Kọ Uwuhrẹ Eghrorotha O Rọwo Kugbe Ebaibol na?

KỌ O sae jọ nọ ẹkwoma eghrorotha Ọghẹnẹ o ro ru ahwo-akpọ hrerẹ no erao ze? Kọ Ọghẹnẹ o ru emerae esese nọ ubiẹro gheghe o rẹ sae ruẹ hẹ zihe ruọ iyei, no ere ruọ erao nọ i re fi ike họ jẹ ruọ erao nọ i re yẹ, bẹsenọ i ro zihe ruọ erao wọhọ okpe, kẹsena i te zihe ruọ ahwo-akpọ? Egba-eriariẹ gbe isu-egagọ jọ a ta nọ a rọwo uwuhrẹ eghrorotha jẹ rọwo Ebaibol na re. A rẹ ta nọ iku nọ e rrọ obe Emuhọ Ebaibol na yọ eme ọtadhesẹ. Ẹsejọhọ o be hai gbe owhẹ unu inọ, ‘Kọ uwuhrẹ na inọ ahwo-akpọ a hrerẹ no erao ze o rọwo kugbe Ebaibol na?’

Ẹriẹ oghẹrẹ nọ uzuazọ mai u ro muhọ u wuzou gaga kẹ ewo otoriẹ ahwo nọ ma rrọ, obonọ ma bi kpohọ gbe oghẹrẹ nọ u fo nọ ma re yeri uzuazọ. Ewo otoriẹ oghẹrẹ nọ uzuazọ ohwo-akpọ u ro muhọ ọvo o rẹ sai fi obọ họ kẹ omai riẹ oware nọ o soriẹ ze nọ Ọghẹnẹ ọ rọ kẹ uvẹ kẹ uye-oruẹ gbe ẹjiroro nọ o wo kẹ ahwo-akpọ evaọ obaro. Ma rẹ sai wo emamọ usu kugbe Ọghẹnẹ hẹ nọ u gbe mu omai ẹro ho sọ ọye ọ ma omai. Fikiere joma kiẹ oware nọ Ebaibol e ta kpahe oghẹrẹ nọ uzuazọ ohwo-akpọ u ro muhọ, uyero ohwo-akpọ nẹnẹ, gbe oware nọ o rrọ obaro kẹ ohwo-akpọ. Onana u ti fi obọ họ kẹ omai riẹ sọ uwuhrẹ eghrorotha na o rọwo kugbe Ebaibol.

Okenọ Omọvo Goli Ọ Jọ Otọakpọ

Ahwo nọ a rọwo uwuhrẹ eghrorotha a ta nọ usu-ovo erao buobu i ro zihe ruọ ahwo-akpọ, a rẹ vro inọ u wo oke ovo nọ omọvo goli ọ rọ jọ akpọ na ha. Rekọ oware nọ Ebaibol na u wuhrẹ omai u wo ohẹriẹ no onana. Ebaibol e ta nọ oma omọvo mai kpobi ma no ze, Adamu. Ikuigbe Ebaibol na i dhesẹ nọ Adamu yọ ohwo nọ ọ jọ otọakpọ dẹẹ. Ikuigbe na i dhesẹ odẹ aye riẹ gbe emọ riẹ jọ. Ikuigbe na e tẹ jẹ vuẹ omai eware nọ o ru, eme nọ ọ ta, oke nọ ọ rọ jọ otọakpọ, gbe oke nọ o ro whu. Jesu ọ rehọ ikuigbe yena wọhọ iku esia gheghe he nọ e rrọ kẹ ahwo nọ a rovie aro ho. Nọ Jesu o je lele isu-egagọ nọ e riẹ ebe ziezi ta ẹme, ọ nọ rai nọ: “Wha ri se nọ, ọnọ ọ ma rae eva emuhọ ọ mae ọzae gbe aye?” (Matiu 19:3-5) Kẹsena Jesu ọ tẹ wariẹ eme nọ a jọ Emuhọ 2:24 ta kpahe Adamu avọ Ivi.

