Ẹme Jihova Ọ Rrọ Uzuazọ
Oruvẹ no Obe Nahum, Obe Habakuk, gbe Obe Zefanaya Ze
ASIRIA, ogaga-esuo akpọ-soso, ọ raha Sameria no, okpẹwho-esuo ọrọ uvie erua ikpe Izrẹl. U te je kri no nọ Asiria ọ be rọ gwọlọ wọ ẹmo ziọ Juda. Nahum ọruẹaro na o wo ovuẹ nọ ọ be te vuẹ Ninẹve, okpẹwho-esuo Asiria. A rẹ ruẹ ovuẹ nana evaọ obe Nahum, onọ a kere taure 632 B.C.E. u te ti te.
Ogaga-esuo nọ o rehọ ẹta Asiria họ Babilọn, onọ ivie ahwo Kaldia i je su ẹsejọ. Obe Habakuk, onọ a ku ekere riẹ họ evaọ 628 B.C.E., o ta kpahe epanọ Jihova ọ te rọ rehọ ogaga-esuo yena rọ wha ọraha se erẹwho nọ o bruoziẹ kpe, obe na o tẹ jẹ ta kpahe epanọ Babilọn o ti ro kie.
Zefanaya ọruẹaro nọ ọ rrọ ohwo Juda họ ọnọ ọ kake rehọ Nahum avọ Habakuk ruẹaro. O whowho ovuẹ ọraha gbe ẹruore kẹ Juda bu vi ikpe 40 taure a tẹ te raha Jerusalẹm evaọ 607 B.C.E. A rẹ jọ obe Zefanaya ruẹ ovuẹ ẹdhoguo Ọghẹnẹ mukpahe erẹwho efa re.
“UYE U RE TE OKPẸWHO IJIHẸ NA”
Obọ Jihova Ọghẹnẹ, ọnọ “ọ rẹ kaki mu ofu hu avọ ogaga ulogbo” na “eruaruẹ kpahọ Ninẹve” i no ze. Dede nọ Jihova yọ ‘adhẹzọ eva oke ukpokpoma’ rọ kẹ enọ e jọ obọ riẹ gwọlọ omofọwẹ, a be te raha Ninẹve no.—Nahum 1:1, 3, 7.
“ỌNOWO na o bi zihe Oruaro Jekọp tha.” Rekọ, wọhọ ‘okpohrokpo nọ o re kpe erao,’ Asiria o gboja kẹ orẹwho ahwo Ọghẹnẹ no. Jihova ọ te ‘rehọ erae mahe ekẹkẹ [Ninẹve]. Ọ te rehọ ọpia kpe emọ ikpohrokpo riẹ.’ (Nahum 2:2, 12, 13) “Uye u re te okpẹwho ijihẹ na”—Ninẹve. ‘Enọ i yo usi riẹ kpobi a te tehe abọ rai’ jẹ ghọghọ.—Nahum 3:1, 19.
Enọ Ikereakere nọ A Kẹ Iyo Rai:
1:9—Ẹvẹ oma o te jọ Juda evaọ okenọ a tẹ “raha” Ninẹve muotọ no? Oma o te fọ Juda; uye u gbe ti te Juda oma orọ avọ “isiava ha.” Be ta wọhọ ẹsenọ a raha Ninẹve no, Nahum o kere nọ: “Ri, awọ ọnọ ọ be wha emamọ usi tha ọ rọ ehru igbehru ọnọ o bi woro udhedhẹ! O Juda wha ru eha rai.”—Nahum 1:15.
