UZOẸME UWUHRẸ 21
OLE AVỌ 21 Hae Kake Gwọlọ Uvie Na
Gwọlọ Okpẹwho nọ A te Raha Ha
“Ma be rọ ọwhọ gwọlọ [okpẹwho nọ] o be tha na.”—HIB. 13:14.
OWARE NỌ A JARIẸ TA KPAHE
Epanọ obe Ahwo Hibru izou 13 o sai ro fiobọhọ kẹ omai obọnana gbe evaọ obaro.
1. Eme Jesu ọ ta nọ o te via kẹ Jerusalẹm?
EMEDẸ jọ taure Jesu Kristi o te ti whu, ọ ruẹaro kpahe eware nọ e te via. Eruẹaruẹ na e kaki rugba nọ a raha Jerusalẹm gbe ewho nọ e kẹle riẹ. Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ nọ: “Wha tẹ ruẹ Jerusalẹm nọ egbaẹmo e wariẹ họ, wha riẹ nọ ọraha riẹ ọ kẹle no.” (Luk 21:20) Ọ tẹ jẹ vuẹ ae nọ, nọ a tẹ ruẹ egbaẹmo nọ e nyaze, jọ a raha oke he, jọ a dhẹ no ẹwho na vẹrẹ.—Luk 21:21, 22.
2. Eme Pọl ukọ na o kere se Ileleikristi obọ Hibru nọ e jọ Judia gbe Jerusalẹm?
2 Imikpe jọ ọvo i kiọkọ re egbaẹmo Rom a nyaze te wariẹ Jerusalẹm họ, Pọl ukọ na o te kere ileta jọ se Ileleikristi obọ Hibru. Ileta na i wo ẹgba gaga. Ọye ma bi se obe Ahwo Hibru nẹnẹ na. Pọl ọ jọ ileta na vuẹ Ileleikristi nọ e jọ Jerusalẹm gbe Judia eware nọ a re ru re a sae ruẹrẹ oma kpahe kẹ oware nọ o be te via na. Kọ eme o be te via? A te raha Jerusalẹm no. Ọ gwọlọ nọ a riẹ nọ, oke yena u te te, ohwo kpobi nọ ọ gwọlọ zọ ọ rẹ riẹ nọ ọ te dhẹ siọ uwou riẹ gbe okọ riẹ ba. Pọl o kere kpahe Jerusalẹm nọ: “Ma jọ etenẹ wo okpẹwho nọ o rrọ ribri hi, ukpoye ma be rọ ọwhọ gwọlọ onọ o be tha na.”—Hib. 13:14.
3. Okpẹwho vẹ họ “okpẹwho nọ u wo uvi otọhotọ” na?
3 O sae jọ nọ ahwo a jẹ hwẹ Ileleikristi okenọ a jẹ dhẹ no Jerusalẹm avọ Judia. Ẹsejọhọ a jẹ la ae eka dede. Rekọ ẹdhẹ nọ a dhẹ na u siwi uzuazọ rai. Epọvo na ahwo a bi se omai ẹkoko re fikinọ ma rẹroso ahwo-akpọ họ inọ ae a te thọ omai, yọ ma be dhogbo epanọ ma re ro fe he wọhọ ẹsenọ ohwo o te wo ugho no o re gbe wo ẹbẹbẹ ọvo ho. Fikieme ma gbẹ be rẹroso ahwo-akpọ hayo rehọ oke mai kpobi le ugho ho? Ma riẹ nọ a te raha akpọ nana kẹle. Ma be daoma re ma ruọ “okpẹwho nọ u wo uvi otọhotọ” na, Uvie Ọghẹnẹ.a (Hib. 11:10; Mat. 6:33) Fikiere, u te no uzoẹme osese urere na no, ma te jọ izoẹme esese nọ e rrọ uzoẹme nana ta kpahe eware esa. Orọ ọsosuọ, epanọ ohrẹ nọ ẹzi Ọghẹnẹ ọ wọ Pọl kẹ u ro fiobọhọ kẹ Ileleikristi jẹ gwọlọ ‘okpẹwho nọ o be tha na.’ Orọ avọ ivẹ, epanọ eme Pọl i ro fiobọhọ kẹ ae ruẹrẹ oma kpahe kẹ eware nọ e te via. Orọ avọ esa, epanọ ohrẹ Pọl na o sai ro fiobọhọ kẹ omai nẹnẹ.