Luk nọ ọ rrọ omọvo enọ i kere Ebaibol jẹ rrọ ogbiku nọ ọ kiẹ eware totọ ziezi, ọ ta nọ Adamu yọ ohwo nọ ọ ginẹ rria otọakpọ wọhọ Jesu omariẹ. Luk o kele uyẹ Jesu kpemu rite oma ohwo ọsosuọ na, Adamu. (Luk 3:23-38) Epọvo na re, nọ Pọl ọ jẹ ta ẹme kẹ ogbotu jọ nọ egba-eriariẹ nọ a wuhrẹ evaọ isukulu Griki nọ e viodẹ e jọ usu rai, ọ ta kẹ ae nọ: “Ọghẹnẹ nọ ọ ma akpọ na gbe eware nọ e riẹ eva kpobi . . . ọ ma ahwo erẹwho na kpobi no ẹkwoma omọvo ze, re a rria otọakpọ na kpobi.” (Iruẹru 17:24-26, NW) O rrọ vevẹ, Ebaibol na o wuhrẹ nọ oma omọvo mai ahwo-akpọ ma no ze. Kọ ẹme nọ Ebaibol e ta kpahe emuhọ ohwo-akpọ na o rọwo kugbe uwuhrẹ eghrorotha?

Ekie Ohwo-Akpọ no Ẹgbagba

Wọhọ epanọ Ebaibol e ta, Jihova ọ ma ohwo ọsosuọ na gbagba. Ma rẹ sai rẹro oware ofa vi ẹgbagba ha evaọ eware kpobi nọ Ọghẹnẹ o ru. Ikuigbe kpahe epanọ Ọghẹnẹ ọ rọ ma eware e ta nọ: “Ọghẹnẹ ọ rehọ uwoho riẹ ma ohwo . . . Ọghẹnẹ ọ tẹ ruẹ nọ eware kpobi nọ ọ ma na i re wowoma.” (Emuhọ 1:27, 31) Ẹvẹ ohwo ọgbagba ọ rẹ jọ?

Ohwo ọgbagba o re wo ufuoma iroro-ejẹ yọ ọ sae rọ aro kele iruemu ezi Ọghẹnẹ gbagba. Ebaibol e ta nọ: “Ọghẹnẹ o ru ọzae kpọvi, rekọ ọ gwọlọ idhere ẹghẹ obọ riẹ via.” (Ọtausiwoma Na 7:29) Adamu o keke aro fihọ wọso Ọghẹnẹ. Fikinọ ọ wọso Ọghẹnẹ, Adamu ọ gbẹ jọ ohwo ọgbagba ha, emọ riẹ a tẹ kare ẹgbagba re. Ekie ohwo-akpọ no ẹgbagba o soriẹ ze nọ ma re ro ru eware thọ ẹsibuobu na, dede nọ ma gwọlọ ru onọ u fo. Pọl ukọ na o kere nọ: “Onọ me roro eruo me ru oye he, rekọ onọ me mukpahe oye me ru.”—Ahwo Rom 7:15.

Wọhọ epanọ Ebaibol e ta, ohwo ọgbagba ọ rẹ rria bẹdẹ bẹdẹ avọ omokpokpọ. Rono ẹme nọ Ọghẹnẹ ọ ta kẹ Adamu ze, u muẹro inọ ohwo ọsosuọ na ọ gbẹ hae ghẹmeeyo ho, ọ hai ti whu hu. (Emuhọ 2:16, 17; 3:22, 23) Nọ ọ ma ohwo-akpọ no, Jihova ọ hae ta nọ eware na kpobi e rrọ “wowoma” ha, o hẹ jọnọ ohwo-akpọ o wo epe ẹyao hayo ẹzi ọwọsuọ. Ekie no ẹgbagba o soriẹ nọ ẹyao o bi ro kpomahọ ugboma ohwo-akpọ nọ a ma wowoma na. Fikiere, uwuhrẹ eghrorotha o rọwo kugbe Ebaibol ho. Uwuhrẹ eghrorotha u dhesẹ ohwo-akpọ wọhọ arao nọ o bi dhe enwenwene kpohọ onọ o mai woma. Ebaibol na i dhesẹ ohwo-akpọ wọhọ otu nọ uzuazọ rai u bi dhe eyeyoma fikinọ ae yọ emọ Adamu, ohwo ọgbagba nọ ọ raha uzi.

