Ẹme Nọ Jihova Ọ Ta O Re Rugba

“M Ẹ HỌ Ọghẹnẹ, ọnọ ọ wọhọ omẹ ọ rọ họ; Me dhesiẹ urere na no umuhọ ze, gbe eware nọ e te via ha no umuhọ ze.” (Aizaya 46:9, 10) Ere Jihova nọ ẹme riẹ ọ rẹ seba erugba ha na ọ ta.

O rrọ vevẹ inọ ohwo-akpọ ọ rẹ sae ta oware nọ o te jọ obaro via gbagba ha. Nọ Ebaibol e rrọ obe eruẹaruẹ na, u fo nọ onana o rẹ wọ ahwo kpobi nọ a ginẹ gwọlọ riẹ uzẹme na re a kiẹ riwi sọ Ọghẹnẹ o gine wo eme nọ e riẹe eva wọhọ epanọ Ebaibol na e ta na. Joma ta ẹme kpahe eruẹaruẹ Ebaibol jọ nọ i ru gba no.

Erẹwho nọ E Viodẹ Evaọ Oke Anwae

Ọghẹnẹ ọ ta nọ a te raha Babilọn muotọ bẹdẹ bẹdẹ, jẹ ta nọ ere ọvona o te jọ kẹ Edọm, Moab, gbe Ammọn. (Jerimaya 48:42; 49:17, 18; 51:24-26; Obedaya 8, 18; Zefanaya 2:8, 9) Erẹwho nana nọ i gine no akpọ riẹriẹriẹ na u dhesẹ ẹgbagba ọrọ eruẹaruẹ Ebaibol.

Uzẹme, ahwo jọ a rẹ sae ta nọ o bẹ hẹ, makọ ohwo gheghe ọ rẹ sae ta nọ orẹwho jọ o maki wo ogaga kẹhẹ, u ti no akpọ riẹriẹriẹ, yọ o rẹ sae ginẹ via ere. Rekọ o thọrọ ahwo otiọye na ẹro inọ Ebaibol na e robọ kotọ dhesẹ epanọ eware nọ a ruẹaro rai na e te rọ via dẹẹ. Wọhọ oriruo, Ebaibol e robọ kotọ dhesẹ epanọ a ti ro fi Babilọn kparobọ. E ta nọ ahwo Midia a ti fi orẹwho na kparobọ, yọ Sairọs o ti su egbaẹmo na ziọ ohọre na, gbe inọ ame ithẹ okpẹwho na nọ a rẹro so nọ e rẹ za ewegrẹ dhe e te kpọ muotọ.—Aizaya 13:17-19; 44:27–45:1.

Orọnikọ ẹsikpobi Ebaibol e ta nọ orẹwho hayo ahwo nọ a fi kparobọ a ti no akpọ riẹriẹriẹ hẹ. Ukpoye, nọ o jẹ ta epanọ ahwo Babilọn a ti ro fi Jerusalẹm kparobọ, Ọghẹnẹ ọ ta nọ orẹwho na o te wariẹ zihe ziọ ẹkwotọ riẹ dede nọ ahwo Babilọn a wo uzi ogaga jọ inọ a re si obọ no ahwo nọ a mu kpohọ igbo ho. (Jerimaya 24:4-7; 29:10; 30:18, 19) Onana u rugba, nọ orẹwho ahwo Ju o gbẹ rọ rrọ otọakpọ rite inẹnẹ.

Ofariẹ, Jihova ọ ta nọ a ti fi Ijipti kparobọ a ve ti si ei no ọkwa ogaga esuo-akpọ, rekọ “uwhremu na ahwo a vẹ te ria Ijipti wọhọ epa oke anwae.” Nọ oke o be nyaharo na, uvie nana o vẹ te jọ “kakao.” (Jerimaya 46:25, 26; Izikiẹl 29:14, 15) Ere o ginẹ via. U te no ere no, Jihova ọ ta nọ a re ti fi ogaga esuo-akpọ Grisi kparobọ, rekọ ọ ta vievie he inọ orẹwho nana o te gbẹ jọ ofa ha. Erẹwho nọ Jihova ọ ta nọ e te gbẹ jọ họ i gine no otọakpọ, rekọ enọ ọ ta nọ e te jọ e gbẹ rrọ; kọ eme onana u wuhrẹ omai? U wuhrẹ omai nọ eruẹaruẹ nọ a re fi eva họ e rrọ Ebaibol na.

Ebaibol E Robọ Kotọ Ta Epanọ Eware E te rọ Via

Wọhọ epanọ ma muẹrohọ evaọ eme obehru na, Jihova ọ robọ kotọ ta eme buobu kpahe epanọ a ti ro fi Babilọn kparobọ. Epọvo na re, a jọ obe Izikiẹl evaọ Ebaibol ta kpahe ọraha Taya inọ a rẹ te vaha itho okpẹwho na, te ekpala, gbe ẹkpẹ okpẹwho na “fihọ eva udevie abade.” (Izikiẹl 26:12) Eruẹaruẹ nana i gine rugba evaọ 332 B.C.E. okenọ Alekzanda Ologbo na ọ rọ rehọ ogbaẹmo riẹ kwa eware okpẹwho Taya nọ a fi kparobọ na ro ru akwa rọ fa ame vrẹ kpohọ ofẹ ukoliko riẹ, onọ a fi kparobọ uwhremu na re.

