹ hẹ. Dede nọ ibuobu a be ginẹ daoma, fikieme okugbe akpọ u gbe bi ro fi ahwo abọ kie rite ikpe-udhusoi avọ 21 na?

A rẹ ruẹ abọjọ uyo na evaọ eme nọ ohwo jọ nọ ọ jọ ẹgwae APEC na ọ ta. Ọ ta nọ: “Ma wo uruemu orọ omoya orẹwho ohwo.” Ẹhẹ, ethathọ orẹwho-ohwo o rrọ ahwo azẹ. Orẹwho gbe ẹko ahwo kpobi a be gwọlọ ru onọ udu rai o ta kẹ ae. Ẹzi nọ erẹwho kpobi a wo inọ a re su omobọ rai gbe ẹzi omuhrowo avọ uvo uthethei o wha ebẹbẹ ilogbo ze no. Evaọ ẹsibuobu, nọ isiuru ewoma akpọ-soso e gbẹ rọwo kugbe isiuru orẹwho ho, isiuru orẹwho a rẹ rọ karo.

Eme ọ ọso-ilezi na e nwane riẹ ethathọ orẹwho dhesẹ wọhọ “ẹyao ọgaga nọ o re vo.” (Olezi 91:3) O wọhọ ẹyao nọ ahwo-akpọ a be mọ, nọ o wha uye-oruẹ buobu nọ a sai gbiku riẹ hẹ ze no. Ethathọ orẹwho avọ omukpahọ rọkẹ amọfa nọ u re noi ze u kri otọ no. Nẹnẹ, ethathọ orẹwho o gbẹ be wha ohẹriẹ họ udevie ahwo gaga, yọ isu ahwo-akpọ a re sae whaha iẹe he.

Isu akpọ na buobu a vuhumu no inọ ethathọ orẹwho gbe isiuru omobọ ohwo họ ugogo oware nọ o be wha ebẹbẹ akpọ na ze. Wọhọ oriruo, Ọnowuzou Okugbe Erẹwho na vẹre, U Thant, o muẹrohọ inọ: “Uruemu uyoma o be wha ebẹbẹ buobu nọ ma be jọ akpọ na rẹriẹ ovao ku nẹnẹ ze . . . Usu uruemu nana họ ethathọ orẹwho—‘orẹwho mẹ, makọ uwoma hayo uyoma.’ ” Ghele na, fikinọ isiuru omobọ rai ọvo a bi roro kpahe, erẹwho nẹnẹ a bi bo kẹdẹ kẹdẹ inọ a gwọlọ esuo omobọ rai. Enọ i wo esuo otiọye na a gwọlọ si obọ no amabọ ọvuọvo riẹ dede he. Wọhọ oriruo, enẹ obe-usi na, International Herald Tribune, o ta kpahe European Union (Okugbe Erẹwho Europe): “Omuhrowo gbe iviẹro e gbẹ vọ isuẹsu Europe oma. Rọkẹ erẹwho buobu nọ e rrọ European Union na, o gbẹ rrọ oware nọ o thọ re orẹwho jọ evaọ usu rai o jọ obaro nọ u re su edekọ.”

Ẹme Ọghẹnẹ, Ebaibol na, o dhesẹ oware nọ u no esuo ohwo-akpọ ze no gbagba, inọ: “Ohwo ọ rẹ rehọ obọ ogaga su ọrivẹ riẹ nwa oma riẹ.” (Ọtausiwoma Na 8:9) Fikinọ a ghale akpọ na kpohọ erẹwho sa-sa nọ a re su omobọ rai, itu ahwo gbe omomọvo a ruẹ orugba ehri-uzi Ebaibol nana no: “Ọnọ ọ hẹriẹ oma ọ gwọlọ nọ ọye ọvo ọ rẹ jọ, rekọ o mukpahe oziẹ okiẹrẹe kpobi.”—Itẹ 18:1.