Uwuhrẹ inọ Ọghẹnẹ ọ rehọ eghrorotha ma ohwo-akpọ o rọwo kugbe oware nọ Ebaibol na e ta kpahe uruemu-aghae Ọghẹnẹ gbe he. O hae jọnọ eghrorotha Ọghẹnẹ ọ rọ ma ohwo-akpọ, nọ a ro hrerẹ no oware jọ ruọ ofa, koyehọ Ọghẹnẹ ọ dẹdẹ ahwo-akpọ no uyero jọ ruọ ofa bẹsenọ a ro kie ruọ ẹyao jẹ be ruẹ uye na. Dede na, Ebaibol e ta kpahe Ọghẹnẹ nọ: “Utho na, iruo riẹ i kiete, keme idhere riẹ kpobi i re wowoma. Ọghẹnẹ ọtẹruo nọ ọ kare eyoma, nọ o re wowoma je kiete. A yeri kẹ e yoyoma, fikiere a gbẹ rọ emọ riẹ ofa ha fiki epanọ a re yoyoma.” (Iziewariẹ 32:4, 5) Fikiere, orọnọ Ọghẹnẹ ọ rehọ ẹkwoma eghrorotha kpọ ahwo-akpọ ruọ uye-oruẹ hẹ. Rekọ fikinọ ohwo-akpọ ọ wọso Ọghẹnẹ, oye o soriẹ nọ a gbẹ rọ gba ha. Nọ ma ta ẹme kpahe Adamu no na, joma ta ẹme kpahe Jesu. Kọ uwuhrẹ eghrorotha o rọwo kugbe oware nọ Ebaibol e ta kpahe Jesu?

Kọ Ohwo Ọ rẹ Sae Rọwo Uwuhrẹ Eghrorotha Kugbe Orọwọ Ileleikristi?

“Kristi o whu fiki izieraha mai.” Ẹsejọhọ wọhọ epanọ whọ riẹ, oyena yọ ugogo uwuhrẹ Ileleikristi jọ nọ u wuzou. (1 Ahwo Kọrint 15:3; 1 Pita 3:18) Re ma ruẹse riẹ oware nọ uwuhrẹ eghrorotha o gbẹ rọ rọwo kugbe ẹme yena ha, u fo nọ ma rẹ kake riẹ oware nọ o soriẹ nọ Ebaibol e rọ ta nọ mai yọ erahaizi gbe oware nọ uzioraha o wha se omai.

Mai kpobi erahaizi keme ma rẹ sae raro kele uruemu-aghae Ọghẹnẹ gbagba ha, wọhọ uyoyou gbe uvi-ẹdhoguo. Oyejabọ nọ Ebaibol e rọ ta nọ: “Ahwo na kpobi a raha uzi re no a gbe te obọ oruaro Ọghẹnẹ hẹ.” (Ahwo Rom 3:23) Ebaibol o wuhrẹ nọ uzioraha o wha uwhu ze. Obe 1 Ahwo Kọrint 15:56 o ta nọ: “Uzioraha họ obi uwhu.” Uzioraha nọ ma reuku riẹ o soriẹ ze re nọ ẹyao o bi ro kie omai na. Jesu o dhesẹ via nọ uzioraha u wobọ kugbe ẹyao nọ o bi kie ahwo-akpọ. Ọ ta kẹ ohwo jọ nọ okie o kie inọ, “A rehọ izieraha ra vrẹ owhẹ no,” oma ohwo na u te kpo.—Matiu 9:2-7.

