Kọ Ọgbọ Idẹn Ọ Ginẹ Jọ Akpọ Na?

Ọ WHO yo iku Adamu avọ Ivi gbe ọgbọ Idẹn na no? Ahwo buobu evaọ akpọ na a yo iku na no. Kọ u gbe ti woma re who se iku na? E rrọ obe Emuhọ 1:26–3:24. Joma gbiku na kpẹkpẹe ze:

Jihova Ọghẹnẹa ọ rehọ ẹkpẹ ma ọzae, o te sei Adamu. O te fi ei họ ọgbọ nọ ọ jọ ofẹ jọ akpọ na nọ a re se Idẹn. Ọghẹnẹ ọvo họ ọnọ ọ kọ ọgbọ nana. Ame ọ jariẹ ziezi, yọ ire iwowoma nọ e rẹ mọ ibi e jariẹ re. U wo ure jọ nọ o jọ udevie ọgbọ na nọ a re se “ure eriariẹ ewoma gbe eyoma.” Ọghẹnẹ ọ ta nọ jọ ohwo-akpọ ọvo ọ re ubi-ure na ha, inọ a tẹ re iẹe a re whu. Nọ u te oke jọ, Jihova ọ tẹ ma aye kẹ Adamu. Ubiofẹ Adamu ọ rọ mae, o te sei Ivi. Ọghẹnẹ ọ tẹ ta kẹ aimava nọ a rẹrote ọgbọ na, re a yẹ emọ jẹ vọ otọakpọ na.

Ẹdẹ jọ nọ Ivi ọvo ọ jọ oria, araomuomu ọ tẹ ta ẹme kẹe. Ọ ta kẹe nọ jọ ọ re ubi-ure na, inọ ẹme nọ Ọghẹnẹ ọ ta kẹe kpahe ubi-ure na ọrue. Ọ ta nọ ọ tẹ re iẹe o ti whu hu, rekọ ọ te jọ wọhọ Ọghẹnẹ. Ivi ọ tẹ ginẹ re ubi-ure na. Uwhremu na, Adamu ọ tẹ re re. Ere a rọ thọ uzi Ọghẹnẹ. Jihova ọ tẹ vuẹ Adamu avọ Ivi gbe araomuomu na oware nọ u ti no oware nọ a ru na ze. Kẹsena o te le Adamu avọ Ivi no ọgbọ owowoma na. O te fi ikọ-odhiwu họ oria nọ a rẹ rọ ruọ ọgbọ na re Adamu avọ Ivi a siọ iẹe eva ba ẹro.

Evaọ oke nọ u kpemu, egba-eriariẹ gbe igbiku a rọwo nọ iku nọ a kere fihọ obe Emuhọ na ginọ uzẹme. Rekọ enẹna, ahwo buobu a be vro iku na. Kọ eme ọ wha riẹ ze nọ a ro wo avro kpahe iku Adamu avọ Ivi gbe ọgbọ Idẹn nọ e rrọ obe Emuhọ na? Joma ta kpahe eware ene jọ nọ e lẹliẹ ahwo jọ wo avro kpahe iku na.