FIEVAHỌ ỌNỌ Ọ RẸ SAE SIỌ OWHẸ BA HA
4. Fikieme Jerusalẹm ọ rọ jọ ẹwho nọ o wuzou kẹ Ileleikristi ọsosuọ gaga?
4 Jerusalẹm yọ ẹwho nọ o wuzou kẹ Ileleikristi ọsosuọ na gaga. Etẹe egagọ Ileleikristi i jo muhọ nọ a mu ukoko na họ evaọ ukpe 33 C.E. Okpẹwho na utu ahwo nọ a jẹ rẹrote ukoko na a jọ re, yọ Ileleikristi buobu a bọ iwou fihọ ẹwho na, yọ a wo eware buobu. Rekọ Jesu ọ vẹvẹ ilele riẹ unu nọ egbaẹmo na a tẹ nyaze, jọ a dhẹ no Jerusalẹm gbe Judia kpobi no.—Mat. 24:16.
5. Eme Pọl ọ ta re Ileleikristi a sae ruẹrẹ oma kpahe kẹ oware nọ o be tha?
5 Re Ileleikristi a sae ruẹrẹ oma kpahe kẹ oware nọ o be tha na, Pọl ọ tẹ vuẹ ae oghẹrẹ nọ Jihova o rri okpẹwho na. Ọ kareghẹhọ ae nọ, te etẹmpol na, te izerẹ nọ e be jariẹ ru iruo, gbe idhe nọ a be jọ etẹe dhe kpobi i gbe fioka evaọ aro Jihova ha. (Hib. 8:13) Ahwo buobu evaọ ẹwho na a rọwo Mesaya na ha. Jihova o gbe bi rri etẹmpol na inọ yọ oria jọ nọ ahwo a be jọ gọe he. Fikiere a te raha iẹe kufiẹ.—Luk 13:34, 35.
6. Fikieme ohrẹ nọ Pọl ọ kẹ Ileleikristi evaọ obe Ahwo Hibru 13:5, 6 na u ro kiehọ gaga?
6 Okenọ Pọl o kere ileta na se inievo obọ Hibru na, Jerusalẹm ọ jọ ẹwho nọ o rovie gaga. Evaọ obe jọ nọ ọzae Rom jọ o kere, ọ ta nọ Jerusalẹm họ “ẹwho nọ a jẹ mai yo odẹ riẹ evaọ usu ewho nọ e rrọ obọ ovatha-ọre na.” Kukpe kukpe ahwo Ju nọ e rrọ ewho efa a jẹ hai kpozi ti ru ehaa rai evaọ Jerusalẹm. Yọ oyena o wha riẹ ze nọ eki ọ jẹ rọ nya gaga evaọ ẹwho na. Ẹsejọhọ Ileleikristi jọ a je wo ugho ziezi evaọ ẹwho na re. O sae jọ nọ oyejabọ nọ Pọl ọ rọ ta kẹ ae nọ: “Jọ edhere uzuazọ rai o kare uyoyou ugho, jọ eware nọ wha wo obọnana e da owhai ẹro.” Nọ ọ ta ere no, ọ tẹ wariẹ ẹme jọ nọ Jihova ọvo ọ rọ unu riẹ ta, inọ: “Mẹ te nyasiọ owhẹ ba vievie he, yọ me ti gbabọkẹ owhẹ vievie he.” (Se Ahwo Hibru 13:5, 6; Izie. 31:6; Ol. 118:6) Ohrẹ yena nọ ọ kẹ Ileleikristi nọ e jẹ rria Jerusalẹm avọ Judia na u kiehọ gaga. Fikieme? Keme u ti kri hi, a tẹ gwọlọ nọ a rẹ zọ, aikpobi a rẹ dhẹ siọ iwou gbe okọ rai, gbe eware kpobi nọ a wo ba. A vẹ wariẹ mu akpọ họ evaọ ẹwho ọfa.
7. Nọ uye ulogbo na o re make ze he na, fikieme ma re ro fievahọ Jihova?
7 Oware nọ ma wuhrẹ noi ze: Eme o be te via kẹle na? “Uye ulogbo” nọ Jesu ọ ruẹaro riẹ na u te otọ no, yọ oke yena a te rọ raha akpọ omuomu na no. (Mat. 24:21) Joma muẹrohotọ jẹ ruẹrẹ oma kpahe wọhọ Ileleikristi ọsosuọ na. (Luk 21:34-36) Nọ uye ulogbo na o tẹ ze no, ẹsejọhọ ma te dhẹ siọ eware kpobi ba, hayo ma vẹ te tọlọ emejọ ọvo rọ dhẹ. Nọ oke yena u te te, joma fi eva mai kpobi họ Jihova inọ ọ te nyasiọ ahwo riẹ ba vievie he. Obọnana nọ uye ulogbo na o re make ze he na, ma sai ru oware nọ u dhesẹ nọ ma fievahọ Jihova. Nọ omara nọ, ‘Kọ eware nọ mẹ be hai ru gbe enọ mẹ gwọlọ ru i dhesẹ nọ ugho me fi iroro mẹ họ inọ o te lẹliẹ oma dhẹ omẹ, binikọ Ọghẹnẹ me fievahọ inọ ọ te rẹrote omẹ?’ (1 Tim. 6:17) Dede nọ oware nọ o via kẹ Ileleikristi ọsosuọ na o sai wuhrẹ omai areghẹ, “uye ulogbo” nọ o be tha na o te ga vi oyena kpekufiẹ. Kọ ẹvẹ ma te rọ riẹ oware nọ ma re ru nọ uye ulogbo na u te muhọ no?
