KĨLUNGU KYA 5
“Mũndũ Mũka Mwaĩlu”
1, 2. (a) Luthi atethasya wĩa wĩva? (b) Nĩ maũndũ meva maseo Luthi wamanyie ĩũlũ wa Mĩao ya Ngai na andũ make?
LUTHI atethasya wĩa mũmũ na wĩ mĩnoo. Kwasũanĩa atulĩtye ndu ũtee wa iia sya mbaale ila ũkolanilye mũthenya mũima. Saa isu syũa yĩkilyĩ kũthũa na athũkũmi makwete nzĩa maumaalĩte ndũanĩ ĩsu yaĩ kĩĩmanĩ ĩũlũ. Nũtonya kwĩthĩwa ayĩwʼa anoete kĩla vandũ nũndũ atinda wĩanĩ mũthenya mũima. Ĩndĩ kwasyoka ũvindĩĩsye o na anoete ũu, ayũkĩlya mũvũi wake aminũkĩlye kũvũa iia syake. Waĩ wĩa mũito, ĩndĩ wamũtethetye mũno ũndũ ũtaĩ asũanĩa ĩvindanĩ ĩvĩtu.
2 No twasye Luthi aĩ anambĩĩa kũseũvĩwa nĩ maũndũ. Kĩlungunĩ kĩvĩtu nĩtwonie kana nĩwaleile kũtaanĩsya na inyia wa mũũme na eevĩta kũlũmanyʼa nake na Ngai wake, Yeova. Aka asu elĩ maumĩte Moavi mayũka Mbetheleemu, na Luthi, ũla waĩ Mũmoavi, aĩ anamanya kana Mĩao ya Yeova nĩyathĩnĩkĩaa andũ ngya ma Isilaeli, o na ma mbaĩ ingĩ. Ĩndĩ ve maũndũ weeyoneie mamũkiita ngoo na mamũĩkĩĩthya kana katĩ wa andũ ma Yeova, ala mamanyĩĩtwʼe Mĩao yake na mekalaa kwosana nayo, ve amwe mamwendete Ngai mũno na mendete kwĩka angĩ nesa.
3, 4. (a) Mboasi eekĩie Luthi vinya ata? (b) Ngekelanyʼo ya Luthi ĩtonya kũtũtetheesya ata tũmĩanĩsye na mawĩmakĩo ala matũkwataa ũmũnthĩ?
3 Ũmwe woo aĩ Mboasi, ũla waĩ mũtumĩa mũkũũ, na mwene mũũnda ũla Luthi watindie akolanĩtye matialyo. Mboasi athĩnĩkĩie Luthi ta mwĩĩtu wake. No nginya Luthi ethĩwe eewʼaa mũyo mũno asũanĩa ũndũ ũsu na avindĩĩsya ndeto ila Mboasi wamũtavisye aimũkatha nũndũ wa kũsũvĩa Naomi, na kũtwʼa kũlũmanyʼa na Ngai wa wʼo, Yeova.—Soma Luthi 2:11-14.
4 Ĩndĩ o na vailye ũu, Luthi ndalea kwĩthĩwa eekũlasya akaumya mũthya nata. Na kĩtumi nũndũ aĩ mũeni nthĩ ĩsu, aĩ ngya, aĩ ndiwa, ndaĩ mwana, na nĩwaaĩle kũsũvĩa Naomi. O na noĩthwa eekũlasya kana wĩa wa kũkolanyʼa matialyo ũkeanĩasya mavata moo onthe. Na eka ũu, ndalea kwĩthĩwa eekũlasya we mwene akasũvĩwa nũũ akũa. Tũisengʼa kũmanya kana maũndũ asu nĩmamũthĩnasya kĩlĩko. Na kĩtumi nũndũ ũmũnthĩ aingĩ maitũ nĩtũkwatawa nĩ mawĩmakĩo ma mũthemba ũsu. Kwoou kwĩmanyĩsya ũndũ mũĩkĩĩo wa Luthi wamũtetheeisye kũmĩanĩsya na maũndũ asu, nĩkũũtũmanyĩsya maũndũ maingĩ matonya kũtũtethya ũmũnthĩ.