1. Kọ ọgbọ Idẹn ọ ginẹ jọ oria jọ dẹẹ?

Fikieme ahwo jọ a be rọ vro onana? Ẹsejọhọ egba-eriariẹ e wha riẹ ze. Evaọ ikpe buobu, ilorida ichọche a jẹ ta nọ ọgbọ nọ Ọghẹnẹ ọ kọ na ọ gbẹ rrọ oria jọ. Ilorida jọ a rọwo eware nọ egba-eriariẹ Griki wọhọ Plato gbe Aristotle a je wuhrẹ. Egba-eriariẹ nana a rọwo nọ oware ovo o sae jọ otọakpọ na nọ o rẹ jọ gbagba ha. A ta nọ obọ odhiwu ọvo eware itieye na e rẹ sae jọ. O tẹ whae ze nọ ilorida ichọche a ro roro nọ aparadase nọ Adamu avọ Ivi a jọ na o te kẹle obọ odhiwu gaga.b Ejọ evaọ usu ilorida nana a ta nọ ọgbọ Idẹn na ọ jọ ehru ugbehru jọ nọ u kpehru thesiwa. A ta nọ ugbehru na u kpehru vi akpọ ogbegbe nana. Efa e ta nọ oka ẹkpẹlobọ hayo obọze ovatha-ọre otọakpọ na oye ọgbọ na ọ jọ. Amọfa a tẹ jẹ ta nọ ọgbọ na ọ jọ obọ ọvẹre hayo ọ kẹle obei gaga. Agbẹta nọ iku ọgbọ Idẹn e rọ wọhọ ewezẹ gheghe kẹ ahwo buobu na. Egba-eriariẹ jọ evaọ oke mai na a ta nọ oria ovuovo o jọ akpọ na nọ a re se ọgbọ Idẹn he.

Rekọ eme nọ ahwo a ta kpahe ọgbọ na i wo ohẹriẹ no epanọ Ebaibol o dhesẹ i rie. Ma rẹ jọ Emuhọ 2:8-14 ruẹ eware jọ nọ Ebaibol ọ ta kpahe oria na. Ọgbọ na ọ jọ ofẹ ovatha-ọre oria nọ a re se Idẹn. Ethẹ jọ nọ ọ ghale abane o je kporo ame ziọ ọgbọ na. Yọ ithẹ ene na i wo edẹ, a te je dhesẹ ofẹ nọ ithẹ na i je kporo rri. U kri no nọ eware nọ Ebaibol ọ jọ etẹnẹ ta kpahe ọgbọ na i bi ro gbe egba-eriariẹ buobu unu. Yọ a be hai se oria ikere nana gaga sọ a sae jariẹ ruẹ oware jọ nọ u re fiobọhọ kẹ ae riẹ oria nọ ọgbọ na ọ jọ. Rekọ ahwo na kpobi a be ta unu ovo ho. Kọ onana u dhesẹ nọ eware nọ Ebaibol ọ ta kpahe oria nọ a re se Idẹn, ọgbọ na, gbe ithẹ nọ e jariẹ na yọ ọrue hayo iku esia?

Kareghẹhọ nọ eware nọ e via evaọ ọgbọ Idẹn na, oware wọhọ ikpe idu ezeza (6,000) nọ i kpemu e rọ via. O wọhọ nọ Mosis họ ọnọ o kere iku na. Yọ o wọhọ nọ unu a ro gbiku na kẹe, hayo o sae jọ nọ ebe nọ e jariẹ oke yena o jo se kpahe iku nọ o kere na. O make jọ ere na, oware wọhọ ikpe idu ivẹ gbe egba isoi (2,500) e vrẹ no taure Mosis o te ti kere iku na. Onana u dhesẹ nọ makọ evaọ oke Mosis, iku ọgbọ Idẹn e jọ iku anwae. Kọ ithẹ gbe eware efa nọ a re ro vuhu oria e sae gbẹ jọ oria ovona nọ ikpe buobu e tẹ vrẹ no? Otọakpọ na u bi nwene, yọ oghẹrẹ nọ eria jọ e jọ ikpe buobu nọ e vrẹ, ere e gbẹ rrọ họ. Etọ i re nuhu gaga evaọ ofẹ akpọ na nọ o wọhọ nọ ọgbọ Idẹn ọ jọ na. Ofẹ yena o rrọ usu eria nọ etọ e rẹ mai jo nuhu evaọ akpọ na soso. Evaọ eria itieye na, ma sai rẹro nọ epanọ otọ na o jọ evaọ oke krẹkri nọ u kpemu ere o rẹ gbẹ jọ họ. U te no ere no, o sae jọ nọ owhe nọ o ku evaọ oke Noa na u nwene eware buobu evaọ otọakpọ na.c

