Wo Ovuhumu Kẹ Obọdẹ Ọkwa Jesu Evaọ Erugba Ẹjiroro Ọghẹnẹ
“Mẹ họ edhere na, gbe uzẹme, gbe uzuazọ; ohwo ọvo o bru Ọsẹ na ze he, rekọ fiki mẹ.”—JỌN 14:6.
1, 2. Fikieme o jẹ jọ omai oja re ma wuhrẹ kpahe obọdẹ ọkwa Jesu evaọ erugba ẹjiroro Ọghẹnẹ?
EVAỌ ikpe na kpobi, ahwo buobu a daoma no re a wo ohẹriẹ no ahwo nọ e wariẹ e rai họ, rekọ umutho ahwo jọ ọvo e sai ru ere no. Yọ ahwo nọ ma rẹ sae ginẹ ta nnọ a wo ohẹriẹ a tulo ho. Rekọ, Jesu Kristi, Ọmọ Ọghẹnẹ, ọ rọ oghẹrẹsa evaọ idhere buobu.
2 Fikieme ọkwa oghẹrẹsa Jesu o jẹ jọ omai oja? Keme o rẹ sai kpomahọ usu mai kugbe Ọsẹ obọ odhiwu mai, Jihova! Jesu ọ ta nọ: “Mẹ họ edhere na, gbe uzẹme, gbe uzuazọ; ohwo ọvo o bru Ọsẹ na ze he, rekọ fiki mẹ.” (Jọn 14:6; 17:3) Joma ta kpahe idhere jọ nọ Jesu ọ rọ rrọ oghẹrẹsa. Ere oruo o te lẹliẹ ovuhumu nọ ma wo kẹ ọkwa riẹ evaọ erugba ẹjiroro Ọghẹnẹ ga.
“Ọmọvo Ọghẹnẹ”
3, 4. (a) Fikieme ma jẹ ta nọ Jesu ọ rrọ oghẹrẹsa evaọ ọkwa riẹ wọhọ Ọmọvo Ọghẹnẹ? (b) Ẹvẹ iruo nọ Jesu o ru evaọ emama u ro ru ei rrọ oghẹrẹsa?
3 Orọnikọ Jesu yọ “ọmọ Ọghẹnẹ” ọvo ho. Ere Setan o se Jesu evaọ okenọ ọ jẹ dawo iẹe. (Mat. 4:3, 6) A jọ Ebaibol na se Jesu “Ọmọvo Ọghẹnẹ.” (Jọn 3:16, 18) Otofa ẹme Griki nọ a se “Ọmọvo” na họ “ọnọ ọye ọvo ọ rrọ oghẹrẹ riẹ sa, ọvuọvo goli.” Emọ ẹzi nọ Jihova o wo i bu te ima buobu gbidi gbidi. Rekọ, edhere vẹ Jesu ọ rọ rrọ “ọnọ ọye ọvo ọ rrọ oghẹrẹ riẹ sa”?
4 Jesu ọ rrọ oghẹrẹsa keme ọye ọvo Ọsẹ riẹ ọ rehọ obọ riẹ ma. Ọye họ Ọmọ ọtuyẹ. Evaọ uzẹme, ọye họ “ọtuyẹ evaọ emama kpobi.” (Kọl. 1:15) Ọye họ “emuhọ emama Ọghẹnẹ.” (Evia. 3:14) Iruo nọ Ọmọvo na o ru evaọ emama u ru rie rrọ oghẹrẹsa. Orọnikọ ọye họ Ọmemama na ha, hayo ọnọ o mu eware họ ẹma. Rekọ Jihova ọ rehọ iẹe rọ ma eware efa kpobi. (Se Jọn 1:3.) Pọl ukọ na o kere nọ: “Rekọ rọ kẹ omai, Ọghẹnẹ ọvo ọ rọ, [Ọsẹ] na ọ nọ eware kpobi i re no obọ riẹ tha gbe ọ nọ ma rọ fiki riẹ rọ uzuazọ; epanọ Ọnowo ọvo ọ rọ, Jesu Kristi: [ọnọ a rọ ẹkwoma riẹ] ma eware kpobi, ọye ọ rọ uzuazọ.”—1 Kọr. 8:6.
