Mwei wa 1

Mwĩĩtu wa Yevitha aumie asembete akathaũe ĩthe. Eewʼaa mũyo nũndũ wa ĩthe kuma kaũnĩ e mũima na asindĩte. Ĩndĩ ĩla ĩthe wamwonie, vandũ va kũtana eekie kũtembũa ngũa ila weekĩĩte syathokoanĩĩte kaũnĩ, na aĩa ayasya: “Ĩiaa, mwĩĩtu wakwa! nĩwantheesya mũno.” Ĩtina wa ũu, ndeto ila Yevitha wawetie nĩsyatumie maũndũ ma mwĩĩtu ũsu mavĩndũka vamwe na mĩvango ĩla ĩngĩ waĩ nayo ya kwĩkala ta aka ala angĩ. Ĩndĩ mwĩĩtu ũsu ate kwananga saa nĩwamwĩkĩie vinya ĩthe eanĩsye kĩla wamwathĩte Yeova. Ndeto syake syonanasya kana aĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu. Nĩwaĩkĩĩte kana Yeova ndaĩ amũkũlya eke ũndũ wĩsĩ ndũmũuna. (Asi. 11:34-37) Ĩthe wa mwĩĩtu ũsu nĩweewie mũyo mũno nũndũ nĩweesĩ kana ĩla mwĩĩtu wake weetĩkĩlile kũmũkwata mbau nĩwatumie Yeova amenda. Yevitha na mwĩĩtu ũsu wake mayaĩ na nzika kana Yeova ekaa maũndũ na nzĩa ĩla yaĩlĩte vyũ, o na ĩla maũndũ asu mekwoneka me metu vyũ. Nĩmeesĩ nesa vyũ kana kwendwa nĩ Ngai nĩ kwa vata vyũ kwĩ kĩla mũndũ ũtonya kwasya. w16.04 1:1, 2

Ngewa ya Yovu no ĩũkiakisye mũno ethĩwa ũwaĩte ũwau mũnene, ethĩwa nũkwʼĩĩwe, kana ethĩwa mũnyanyau kana mũndũ wa mũsyĩ nũkũtavĩtye ndeto ĩtumĩte ũkwʼa ngoo. (Yovu 1:18, 19; 2:7, 9; 19:1-3) O na kũtwʼĩka Yovu ndeesĩ ethĩnwʼa nũũ, ndaakwʼa ngoo vyũ na akaeka kũmĩĩsya. Nĩkĩ ũtaakwʼa ngoo vyũ? Kĩtumi kĩmwe nũndũ we aĩ mũndũ “wamũkĩaa Ngai.” (Yovu 1:1) Yovu nĩwatwʼĩte kana akeekaa kwenda kwa Yeova ĩvinda yonthe, kwĩ kũseo na kwĩ kũthũku. Yovu nĩwaekie Yeova amũtetheesya kũvindĩĩsya maũndũ maũsengyʼa ala ũ Yeova weekĩte atũmĩĩte veva wake mũtheu. Kũvindĩĩsya kũu nĩkwamwongeleeile kĩtumi kya kũĩkĩĩa kana ĩvinda yavika, Yeova ndalea kũmũvetea mathĩna make. (Yovu 42:1, 2) Na ũu nĩwʼo kwesie kũthi. Mbivilia yaĩtye ũũ: “Na Yeova amũtũngĩa Yovu kũtavĩwa kwake, . . . na Yeova amũnenga Yovu kũndũ kwĩlĩ kwa ila waĩ nasyo mbee.” Yovu ekalile nginya esa kũkwʼa “e mũkũu na wa matukũ maingĩ.”—Yovu 42:10, 17. w16.04 2:11, 13

Twonanasya twĩ oĩ ĩla twoonea thĩna vaasa. Na ĩndĩ ĩla tweekĩa kĩthito tũikalike thĩnanĩ ũsu twonanasya twĩ auu, kana kwa ndeto ingĩ, tũyĩilĩĩlĩka ĩvĩtyo. Twaĩle kwĩthĩwa twĩ oĩ ĩla vaumĩla ngewa sya siasa. Kwa ngelekanyʼo, ĩla ũũtavanyʼa ũvoo wa Ũsumbĩ, ndũkatate kũkatha kana kumanyʼa mĩvango ya kyama kĩna kana mũtongoi mũna. Vandũ va kũneenea nzĩa ila andũ ma siasa mavangĩte kũtũmĩa mamine thĩna mũna, tata kũneenea ũ thĩna. Ĩtina wa ũu mwonyʼe Mbivilianĩ ũndũ silikalĩ ya Ngai ĩkaveta thĩna ũsu vyũ. Ethĩwa ngewa itonya kũete ngusanĩsyo nĩsyaumĩla, ta mĩtwaano ya aũme na aũme kana aka na aka, kana kumya mavu, tetea myolooto ya Ngai na ũielesya ũndũ ithyĩ tũmĩatĩĩaa. Ũendeee kũelesya tata mũno ndũkendeesye woni o na ũmwe wa andũ ma siasa. O na tũyaĩle kũweta nĩ mĩao yĩva tũkwona yaĩle kwongelwa, kana kũvetwa, kana kũvĩndũwa, na tũyaĩle kũthingʼĩĩsya andũ ala angĩ metĩkĩlane naitũ. w16.04 4:8, 9