Rekọ ma riẹ eware jọ kpahe ọgbọ Idẹn. Oghẹrẹ nọ a gbiku na fihọ obe Emuhọ u dhesẹ nọ ọgbọ Idẹn ginọ oria jọ dẹẹ nọ o jọ akpọ na. Evaọ usu ithẹ ene nọ a ta nọ e jọ ọgbọ Idẹn na, ivẹ rai e gbẹ riẹ rite inẹnẹ. Eye họ ethẹ Yufretis gbe ethẹ Taigris nọ a re je se Hidikẹl. Yọ u wo eria jọ nọ ithẹ ivẹ na e jọ kẹle oma gaga. A tubẹ jọ iku Ebaibol na fodẹ ewho nọ ithẹ na e nyavrẹ gbe eware jọ nọ e jọ eria yena nọ ahwo buobu a riẹ. Ahwo Izrẹl oke anwae nọ a rrọ ahwo ọsosuọ nọ a se iku na, a riẹ kpahe eware nana re.

Kọ oghẹrẹ nọ a ro gbiku ọgbọ Idẹn na, ere a rẹ zọhọ osia hayo gbiku oware nọ o via ha? Ijo, a tẹ be zọhọ osia, a rẹ fodẹ oria jọ dẹẹ hẹ, yọ a rẹ fodẹ eware nọ whọ rẹ sai kpohọ oria na whọ vẹ ruẹ hẹ. Enẹ ahwo buobu a re ro mu osia họ, ‘Egberiyo! Ẹdẹ jọ ọ riẹ.’ Rekọ nọ a te bi gbiku oware nọ o via dẹẹ, a rẹ fodẹ oria, oke, gbe eware buobu nọ e via. Yọ ere a ro gbiku ọgbọ Idẹn na.

2. Kọ ẹkpẹ Ọghẹnẹ ọ ginẹ rọ ma Adamu, ọ tẹ rọ ubiofẹ Adamu ma Ivi?

Egba-eriariẹ oke mai na a kiẹ via no inọ eware buobu nọ e rrọ ẹkpẹ na, eye evona e rrọ ugboma ahwo-akpọ. Kọ ẹvẹ a rọ whẹ eware nana kpobi kugbe zihe ruọ ohwo-akpọ?

Egba-eriariẹ buobu a ta nọ eware nọ e be rria uzuazọ i mu romavia, inọ ohwo ọvo ọ ma rai hi. A ta nọ ẹmẹrera e rọ romavia nọ ikpe buobu e ruọ emu no. A ta nọ emeware esese jọ nọ emamọ oware ovo o rrọ oma rai hi, eye e rro zihe ruọ eware ilogbo nọ i wo obọdẹ ekwakwa sa-sa evaọ oma rai. Rekọ re a ta uzẹme, eware buobu nọ a re rri vo inọ eware esese na e nwane rrọ ere he. Makọ enọ e kawo gaga na i wo eware buobu evaọ oma rai nọ e rẹ sai gbe omai unu. Ahwo-akpọ a re ruẹ oware ovuovo nọ u dhesẹ nọ eware nọ e be rria uzuazọ na eye ọvo e romavia hayo inọ ejọ e rro zihe ruọ efa vievie he. Ukpoye, oware kpobi nọ o be rria uzuazọ, who te rri rie ziezi whọ rẹ ruẹ nọ ẹma a ma riẹ. Yọ Ọnọ ọ ma riẹ na o wo areghẹ vi ohwo-akpọ kpekufiẹ.d​—Ahwo Rom 1:20.