Ngelekanyʼo Ĩtonya Kũtethya Mĩsyĩ
5, 6. (a) Maũndũ mailye ata mũthenya wa mbee ũla Luthi waendie kũkolanyʼa matialyo mũũndanĩ kwa Mboasi? (b) Naomi eekie ata yĩla woonie Luthi asyoka?
5 Kwatũsyoke ĩngĩ ngewanĩ ya Luthi e kĩvũĩonĩ aiminũkĩlya kũvũa mbaale yake. Amina kũvũa na kũũlũkya ngetha yake aumisye mbaale ya kĩthimo kĩmwe ũu kya eva. Ũsu waĩ ũito wĩanene na kĩlo 14 ũu. Yu kwavindĩĩsya aithaa mbaale yake na suka na ĩndĩ ĩtina wa kwĩyaĩkya mũtwe aikwata nzĩa asyoke Mbetheleemu kwĩ na kaũmololi.—Lu. 2:17.
6 Naomi nĩwatanie oona Luthi asyoka mũsyĩ, na noĩthwa asengʼie oona mbaale mbingĩ ĩla wakuĩte. O vamwe na mbaale ĩsu, nĩwakuĩte lĩu ũla watialilwʼe nĩ athũkũmi ma Mboasi nĩ kana oke kũĩsanĩa na Naomi. Naomi amũkũlilye: “Wĩkolanasya va ũmũnthĩ? na wĩtethasya wĩa va? naathimwe ũla ũkũmanyie.” (Lu. 2:19) Naomi nĩwateie kũtũ nesa ewʼe Luthi ayĩelesya, nũndũ asisya mũio ũla wakuĩte, nĩwaeleiwe kana ve mũndũ ũthĩnĩkĩie mũndũ mũka ũsu ndiwa na amwonyʼa ũseo.
7, 8. (a) Naomi oonaa ũseo wa Mboasi umĩte kwaũ na nĩkĩ? (b) Luthi oonanisye ĩngĩ ata kana nĩwatwʼĩte kwonyʼa Naomi ũseo wĩ wendo?
7 Luthi nĩwaeleisye Naomi ũseo wʼonthe ũla Mboasi wamwĩkie mũthenya ũsu. Naomi eewie akiitwa mũno na asya: “Naathimwe nĩ Yeova, ũsu ũtaaeka kũmeka nesa ala me thayũ na ala makwie.” (Lu. 2:20) Ayasya ũu, oonanasya kana ũseo ũla Mboasi weekĩte waumĩte kwa Yeova, ũla ũtumaa athũkũmi make monanyʼa ũlau na ũmathĩte kana akamaathima meeka angĩ nesa.a—Soma Nthimo 19:17.
8 Naomi nĩweeie Luthi etĩkĩle mwanya ũla Mboasi wamũnengie wa kũkolanasya matialyo mũũndanĩ kwake. O na nĩwamwĩie etĩkĩle ũtao ũla wamũnengie wa kũthũkũma e vakuvĩ na aka ala angĩ nĩ kana ndakathĩnwʼe nĩ aũme ala mathũkũmaa vau. Luthi nĩweetĩkĩlanile na ũtao ũsu. Na eka ũu, nĩwaendeeie “[kwĩkala] na inyia wa mũũme.” (Lu. 2:22, 23) Ndeto isu nikwonanyʼa ĩngĩ ũndũ Luthi watwʼĩte kwonyʼa Naomi ũseo wĩ wendo. Ngelekanyʼo yake no ĩtũtetheesye kwĩthiana tũmanye kana nĩtwĩthĩawa tũlũmanĩtye na andũ maitũ ma mũsyĩ na ethĩwa nĩtũmatethasya yĩla ve vata. Yeova nĩwĩthĩawa ene yĩla twoonanyʼa ũseo wĩ wendo kwa nzĩa ĩsu.