Ẹvẹ uwhu Jesu u ro fi obọ họ kẹ omai? Ebaibol na e fodẹ ohẹriẹ nọ o rrọ Adamu avọ Jesu Kristi nọ o ta nọ: “Epanọ ahwo kpobi a [bi] whu fiki Adam na, ere a je ti ru ahwo kpobi wo uzuazọ fiki Kristi.” (1 Ahwo Kọrint 15:22) Jesu ọ rehọ ẹkwoma uwhu riẹ hwosa uzioraha nọ ma reuku riẹ no obọ Adamu ze. Fikiere, ahwo kpobi nọ a fi ẹrọwọ họ Jesu je yo ẹme riẹ a ti ro wo oware nọ Adamu o kufiẹ na—uvẹ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.—Jọn 3:16; Ahwo Rom 6:23.

Kọ whọ gbẹ ruẹ inọ uwuhrẹ eghrorotha na o rọwo kugbe orọwọ Ileleikristi hi? Ma tẹ vro nọ “ahwo kpobi a [bi] whu fiki Adam” hu, ẹvẹ ma sae rọ rọwo inọ a “ti ru ahwo kpobi wo uzuazọ fiki Kristi”?

Oware nọ Uwuhrẹ Eghrorotha U bi ro Si Ahwo Urru

Ebaibol i dhesẹ oware nọ o soriẹ nọ oghẹrẹ iwuhrẹ jọ wọhọ eghrorotha e rọ viodẹ te enẹ. E ta nọ: “Oke o be tha nọ ahwo a rẹ te rehọ uwuhrẹ nọ o gbunu hu, rekọ ezọ e rẹ te sae okpọ a ve ti koko iwuhrẹ nọ i re ti wuhrẹ ai onọ a guọlọ; a ve ti kiukeku ezọegaviẹ kẹ uzẹme na a ve ghoro bru iku esia.” (2 Timoti 4:3, 4) Dede nọ a bi dhesẹ eghrorotha wọhọ uwuhrẹ egba-eriariẹ, uzẹme riẹ họ, o rrọ uwuhrẹ nọ u wobọ kpahe egagọ. U bi wuhrẹ ahwo oghẹrẹ eriwo jọ kpahe uzuazọ gbe Ọghẹnẹ. Orọwọ eghrorotha na o be rehọ edhere ẹghẹ wha eriwo oriobọ haro, gbe ẹzi ọ mẹ ọvo o re su omobọ mẹ. Ahwo buobu nọ a rọwo uwuhrẹ eghrorotha a rẹ ta inọ a rọwo Ọghẹnẹ re. Ghele na, a se rie gbe orithọ họ nọ a be rọ ta nọ Ọghẹnẹ ọ ma eware he, o bi ru oware ovo kpahe iruẹru ahwo-akpọ họ, gbe inọ ọ te rọ eware nọ ahwo-akpọ a ru gu ai ẹdhọ họ. O rrọ uwuhrẹ nọ o be were ahwo ezọ.

Orọnikọ uzẹme oware nọ a kiẹ via oye o be wọ otu-iwuhrẹ eghrorotha ha, rekọ isiuru “onọ a guọlọ”—ẹsejọhọ fikinọ a gwọlọ wo ọjẹrehọ otu egba-eriariẹ nọ a rọwo inọ eghrorotha yọ uwuhrẹ otu nọ o rovie aro. Ọgba-uwuhrẹ kpahe emama no i wo uzuazọ nọ a re se Michael Behe, ọnọ ọ rehọ ikpe buobu wuhrẹ kpahe epanọ egẹgẹ-uzuazọ i bi ro ru iruo evaọ oma na, ọ ta inọ ahwo nọ a bi wuhrẹ nọ egẹgẹ-uzuazọ i hrerẹ ze a wo oware ovuọvo nọ a sae rọ tha uwuhrẹ rai uke he. Kọ eghrorotha o rẹ sae roma via evaọ ogẹgẹ-uzuazọ osese? Ọgba-uwuhrẹ na o kere nọ: “Ekiotọ-eriariẹ a re sae kiẹ oware ovo via ha nọ u dhesẹ nọ eghrorotha o ginẹ roma via evaọ ogẹgẹ-uzuazọ osese.” O fibae nọ: “U wo uvumọ obe he nọ egba-eriariẹ a kere—makọ ebe iruẹru rai hayo ebe-usi rai nọ a jọ re ai odẹ—nọ u dhesẹ inọ a ginẹ ruẹ oware jọ kru dhobọ orọ epanọ eghrorotha o rọ roma via evaọ ogẹgẹ-uzuazọ jọ hayo inọ o wọhọ inọ o tubẹ roma via dede. . . . Uwuhrẹ ọgba-eriariẹ nọ a re se Darwin inọ eghrorotha ọ roma via evaọ ogẹgẹ-uzuazọ na yọ agba-odo orọ omovia gheghe.”