Nĩtwaĩle kũtwʼĩkĩthya andũ amanyĩwʼa, kũmavatisa, na kũmamanyĩsya. Ĩndĩ tũtanesa kwĩka maũndũ asu twaĩle kwamba kwĩka ata? Yesũ aisye atĩĩ: “Endai”! Mũsomi ũmwe wa Mbivilia aielesya ndeto ĩsu aisye ũũ: “Etĩkĩli onthe nĩmatavĩtwʼe ‘endai,’ methĩwe mekĩlanĩlya lelũ kana meinga ũkanga.” (Mt. 10:7; Luka 10:3) We Yesũ endaa ndeto isu syake ianĩwʼe nĩ kĩla mũndũ e weka, kana endaa ianĩwʼe nĩ kĩkundi kĩ na ngwatanĩo kĩitavanyʼa ũvoo mũseo? Nũndũ mũndũ ũmwe ndaĩ atonya kũthi kwa andũ ma “mbaĩ syonthe,” wĩa ũsu waĩ no nginya ũthũkũmwe nĩ kĩkundi kya andũ aingĩ me ngwatanĩo. Yesũ nĩwoonanisye ũu ĩla wathokisye amanyĩwʼa make amatwʼĩkĩthye “atei ma andũ.” (Mt. 4:18-22) Kũtea kũla Yesũ wawetaa vaa ti kũla mũndũ ũendaa kũtea makũyũ e weka aitũmĩa ndoano na ayĩkala nthĩ eteele ĩkũyũ yĩse kũka kũũma kasama kala wĩkĩĩte. Vandũ va ũu, Yesũ awetaa andũ meũtea makũyũ maitũmĩa neti, na wĩa ũsu wendaa mũndũ atũmĩe vinya mwingĩ na athũkũme e ngwatanĩo na angĩ.—Luka 5:1-11. w16.05 2:3, 4

Twenda kũmanya woni wa Yeova, no nginya mũvango wa kwĩmanyĩsya wĩthĩwe wĩ mbee wa mĩvango ĩla ĩngĩ yitũ. Ĩla tũũsoma kana tũkwĩmanyĩsya Ndeto ya Ngai, nũseo tũkekũlya, ‘Ũvoo ũũ wĩmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa Yeova, myolooto yake ya ũlũngalu, na woni wake?’ Twaĩle kwĩthĩwa na woni ta ũla waĩ na mũandĩki wa Savuli, Ndaviti. Ainie wathi ũũ: “Mbonʼya moendelo maku, we Yeova; manyĩsya nzĩa syaku. Ndongoesya nthĩnĩ wa wʼo waku, na kũmanyĩsya; nĩkwĩthĩwa nue Ngai wa ũtangĩĩo wakwa; nĩngũkweteela mũthenya wʼonthe.” (Sav. 25:4, 5) Ĩla ũũsũanĩa ũvoo mũna wasoma Mbivilianĩ, no wĩkũlye makũlyo ta aa: ‘Ndonya kũtũmĩa ũvoo ũũ thayũnĩ wakwa ata? Ndonya kũũtũmĩa va? Nĩ mũsyĩ? Nĩ wĩanĩ? Nĩ sukulu? Kana nĩ ũtavanyʼa?’ Twamina kũmanya ũvoo ũsu twĩũtũmĩa va, wĩthĩaa nĩ laisi kũmanya twĩũtũmĩa ata. w16.05 3:9, 11