Eruẹaruẹ nọ e rrọ obe Daniẹl 8:5-8, 21, 22 gbe 11:3, 4 e robọ kotọ ta eware buobu re kpahe “ovie obọ Grisi” nọ o ti wo ogaga thesiwa. Eruẹaruẹ na e ta nọ ovie nana o ti whu evaọ etoke nọ uvie riẹ u bi ro titi, kẹsena uvie na o vẹ te ghale kpohọ abọ ene rekọ emọ riẹ a te reuku ọvuọvo ho. Ikpe 200 e ruemu nọ a kere eruẹaruẹ nana fihotọ no, Alekzanda Ologbo na ọ tẹ roma via wọhọ ovie ọgaga yena. Ebe ikuigbe nọ ahwo-akpọ a kere e ta inọ uwhu idudhe u bru rie abọ họ, egbaẹmo ene riẹ jọ, orọnikọ emọ riẹ hẹ, a tẹ ghale uvie na fihọ oma rai.

Egba-avro e ta nọ eware na e via no taure a te ti kere eruẹaruẹ na fihotọ. Rekọ wariẹ muẹrohọ eware nọ e rrọ obe Daniẹl nọ ma ta ẹme kpahe na. Nọ ma tẹ rehọ ae wọhọ eware nọ a ruẹaro rai kpahotọ, oghẹrẹ nọ a rọ robọ kotọ dhesẹ eware na u re gbunu. Rekọ ma te rri rai wọhọ eware na e via no taure a te ti kere ai fihọ otọ re o jọ nọ eruẹaruẹ, kọ ohwo na ọ gbẹ hai kere eware na bu vi enẹ? O tẹ rrọ nọ ohwo ẹghẹ jọ nọ ọ rria nọ etoke esuo Alekzanda ọ vrẹ no ọye o kere eware nọ e via no wọhọ eruẹaruẹ rọ viẹ ahwo họ, kọ fikieme o gbe fibae he inọ Alekzanda ọ tẹ nwani whu no emọ ivẹ riẹ jọ a te gwọlọ rehọ uvie na, rekọ a ti kpe ai? Fikieme ọ gbẹ ta ha inọ o te rehọ ikpe buobu re egbaẹmo ene Alekzanda na a te ti dikihẹ ziezi evaọ ọvuọ abọ riẹ nọ a ghale uvie na fihọ na? Whaọ, fikieme ọ gbẹ tubẹ fodẹ odẹ ovie ologbo nana avọ edẹ egbaẹmo ene riẹ na ha?

U kri no nọ ahwo nọ a rẹ ta nọ a rẹ sae ruẹaro oware nọ o te jọ obaro via ha a be rọ ta nọ eruẹaruẹ nọ e rrọ Ebaibol na yọ eware nọ e via no taure a te ti kere ai fihọ otọ, rekọ ahwo nana a be sae ruẹ oware ovo rọ kẹ imuẹro ẹme rai na ha. Fikinọ a gwọlọ rọwo inọ Ebaibol na yọ Ẹme Ọghẹnẹ hẹ, a tẹ be rehọ ubiẹro ohwo-akpọ gheghe rri rie. Dede na, evaọ areghẹ okpehru riẹ, Ọghẹnẹ o fi utho eruẹaruẹ nọ e rẹ kẹ imuẹro inọ ọye o gine wo eme Ebaibol na fihọ iẹe kẹ omai.a

Eruẹaruẹ Ebaibol e rẹ sae bọ ẹrọwọ ra ga nọ whọ tẹ roma totọ roro kpahe eruẹaruẹ sa-sa gbe epanọ i ro rugba. Kọ whọ gbẹ kiẹ eruẹaruẹ Ebaibol riwi? Ẹkpẹti nọ ọ rrọ ẹwẹ-obe avọ 200 ọrọ obe na Eme Ebaibol na O Gine Wuhrẹ? o rẹ sai fi obọ họ kẹ owhẹ ru onana.b Who te bi ru onana, jọ utee ra o jọ epanọ whọ rẹ rọ bọ ẹrọwọ ra ga. Whọ rọ okpakpa ru ei hayo nwane dhẹ eme na duwu ọvo ho. Ukpoye, wo ovuhumuo kẹ uzẹme na inọ oware kpobi nọ Jihova ọ ta o rẹ seba erugba ha.

[Oruvẹ-obotọ]

[Etehe/Uwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 24]

EHRI-IZI NỌ A RE RO YERI UZUAZỌ

Oware ofa jọ o riẹ nọ u fo nọ ma re roro kpahe. Ọghẹnẹ nọ ọ ta nọ erẹwhọ jọ nọ i wo ogaga esuo-akpọ i ti kie, o tẹ gine via ere na, ọye ọvona ọ kẹ ehri-izi nọ a re ro yeri uzuazọ fihọ Ebaibol na. Ejọ rai họ:

Onọ whọ kọ who re vu.—Ahwo Galesha 6:7.

Ẹkẹ evawere e mae rrọ vi emio.—Iruẹru 20:35.

Ẹgwọlọ abọ-ẹzi mai nọ ma rẹ rọ karo họ oware nọ o rẹ kẹ evawere.—Matiu 5:3.

Whọ tẹ nya lele ehri-izi nana evaọ uzuazọ ra, o rẹ sai mu owhẹ ẹro inọ o te kẹ owhẹ erere.

[Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 22, 23]

Ọghẹnẹ ọ ta nọ erẹwho nana nọ e viodẹ na i ti no akpọ riẹriẹriẹ . . .

EDỌM

BABILỌN

. . . rekọ o te jọ ere kẹ enana ha

GRISI

IJIPTI

[Enọ i wo rie]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

WHO photo by Edouard Boubat

[Uwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 23]

Alekzanda Ologbo na