Otẹrọnọ otu uwuhrẹ eghrorotha a be sai kru oware ovo dhobọ rọ tha uwuhrẹ rai uke he, kọ eme ọ soriẹ nọ a bi ro fi ẹgba họ uwuhrẹ na ga te ere? Ọgba-uwuhrẹ na, Behe ọ ta nọ: “Ahwo buobu, te ikpahwo avọ egba-eriariẹ buobu nọ a riẹ odẹ, a gwọlọ rọwo ho inọ ogaga ukpehru jọ o rrọ nọ o ma eware.”

Isu-egagọ buobu a be jẹ uwuhrẹ eghrorotha na rehọ fikinọ a gwọlọ nọ ahwo a rri rai wọhọ otu nọ o rovie aro. A wọhọ otu nọ Pọl ukọ na o dhesẹ evaọ ileta nọ o kere se Ileleikristi obọ Rom. O kere nọ: “Onọ a sae riẹ kpahe Ọghẹnẹ u vẹ kẹ ae . . . Eware riẹ nọ a te ruẹ no emuhọ akpọ na ze he a be rue rẹ ai vevẹ enẹna, a tẹ rehọ eware nọ ọ ma na bi ro riwi ai muẹ, ogaga irurẹ Ọghẹnẹ; fikiere a gbe wo unoma ha: okenọ a riẹ Ọghẹnẹ no, a rehọ oro kẹ e wọhọ Ọghẹnẹ hẹ hayo eyere gbe he; ọ tẹ jọ eva rai zihe ruọ oware ufofe fiki eva ibiebi igheghẹ rai. Okenọ a bi se oma rai nọ ae iwoareghe, a te ziheruọ igheghẹ.” (Ahwo Rom 1:19-22) Eme who re ru nọ otu-iwuhrẹ erue a gbẹ rọ viẹ owhẹ họ họ?

Orọwọ Inọ Ọmemama Ọ Rrọ U Wo Imuẹro

Ebaibol na o fi ẹgba họ epanọ u wuzou te re oware u wo imuẹro okenọ o kẹ otofa ẹrọwọ inọ: “Orọwọ họ umuẹro eware kpobi nọ ma bi rẹro rai na, odhesẹvia eware nọ ma [re] ruẹ hẹ.” (Ahwo Hibru 11:1) U fo nọ uvi ẹrọwọ nọ ma re fihọ Ọghẹnẹ o rẹ roma hwa imuẹro nọ i dhesẹ nọ Ọmemama ọ ginẹ rrọ. Ebaibol na i dhesẹ oria nọ whọ jẹ sai duku imuẹro na.

Devidi, omọvo enọ i kere Ebaibol na, ọ ta nọ: “Me re jiri owhẹ, keme who muozọ je gbenu. Iruo ra i mu urirẹ!” (Olezi 139:14) Ma tẹ roma totọ roro kpahe edhere igbunu nọ a rọ ma ugboma mai gbe eware efa nọ i wo uzuazọ, o rẹ lẹliẹ areghẹ ologbo Ọnọ ọ ma omai na gbe omai unu. Ima buobu erọ ekwakwa ugboma mai nọ i bi ru iruo kugbe nọ ma sae rọ rrọ uzuazọ na, a ruẹrẹ e rai họ kpatiẹ. Epọvo na re, oghẹrẹ nọ eware nọ e rrọ idedeghe na i bi ro ru iruo, u dhesẹ nọ a ruẹrẹ e rai họ kpatiẹ avọ omaa nọ a bi lele. Devidi o kere nọ: “Ihru e ta oruaro Ọghẹnẹ via; ivu ihru i dhesẹ iruo abọ riẹ.”—Olezi 19:1.