Ĩla Yeova wawetie nguma ila syaĩle kwĩthĩwa na asyaĩĩsya, oonanisye kana nũandũaa maũndũ maingangĩ kuma kwa ala manengetwe ianda. (1 Tim. 3:2-7) Endaa mekale me ngelekanyʼo nzeo kwa ala angĩ, na nũkamasilĩla kwosana na ũndũ makuaa kĩkundi, nĩkwĩthĩwa ‘akĩthooete na nthakame ya Mwana wake.’ (Meko 20:28, The Holy Bible in Current Kikamba Language) Na ũndũ ũngĩ nĩ kana Yeova endaa twĩkale twĩ eanĩe ĩla maendeee kũtũsũvĩa. (Isa. 32:1, 2) Kwoou wasũanĩa maũndũ asu onthe, nũkwona kana kũsoma ĩũlũ wa nguma ila Yeova wendaa atumĩa ma kĩkundi methĩwe nasyo kũtumaa tũlilikana ũndũ we mwene ũtwendete mũno wĩana. Na eka ũu, vai Mũklĩsto ũtemanyĩsya kĩndũ asoma mĩsoa ĩsu nũndũ mbingĩ sya nguma ila iwetetwe vau no itũtetheesye maũndũnĩ ala Yeova wendaa kĩla Mũklĩsto eke. Kwa ngelekanyʼo, ithyonthe nĩtwaĩle kwĩthĩwa na ũuu na kĩlĩko. (Yak. 3:17; 1 Vet. 4:7) Na ĩndĩ ĩla twoona atumĩa maitata methĩwe “ngelekanʼyo sya yĩla ĩĩthya,” nĩtwĩmanyĩasya kĩndũ kuma kwoo na tũkatata ‘twĩyĩelekanyʼe na mũĩkĩĩo woo.’—1 Vet. 5:3; Aevl. 13:7. w16.05 5:8-10

Nĩ maũndũ meva matonya kũtuma twetya ngoo, ala twaĩle kwĩsũvĩana namo? Maũndũ asu nĩ ta mĩtũlyo, kĩmanyĩo kya kwĩka naĩ, na kwĩthĩwa tũte na mũĩkĩĩo. Maũndũ asu no matume mũndũ ethĩwa ate mwĩwi, kana akalikwa nĩ veva wa ũlei. (Nda. 5:1, 20; Aevl. 3:13, 18, 19) Mũndũ ũmwe wakwatiwe nĩ mĩtũlyo aĩ Mũsumbĩ Usia wa Yuta. (2 Mav. 26:3-5, 16-21) Mwambĩĩonĩ Usia eekie “ũla Yeova wonaa wĩ ũseo,” na “eelekela amũmanthe Ngai.” Ĩndĩ “yĩla waĩ na vinya, ngoo yake yeetũlya,” o na kau ũ vinya ũsu aũkwatĩte no ũndũ wa Ngai! O na nĩwatatie kũtoeesya ũvani ĩkalũnĩ o na kũtwʼĩka kĩanda kĩu kyaĩ kya ana ma Aluni. Na ĩndĩ ĩla athembi mamũvatie, mĩtũlyo nĩyatumie athilĩka mũno! Vaendie ata? Ngai nĩwamũeteie “wanangĩko” wĩ nthoni ĩla wakwatiwe nĩ mangũ na esa kũkwʼa na ũwau ũsu. (Nth. 16:18) O naitũ tũkaema kwĩsũvĩana na mĩtũlyo, nĩ laisi tũkambĩĩa ‘kwĩlilikana ene ta anene mbee wa vala vatwaĩle kwĩlilikana,’ nginya o na ũkethĩa no tũlee ũtao umĩte Maandĩkonĩ.—Alo. 12:3; Nth. 29:1. w16.06 2:3, 4

We wosaa ata Aklĩsto ala maumĩte kũndũ kwĩ syĩthĩo syĩ kĩvathũkanyʼo mũno na i sya kwenyu? No kwĩthĩwa ũtaamanyĩa kĩthyomo kyoo, mwĩkĩĩle woo, mĩtuo yoo, na malĩu moo. Nĩwĩthĩwa wonaa ve kavaa kũtindanyʼa mũno na ala mũvwʼanene kũte kũtindanyʼa na asu? Nao nata ethĩwa ala matwʼĩkĩthwʼa atumĩa kĩkundinĩ kyenyu, kana o mũthyũlũlũkonĩ wenyu na kĩsionĩ kya ovisi wenyu wa ũvonge, nĩ aninangi kwĩ uwe, nĩ ma mbaĩ ĩngĩ, kana maumĩte kũndũ kwĩ syĩthĩo syĩ kĩvathũkanyʼo na syenyu? We nĩwĩtĩkĩlasya ũndũ ta ũsu wanange ngwatanĩo na kĩeleelo kĩla kĩthĩawa na andũ ma Yeova? Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũikalike mathĩnanĩ ta asu? Kwasũanĩa ĩũlũ wa Aklĩsto ala matwĩe ndũanĩ ya Eveso. Ndũa ĩsu yaĩ na andũ me malĩ na maumĩte kũndũ kwĩ kĩvathũkanyʼo, na kwoou ve ũtao mũseo mũno Vaulo wamanengie. (Aev. 4:1-3) Vaulo ambie kũweta maũndũ ta wĩnyivyo, ũuu, wũmĩĩsyo, na wendo. Maũndũ asu no tũmaelekanyʼe na ituĩ ila itwʼĩĩkaa nyũmba. w16.06 3:17, 18