Ngelekanyʼo ya Luthi na Naomi nĩtũlilikanasya kũlũmanasya na mũsyĩ witũ o na ethĩwa nĩ wa andũ meana
9. Ngelekanyʼo ya Luthi na Naomi yĩtũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa mũsyĩ?
9 Mo Luthi na Naomi nĩmaĩ matonya kũtalwa ta mũsyĩ? Amwe maasya nĩ kana mũsyĩ wĩtwe mũsyĩ, no nginya vethĩwe mũndũũme, kĩveti, syana, ũmau, ũsũu, na andũ angĩ ma mũsyĩ. Ĩndĩ ngelekanyʼo ya Luthi na Naomi no ĩtũtetheesye kũelewa kana mũsyĩ wa athũkũmi ma Yeova no wĩthĩwe na wendo na ũtanu o na ethĩwa ve andũ amwe ma mũsyĩ mate vo. We nĩwendete mũsyĩ wenyu o na ethĩwa wĩ andũ meana? Yesũ nĩwalilikanilye aatĩĩi make kana no makwate andũ ma mũsyĩ kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto o na ethĩwa mai na mũndũ o na ũmwe wa ũko woo.—Mko. 10:29, 30.
Luthi na Naomi nĩmatethanasya na makekĩana vinya
“Nĩ . . . Ũmwe wa Mũvĩa Witũ Ũla wa Vakuvĩ Naitũ”
10. Naomi endaa kũtethya Luthi ata?
10 Kuma Mwei wa 4, yĩla mbaale yakethawa nginya Mwei wa 6, yĩla nganũ yakethawa, Luthi aendeee o kũthũkũma mĩũndanĩ ya Mboasi aikolanyʼa matialyo ma ngetha. O ũndũ ĩvinda yaendeeie kũvĩta, Naomi ndalea kwĩthĩwa eekũlasya akatethya mũka-a-mwana ata? Ĩvinda yĩla maĩ Moavi, nĩweesĩ kana vaiĩ ũndũ waĩ eka akamanthĩa Luthi mũũme. (Lu. 1:11-13) Ĩndĩ yu aĩ anambĩĩa kwĩthĩwa na woni ũngĩ. Akũlilye Luthi atĩĩ: “Mwĩĩtu wakwa, ndikakũmanthĩe ũthũmũo, nĩ kana kwĩthĩwe ũseo kwaku?” (Lu. 3:1) Kwosana na kĩthĩo kya ĩvindanĩ yĩu, asyai nĩmo mamanthĩaa syana syoo iveti kana aũme, na Luthi aĩ atwʼĩkĩte mwĩĩtu wa Naomi. Kwoou endaa kũmanthĩa Luthi “ũthũmũo,” kana mũũme, nĩ kana amũsũvĩe. Ĩndĩ esaa kwĩka ũu ata?
11, 12. (a) Nĩ ũndũ wĩva waĩ Mĩaonĩ ya Ngai watumie Naomi aweta kana Mboasi aĩ ‘ũmwe wa mũvĩa woo ũla wa vakuvĩ namo’? (b) Luthi eekie ata aelewʼa nĩ inyia wa mũũme kĩla wendaa eke?
11 Luthi atavya Naomi ĩũlũ wa Mboasi, Naomi amwĩie atĩĩ: “Mũndũ ũsu nĩ waitũ, ũmwe wa mũvea witũ ũla wa vakuvĩ naitũ.” (Lu. 2:20) Syo ndeto syake syoonanasya ata? Mĩao ĩla Ngai wanengete Aisilaeli nĩyoonanĩtye ũndũ mavata ma mĩsyĩ ya ndiwa kana ngya maaĩle kũthĩnĩkĩwa. Mũndũ mũka atiwa nĩ mũũme ate na syana, eethĩawa thĩnanĩ nũndũ ĩsyĩtwa ya mũũme na nzyawa syake yaĩ yĩtonya kũthelela vau. Ĩndĩ Mĩao ya Ngai nĩyanengete mwana-a-ĩthe wa ũla wakwʼa na atia kĩveti mwanya wa kũkĩtwaa nĩ kana amũkĩlĩlye ũsyao na aisũvĩa mũsyĩ wake.b—Kũt. 25:5-7.