2:6—“Inuẹthẹ ethẹ” vẹ i rovie? Inuẹthẹ nana họ ighogho nọ ame Ethẹ Taigris e tọ fihọ igbẹhẹ Ninẹve. Evaọ 632 B.C.E. okenọ egbaẹmo Babilọn gbe erọ Midia a wọ ohọre ziọ Ninẹve, udu u kpoho ahwo ẹwho na ha. Avọ udu nọ o jọ ahwo na awọ fiki igbẹhẹ ilogbo nọ e wariẹ okpẹwho na họ, a rri oma rai inọ ohwo ọvo ọ sae vẹ ruọ ae he. Rekọ, iso ilogbo e tẹ lẹliẹ ame ethẹ Taigris na vọ kpọhọhwẹ. Wọhọ epanọ Diodorus ogbiku na ọ ta, onana o tẹ “lẹliẹ ame ku abọjọ okpẹwho na, ame na o te je gele abọjọ ugbẹhẹ na kie.” Kọ enẹ inuẹthẹ erọ ethẹ na i ro rovie fihọ, yọ wọhọ epanọ a ruẹaro riẹ na, a te fi Ninẹve kparobọ vẹrẹ vẹrẹ wọhọ epanọ erae e rẹ mahe erara na.—Nahum 1:8-10.
3:4—Ẹvẹ Ninẹve ọ rọ wọhọ ogberẹ? Ninẹve ọ jẹ viẹ erẹwho họ jẹ ya eyaa kẹ ae inọ ọ rẹ te jọ ogbẹnyusu rai gbe nnọ o ti fi obọ họ kẹ ae, rekọ uwhremu na o ve zihe erẹwho itieye na ruọ erigbo. Wọhọ oriruo, Asiria o fi obọ họ kẹ Ehaz ovie Juda evaọ okenọ Siria avọ Izrẹl a wọ ẹmo bru ei ze. Rekọ, uwhremu na “ovie Asiria ọ tẹ wọ [bru Ehaz], ọ tẹ kẹ ẹe uye.”—2 Iruẹru-Ivie 28:20.
Eware nọ Ma Jariẹ Wuhrẹ:
1:2-6. Oziẹ nọ Jihova o bru kpe ewegrẹ riẹ, enọ e rehọ eva rai kpobi gọe he, u dhesẹ inọ ọ gwọlọ re idibo riẹ a rehọ eva rai kpobi gọe.—Ọnyano 20:5.
1:10. Ghelọ igbẹhẹ ilogbo nọ e wariẹ Ninẹve họ, ẹme nọ Jihova ọ ta kpahe iẹe o rugba. Ewegrẹ ahwo Jihova nẹnẹ a te sae vabọ no ẹdhoguo obrukpe Ọghẹnẹ hẹ.—Itẹ 2:22; Daniẹl 2:44.
‘IKIẸRẸE E RẸ TE ZỌ’
(Habakuk 1:1–3:19)
Izou ivẹ ọsosuọ erọ obe Habakuk yọ ẹme nọ ọruẹaro na avọ Jihova Ọghẹnẹ a lele ohwohwo ta. Avọ ọkora fiki eware nọ e rrọ Juda via, Habakuk ọ nọ Ọghẹnẹ nọ: “Fikieme who je bi ru omẹ ruẹ eware ethọthọ jẹ ruẹ ukpokpoma?” Jihova ọ tẹ kẹe uyo nọ: “Mẹ lẹliẹ ahwo Kaldia họ, orẹwho oyayare avọ ọwhọ.” Akpọ u gbe ọruẹaro na unu inọ Ọghẹnẹ ọ be te rehọ “enọ e rọwo ho” rọ kẹ Juda uye. (Habakuk 1:3, 6, 13) A kẹ Habakuk imuẹro inọ enọ i kiẹrẹe e rẹ te zọ, rekọ irumuomu a te dhẹ vabọ họ. Ofariẹ, Habakuk o kere iye isoi nọ i bi ti te ahwo Kaldia na.—Habakuk 2:4.