Satani endaa tũthũkũme Ũthwii vandũ va kũmũthũkũma Yeova. (Mt. 6:24) Ala matũmĩaa ĩvinda yingĩ maimantha malĩ mesaa kwĩthĩa mate na ũtanu nũndũ kĩla mekwĩka no kwĩanĩsya mawendi moo. Na ethĩwa ti ũu, mesaa kwĩyĩthĩa na kĩmako, kana makwʼĩte ngoo na mate na ngwatanĩo nzeo na Yeova. (1 Tim. 6:9, 10; Ũvu. 3:17) Maũndũ moo methĩawa mailyĩ o tondũ Yesũ waeleisye nthĩnĩ wa ĩla ngelekanyʼo ya mũvandi. Ĩla ũvoo wa Ũsumbĩ ‘wavuĩwa mĩwʼanĩ, ĩtomo ya syĩndũ ingĩ nĩyĩlikaa, na kũnyita ĩla ndeto, na ĩilea ũsyaa.’ (Mko. 4:14, 18, 19) Nĩkwĩthĩwa twangĩĩe mũthya wa nthĩ ĩno, yĩĩ tiyo ĩvinda ya kwĩyũmbĩlĩĩla syĩndũ mbingĩ sya kĩ-mwĩĩ. O na tũyaĩlĩte kwĩkwatya kana ĩvindanĩ ya ũla thĩna mũnene tũkavonoka na malĩ ĩla twĩthĩawa nayo, o na twĩthĩwe twonaa ĩanyʼe vata ata.—Nth. 11:4; Mt. 24: 21, 22. w16.07 1:5, 6

Mũthenya ũmwe kwakya tene mũĩmi ũmwe wa mĩsavivũ nĩwaendie sokonĩ kũmantha athũkũmi ma kũthũkũma mũũndanĩ wake. Aũme ala woonie nĩmeetĩkĩlile mũsaala ũla weewʼanie namo na malika wĩanĩ. Ĩndĩ nũndũ nĩwendaa athũkũmi aingangĩ, atindie aisyokanĩsya sokonĩ mũthenya ũsu aimantha aũme angĩ amanenge kĩvalũa. O na ala wakwatisye ĩ ya mawĩoo amaandĩkĩie mũsaala o mũseo. Kwangĩe kũtuka nĩwamombanisye athũkũmi make onthe na amaĩva mũsaala woo, ĩndĩ amaĩvie mũsaala wĩanene, methĩwe mathũkũmĩte masaa maingĩ kana mathũkũmĩte ĩsaa o yĩmwe. Ĩla ala malikĩte wĩanĩ mbee mamanyie kĩla kyaendeea, nĩmambĩĩe kũnyungunyĩsya. Ĩndĩ mũĩmi ũsu amakũlilye atĩĩ: ‘Tũyĩtĩkĩlanile mũsaala ũla namũnenga? Nyie ndi na ũthasyo wa kũnenga athũkũmi makwa kĩla ngwenda? Ko mũkwĩwʼa kĩwĩu nĩkwĩthĩwa nĩ mũlau?’ (Mt. 20:1-15) Ngelekanyʼo ĩsu ya Yesũ yĩtũlilikanyʼa nguma ĩmwe ya Yeova ĩwetetwe mũno Mbivilianĩ, nayo nĩ “mumo” wake.—2 Ako. 6:1. w16.07 3:1, 2

O ũndũ mũminũkĩlyo ũthengeee, nowʼo twĩ na vata mũnene wa kũtavanyʼa ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ! (Mko. 13:10) Vate nzika, ũvoo mũseo wonanasya kana Yeova e mumo. Twaĩle kũlilikanaa kyu ĩla tũũtavanyʼa. Kĩeleelo kitũ ĩla tũũtavanyʼa nĩ kũmũtaĩa Yeova. No twĩke ũu kwa kũtavya andũ kana mawatho ala twathĩtwe ĩla twĩlika nthĩ nzaũ nĩ wonanyʼo wa ũseo wa Yeova. Ĩla tũũtavya angĩ ũvoo no tũmaelesye kana ungu wa Ũsumbĩ wa Klĩsto, andũ makakwata moathimo onthe ala maetawe nĩ nthembo ya wovosyo na kana makavetewa naĩ kavola kwa kavola. Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Syũmbe nasyo ikathawʼa kuma ũkombonĩ wa wanangĩko, kũlika ũthasyonĩ wa ũtaĩo wa syana sya Ngai.” (Alo. 8:21) Keka ti ũseo wa Yeova ũndũ ũsu ndũtonyeka. w16.07 4:17-19