YOẸME KẸ ENỌ E BE KOBARO EVAỌ UKOKO NA
8. Eme Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ nọ a ru okenọ a te wọ ẹmo ze?
8 Nọ ileta Pọl i te inievo obọ Hibru obọ no, imikpe jọ ọvo e vrẹ taure egbaẹmo Rom a tẹ te nyaze te wariẹ Jerusalẹm họ. Nọ Ileleikristi a nwane ruẹ e rai, a tẹ riẹ nọ oke nọ a rẹ rọ dhẹ o te no, keme a be te raha Jerusalẹm. (Mat. 24:3; Luk 21:20, 24) Rekọ diẹse a te dhẹ nya? Ẹme nọ Jesu ọ ta ọvo họ: “Jọ enọ e rrọ Judia a mu obọ igbehru na họ ẹdhẹ kpohọ.” (Luk 21:21) Igbehru buobu e jọ oyena nọ a rẹ sae dhẹ kpohọ. Rekọ evẹ a te dhẹ nya?
9. Emejabọ Ileleikristi a gbẹ nwane riẹ ugbehru nọ a rẹ dhẹ nya taure egbaẹmo Rom a tẹ te wariẹ Jerusalẹm họ họ? (Rri emapo na.)
9 Igbehru jọ nọ e jariẹ oke yena nọ a rẹ sae dhẹ nya họ, igbehru Sameria, igbehru Galili, igbehru Hẹmọn avọ igbehru obọ Lebanọn, gbe igbehru nọ e rrọ abọ obei Jọdan. (Rri emapo na.) Ikpewho jọ e jọ igbehru yena nọ ohwo ọ rẹ sai roro nọ ọ tẹ dhẹ kpohọ ae, yọ ọ zọ no. Okpẹwho otiọye jọ họ Gamla. A bọ riẹ fihọ ugbehru ukpekpehru jọ. Re ohwo ọ gadiẹ te obei ọmọziọ uye ọ rẹ ruẹ hẹ. Ahwo Ju jọ a je rri rie nọ yọ ẹwho nọ ohwo ọ sae dhẹ kpohọ nọ obọ u gbe tei hi. Rekọ nọ okpẹtu na o romavia, ahwo Ju avọ ahwo Rom a te je fi ẹmo evaọ ẹwho na, yọ a kpe ahwo buobu evaọ ẹwho na.b
Igbehru buobu e jariẹ oke yena nọ a rẹ sae dhẹ nya, rekọ aikpobi whọ sae jọ zọ họ (Rri edhe-ẹme avọ 9)
10-11. (a) Oghẹrẹ vẹ o sae jọ nọ Jihova ọ rọ vuẹ Ileleikristi obonọ a rẹ dhẹ nya? (Ahwo Hibru 13:7, 17) (b) Didi erere o te Ileleikristi fikinọ a yoẹme kẹ enọ e jẹ kobaro evaọ ukoko na? (Rri uwoho na re.)
10 O wọhọ nọ Jihova o ru nọ inievo nọ e jẹ kobaro evaọ ukoko Ileleikristi na oke yena a rọ riẹ oria nọ u fo nọ a rẹ dhẹ nya, a tẹ vuẹ ahwo nọ a kiọkọ kpobi. Ogbiku jọ nọ a re se Eusebius o kere nọ: “Taure ẹmo na ọ tẹ te ze, Ọghẹnẹ ọ vuẹ ezae jọ nọ a ro mu inọ . . . jọ a dhẹ kpohọ okpẹwho Perea jọ nọ a re se Pella re a jọ obei. A tẹ vuẹ ahwo ukoko Jerusalẹm.” Ẹwho yena o gine kiehọ gaga, keme no Jerusalẹm te Pella, o thabọ họ. Ọ tẹ jẹ rrọ ẹwho nọ ahwo Ju a rrọ tere he. Fikiere, ozighi nọ ahwo Ju a jẹ hai ru gbe emo nọ a jẹ hai lele ahwo Rom fi, o rẹ kaki te obei he.—Rri emapo na.