5. Ẹvẹ Ebaibol na i ro dhesẹ inọ Jesu ọ rrọ ohwo oghẹrẹsa?
5 Ghele na, Jesu ọ rrọ oghẹrẹsa evaọ idhere efa buobu. Ebaibol na i se rie edẹ-ova sa-sa nọ i dhesẹ obọdẹ ọkwa nọ o wo evaọ ẹjiroro Ọghẹnẹ. Joma ta kpahe edẹ-ova isoi efa nọ a ro se Jesu evaọ Ikereakere Griki Ileleikristi na.a
“Ẹme Na”
6. Fikieme u ro fo inọ a se Jesu “Ẹme na”?
6 Se Jọn 1:14. Fikieme a ro se Jesu “Ẹme na,” hayo Logos? Odẹ-ova nana u dhesẹ iruo nọ o ru no anwẹnọ a rọ ma ikọ-odhiwu gbe ahwo-akpọ. Jihova ọ rehọ Ọmọ riẹ ta ẹme kẹ emọ ẹzi efa erọ Ọghẹnẹ, wọhọ epanọ Ọghẹnẹ ọ rehọ e riẹ ta ẹme kẹ ahwo-akpọ na. Uzẹme na inọ Jesu họ Ẹme na, hayo Amiunugu Ọghẹnẹ, u dhesẹ oma via evaọ ẹme nọ Kristi ọ ta kẹ ahwo Ju: “Ewuhrẹ mẹ ọ rọ ọrobọ mẹ hẹ, rekọ ọrọ ọnọ o vi omẹ; ohwo nọ ọ guọlọ nọ o re ru orọ eva riẹ ọ rẹ te riẹ epa ewuhrẹ na jọ ọ rọ Ọghẹnẹ hayo orobọ mẹ.” (Jọn 7:16, 17) Jesu o gbe bi yo odẹ-ova na “Ẹme Ọghẹnẹ Na” nọ ọ maki zihe kpobọ odhiwu no.—Evia. 19:11, 13, 16.
7. Ẹvẹ ma sae rọ raro kele omaurokpotọ Jesu evaọ erugba iruo riẹ wọhọ “Ẹme na”?
7 Dai roro kpahe oware nọ odẹ-ova nana u dhesẹ. Dede nọ Jesu ọ mai wo areghẹ evaọ usu emama Jihova kpobi, ọ rẹroso areghẹ obọriẹ hẹ. Oware nọ Ọsẹ riẹ ọ ta kẹe oye o wuhrẹ. Ọ jẹ wha orro se Jihova orọnikọ omobọriẹ hẹ. (Jọn 12:50) Nọ obọdẹ oriruo nọ ma rẹ raro kele. Wọhọ Jesu, ma wo uvẹ-ọghọ nọ ma be rọ “ta usiuwoma.” (Rom 10:15) Ma te wo ovuhumuo kẹ oriruo omaurokpotọ nọ Jesu o dhesẹ, ma rẹ ta orọ obọ mai hi. Yọ ma tẹ be vuẹ ahwo ovuẹ Ebaibol nọ o rẹ wha esiwo ze na, ma gwọlọ “wuhrẹ epanọ ikerakere na e tare.”—1 Kọr. 4:6.
Ọnọ A Se “Ami”
8, 9. (a) Eme họ otofa ẹme na “ami,” kọ fikieme a ro se Jesu “Ami”? (b) Odẹ-ova “Ami” nọ a kẹ Jesu na, ẹvẹ o ro ru ei gba?
8 Se Eviavia 3:14. Fikieme a ro se Jesu “Ami”? Ẹme na “ami” yọ ẹme Hibru nọ a rehọ Isoko se onọ otofa riẹ o rrọ “ere o rẹ jọ,” hayo “ginọ ere.” Otofa gheghe orọ ẹme Hibru nọ a rehọ ẹme na no ze họ “onọ a re fi eva họ.” A rehọ ẹme ọvo nana dhesẹ Jihova wọhọ ọnọ a rẹ sai fi eva họ. (Izie. 7:9; Aiz. 49:7) Fikiere, edhere vẹ Jesu ọ rọ rrọ oghẹrẹsa nọ a te sei “Ami”? Muẹrohọ uyo nọ o rrọ 2 Ahwo Kọrint 1:19, 20: “Jesu Kristi Ọmọ Ọghẹnẹ, nọ ma bi woro eva udevie rai, . . . orọnikọ E gbe Ijo ho, rekọ evaọ eva riẹ ẹsikpobi E. Utho eya kpobi nọ Ọghẹnẹ ọ ya, eva riẹ a je ru ai gba. Fikioye jabọ nọ ma [jẹ] be za Ami fiki riẹ, rọkẹ oruaro Ọghẹnẹ.”