Ọnọma omai, ọnọ ọ riẹ oware nọ o mai woma kẹ omai, ọ jiroro riẹ vievie he inọ ahwo-akpọ a rehọ egọmeti obọ rai mu re a je su omobọ rai. Ẹkwoma ere oruo, ahwo a gbabọkẹ ẹjiroro Ọghẹnẹ no gbe uzẹme na inọ ọye o wo eware kpobi. Olezi 95:3-5 o ta nọ: “ỌNOWO họ Ọghẹnẹ ologbo, ọye họ ovie ologbo nọ o vi edhọ kpobi. Eria ididi akpọ e rọ obọ riẹ; ọye o wo ogaga igbehru re. Abade ọ riẹ, keme ọye ọ ma riẹ; abọ riẹ o ro ru otọ re.” Ọghẹnẹ họ uvi Osu nọ ahwo kpobi a rẹ romakpotọ kẹ wọhọ osu. Fikinọ a bi le esuo obọ rai, erẹwho na a bi veghe uzou kẹ oreva riẹ.—Olezi 2:2.

Eme Akpọ na Ọ Gwọlọ?

Edhere ọvuọvo nọ akpọ na ọ sai ro wo okugbe họ ma re wo esuo ọvo evaọ akpọ na soso nọ ọ rẹ gwọlọ ewoma ahwo kpobi. Ahwo buobu nọ a wo iroro a vuhu uzẹme nana mu no. Dede na, enọ e maki vuhu uzẹme nana mu a bi fiẹro họ eria ethọthọ. Wọhọ oriruo, ahwo buobu nọ a rẹ ta kpahe uyero akpọ na, kugbe isu egagọ, a ta udu họ ahwo awọ no inọ a rẹroso Okugbe Erẹwho na kẹ okugbe akpọ. Dede na, ikoko ahwo-akpọ, makọ epanọ i woma te kẹhẹ, e re sai ku ebẹbẹ akpọ-soso nọ ahwo-akpọ a rẹriẹ ovao ku họ vievie he. Ukpoye, ikoko na buobu e rrọ oriruo ọrọ ababọ-okugbe nọ ọ rrọ udevie erẹwho sa-sa na.

Ebaibol e vẹvẹ unu kpahe ẹro nọ a rẹ rọ so ikoko ahwo-akpọ kẹ ifue ebẹbẹ akpọ, o ta nọ: “Who fi eva ra họ emọ ivie he hayo ọmọ ohwo ho, keme a wo obọufihọ họ.” (Olezi 146:3) Kọ onana u ru nọ ma gbe wo uvumọ ẹruore kpahe okugbe ahwo-akpọ họ? O rrọ ere he. Ifue jọ e riẹ.

Ahwo buobu a riẹ hẹ inọ Ọghẹnẹ ọ rehọ egọmeti jọ mu no nọ ọ rẹ sai ku akpọ na kugbe. Ebaibol e ta kpahe Jihova Ọghẹnẹ nọ: “Mẹ rehọ ovie mẹ mu no, eva Zayọn ugbehru ẹri mẹ na. . . . Yare omẹ, mẹ rẹ te rehọ erẹwho akpọ na kpobi kẹ re o jọ ukuoriọ [ra], gbe ọnyaba akpọ na kpobi [who] re ti woi.” (Olezi 2:6, 8) Muẹrohọ inọ ikere na e ta nnọ Jihova Ọghẹnẹ ọ “rehọ ovie [riẹ] mu no,” ọnọ o se “ọmọ mẹ” evaọ owọ avọ 7. Ohwo nana họ Ọmọ ẹzi Ọghẹnẹ nọ ọ mae rro, Jesu Kristi, ọnọ a kẹ udu no re o su erẹwho kpobi.