Dae rehọ iẹe nọ whọ gaviezọ kẹ emamọ ole jọ nọ o kporo ruọ owhẹ ezo, hayo whọ ruẹ uwoho jọ nọ a riẹ drọ ziezi nọ a nabe whẹ ọda họ wowoma, hayo ẹjini jọ nọ a ku. Kọ whọ te ta nọ eware nana i mu romavia, inọ ohwo ọvo o ru rai hi? Kaka! Rekọ eware nana yọ aroza gheghe, nọ a tẹ rehọ ai kele ugboma ohwo-akpọ, oghẹrẹ nọ o gbunu te, epanọ o wo erru te, gbe ekwakwa sa-sa nọ e rrọ oma na nọ i bi ruiruo ziezi. Kọ ẹvẹ ohwo jọ ọ sai ro gine roro nọ ẹma a ma ugboma ohwo-akpọ họ? U te no ere no, obe Emuhọ na o tẹ jẹ ta nọ evaọ usu eware kpobi nọ i wo uzuazọ nọ e rrọ otọakpọ na, ohwo-akpọ ọvo a ma evaọ uwoho Ọghẹnẹ. (Emuhọ 1:26) Onana u dhesẹ nọ ohwo-akpọ ọvo ọ rẹ sai ru eware sa-sa nọ i re gbunu wọhọ epanọ Ọghẹnẹ nọ ọ ma rai o re ru eware re na. Ahwo-akpọ a rẹ gwọlọ so ile, drọ eware sa-sa, je ku eware nọ i re gbe amọfa unu. Otẹrọnọ mai ahwo-akpọ ma rẹ sai ru eware nana, kọ Ọghẹnẹ nọ ọ ma omai ọ gbẹ sai ru eware nọ i gbunu vrẹ ere?

Kọ o rẹ ginẹ bẹ Ọghẹnẹ eruo re ọ rehọ ubiofẹ ọzae ma aye?e Ọghẹnẹ ọ hae sae rehọ edhere ọfa ma aye na, rekọ oghẹrẹ nọ ọ rọ ma aye na oye o mai woma kpobi. Ẹvẹ ma rọ ta ere? Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ ọzae na avọ aye na a rẹ rọo a vẹ jẹ kpekpe ziezi wọhọ ẹsenọ a rrọ “uwo ovo.” (Emuhọ 2:24) Kọ whọ gbẹ ruẹ nọ Ọghẹnẹ nọ ọ ma eware kpobi na o wo areghẹ gaga je you ahwo-akpọ, who te rri oghẹrẹ nọ ọ rọ ma ọzae avọ aye? Ọ ma aimava na re a rria uwou ovo, kpekpe ziezi, je wo ọvuọ iruo riẹ nọ a re ru ro fiobọhọ kẹ ohwohwo.

Oware ofa họ, ahwo nọ a romatotọ kiẹ ugboma ohwo-akpọ riwi evaọ oke mai a ruẹ no inọ mai ahwo-akpọ kpobi, oma ọzae ọvo gbe aye ọvo ma no ze. Ma te rri eware nana kpobi, kọ ma sae ginẹ ta nọ iku nọ e rrọ obe Emuhọ na uzẹme he? Vievie!

3. Iku ure eriariẹ avọ ure uzuazọ na e wọhọ iku esia.

Uzẹme riẹ họ, orọnikọ iku nọ e rrọ obe Emuhọ na e ta nọ ire na ọvo e rẹ sae kẹ ohwo areghẹ hayo uzuazọ họ. Ukpoye, ire nana yọ ire gheghe nọ Jihova ọ ma nọ i dikihẹ kẹ oware.

Kọ ahwo-akpọ a re ru oghẹrẹ oware utioye ẹsejọ? Wọhọ oriruo, a tẹ ta nọ ohwo o rri obiala vo, orọnikọ ẹwẹ-ohọ nọ a ro ru obiala na oye ohwo na o rri vo na ha. Rekọ oware nọ obiala na o dikihẹ kẹ, oye họ orẹwho na soso. Oriruo ọfa họ, a tẹ ta ẹme te etu-uvie hayo ọkpọ isuẹsu, u re dikihẹ kẹ esuo na hayo udu nọ ohwo na o wo nọ o re ro su.