12 Naomi nĩwaeleisye Luthi mũvango ũla waĩ nawʼo. No nginya Luthi ethĩwe eethukĩĩsye inyia wa mũũme nesa mũno ayĩelesya ũndũ ũsu. Lilikana kana Mĩao ya Isilaeli yaĩ ngeni kwake na ndaĩ anamba kũkwatya syĩthĩo syoo syonthe. Ĩndĩ nũndũ nĩwanengete Naomi ndaĩa vyũ, nĩwateie kũtũ nesa ndakavĩtwe nĩ kaũndũ o na kamwe. Ũndũ ũla Naomi watavisye Luthi eke nũtonya kwoneka ũtekwosana na kĩlĩko na ũtonya kwĩkĩĩthya mũndũ nthoni. Ĩndĩ Luthi ndaalea. Aisye ũũ auĩtye: “Ũu wʼonthe waneena ngawĩka.”—Lu. 3:5.
13. Ngelekanyʼo ya Luthi yĩtũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa kwĩthukĩĩsya ũtao wa andũ akũũ? (O na ĩngĩ, sisya Yovu 12:12.)
13 Mavinda amwe ti laisi andũ ma mũika kwĩthukĩĩsya ũtao wa andũ akũũ, o na kau ala akũũ methĩawa na ũmanyi mwingĩ. Nĩ laisi makasũanĩa kana ala akũũ mayamba kũelewa nesa mathĩna ma andũ ma mũika. Ngelekanyʼo ya Luthi yĩtũlilikanyʼa kana kwĩthukĩĩsya ũtao wa andũ akũũ ala matwendete na matwendeaa ũseo kuma ngoonĩ no kũtethye mũno. (Soma Savuli 71:17, 18.) Ĩndĩ we Naomi anengie Luthi ũtao wĩva, na Luthi nĩwatethekie aũatĩĩa?
Luthi Aithi Kĩvũĩonĩ
14. Kĩvũĩo kyaĩ kyaũ, na kyatũmĩkaa ata?
14 Mũthenya ũsu, ĩ ya mawĩoo, Luthi nĩwakwatie nzĩa athi kĩvũĩonĩ. Kĩvũĩo kyeethĩawa kĩ kĩtuto kĩ vandũ vomũ vala aĩmi me kĩvathũkanyʼo maendaa kũvũĩa na kũũlũkĩlya ngetha yoo. Kĩvũĩo kĩu kyakothaa kwĩthĩwa kĩ kĩĩmanĩ ĩũlũ kana ũvainĩ wakyo vala nzeve yeethĩawa ĩkũnĩte na vinya masaa ma ĩ ya mawĩoo kana kũituka. Aĩmi mamina kũvũa ngetha syoo matũmĩaa syĩndũ syeethĩawa iseũvĩtwʼe ta kĩsiko kĩnene kana ũma mũnene wĩ na mũtĩ mũasa nĩ kana maũlũkye ngetha isu. Matavaa syĩndũ ila mavũa na mayĩkya na ĩũlũ nĩ kana nzeve ĩkũne makonde ĩtwaĩte ũtee na mbeũ iivalũka vau kĩvũĩonĩ.
15, 16. (a) Elesya kĩla kyeethĩiwe kĩvũĩonĩ Mboasi avinga wĩa ĩ ya wĩoo. (b) Mboasi amanyie ata kana Luthi nĩwakomete maaũnĩ make?