Evaọ olẹ kẹ ohrọ, Habakuk ọ rehọ “enuobro” kele eware ilogbo nọ Jihova o ru kẹ ahwo riẹ evaọ oke nọ u kpemu wọhọ enọ e via eva Abade Ọwawae na, evaọ udhude na, gbe eva Jẹriko. Ọruẹaro na ọ tẹ jẹ ruaro kpahe okenọ Jihova ọ te rehọ ofu ọraha riẹ wọ lahwe evaọ Amagẹdọn. O te ku olẹ riẹ họ enẹ: “Ọghẹnẹ, ỌNOWO na, ọye họ eri mẹ; o ru awọ mẹ wọhọ awọ ugbosu-aye, o ru omẹ nya eria ikpehru mẹ.”—Habakuk 3:1, 19.
Enọ Ikereakere nọ A Kẹ Iyo Rai:
1:5, 6—Fikieme o sai ro gbe ahwo Ju unu inọ ahwo Kaldia a te rọ raha Jerusalẹm? Eva okenọ Habakuk o mu aro họ ẹruẹ yọ Juda ọ rrọ otọ Ijipti. (2 Ivie 23:29, 30, 34) Dede nọ ahwo Babilọn a bi mu no otọ ze, egbaẹmo riẹ a ri fi Fẹro nọ a re se Nẹko kparobọ họ. (Jerimaya 46:2) Ofariẹ, etẹmpol Jihova ọ jọ Jerusalẹm, yọ ivie nọ i no uyẹ Devidi ze i je su unọjọ utọjọ evaọ oke yena kpobi. Rọkẹ ahwo Ju erọ oke yena, re a ta nọ Ọghẹnẹ ọ te rehọ ahwo Kaldia ru “iruo” rọ raha Jerusalẹm yọ ẹme nọ a rẹ ta lahwe he. Rekọ, dede nọ o jọ bẹbẹ kẹ ahwo na re a rọwo eme Habakuk, aro nọ ọ ruẹ inọ ahwo Babilọn a te raha Jerusalẹm o rugba evaọ 607 B.C.E.—Habakuk 2:3.
2:5—Ono họ “ohwo” nọ a jọ etenẹ fodẹ na, kọ fikieme ọ gbẹ te rọ “dọmuẹ hẹ”? Ahwo Babilọn nọ e rehọ ogaga ogbaẹmo rai fi erẹwho kparobọ na họ enọ a jọ etenẹ dhesẹ wọhọ “ohwo” na. Oma u je mu ei fiki obokparọ riẹ wọhọ ohwo nọ udi u bi muẹ. Rekọ ọ te sai koko erẹwho na kpobi họ kẹ oma riẹ hẹ keme Jihova ọ te rehọ ahwo Midia avọ ahwo Pasia ro gele iei kie. Erẹwho sa-sa eye i ru ukoko isuẹsu nọ a rẹ sai dhesẹ nẹnẹ wọhọ “ohwo” na via. Oma u bi mu ei fiki udu nọ o wo avọ omoya nọ ọ be rọ gwọlọ ku ahwo kpobi gbe. Rekọ ọ te sai “koko erẹwho na kpobi họ kẹ oma” riẹ hẹ. Uvie Ọghẹnẹ ọvo o ti ku ahwo-akpọ gbe.—Matiu 6:9, 10.
Eware nọ Ma Jariẹ Wuhrẹ:
1:1-4; 1:12–2:1. Habakuk ọ n’enọ nọ e rrọ udu riẹ, yọ Jihova ọ kẹ riẹ uyo. Ọghẹnẹ uzẹme na ọ rẹ kezọ kẹ elẹ idibo riẹ nọ e be gọe.
2:1. Wọhọ Habakuk, ma re kru oma ga ziezi evaọ egagọ Jihova. Ma rẹ jẹ ruẹrẹ oma kpahe re ma kpọ iroro mai vi re e rọwo kugbe ọkpọvio nọ a be k’omai.
2:3; 3:16. Nọ ma be roma totọ hẹrẹ ẹdẹ Jihova na, joma hae kareghẹhọ inọ edẹ na e nwẹnwẹ gaga no.