Mbivilia ndĩwetete ĩmwe kwa ĩmwe ĩũlũ wa maũndũ ala mũndũ na mũka matonya kwĩka nĩ kana monanyʼe wendo mbee wa matanamba kũmanyana kĩ-mwĩĩ na ĩla meũmanyana kĩ-mwĩĩ. Ĩndĩ nĩwetete maũndũ makonanĩtye na kwonanyʼa wendo ũsu. (Wa. 1:2; 2:6) Aklĩsto ala matwaanĩte nĩmaĩle kwĩkalanyʼa kwa wendo na ũuu. Ethĩwa nĩtũmwendete Ngai na tũkamwenda mũtũi witũ mũno, tũiketĩkĩlya ũndũ o na ũmwe ũtume mũtwaano wanangĩka. Mĩtwaano ĩmwe nĩyĩthĩĩtwe na thĩna kana o na ĩkanangĩka nũndũ ũmwe katĩ wa ala matwaanĩte e na kĩmanyĩo kya kwĩloela mavisa ma ũlaalai. Kwĩthĩwa ũyendeewʼa nĩ mavisa ta asu kana kwendeewʼa nĩ mũndũ ũtatwaanĩte nake nĩ maũndũ waĩle kwĩvathana namo vyũ. O na nĩwaĩle kwĩvathana vyũ na kũthaũkĩa mũndũ ũtatwaanĩte nake, nũndũ ũu wonanasya ndwendete ũla ũtwaanĩte nake. Kũmanya kana Ngai nĩwĩsĩ mosũanĩo maitũ na meko maitũ no kũtume tũtata ũndũ tũtonya tũmwendeesye na tũyĩkala twĩ atheu methonĩ make.—Mt. 5:27, 28; Aevl. 4:13. w16.08 2:7-9

Ũmanyi ũsu wa wʼo wesaa kũtetheesya Aklĩsto ma Kolosai ‘makinyae ũndũ waĩle Mwĩaĩi kũvikĩa kũmwendeesya vyũ.’ Na nũndũ wa ũu mesaa kũendeea ‘kũsyaa ũsyao kĩla wĩanĩ mũseo,’ na mũno mũno wĩanĩ wa kũtavanyʼa ũvoo mũseo. (Ako. 1:10) O ta ũu, nĩ kana mũthaithi wa Yeova amũthũkũme nesa, no nginya ethĩwe na mũvango mũseo wa kwĩmanyĩsya Mbivilia. Kwoou nĩ ũndũ wa vata vyũ tũtetheesye amanyĩwʼa ma Mbivilia makwatye ũndũ ũsu. O na ĩngĩ no nginya ithyĩ ene twĩthĩwe twĩsĩ nesa vata wa kũmĩsoma na kũmĩvindĩĩsya. O na eka ũu, ithyĩ ene twaĩle kwĩthĩwa twĩ na kĩmanyĩo kĩseo kya kwĩmanyĩsya Mbivilia. Kwoou nũseo ũkekũlya-ĩ, ‘Ĩla ene nyũmba maweta maũndũ matosanĩte na Maandĩko kana mangũlya makũlyo momũ, nyie nĩnĩthĩawa ndonya kũtũmĩa Mbivilia kũmasũngĩa?’ Twatavya angĩ ũndũ tũtethekete nũndũ wa kwĩmanyĩsya Mbivilia, kĩu no kĩmekĩe vinya o namo methĩwe me asomi me kĩthito ma Maandĩko nĩ kana matetheke o taitũ. w16.08 4:3, 4

Nĩ ũndũ wa vata mũno tũleane na “ngome syĩ vinya” sya nthĩ ĩno. Isu nĩ ta mawoni mayo mataĩle, momanyĩsyo mayo, mĩtuo mĩthũku ta ũlaalai, kũtũmĩa mbakĩ, kũtũmĩa naĩ ndawa sya kũmila, na ũthengi. Na no nginya tũendeee kũkitana na mawonzu ala twĩ namo vamwe na kũkwʼa ngoo. (2 Ako. 10:3-6; Ako. 3:5-9) Ĩkũlyo nĩ atĩĩ: Nĩvatonyeka tũkasinda masindanonĩ asu metete ũu? Nĩvatonyeka, ĩndĩ no nginya tũkite mũno. Mũtũmwa Vaulo eeyĩelekanilye na mũndũ wĩ ĩthaũnĩ ya ngundi asya: “Nĩkasya ngundi, ndeũkũna vathei.” (1 Ako. 9:26) Mũndũ ayũkita kaũ wa ngundi na ũngĩ atataa ũndũ ũtonya nĩ kana amũsinde. O ta ũu Aklĩsto mayaĩle kũnenge amaitha moo mwanya. Yeova nũtũmanyĩasya na akatũtetheesya ĩla tũkũkita kaũnĩ ũũ witũ. Ndetonĩ yake nũtũnengete motao matonya kũtũtetheesya tũikasye thayũ. O na ĩngĩ nũtũtethasya aitũmĩa mavuku maeleetye Mbivilia, maũmbano ma kĩkundi, vamwe na maũmbano manene. We nũatĩĩaa kĩla weemanyĩsya? w16.09 2:2, 3