15 Luthi avika kĩvũĩonĩ, ekalile evithanĩtye vandũ ũtee asyaĩĩsye athũkũmi maiminũkĩlya wĩa woo. Mboasi nĩwe wamaũngamĩĩte, na mamina kũũlũkya nĩmoombanisye kĩvumbu kĩnene kya lĩu wa mbaa ngetha. Ĩtina wa ũu, nĩwaĩe nesa avũna na akoma ũtee ũmwe kĩvumbunĩ kĩu. Veonekana kĩu kyaĩ kĩthĩo ĩvindanĩ yĩu, na mũndũ nũtonya kwĩthĩwa eekaa ũu nĩ kana asũvĩe ngetha yake ndĩkakuwe nĩ ingʼei kana ikundi sya andũ ala maendaa kũtavĩa andũ angĩ. Luthi e vala ũĩ, no weene Mboasi aithi kũkoma vau. Na yu saa waĩ ũnavika wa kwĩka kĩla Naomi wamũtavĩtye.
16 Yu kwavindĩĩsya Luthi akungĩte o kavola athengeee vala ve Mboasi ngoo yake ĩkũnĩte ũkũna. Saa isu Mboasi akomete akalĩkwa vyũ. Kwoou o tondũ Naomi wamũtavĩtye, avika vala ve Mboasi nĩwamũvuie maaũ make na akoma vau ũtee wamo. Luthi nĩwaendeeie kwĩkala vau ateũnyaunyia. Nake Mboasi aendeea na too. No nginya Luthi ethĩwe eewʼaa masaa maithi kavola mũno. Ĩndĩ mũthya twĩ vakuvĩ ũtukũ katĩ, Mboasi nĩwesie kũvindũka. Kwavindĩĩsya ayũkĩla athĩlĩĩte nĩ mbevo na aitata kũngʼutha maaũ nĩ kana amavwʼĩke ĩngĩ. Ĩndĩ anyaunyia nĩweewie atina mũndũ maaũnĩ make. Na o tondũ Mbivilia yaĩtye, “Sisya, mũndũ mũka akomete nyaĩĩnĩ syake”!—Lu. 3:8.
17. Nĩ maũndũ meva elĩ twaĩle kũsũanĩa tũtambĩte kwasya kana Luthi nĩwavĩtisye?
17 Mboasi akũlilye mũndũ mũka ũsu atĩĩ: “Nue ũũ?” Luthi nũtonya kwĩthĩwa asũngĩie atetemete nĩ wia yĩla wamwĩie, “Ninyie mũthũkũmi waku mwĩĩtu: kwondũ wa ũu tambũũkya mũthya wa ngũa syaku ĩũlũ wa mũthũkũmi waku mwĩĩtu; nũndũ nue mũndũ wa mũvĩa wa vakuvĩ.” (Lu. 3:9) Asomi amwe mayĩelesya kĩla Luthi weekie maasya kana meko make na ndeto syake syaĩ sya mũndũ mũka ũkũsesenga mũndũũme makome ĩmwe. Ĩndĩ ve maũndũ elĩ methĩawa matasũanĩĩte nesa. Mbee, kĩla Luthi weekie nĩkyeetĩkĩlĩtwʼe kwosana na syĩthĩo sya ĩvinda yĩu, ila aingĩ maitũ ũmũnthĩ tũtasielewa. Kwoou twĩthĩwa tũivĩtya tũkatwʼĩka twĩasya Luthi eekie ũu e na kĩeleelo kĩla andũ ma ĩvindanĩ yĩĩ ĩthũku methĩawa nakyo mayĩka maũndũ ta asu. Na kelĩ, kĩla Mboasi weekie ĩtina wa vau kĩonanyʼa nesa kana oonie Luthi eeka ũndũ wa ndaĩa na wa kũkathwa.