9 Jesu họ “Ami” rọ kẹ eyaa Ọghẹnẹ kpobi. Uzuazọ nọ o kare afuẹwẹ nọ o yeri evaọ otọakpọ na, avọ uzuazọ riẹ nọ o ro dheidhe, u ru rie lọhọ nọ eyaa nọ Jihova Ọghẹnẹ ọ yaa kpobi i ti ro rugba. Ẹrọwọ riẹ nọ o kru rite uwhu u te je dhesẹ ẹme ọ Setan nọ a kere fihọ obe Job na họ ọrue, inọ evaọ otọ ọbẹwẹ, uye-oruẹ, gbe odawọ, idibo Ọghẹnẹ a te vro Ọghẹnẹ. (Job 1:6-12; 2:2-7) Evaọ usu emama Ọghẹnẹ kpobi, Ọmọ otuyẹ na ọvo họ ọnọ ọ mai dhesẹ eme ọ Setan na fihọ ọrue. Fibae, Jesu ọ kẹ imuẹro nọ e mai woma kpobi inọ abọ Ọsẹ riẹ ọ rrọ evaọ ẹme avro ọrọ udu nọ Jihova o re ro su ehrugbakpọ na.
10. Ẹvẹ ma sae rọ raro kele Jesu evaọ oghẹrẹ nọ o ro ru odẹ-ova “Ami” nọ a kẹ riẹ na gba?
10 Ẹvẹ ma sae rọ raro kele Jesu evaọ oghẹrẹ nọ o ro ru odẹ-ova “Ami” nọ a kẹ riẹ na gba? Ẹkwoma ẹme nọ ma re yo kẹ Jihova jẹ jọ abọ esuo riẹ. Ma te bi ru ere, yọ ma bi ru lele ayare nọ a kere fihọ Itẹ 27:11 na: “Ọmọzae mẹ, wo areghẹ, re who ru omẹ eva were, re mẹ sae kẹ ọnọ ọ poviẹ omẹ uyo.”
“Obruthe Ọvọ Ọkpokpọ Na”
11, 12. Ẹvẹ obruthe nọ Jesu ọ rrọ u ro wo ohẹriẹ?
11 Se 1 Timoti 2:5, 6. Jesu họ ‘obruthe ọvo nọ ọ rrọ udevie Ọghẹnẹ avọ ahwo.’ Ọye họ “obruthe ọvọ ọkpokpọ na.” (Hib. 9:15; 12:24) Rekọ, a te je dhesẹ Mosis wọhọ obruthe—obruthe ọvọ Uzi na. (Gal. 3:19) Nọ o rrọ ere na, kọ ẹvẹ obruthe nọ Jesu ọ rrọ na u ro wo ohẹriẹ?
12 Ẹme Hibru nọ a fa nnọ “obruthe” na yọ ẹme nọ u w’obọ kpahe uzi hayo ẹdhoguo. A rehọ ẹme na dhesẹ Jesu wọhọ Obruthe (hayo, ọnọ iruo riẹ e wọhọ erọ ọriẹ-izi) ọrọ ọvọ ọkpokpọ na nọ u ru rie lọhọ nọ a ro yẹ orẹwho ọkpokpọ na, ‘Izrẹl Ọghẹnẹ.’ (Gal. 6:16) Ahwo nọ a ru orẹwho nana via họ Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na, enọ e rrọ “ọkwa-ozerẹ” obọ odhiwu. (1 Pita 2:9; Ọny. 19:6) Ọvọ uzi na, onọ Mosis ọ jọ obruthe riẹ na, u ru orẹwho utiọye via ha.