Nĩ wʼo kana Yesũ nĩwendeeawʼa mũno nĩ kũtetheesya angĩ mbee wa kwĩka maũndũ a make. Kwĩka ũu kwaĩ kwa vata nĩ kana eanĩsye kwenda kwa Ngai. Kwoou o naitũ nĩtwaĩle kwĩvathana na syĩndũ kana mĩkĩĩle ya ngũa ĩla ĩtonya kũtuma ala tũũtavya ũvoo malea kũtwĩthukĩĩsya. (Alo. 15:2) Asyai Aklĩsto me na kĩanda kya kũmanyĩsya mĩsyĩ yoo kũatĩĩa myolooto ĩla yĩ Mbivilianĩ. Ũu nĩ vamwe na kũĩkĩĩthya kana mo ene vamwe na syana syoo nĩmeekĩa kĩthito mamũtanĩthye Ngai kwa kwĩkĩa ngũa ila syaĩle na kwĩyanakavya kwa nzĩa ĩla yaĩle. (Nth. 22:6; 27:11) Ĩla asyai meethĩwa me ngelekanyʼo nzeo kwa syana syoo na maitaa kwa nzĩa ĩla yaĩlĩte, kĩu nĩkĩitetheeasya ikamanya kũnenga ndaĩa Ngai mũtheu ũla tũthaithaa. Wĩthĩawa wĩ ũndũ mũseo ta kĩ ĩla asyai moonyʼa syana syoo ũndũ itonya kũnyuva ngũa nzeo na vala itonya kũithooa! Kwoou maĩlĩte kũtetheesya syana syoo imanye kana ĩla iũthooa ngũa, iyaĩlĩte kũnyuva ngũa no ũndũ nĩsyendeewʼa nĩsyo ĩndĩ syaĩle kũnyuvaa ngũa ila itonya kũitetheesya ianĩsye kĩanda kĩla syĩ nakyo kya kũkua ĩsyĩtwa ya Yeova Ngai. w16.09 3:13, 14

Yesũ aĩ mwalimũ na kĩla kyatumaa avikĩĩa ngoo sya andũ nĩ kwĩthĩwa nĩwendete Yeova, Ndeto ya Ngai, na nĩwendete andũ. (Luka 24:32; Yoa. 7:46) O namo asyai meeka ta Yesũ nĩmatonya kũvikĩĩa ngoo sya syana syoo. (Kũt. 6:5-8; Luka 6:45) Kwoou inywʼĩ asyai, somai Mbivilia nesa vamwe na mavuku ala tũnengetwe ma kũtũtetheesya kũmĩelewa. Endeewʼai nĩ kwĩloela wũmbi na kũsoma ilungu mavukunĩ maitũ ila ineenee wũmbi. (Mt. 6:26, 28) Mweeka ũu mũkeethĩwa na ũmanyi mwingĩ, mũkamwenda Yeova mũnango, na mũkeethĩwa na ũtonyi mũnenange wa kũmanyĩsya syana syenyu. Ũwʼo wa Mbivilia walika ngoonĩ yaku nesa, ũkendaa kũũneenea vamwe na mũsyĩ waku. Ũneeneae kĩla ĩvinda ĩndĩ ti o ĩla mũũseũvya ilungu ila siũneenewa maũmbanonĩ, kana ĩla mwĩ na ũthaithi wa mũsyĩ. O na ĩngĩ, ndwaĩle kũtavya mwana waku ũwʼo na lasima. Waĩle kũeka ngewa ikeyĩete nesyo o ũndũ wĩsaa kwĩthĩa mũeie ngewa o na mũteĩvangĩĩe kũea. w16.09 5:6, 7

Ethĩwa wasoma Ndeto ya Ngai na kĩthyomo kya kũla ũthamĩĩe ndũkũelewa, kĩu no kĩlikye ngwatanĩo yaku na Yeova mũisyonĩ mũnene. Kwa ngelekanyʼo, mwakanĩ wa 400 na kĩndũ Klĩsto ate mũsyae, Neemia nĩwathĩnĩkie mũno ĩla waendie Yelusaleme na eethĩa syana imwe sya Ayuti ala masyokete kuma Mbaviloni itatonya kũneena Kĩevelania. Nũndũ syana isu iyakwatasya vyũ kĩla kyaandĩkĩtwe Ndetonĩ ya Ngai, ngwatanĩo ĩla syaĩ nayo na Ngai na mbaĩ yoo yaendeee kwonza. (Nee. 8:2, 8) Asyai amwe Aklĩsto me nthĩ sya ũeninĩ nĩmesĩte kwĩthĩa kana syana syoo niekete kwenda ũwʼo mũno tondũ syawendete tene. Nĩkĩ? Ĩla tũũsoma kĩndũ na kĩthyomo kĩte kitũ, kĩndũ kĩu nĩkĩtonya kũema kũtũkiita ngoonĩ nesa kwĩ takeka twĩkĩsomaa na kĩthyomo kitũ. O na eka ũu, kwĩthĩwa ũtesĩ nesa kĩthyomo kĩeni no kũtume kĩlĩko kyaku kĩnoa mũno nginya ũkethĩa ndũũmũthaitha Yeova ũndũ vaĩle. Kwoou o na kau no twende kwona tũiendeea kũtanĩa kũmũthũkũma Yeova twĩ nthĩ ĩngĩ, nĩ ũndũ wa vata mũno twĩkĩe kĩthito tũsũvĩe ngwatanĩo yitũ nake.—Mt. 4:4. w16.10 2:4-6