Luthi ndaĩ na kĩeleelo kĩthũku na ndamanthaa kwĩyĩuna aithi vala ve Mboasi
18. Mboasi atavisye Luthi ndeto syĩva sya kwĩkĩa vinya, na awetaa mavinda meva elĩ Luthi woonanisye wendo?
18 Luthi ndalea kwĩthĩwa eewie akiakiwʼa nĩ ndeto sya Mboasi sya kwĩkĩa vinya. Amwĩie: “Wĩthĩwe wĩ mũathime nĩ Yeova, mwĩĩtu wakwa: nĩwonanʼya ũseo mũminũkĩlyonĩ kwĩ yĩla ya mbee, nũndũ ndwaaatĩĩa anake, o na me ngya kana athwii.” (Lu. 3:10) Ĩvinda “ya mbee” nĩ yĩla Luthi watwie kũlũmanyʼa na Naomi na asyokanyʼa nake Isilaeli nĩ kana aendeee kũmũsũvĩa. Nayo ya “mũminũkĩlyonĩ” nĩ yĩu watwie kũtwawa nĩ Mboasi. Mboasi nĩwaeleawa kana Luthi e mũndũ mũka wa mũika aĩ atonya kũsembea kũtwawa nĩ mũndũũme wa mũika, ethĩwe nĩ mũthwii kana nĩ ngya. Ĩndĩ nĩwatwʼĩte vyũ kwonanyʼa ũseo, ti kwondũ wa Naomi e weka, ĩndĩ o na kwondũ wa mũũme wake, ũla waĩ akwie. Atwie kũtwawa nĩ Mboasi nĩ kana ĩsyĩtwa ya mũũme wa Naomi yĩikathele mbaĩnĩ ya Isilaeli. Ũndũ ũsu wakiitie Mboasi mũno.
19, 20. (a) Nĩkĩ Mboasi ũtaavanga kũtwaa Luthi vau kwa vau? (b) Mboasi eekie ata nĩ kana ndakanangĩe Luthi ĩsyĩtwa kana amwĩkĩĩthye nthoni?
19 Mboasi aendeeie kwĩa Luthi atĩĩ: “Na yu, mwĩĩtu wakwa, ndũkakĩe; ngakwĩka wʼonthe ũla ũkwasya; nĩkwĩthĩwa ndũa yonthe ya andũ makwa nĩyĩsĩ kana wĩ mũndũ mũka mwaĩlu.” (Lu. 3:11) Mboasi nĩwendeewʼe vyũ nĩ kũtwaa Luthi. O na veonekana ndaathĩnĩka atwʼĩka nĩwe mũndũ wa mũvĩa wa vakuvĩ ũla waaĩle kũmũtwaa. Ĩndĩ mũndũũme ũsu aĩ mũlũngalu na ndaĩ esa kwĩka ũndũ ayenda o kwĩyĩuna. Eeie Luthi kana vaĩ mũndũ ũngĩ wa mũvĩa wa vakuvĩ mũnango na mũũme wa Naomi. Ĩtina wa ũu aĩ ambe kũthi onane na mũndũũme ũsu na aimũkũlya ethĩwa no ende kũtwaa Luthi newe.
Luthi nĩweeseũvĩisye ĩsyĩtwa ĩseo nũndũ wa kũnenga andũ ala angĩ ndaĩa na kũmonyʼa ũseo
20 Mboasi eeie Luthi athyũmũe o vau wakomete na ayĩsa kũkĩla kũtanamba kũkya vyũ athi evithanĩtye. Kĩeleelo kyake kyaĩ kũsũvĩa ĩsyĩtwa ya Luthi vamwe na yake, nũndũ andũ mamanya kĩla kĩendeeie maĩ matonya kũmasũanĩĩa naĩ. Luthi nĩwasyokie maaũnĩ o vala wakomete, na yu aĩ atonya kũkwata too ĩtina wa Mboasi kũmũnenga ũsũngĩo mũseo ĩũlũ wa kĩla wamũkũlilye. Na ĩndĩ kĩoko tene kũtanamba kũtheatheana, ookĩla nĩ kana athi. Mboasi nĩwamwĩkĩĩie mbaale mbingĩ sukanĩ wake, na Luthi akwata nzĩa asyoke Mbetheleemu.—Soma Luthi 3:13-15.