13. Eme họ iruo Jesu wọhọ Obruthe?
13 Eme họ iruo Jesu wọhọ obruthe? Jihova ọ kuvẹ re enọ e be ziọ ọvọ ọkpokpọ na a wo erere no azẹ Jesu ze. Enẹ Jihova o ro kuenu kẹ ai inọ a kiẹrẹe. (Rom 3:24; Hib. 9:15) Fiki onana Ọghẹnẹ o rri rai inọ a te ahwo nọ a rẹ ruọ ọvọ ọkpokpọ na avọ irẹro inọ a rẹ te jọ ivie gbe izerẹ evaọ obọ odhiwu! Jesu Obruthe rai o bi fi obọ họ kẹ ai wo emamọ edikihẹ evaọ aro Ọghẹnẹ.—Hib. 2:16.
14. Makọ ẹruore nọ ma wo kẹhẹ, fikieme Ileleikristi kpobi a je wo ovuhumuo kẹ ọkwa Jesu wọhọ Obruthe?
14 Kọ ẹvẹ enọ e rrọ ọvọ ọkpokpọ na ha, enọ i wo ẹruore ẹria bẹdẹ bẹdẹ evaọ otọakpọ, orọnikọ odhiwu hu? Dede nọ a rrọ ọvọ ọkpokpọ na ha, a bi wo erere noi ze. A bi wo erọvrẹ izieraha rai a te je kuenu kẹ ai inọ a kiẹrẹe te epanọ a rọ rrọ egbẹnyusu Ọghẹnẹ. (Jem. 2:23; 1 Jọn 2:1, 2) Ẹruore mai o tẹ make rrọ obọ odhiwu hayo otọakpọ, u fo re mai omomọvo o wo ovuhumuo kẹ ọkwa Jesu wọhọ Obruthe ọvọ ọkpokpọ na.
‘Ozerẹ Okpehru Na’
15. Ẹvẹ ọkwa Jesu wọhọ Ozerẹ Okpehru u ro wo ohẹriẹ no orọ ezae efa kpobi nọ e jọ izerẹ ikpehru?
15 Ezae buobu e jọ izerẹ ikpehru evaọ okenọ u kpemu, rekọ ọkwa Jesu wọhọ Ozerẹ Okpehru u gine wo ohẹriẹ. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Pọl ọ ta nọ: “Ọ guọlọ idheidhe kẹdẹ kẹdẹ wọhọ izerẹ iride edekọ họ, e nọ e rẹ gọ iwẹ kẹdẹ kẹdẹ, o rọ ọsosuọ rọ kẹ uzioraha oma obọ rai tao, kẹsiẹ u tete o rọ ahwo, o ru onana ẹsiẹvo ọvo okenọ ọ rehọ oma obọ riẹ kẹ. Uwo ẹvẹ hẹ, keme uzi o rẹ ha ahwo muẹ eva okuako rai wọhọ izerẹ iride, rekọ ẹme ehao ebọwọ nọ e ze [uwhremu na], o ye o ha Ọmọ romu ọ nọ a ru gbunu rite bẹdẹ bẹdẹ.”—Hib. 7:27, 28.b
16. Fikieme idheidhe Jesu u ro gine wo ohẹriẹ?
16 Jesu ọ jọ ohwo ọgbagba, nwane wọhọ epanọ Adamu ọ jọ taure ọ tẹ te raha uzi. (1 Kọr. 15:45) Fikiere Jesu ọvo họ ohwo nọ ọ rẹ sai dheidhe ọgbagba—oghẹrẹ idheidhe nọ a re dhe ẹwẹwariẹ hẹ. Evaọ oke emọ Izrẹl, kẹdẹ kẹdẹ a jẹ hai dheidhe. Evaọ oke yena, oghẹrẹ idhe itieye na kpobi gbe iruo izerẹ na e jọ ẹwoho oware nọ Jesu o ti ru. (Hib. 8:5; 10:1) Fiki epanọ idheidhe Jesu u w’iruo te gbe nnọ o dheidhe na ẹsiẹvo ọvo, ọkwa riẹ wọhọ Ozerẹ Okpehru u wo ohẹriẹ.