Mũĩkĩĩo wa Kĩklĩsto nĩ wa vata mũno. Ĩndĩ ti andũ onthe me mũĩkĩĩo ũsu. (2 Ath. 3:2) O na vailyĩ ũu, Yeova nũnengete kĩla ũmwe wa athaithi make ‘kĩthimo kĩna kya mũĩkĩĩo.’ (Alo. 12:3, The Holy Bible in Current Kikamba Language; Aka. 5:22) Na kwoou, onthe ala me mũĩkĩĩo nĩmaĩle kũtũnga mũvea mũno. Yesũ Klĩsto aisye kana Ĩthe wake wa ĩtunĩ nũkusasya andũ mamũthengeee kwĩsĩla vala ve Mwana wake. (Yoa. 6:44, 65) Mũndũ ambĩĩa kũmũĩkĩĩa Yesũ nĩwĩthĩawa atonya kũekewa naĩ syake. Ũu nawʼo ũmũnengae mwanya wa kũtanĩa ngwatanĩo nzeo na Yeova tene na tene. (Alo. 6:23) Tweekie ata nĩ kana twĩthĩwe twaĩlwe nĩ kũkwata ũathimo ũsu ũseũvĩte ũu? Nũndũ twĩ ene naĩ, kĩla kĩtwaĩle no kĩkwʼũ. (Sav. 103:10) Ĩndĩ ĩla Yeova watũsyaisye oonie kana nĩtũtonya kwĩka maũndũ maseo. Na kwoou nũndũ wa mumo wake, nĩwavingũie ngoo sitũ nĩ kana twĩwʼe ũla ũvoo mũseo. Kuma vau nĩtwaambĩĩe kwonanyʼa kana nĩtũmũĩkĩĩe Yesũ, twĩ na wĩkwatyo wa kwĩsa kũkwata thayũ ũtathela.—1 Yoa. 4:9, 10. w16.10 4:1, 2

Vaulo nũwetete maũndũ maseo ĩũlũ wa Aklĩsto ala angĩ valũanĩ ila waandĩkie. Nĩkwĩthĩwa aendanĩtye na amwe moo syalonĩ syake kwa myaka mingĩ, vai nzika kana nĩweesĩ mawonzu moo. Ĩndĩ o na esĩ mawonzu asu, awetie maũndũ maseo ĩũlũ woo. Kwa ngelekanyʼo, Vaulo aisye ũũ ĩũlũ wa Timotheo: “Nĩ mwana wakwa mwendwa wĩ kĩthito nthĩnĩ wa Mwĩaĩi.” O na aisye kana Timotheo nũtonya kũsisya nesa mathĩna ma Aklĩsto ala angĩ. (1 Ako. 4:17; Avi. 2:19, 20) O na ĩngĩ mũtũmwa Vaulo nĩwatavisye Aklĩsto ma kĩkundi kya Kolintho ndeto ii nzeo ĩũlũ wa Tito: “Nĩ mũtethya wa wĩa vamwe nakwa kwondũ wenyu.” (2 Ako. 8:23) Mwa no nginya Timotheo na Tito makethĩwa meekĩiwe vinya ĩla mamanyie ũndũ Vaulo ũmasũanĩaa! Ve mavinda Vaulo na Valanava meelikilye mũisyonĩ kwa kũsyoka isionĩ mathĩnĩtwʼe mũno navu mbeenĩ nĩ kana mathangaasye ana-a-asa kũu. Kwa ngelekanyʼo, o na kau mesaa kũaĩwa ndũanĩ ya Lisitela, nĩmakũsyokie makekĩe vinya andũ ala maĩ manatwʼĩka amanyĩwʼa nĩ kana maendeee kũlũma mũĩkĩĩonĩ. (Meko 14:19-22) O na Vaulo e ndũanĩ ya Eveso nĩwesaa kũũmĩwʼa mũno nĩ ĩkomano yaĩ ĩthatu ĩndĩ ĩtina wa ũu nĩwathangaaisye amanyĩwʼa o kũu.—Meko 20:1. w16.11 1:10, 11