Imuẹro e vọ Ebaibol na nọ i dhesẹ nọ Ọmemama ọ rrọ. Whọ tẹ roma totọ kiẹ epanọ ebe 66 nọ e riẹ na e rọ rọwo kugbe ohwohwo, epanọ izi ẹfuọ uruemu nọ e riẹ i wiruo te, gbe epanọ eruẹaruẹ nọ e rrọ eva riẹ i bi ro rugba, u ti fi obọ họ kẹ owhẹ wo imuẹro inọ Ọmemama na họ ọnọ o wo eme riẹ. Otoriẹ uwuhrẹ Ebaibol na u ti fi obọ họ kẹ owhẹ wo imuẹro inọ Ebaibol na ginọ obe nọ u no obọ Ọmemama na ze. Wọhọ oriruo, who te wo otoriẹ iwuhrẹ Ebaibol wọhọ oware nọ o wha uye-oruẹ ze, Uvie Ọghẹnẹ, oware nọ o rrọ obaro kẹ ahwo-akpọ, gbe epanọ ohwo ọ sai ro duku evawere, whọ te ginẹ ruẹ epanọ areghẹ Ọghẹnẹ o ro dhesẹ oma via. Ẹsejọhọ oma o te wọ owhẹ wo iroro Pọl ukọ na, ọnọ o kere nọ: “O! Wha ri edidi efe, gbe areghẹ, gbe ẹriẹ Ọghẹnẹ! Epanọ izieibro riẹ idhere te, gbe epanọ a sae riẹ idhere riẹ hẹ!”—Ahwo Rom 11:33.

Nọ whọ be kiẹ imuẹro na riwi, nọ ẹrọwọ ra ọ be jẹ ga na, u ti mu owhẹ ẹro inọ who te bi se Ebaibol na yọ urru Ọnọ ọ ma owhẹ who bi yo na. Ọ ta nọ: “Mẹ ma akpọ na, je ma ahwo fihọ iẹe; iruo abọ mẹ mẹ rọ riẹ odhiwu fihọ, me te juzi kẹ enọ e rọ ae eva kpobi.” (Aizaya 45:12) Ababọ avro, whọ te vioja riẹ vievie he inọ whọ raha oke rọ kiẹ imuẹro nọ i dhesẹ inọ Jihova Ọghẹnẹ họ Ọnọ ọ ma eware kpobi.

[Eme nọ a fi ẹgba họ nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 14]

Pọl ukọ na ọ ta kẹ otu Griki nọ e riẹ ikpebe inọ: “Ọghẹnẹ . . . ọ ma ahwo erẹwho na kpobi no ẹkwoma omọvo ze”

[Eme nọ a fi ẹgba họ nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 15]

Uwuhrẹ eghrorotha u dhesẹ ohwo-akpọ wọhọ arao nọ o bi dhe enwenwene kpohọ onọ o mai woma. Ebaibol i dhesẹ ohwo-akpọ wọhọ otu nọ uzuazọ rai u bi dhe eyeyoma fikinọ ae yọ emọ Adamu, ohwo ọgbagba nọ ọ raha uzi

[Eme nọ a fi ẹgba họ nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 16]

“Ekiotọ-eriariẹ a re sae kiẹ oware ovo via ha nọ u dhesẹ nọ eghrorotha o ginẹ roma via evaọ ogẹgẹ-uzuazọ osese”

[Eme nọ a fi ẹgba họ nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 17]

Edhere igbunu nọ a rọ ma eware nọ i wo uzuazọ, o rẹ lẹliẹ areghẹ ologbo Ọnọ ọ ma omai na gbe omai unu