21. Nĩ kyaũ kyatumaa Luthi etwa “mũndũ mũka mwaĩlu,” na tũtonya kũatĩĩa ngelekanyʼo yake ata?
21 No nginya Luthi ethĩwe eewʼaa mũyo mũno asũanĩa kĩla Mboasi woonanasya yĩla wamwĩie nĩweesĩkĩe ndũanĩ yonthe ta “mũndũ mũka mwaĩlu”! Vate nzika eesĩkĩe ta mũndũ mũka mwaĩlu nũndũ wa kĩthito kyake kya kwenda kũmũmanya Yeova na kũmũthũkũma. O na ĩngĩ, nĩwoonetye Naomi na andũ make ũseo na tei mwingĩ, o na aketĩkĩla kwĩka moalyũku maingĩ amanyĩe syĩthĩo syoo ũtatwĩe asyĩsĩ. Tweekĩa kĩthito twĩthĩwe na mũĩkĩĩo ta wa Luthi, tũkanengae andũ ala angĩ ndaĩa vamwe na syĩthĩo syoo. Na tweeka ũu, o naitũ tũikalea kwĩseũvĩsya ĩsyĩtwa.
Luthi Nĩwakwatie Ũthyũmũo
22, 23. (a) Kĩthimo kya mbaale kĩla Mboasi weekĩie Luthi kĩtonya kwĩthĩwa kyoonanasya ata? (Sisya maelesyo ma kwongeleela) (b) Naomi eeie Luthi eke ata?
22 Yĩla Naomi woonie Luthi avika mũsyĩ amũkũlilye atĩĩ: “Nue ũũ, mwĩĩtu wakwa?” No kwĩthĩwa Naomi amũkũlasya ũu nũndũ kwaĩ kavindu, kana akethĩwa endaa kũmanya kana ũsu aĩ o ũla Luthi ũte mũũme wĩthĩĩtwe alũmanĩtye nake, kana yu aĩ ũngĩ wĩ na wĩkwatyo wa kũtwawa o mĩtũkĩ. Luthi atekwananga ĩvinda nĩwaeleisye inyia wa mũũme kyonthe kĩla kyaendeeie athi kĩvũĩonĩ. Na ĩtina wa ũu, nĩwamwonisye mbaale mbingĩ ĩla Mboasi wamwĩie amũetee.c—Lu. 3:16, 17.
23 Naomi nĩwatũmĩie ũĩ eea Luthi ekale mũsyĩ mũthenya ũsu vandũ va kũthi kũkolanyʼa matialyo mũũndanĩ. Aĩkĩĩthisye Luthi atĩĩ: “Ũ mũndũ ndethũmũa, ataminĩte ũndũ ũũ mũnthĩ ũũ.”—Lu. 3:18.
24, 25. (a) Mboasi oonanisye ata kana aĩ mũndũ mũlũngalu na ũteeyendete? (b) Luthi aathimiwe ata?
24 Ndeto ila Naomi waneenie ĩũlũ wa Mboasi syaĩ sya wʼo. Aendie mbingĩlonĩ vala atumĩa ma ndũa mekalaa na eeteela nginya yĩla ũla mũndũũme wa mũvĩa wa vakuvĩ mũnango wesie kũvĩtĩla vau. Mboasi nĩwakũlilye mũndũũme ũsu mbee wa ngũsĩ ila syaĩ vo, kana no ende kũtwaa Luthi. Ĩndĩ mũndũũme ũsu ndaaĩtĩkĩla nũndũ aisye kwĩka ũu nĩ kwananga ũtiĩwa wake. Nĩvo ĩndĩ Mboasi waneenie mbee wa ngũsĩ isu syaĩ mbingĩlonĩ asya kana nũkwĩanĩsya kĩanda kĩu tawe mũndũ wa mũvĩa wa vakuvĩ wa Elimeleki, mũũme wa Naomi. Kwoou, nĩwamatavisye kana nũkũthooa ũtiĩwa wa Elimeleki na aitwaa Luthi mũka wa Maloni, ũla waĩ mwanae. Ĩtina, nĩwawetie wĩkwatyo wake kana eeka ũu, “[nũkũkĩlĩlya] syĩtwa ya ũla mũkwʼũ ũtiĩwanĩ wake.” (Lu. 4:1-10) Vate nzika, Mboasi aĩ mũndũ mũlũngalu na ũteyendete.