17. Fikieme ma je vuhu ọkwa Ozerẹ Okpehru nọ Jesu ọ rrọ mu, kọ ẹvẹ ma sai ro ru ere?
17 Ma gwọlọ Jesu wọhọ Ozerẹ Okpehru re o fi obọ họ k’omai wo emamọ edikihẹ kugbe Ọghẹnẹ. Yọ a rẹ ruẹ obọ Ozerẹ Okpehru nọ ma wo na ha! Pọl o kere nọ: ‘Ma wo ozerẹ ologbo nọ ọ rẹ se ethobọ mai ba eweri kẹ hẹ, rekọ ọnọ a dawo eva ikabọ kabọ wọhọ omai re, rekọ ovo o thọ riẹ obọ họ.’ (Hib. 4:15) Evaọ uzẹme, onana o rẹ whai ze nọ ma gbẹ ‘rọ rria kẹ omobọ mai ofa ha, rekọ kẹ ọnọ o whu fiki mai.’—2 Kọr. 5:14, 15; Luk 9:23.
‘Ubi’ nọ A Ruẹaro Riẹ Na
18. Didi eyaa Ọghẹnẹ ọ ya okenọ Adamu ọ thuzi no, kọ eme a rovie via uwhremu na kpahe eyaa nana?
18 Evaọ obọ Idẹn, nọ o wọhọ nnọ ahwo-akpọ a ku eware nọ a wo kpobi fiẹ no—emamọ usu kugbe Ọghẹnẹ, uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ, evawere, gbe Aparadase—Jihova Ọghẹnẹ ọ tẹ ya eyaa Osiwi nọ o ti vi ze. A se osiwi nana ‘ubi.’ (Emu. 3:15) Evaọ ikpe buobu eruẹaruẹ Ebaibol sa-sa e ta kpahe Ubi nana nọ a riẹ hẹ na. O bi ti no oma Abraham, Aiziki, gbe Jekọp ze. O ti je no uyẹ Devidi Ovie na ze.—Emu. 21:12; 22:16-18; 28:14; 2 Sam. 7:12-16.
19, 20. (a) Ono họ Ubi nọ a ya eyaa riẹ na? (b) Fikieme a jẹ sae ta inọ orọnikọ Jesu ọvo họ ubi nọ a ya eyaa riẹ na ha?
19 Ono họ Ubi nana nọ a ya eyaa riẹ na? A rẹ ruẹ uyo onọ nana eva Ahwo Galesha 3:16. (Sei.) Rekọ, evaọ uzou Ebaibol ọvona, Pọl ukọ na ọ ta kẹ Ileleikristi nọ a wholo nọ: “Otẹrọnọ wha rọ erọ Kristi, koyehọ wha rọ ubi Abraham, ereuku epanọ eya na e rọ.” (Gal. 3:29) Ẹvẹ Kristi ọ rọ rrọ Ubi nọ a ya eyaa riẹ na, kpakiyọ a ku amọfa gbei?
20 Ima ahwo buobu a rẹ ta nnọ a no oma Abraham ze, ejọ rai bi tube ru wọhọ eruẹaro. Egagọ jọ a rẹ tubẹ r’obọ s’udu ta nnọ oma Abraham eruẹaro rai a no ze. Kọ ahwo nana kpobi yọ Ubi nọ a ya eyaa riẹ na? Ijo. Wọhọ epanọ Pọl ukọ na ọ ta, orọnikọ ohwo kpobi nọ o no oma Abraham ze ọ rẹ r’obọ s’udu nnọ ọye họ Ubi nọ a ya eyaa riẹ na ha. Dede nọ Abraham o yẹ emezae efa, orọnikọ ẹkwoma ọmọ rai jọ Ọghẹnẹ ọ rọ ghale ahwo-akpọ họ. Oma Aiziki ọvo a ta inọ ubi nọ ọ te wha oghale ze na o ti no ze. (Hib. 11:18) Ukuhọ riẹ, ọzae ọvuọvo, Jesu Kristi họ ugogo ubi nọ a ya eyaa riẹ na, yọ a rẹ jọ Ebaibol ruẹ epanọ o ro no uyẹ Abraham ze.c Uwhremu na, amọfa a zihe ruọ abọ avivẹ ọrọ ubi Abraham na fikinọ a “rọ erọ Kristi.” Ẹhẹ, abọ nọ Jesu o wo evaọ erugba eruẹaruẹ nana u gine wo ohẹriẹ.