11 Ileleikristi oke yena a lele ohrẹ nọ Pọl ọ kẹ inọ: “Wha yoẹme kẹ enọ e be kobaro evaọ udevie rai.” A tẹ dhẹ kpobọ igbehru na. (Se Ahwo Hibru 13:7, 17.) Ere ahwo Ọghẹnẹ a rọ zọ. Eware nọ e via i dhesẹ nọ Ọghẹnẹ ọ nyasiọ ahwo riẹ ba ha, enọ e jẹ “hẹrẹ okpẹwho nọ u wo uvi otọhotọ,” koyehọ Uvie Ọghẹnẹ.—Hib. 11:10.
Pella ọ fọ oma (Rri edhe-ẹme avọ 10-11)
12-13. Oghẹrẹ vẹ Jihova o ro fiobọhọ kẹ omai riẹ oware nọ ma re ru nọ ẹbẹbẹ ologbo ọ jọ otọ?
12 Oware nọ ma wuhrẹ noi ze: Jihova ọ rẹ rọ enọ e be kobaro evaọ ukoko na vuẹ ahwo riẹ oware nọ a re ru. Ma rẹ jọ Ikereakere na ruẹ iku epanọ Jihova ọ rọ rehọ ahwo jọ mu re a su ahwo riẹ jẹ vuẹ ae oware nọ a re ru nọ ẹbẹbẹ ologbo ọ jọ otọ. (Izie. 31:23; Ol. 77:20) Yọ nẹnẹ na ma be ruẹ eware buobu nọ i dhesẹ nọ Jihova ọ be kpọ ahwo nọ e be kobaro evaọ ukoko na.
13 Oriruo otiọye jọ họ, oware nọ o via evaọ oke COVID-19 na. “Enọ e be kobaro” na a vuẹ omai oware nọ ma re ru. A vuẹ ekpako ukoko oghẹrẹ nọ a re ro ru ewuhrẹ gbe eware efa. Nọ ẹyao na o muhọ evo no, u kri hi, ma te ru okokohọ ologbo. Yọ okokohọ yena, oghẹrẹ riẹ sa. A ru rie evaọ evẹrẹ nọ i bu vi egba isoi (500). Yọ itanẹte, etẹlẹvishọno, gbe iredio a jo ru ei. U wo oka ọvo nọ a ru ewuhrẹ hẹ hẹ. Ikokohọ gbe eware na kpobi, a je ru ai. O tẹ whae ze nọ mai kpobi ma rọ jọ ọvo. Fikiere udu o rrọ omai awọ inọ ẹbẹbẹ kpobi nọ o ti te omai evaọ obaro kẹhẹ, Jihova ọ te rọ enọ e be kobaro na vuẹ omai oware nọ ma re ru. Kọ u te no eva nọ ma re fihọ Jihova gbe ẹme nọ ma re yo kẹe no, eme ọfa ma re ru rọ ruẹrẹ oma kpahe kẹ uye ulogbo na?
YOU INIEVO NA JẸ HAI DEDE AI REHỌ SASASA
14. Evaọ obe Ahwo Hibru 13:1-3, emamọ uruemu vẹ a ta kẹ Ileleikristi nọ a wo nọ oke nọ a te rọ raha Jerusalẹm o kẹle no?
14 Nọ uye ulogbo na o tẹ ze no, ma te daoma re ma you inievo mai vi epaọ anwẹdẹ. Ma te rọ aro kele Ileleikristi nọ e jọ obọ Jerusalẹm gbe Judia. A you ohwohwo, yọ a jẹ riẹ yerikugbe. (Hib. 10:32-34) Rekọ nọ oke nọ a be te rọ raha Jerusalẹm o muhọ ete no, Pọl ukọ na ọ tẹ hrẹ rai nọ jọ a gbe dhesẹ “uyoyou-inievo” gbe “uruemu ọrara-odederehọ” na ziezi.c (Se Ahwo Hibru 13:1-3.) Ere ọvona u fo nọ ma re ru re nọ okenọ a te rọ raha akpọ omuomu nana ọ be kẹle na.