2:4. Re ma zọ vrẹ ẹdẹ ẹdhoguo Jihova nọ ọ be tha na, ma re thihakọ kru ẹgbakiete mai te urere.—Ahwo Hibru 10:36-38.
2:6, 7, 9, 12, 15, 19. Uye u re te ohwo nọ o re theuvo erere, ọnọ o you ozighi, ogbọfariẹ, hayo ọgẹdhọ. Ma rẹ yọrọ oma re ma whaha iruemu nana.
2:11. Ma gbe rovie unu mai re ma fere emuemu akpọ nana via ha, “itho i re ti bo evaọ igbẹhẹ.” O roja re ma ruabọhọ ewhowho ovuẹ Uvie na ududu.
3:6. Uvumọ oware o sae te za Jihova dhe he okenọ ọ te raha irumuomu, makọ ikoko ahwo-akpọ dede nọ i dikihẹ kothi ziezi wọhọ igbehru.
3:13. Ma wo imuẹro na inọ a ti mu kpe ahwo ho eva Amagẹdọn. Jihova o ti siwi enọ e be rehọ udu rai kpobi gọe.
3:17-19. Dede nọ eware e sae jọ omai oma gaga taure Amagẹdọn o te ti te gbe eva etoke Amagẹdọn, ma rẹ sai wo imuẹro inọ Jihova ọ te k’omai “eri” hayo ẹgba nọ ma be rehọ evawere gọe na.
“ẸDẸ ỌNOWO NA Ọ KẸLE I NO”
Egagọ Bale i je titi evaọ Juda. Jihova ọ rehọ ẹkwoma Zefanaya ọruẹaro riẹ ta nọ: “Mẹ rẹ te riẹ obọ mẹ mukpahe Juda, gbe enọ e rọ Jerusalem ria kpobi.” Zefanaya ọ vẹvẹ unu nọ: “Ẹdẹ ỌNOWO na ọ kẹle i no.” (Zefanaya 1:4, 7, 14) Enọ i bi ru eware nọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ ọvo a te ‘ko dhere’ evaọ ẹdẹ ọyena.—Zefanaya 2:3.
“O da omẹ hrọ kẹ okpẹwho nọ . . . o [re] kienyẹ ahwo” na—Jerusalẹm! “‘Fikiere hẹrẹ omẹ,’ ere ỌNOWO na ọ tae, ‘rite ẹdẹ nọ me re ti tovrẹ wọhọ osẹri; keme oreva mẹ họ me re koko erẹwho na, . . . re ofu mẹ ohwẹ ruru ai.’” Rekọ Ọghẹnẹ ọ ya eyaa nọ: “Me re ti ru owhai do avọ ujiro udevie ahwo akpọ na kpobi, oke nọ me zihe [enọ a mu kpohọ igbo na] ze eva aro rai.”—Zefanaya 3:1, 8, 20.
Enọ Ikereakere nọ A Kẹ Iyo Rai:
3:9—Eme họ ‘emamọ ẹrọunu’ na, kọ ẹvẹ a be rọ tae? Emamọ ẹrọunu na họ uzẹme orọ ẹme Ọghẹnẹ nọ o rrọ Ebaibol na. U kugbe iwuhrẹ kpobi nọ e rrọ Ebaibol na. Ma rẹ tae nọ ma tẹ rọwo uzẹme na, be rehọ iẹe wuhrẹ amọfa gbagba, jẹ be rria lele oreva Ọghẹnẹ.
Eware nọ Ma Jariẹ Wuhrẹ:
1:8. O rọ vevẹ inọ otujọ evaọ edẹ Zefanaya a jẹ gwọlọ ọjẹrehọ erẹwho nọ e wariẹ e rai họ ẹkwoma ẹhwa “ẹgọ orẹwho ofa.” U re yoma gaga re ohwo nọ ọ be gọ Jihova nẹnẹ ọ gwọlọ raro kele idhere akpọ na.