Kọ eme ire ivẹ na i dikihẹ kẹ? Ahwo a be sae ta oware nọ i dikihẹ kẹ dẹẹ hẹ. Oware nọ ire na i dikihẹ kẹ dẹẹ o rrọ lọlọhọ, rekọ u wuzou gaga. Ure eriariẹ ewoma avọ eyoma na u dhesẹ nọ Ọghẹnẹ ọvo họ ọnọ o wo udu nọ ọ rẹ rọ vuẹ omai oware nọ u woma gbe onọ u yoma. (Jerimaya 10:23) Agbẹta nọ Ọghẹnẹ o ro rri rie nọ ohwo nọ ọ kọrọ ubi-ure na ọ thọ uzi na. Ure uzuazọ nọ o jọ ọgbọ na u dhesẹ nọ Ọghẹnẹ ọvo ọ rẹ sae kẹ ohwo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.​—Ahwo Rom 6:23.

4. Iku araomuomu nọ ọ rẹ sae ta ẹme e wọhọ iku esia.

Re a ta uzẹme, abọ nana iku obe Emuhọ na, nọ ọ ta kpahe araomuomu nọ ọ jẹ ta ẹme na ọ rẹ sai gbe ohwo unu, maero nọ who gbe roro kpahe iku itieye efa nọ e rrọ Ebaibol na ha. Rekọ Ikereakere na i ru abọ nana iku na vẹ nọ oke o be nyaharo na.

Eme hayo ono o ru nọ o rọ wọhọ nọ araomuomu na ọ jẹ ginẹ ta ẹme? Ahwo Izrẹl oke anwae a riẹ eware efa nọ e rẹ sae lẹliẹ oware utiona via. Wọhọ oriruo, a riẹ nọ dede nọ arao ọ sae ta ẹme he, omama ẹzi ọ rẹ sai ru arao ru wọhọ ẹsenọ ọ be ta ẹme. U te no ere no, Mosis nọ o kere obe Emuhọ na o kere iku itieye jọ kpahe Belam. Ọghẹnẹ o vi ukọ-odhiwu nyai ru eketekete Belam ta ẹme wọhọ ẹsenọ ọ rrọ ohwo-akpọ.​—Ikelakele 22:26-31; 2 Pita 2:15, 16.

Kọ emama ẹzi efa, te enọ e wọso Ọghẹnẹ, a rẹ sai gine ru eware igbunu? Oke nọ Mosis ọ rọ nyabru Fẹro, ọ ruẹ izerẹ Ijipti nọ i re ru emajiki nọ a jẹ daoma ru oghẹrẹ eware igbunu nọ Ọghẹnẹ o ru. A tube zihe ọkpọ ruọ araomuomu. Ma riẹ nọ emama ẹzi nọ e rrọ ewegrẹ Ọghẹnẹ ae a kẹ izerẹ na ẹgba nana.​—Ọnyano 7:8-12.

O wọhọ nọ Mosis ọye o kere obe Job re. Obe Ebaibol nana o ta eme buobu kpahe ọwegrẹ Ọghẹnẹ nọ ọ mai yoma nọ a re se Setan. Setan o gu ọrue nọ odibo Jihova ọvuọvo nọ ọ rẹ sai kru ẹrọwọ riẹ nọ uye u te tei oma ọ rrọ họ. (Job 1:6-11; 2:4, 5) Kọ o sae jọ nọ ahwo Izrẹl oke anwae a vuhumu nọ Setan họ ọnọ o ru araomuomu faki ru wọhọ ẹsenọ ọ be ta ẹme, re ọ rọ ere viẹ Ivi họ thọ uzi Ọghẹnẹ? O sae jọ ere.

Kọ Setan ọye o ru araomuomu na ta ọrue na? Uwhremu na, Jesu o se Setan “ọtọrue . . . gbe ọsẹ ọrue.” (Jọn 8:44) Kọ ogbẹrọnọ “ọsẹ ọrue” ọye ọ ta ọrue ọsosuọ? Ẹme nọ araomuomu na ọ ta kẹ Ivi na họ ọrue ọsosuọ. Araomuomu na ọ ta nọ ẹme nọ Ọghẹnẹ ọ ta inọ a tẹ re ubi-ure aghọ na a ti whu yọ uzẹme he. Ọ ta nọ: “Wha ti whu vievie he.” (Emuhọ 3:4) Jesu ọ riẹ vevẹ nọ Setan họ ọnọ o ru araomuomu na ta ẹme na. Eruẹaruẹ nọ Jesu o dhesẹ kẹ Jọn ukọ na i ru ẹme na vẹ ziezi. A jọ eruẹaruẹ nana nọ e rrọ obe Eviavia se Setan “araomuomu anwae na.”​—Eviavia 1:1; 12:9.