15. Fikieme u ro fo re Ileleikristi Hibru na a you omomarai je fiobọhọ kẹ ohwohwo nọ a dhẹ no?
15 Nọ egbaẹmo a wariẹ Jerusalẹm họ no, u kri hi, a te zihe. Nọ a nwani zihe no, Ileleikristi na a tọlọ emeware rai, a tẹ dhẹ. (Mat. 24:17, 18) A be make dhẹ na, u fo nọ a re fiobọhọ kẹ omomarai evaọ edhere gbe okenọ a te te obọ igbehru na no. Ma riẹ nọ “eware nọ a jọ gwọlọ obufihọ kpata kpata” e te jariẹ, yọ etẹe a te jọ riẹ sọ a gine you ohwohwo je bi dede ohwohwo rehọ.—Tait. 3:14.
16. Eme ma re ru nọ u re dhesẹ nọ ma you inievo mai? (Rri uwoho na re.)
16 Oware nọ ma wuhrẹ noi ze: Ma te you inievo mai, ma re fiobọhọ kẹ ae nọ a te wo ẹbẹbẹ. Inievo buobu a fiobọhọ kẹ inievo nọ ẹmo hayo owhe gbe eware efa i le no ẹwho rai kẹle na. A rọ ẹme Ọghẹnẹ ta ae udu ga, a tẹ jẹ kẹ ai emu gbe eware efa. Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ ẹmo o le no uwou evaọ obọ Ukraine ọ ta nọ: “Jihova ọ rọ inievo na fiobọhọ kẹ omai. Evaọ eria efa nọ ma dhẹ nya evaọ Ukraine, inievo na a dede omai rehọ sasasa. Ere ọvona a ru evaọ obọ Hungary, gbe obọ Germany obonẹ nọ ma rrọ na.” Ma te bi dede inievo mai rehọ je fiobọhọ kẹ ae, yọ Jihova ọ be rọ omai ruiruo na.—Itẹ 19:17; 2 Kọr. 1:3, 4.
Joma fiobọhọ kẹ inievo mai nọ e dhẹ ohrẹ ẹmo (Rri edhe-ẹme avọ 16)
17. Eme u ro woma re ma you inievo mai jẹ hai dede ai rehọ?
17 Ẹsejọhọ evaọ obaro nọ ma bi yeri kpohọ na, ma te gwọlọ obufihọ inievo mai vi epaọ anwẹdẹ. (Hab. 3:16-18) Obọnana, Jihova o bi wuhrẹ omai re ma you inievo mai jẹ hai dede ai rehọ. Nọ o jẹ reria omai obọ no, ma vẹ sai fiobọhọ kẹ ohwohwo okenọ eware i ti yoma vrẹta na.
OWARE NỌ O RRỌ OBARO THA
18. Ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele Ileleikristi Hibru oke ẹdẹ?
18 Iku eware nọ e via i dhesẹ nọ Ileleikristi a zọ fikinọ a dhẹ kpobọ igbehru okenọ egbaẹmo Rom a nyaze te raha Jerusalẹm. Jihova ọ nyasiọ ae ba ha nọ a dhẹ no okpẹwho na. Whaọ, ọmai o be tha. Kọ ẹvẹ o te jọ? Ma nwane riẹ oghẹrẹ nọ eware e te jọ dẹẹ hẹ. Rekọ Jesu ọ vẹvẹ omai unu no anwẹdẹ inọ ma ruẹrẹ oma kpahe. (Luk 12:40) Ohrẹ nọ Pọl ọ kẹ inievo obọ Hibru na u te je fiobọhọ kẹ omai riẹ oware nọ ma re ru nọ okpẹtu ologbo jọ o tẹ ze. Oye ovo ho, Jihova ọ ya eyaa kẹ omai nọ ọ te nyasiọ omai ba ha. (Hib. 13:5, 6) Fikiere joma gbẹ daoma epanọ ma rẹ rọ ruọ okpẹwho nọ ọ te jọ bẹdẹ bẹdẹ na, koyehọ Uvie Ọghẹnẹ. Etẹe ma ti jo wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ gbe eghale nọ i re re he.—Mat. 25:34.
OLE AVỌ 157 Ma ti Wo Udhedhẹ!
a Evaọ oke anwae, ikpewho buobu e jẹ hai wo ovie. A rẹ sai se okpẹwho otiọye na uvie hayo ẹkwotọ-esuo.—Emu. 14:2.
b Oware nana o via evaọ ukpe 67 C.E., yọ Ileleikristi a dhẹ no Judia gbe Jerusalẹm bẹ no.
c Ẹme nọ a fa “uyoyou-inievo” na, o sae jọ nọ yọ ẹme nọ a jẹ hai ro dhesẹ oghẹrẹ nọ inievo eva hayo imoni orua a rẹ riẹ ohwohwo ru. Rekọ Pọl ọ rọ ẹme na dhesẹ oghẹrẹ uyoyou nọ ma re wo kẹ ohwohwo evaọ ukoko na.