21. Eme o were owhẹ evaọ edhere nọ Jesu o ro ru iruo riẹ gba evaọ ẹjiroro Jihova?
21 Eme ma jọ obọdẹ ọkwa nọ Jesu o wo evaọ erugba ẹjiroro Ọghẹnẹ nọ ma kiẹriwi kpẹkpẹe na wuhrẹ? No anwọ okenọ a rọ mae ze, Ọmọvo Ọghẹnẹ na o gine wo ohẹriẹ. Rekọ, Ọmọvo Ọghẹnẹ nana nọ a te riẹ wọhọ Jesu na ọ rehọ oma kpotọ ẹsikpobi bi ru oreva Ọsẹ riẹ, ọ gwọlọ oruaro omobọ riẹ vievie he. (Jọn 5:41; 8:50) Obọdẹ oriruo ọ rrọ k’omai nẹnẹ! Wọhọ Jesu, joma gbaemu inọ ma re “ru [eware] kpobi rọ kẹ Ọghẹnẹ oruaro.”—1 Kọr. 10:31.
[Oruvẹ-obotọ]
a Wọhọ epanọ ọgba-eriariẹ jọ ọ ta, oghẹrẹ nọ a jọ ẹvẹrẹ Griki kere edẹ-ova nana jọ i dhesẹ inọ Jesu ọvo o wo rai.
b Wọhọ epanọ ọgba eriariẹ Ebaibol jọ ọ ta, ẹme nọ a fa “ẹsiẹvo ọvo” na o jọ oria Ebaibol nana wuzou gaga, yọ “u dhesẹ epanọ uwhu Kristi u ro wo ohẹriẹ.”
c Dede nọ ahwo Ju evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ na a roro inọ a ti rri rai aro fikinọ oma Abraham a no ze, a je rẹro inọ omọvo jọ ọvo ọ be te jọ Mesaya na, hayo Kristi.—Jọn 1:25; 7:41, 42; 8:39-41.
Kọ Whọ Kareghẹhọ?
• Eme whọ jọ edẹ-ova Jesu wuhrẹ kpahe obọdẹ ọkwa nọ ọ rrọ? (Rri ẹkpẹti na.)
• Ẹvẹ whọ sae rọ raro kele oriruo obọdẹ Ọmọ Jihova?
[Etehe/Uwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 15]
Edẹ-Ova Jọ nọ I Dhesẹ Obọdẹ Ọkwa Jesu Evaọ Ẹjiroro Ọghẹnẹ
◼ Ọmọvo Ọghẹnẹ. (Jọn 1:3) Jesu ọvo Ọsẹ riẹ ọ rehọ obọ ma.
◼ Ẹme Na. (Jọn 1:14) Jihova ọ rehọ Ọmọ riẹ ruiruo wọhọ Amiunugu rọ ta ẹme kẹ ikọ-odhiwu gbe ahwo-akpọ.
◼ Ọnọ A Se Ami. (Evia. 3:14) Uzuazọ nọ o kare afuẹwẹ nọ Jesu o yeri evaọ otọakpọ na, avọ uzuazọ riẹ nọ o ro dheidhe, u ru rie lọhọ nọ eyaa nọ Jihova Ọghẹnẹ ọ yaa kpobi i ti ro rugba.
◼ Obruthe Ọvọ Ọkpokpọ Na. (1 Tim. 2:5, 6) Jesu wọhọ Obruthe o ru rie lọhọ nọ a ro yẹ orẹwho okpokpọ na, ‘Izrẹl Ọghẹnẹ,’ koyehọ Ileleikristi nọ e te jọ “ọkwa-ozerẹ” evaọ obọ odhiwu.—Gal. 6:16; 1 Pita 2:9.
◼ Ozerẹ Okpehru Na. (Hib. 7:27, 28) Jesu ọvo họ ohwo nọ ọ rẹ sai dheidhe ọgbagba, oghẹrẹ idheidhe nọ a re dhe ẹwẹwariẹ hẹ. Ọ rẹ sae wozẹ omai fo no uzioraha gbe uwhu nọ u re noi ze.
◼ Ubi nọ A Ruẹaro Riẹ Na. (Emu. 3:15) Jesu Kristi ọvo họ ugogo ubi nọ a ya eyaa riẹ na. Uwhremu na, amọfa a zihe ruọ abọ avivẹ ubi Abraham na fikinọ a “rọ erọ Kristi.”—Gal. 3:29.