Epanọ Okugbe Akpọ Ọ te Rọ Ze

Ahwo buobu a rọwo esuo obọ odhiwu nana nọ Ọghẹnẹ o ro mu na ha. Erẹwho na a gbẹ dadabọ mu udu nọ a roro nọ a wo nọ a re ro su. Dede na, rọ kẹ enọ e se nnọ a re vuhu esuo-okpehru Ọghẹnẹ gbe egọmeti nọ o fihọ mu hu, o ti vu ai wa ha. Kpahe enọ e se nọ a rẹ jẹ ọruẹrẹfihotọ riẹ rehọ họ, Olezi 2:9 o ta kpahe Ọmọ na, Jesu Kristi, inọ: “Whọ rẹ te rehọ ọkpọ utehru whọlọ ae, kpe ai ehehẹhẹ wọhọ ẹbẹ ọmebẹ.” Makọ a vuhu i rie mu hayo a vuhu i rie he, erẹwho na a ruọ edhere nọ o ti su ai kpohọ ohọre kugbe Ọghẹnẹ no. Obe urere ọrọ Ebaibol na o ta nọ a bi “koko ivie akpọ na kpobi” họ rọkẹ “ẹdẹ ẹmo ologbo Ọghẹnẹ Erumeru na.” (Eviavia 16:14) Erẹwho na gbe idhere ozighi gbe omohẹriẹ rai i ve ti te oba. Onana u ve ti rovie edhere fihọ kẹ egọmeti Ọghẹnẹ re o ru iruo riẹ ababọ ọzadhe.

Wọhọ Osu Ehrugbakpọ na, Jihova Ọghẹnẹ ọ tẹ rehọ ẹkwoma Ọmọ riẹ, rehọ ogaga riẹ ru iruo evaọ edhere areghẹ nọ o gwọlọ re a ru inwene nọ e te wha okugbe akpọ ze. Egọmeti Ọghẹnẹ ọ te rehọ uvi okugbe ze o vẹ jẹ ghale enọ i you ẹrẹreokie kpobi. Kọ whọ gbẹ rehọ omoke jọ se Olezi avọ 72 evaọ Ebaibol ra? A jọ etẹe dhesẹ oware nọ o te via kẹ ahwo-akpọ evaọ otọ esuo Ọmọ Ọghẹnẹ. Ahwo a te ruẹ uvi okugbe akpọ, yọ ebẹbẹ rai kpobi—okienyẹ, ozighi, uvuhu, gbe efa—e vẹ te vrẹ.

Evaọ akpọ ozighi inẹnẹ, ahwo buobu a roro inọ ẹruore otiọye na ọ sai rugba ha. Rekọ ohwo o te roro ere yọ o roro thọ. Eyaa Ọghẹnẹ e re seba erugba ẹdọvo ho, yọ e te seba erugba ha. (Aizaya 55:10, 11) Kọ o te were owhẹ re whọ rọ ẹro ruẹ enwene nana? Whọ rẹ sae reawere rai. Evaọ uzẹme, ahwo jọ a riẹ nọ a be ruẹrẹ oma kpahe enẹna kẹ oke yena. A no erẹwho kpobi ze, rekọ ukpenọ a họre ohwohwo, a be rehọ okugbe roma kpotọ kẹ esuo Ọghẹnẹ. (Aizaya 2:2-4) Amono ye? A riẹ rai wọhọ Isẹri Jihova. Kọ who gbe weze kpohọ oria iwuhrẹ rai ẹdẹjọ? Whọ te reawere usu omosasọ kugbe ahwo nọ a rẹ sai fi obọ họ kẹ owhẹ roma kpotọ kẹ esuo Ọghẹnẹ jẹ reawere okugbe nọ o ti wo oba ha.

[Ọnọ o wo uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 3]

Saeed Khan/AFP/Getty Images

[Enọ i wo iwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 4]

Aye nọ o bi weri: Igor Dutina/AFP/Getty Images; enọ i bi luje ẹmo: Said Khatib/AFP/Getty Images; ekwakwa-ẹmo: Joseph Barrak/AFP/Getty Images