25 Mboasi nĩwatwaie Luthi. Mbivilia ĩiweta ĩũlũ wa kĩveti kĩu kyake yaĩtye: “Yeova [nĩwakĩnengie] kũya ĩvu, na kyasyaa mwana.” Aka ma Mbetheleemu nĩmamũathimie Naomi na mamũkatha Luthi mayasya kana aĩ kavaa kwa Naomi o na kwĩ ana mũonza. Ĩvuku ya Luthi yĩithela yonanĩtye kana mwana wake nĩwe wesie kumĩlya nzyawa ya Mũsumbĩ Ndaviti. (Lu. 4:11-22) Nawʼo mũvĩa wa Ndaviti nĩwʼo wesie kumĩlya Yesũ Klĩsto.—Mt. 1:1.d
Yeova nĩwamũathimie Luthi na kĩanda kya kwĩthĩwa e ũmwe nthĩnĩ wa mũvĩa ũla waumĩlilye Masia
26. Ngelekanyʼo ya Luthi na Naomi ĩtũlilikanasya kyaũ?
26 Luthi nĩwaathimiwe mũno vamwe na Naomi, ũla waeie mwana wa Luthi ta wake. Ngewa ya aka aa elĩ nĩtũlilikanasya kana Yeova Ngai nĩwĩthĩawa ene onthe ala mathĩnĩkaa maithũkũma meanĩsye mavata moo na mamũthũkũmaa me aĩkĩĩku vamwe na andũ make. Vate nzika Yeova ndalea kũathima ala malũmanasya nake o ta Mboasi, Naomi, na Luthi.
a O tondũ Naomi wawetie, ũseo wa Yeova ti kwondũ wa o ala me thayũ, ĩndĩ o na kwa ala makwie. Naomi aĩ akwʼĩĩwe nĩ mũũme na ana make elĩ. Nake Luthi nĩwakwʼĩĩtwe nĩ mũũme. Vate nzika, aũme asu atatũ maĩ ma vata mũno thayũnĩ wa aka aa. Kwoou ũseo wʼonthe ũla Naomi na Luthi moonwʼa no ta weethĩawa ũyonwʼa aũme asu nũndũ vate nzika mayaĩ menda aka aa mamendete mathĩne.
b Ana-a-ĩthe ma mũndũ ũla watia kĩveti nĩmo manengawe mwanya wa mbee wa kũkĩtwaa na kwosa ũtiĩwa wake. Na ethĩwa mai vo, mũndũũme ũngĩ wa mũkonyo wake wa vakuvĩ aĩ atonya kwĩka ũu.—Mot. 27:5-11.
c Mboasi eekĩie Luthi mbaale ya ithimo thanthatũ itawetetwe ũito wasyo. Noĩthwa ithimo isu syoonanasya mĩthenya thanthatũ ya kũthũkũma ĩla yaatĩĩawa nĩ mũthenya wa Savato wa kũthyũmũa. O na noĩthwa syoonanasya mĩthenya ya kũthĩnĩka kwa Luthi ĩla yakilyĩ kũthela na aikwata “ũthũmũo” atwawa. Na ethĩwa ti ũu, ithimo isu thanthatũ ikethĩwa syaĩ sya kĩsiko kĩnene kĩla kyatũmĩawa kũtava ngetha, nĩvatonyeka ũkethĩa ũsu nowʼo ũito ũla Luthi waĩ avikya.