Kọ who roro nọ o rẹ ginẹ bẹ omama ẹzi nọ o wo ẹgba gaga re o ru araomuomu ru wọhọ ẹsenọ ọ be ta ẹme? Makọ ahwo-akpọ nọ a wo ẹgba kaka emama ẹzi hi a re ru eware nọ i re gbe omai unu ẹsejọ. A re ru ifimu ekatunu jọ nọ e rẹ wọhọ ẹsenọ arao ọ be ta ẹme.

Oware nọ O Mae Lẹliẹ Iku na Mu Omai Ẹro

Kọ whọ gbẹ ruẹ nọ u wo oware ovo nọ o rẹ lẹliẹ ohwo vro iku nọ e rrọ obe Emuhọ na ha? Rekọ, eware buobu e riẹ nọ e lẹliẹ iku na mu omai ẹro.

Ohwo jọ nọ o ru nọ ma rọ riẹ nọ iku ọgbọ Idẹn na uzẹme họ Jesu Kristi. A jọ Ebaibol na sei “osẹri uzẹme nọ a re fievahọ.” (Eviavia 3:14) Oke nọ Jesu ọ jọ otọakpọ, ohwo ọgbagba ọ jọ. O gu ọrue ẹdẹvo ho, yọ ọ viẹ ohwo ọvo họ họ. U te no ere no, Jesu ọ ta nọ ọ jọ uzuazọ kri gaga no taure ọ tẹ te ziọ otọakpọ na. Ọ tubẹ jọ kugbe Ọsẹ riẹ Jihova “taure akpọ na o te ti muhọ.” (Jọn 17:5) Onana u dhesẹ nọ ọ jọ uzuazọ no taure a tẹ te ma ohwo-akpọ. Ọye ọ mae riẹ eware nọ e via evaọ otọakpọ na vi ohwo-akpọ ọfa kpobi. Kọ eme ọ ta kpahe iku ọgbọ Idẹn na?

Ẹme nọ Jesu ọ ta o dhesẹ nọ Adamu avọ Ivi yọ ahwo nọ a ginẹ rria otọakpọ na. Jesu ọ ta ẹme kpahe orọo rai oke nọ o je wuhrẹ ahwo inọ aye ọvo Jihova ọ gwọlọ nọ ọzae o re wo. (Matiu 19:3-6) Otẹrọnọ Adamu avọ Ivi a jọ akpọ na ẹdẹvo ho, yọ ọgbọ nọ Ebaibol ọ ta nọ a jẹ rria na ọ jọ oria ovuovo ho, kiyọ ọrue Jesu o je gu kẹ ahwo hayo a viẹ riẹ họ. Rekọ ma sae ta ẹme otiọye kpahe Jesu vievie he! Oke nọ Adamu avọ Ivi a thọ uzi nọ a ro le ai no ọgbọ Idẹn na, Jesu ọ jọ obọ odhiwu jẹ rọ ẹro ruẹ eware na kpobi. Ẹme nọ Jesu ọ ta kpahe iku na ọ mae lẹliẹ iku na mu omai ẹro.

Uzẹme riẹ họ, ma gbẹ rọwo iku nọ e rrọ obe Emuhọ na ha, kiyọ ma rọwo Jesu hu. O rẹ jọ bẹbẹ kẹ ohwo nọ ọ rọwo iku nọ e rrọ obe Emuhọ na ha re ọ riẹ otọ obọdẹ eware efa nọ Ebaibol ọ ta gbe emamọ eyaa nọ e rrọ Ebaibol na. Ẹvẹ ma rọ ta ere?

[Ẹme-Obotọ]