1:12; 3:5, 16. Jihova o vi eruẹaro riẹ unuẹse buobu re a vẹvẹ ahwo riẹ unu kpahe ẹdhoguo riẹ. Jihova o ru ere dede nọ, wọhọ egba-idi-eda, ahwo Ju buobu a jẹ daezọ ovuẹ na ha. Nọ ẹdẹ ologbo Jihova ọ be kẹle na, ukpenọ ma rẹ kuvẹ re ‘abọ lọhọ omai’ fikinọ ahwo a bi wo isiuru kpahe usiuwoma na ha, kọ ma rẹ ruabọhọ ewhowho emamọ usi na ababọ eriosehọ.
2:3. Jihova ọvo ọ rẹ sai siwi omai evaọ ẹdẹ ofu riẹ. Re o gbe rri omai aro, u re woma re ma “gwọlọ ỌNOWO” na ẹkwoma Ebaibol na nọ ma rẹ roma totọ wuhrẹ; ọkpọvio riẹ nọ ma rẹ yare evaọ olẹ; ma ve je si kẹle iẹe. Ma rẹ “gwọlọ ẹrẹreokie” ẹkwoma uzuazọ okpakpatiẹ nọ ma re yeri. Yọ ma rẹ jẹ “gwọlọ oma-urokpotọ” ẹkwoma ewo uruemu uwowolẹ ọrọ ẹmeoyo.
2:4-15; 3:1-5. Evaọ ẹdẹ nọ Jihova ọ te rehọ ẹdhoguo obrukpe riẹ ze, oghẹrẹ uye nọ u te Jerusalẹm gbe erẹwho nọ e ware riẹ họ u ti te Kristẹndọm gbe erẹwho na kpobi, enọ e be wọso ahwo Ọghẹnẹ. (Eviavia 16:14, 16; 18:4-8) Ma rẹ ruabọhọ ewhowho ẹdhoguo Ọghẹnẹ ababọ ozodhẹ.
3:8, 9. Nọ ma be hẹrẹ ẹdẹ Jihova na, ma rẹ ruẹrẹ oma họ kẹ esiwo ẹkwoma ‘emamọ ẹrọunu’ na nọ ma re wuhrẹ gbe ‘ese odẹ Ọghẹnẹ’ ẹkwoma oma nọ ma re ro mudhe kẹe. Ma re je kuomagbe ahwo Ọghẹnẹ rehọ “evevo gọ” Jihova jẹ rehọ “enu mai jiri” ei.—Ahwo Hibru 13:15.
‘O te Otọ No’
Ọso-ilezi na ọ so nọ: “Omoke kakao, iru-umuomu e gbẹ te jọ họ; dede nọ wha bi ri oria riẹ ziezi na, ọ rẹ te jọ etẹe he.” (Olezi 37:10) Nọ ma te roro te eware nọ a ruẹaro rai kpahe Ninẹve evaọ obe Nahum gbe eware nọ a ruẹaro rai kpahe Babilọn gbe Juda nọ o kieno egagọ Ọghẹnẹ no na evaọ obe Habakuk, avro ọ riẹ hẹ inọ ẹme ọ ọso-ilezi na o ti rugba. Rekọ, ẹvẹ ma te gbẹ hẹrẹ krite?
Zefanaya 1:14 o ta nọ: “Ẹdẹ ologbo ỌNOWO na ọ kẹle i no, o te je te otọ no.” Obe Zefanaya o te je dhesẹ k’omai epanọ a sae rọ ko omai dhere evaọ ẹdẹ yena gbe oware nọ ma re ru hrọ enẹna re ma ruẹse zọ. Ginọ uzẹme, “ẹme Ọghẹnẹ ọ rẹjọ bẹdẹ, avọ iruo.”—Ahwo Hibru 4:12.
[Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 12]
Igbẹhẹ ilogbo Ninẹve e whaha erugba eruẹaruẹ Nahum hu
[Ọnọ o wo uwoho]
Randy Olson/National Geographic Image Collection