Nĩ kana Yeova anenge ala me kĩlungunĩ kya ũseũvyo wake kya kũũ nthĩ lĩu wa kĩ-veva, atũmĩaa “ngombo yĩ na kĩthito na mbũĩ” ĩla yĩthĩawa ĩtongoewʼe nĩ Klĩsto, nake nĩwe “mũtwe wa ĩkanisa.” (Mt. 24:45-47; Aev. 5:23) Ngombo ĩsu nĩatĩĩaa ndeto ya Ngai mbeveee na nĩmĩnengete ndaĩa nene o tondũ nzama ĩla ĩtongoesye ya ĩvinda ya atũmwa yeekaa. (1 Ath. 2:13) Mbivilia nĩtũnengete mwĩao wa kũmbana na angĩ tũte kũtĩĩa. (Aevl. 10:24, 25) Nĩsyokete ĩkatwĩa nĩtũtate twĩthĩwe na mũĩkĩĩo ũmwe. O na ĩngĩ, Ndeto ya Ngai ĩtwĩaa kana twaĩle kwamba kũmantha Ũsumbĩ. (Mt. 6:33) O na Maandĩko nĩmonanĩtye ĩngĩ na ĩngĩ kana nĩtwaĩle kũtavanyʼa nyũmba na nyũmba, kũla kwĩ andũ aingĩ, na ĩla twĩ maũndũnĩ maitũ. (Mt. 28:19, 20; Meko 5:42; 17:17; 20:20) Na eka ũu, Ĩvuku yĩu ya Ngai yĩaĩe atumĩa Aklĩsto yĩkamea nĩmekalye ikundi syĩ ntheu. (1 Ako. 5:1-5, 13; 1 Tim. 5:19-21) Na ĩndĩ Yeova ndendaa athũkũmi make mekale na kĩko kana methĩwe na mesilya na mwĩkalĩle ũla ũmenete.—2 Ako. 7:1. w16.11 3:7, 8

Myaka mĩongo ĩana ũna Kaũ wa Mbee wa Nthĩ Yonthe ũtambĩĩe, Charles Taze Russell na anyanyae nĩmamanyie kana ndĩni ila syĩyĩtaa sya Kĩklĩsto iyamanyĩasya ũwʼo wa Mbivilia. Nũndũ wa ũu, kwosana na ũmanyi ũla maĩ nawʼo ĩvinda yĩu, nĩmatwie vyũ kana maikalikana na ndĩni ya ũvũngũ. Tene vyũ Mweinĩ wa 11, 1879, ĩkaseti ya Zion’s Watch Tower yawetie ũtwi woo, ũla wosanĩte na Maandĩko, yĩteũvithanyʼa yasya atĩĩ: “Ethĩwa ĩkanisa o na yĩva yĩvangaa kana yo nĩ mwĩĩtu mũtheu wĩvaĩwʼe Klĩsto, ĩndĩ yesa kũsiwʼa yĩyĩthĩwa yĩkwatanĩtye na [nthĩ na] yĩkakwatwa mbau nĩ nthĩ (ĩla nyamũ), no nginya tũyĩvangĩle vala maandĩko mayĩvangĩle. Yo nĩ ĩkanisa ĩlwaya.” Ĩlwaya yĩla yĩũwetwa nĩ Mbaviloni Ĩla Nene. (Ũvu. 17:1, 2) Aũme na aka asu mamũkĩĩte Ngai nĩmeesĩ kĩla maaĩlĩte kwĩka. Nĩmeesĩ kana Ngai ndesa kũmaathima maendeea kwĩkwatanyʼa na ndĩni sya ũvũngũ. Na nũndũ wa ũu, Amanyĩwʼa aingĩ ma Mbivilia nĩmaandĩkie mavalũa meyumĩtye mũambanĩ wa kanisa ũla mathaithaa. w16.11 5:2, 3

Nĩwĩthĩwa waasoma ĩandĩko ya Alomi 8:15-17 ĩvindanĩ ya kũlilikana kĩkwʼũ kya Yesũ? Nĩvatonyeka ũkethĩwa weekie ũu. Ĩandĩko yĩu yĩeleetye ũndũ Aklĩsto mamanyaa kana mo nĩ etĩkĩwʼa mauta. Mamanyaa ũu nũndũ veva mũtheu nũkũsĩaa vamwe na maveva moo. Kĩlungu kĩu kyaandĩkĩwe mũno mũno Aklĩsto etĩkĩwʼa mauta. Asu makwataa “Veva” ta ala ‘meteelaa kũtuwa ana, nakwʼo nĩ wovosyo wa mĩĩ yoo.’ (Alo. 8:23) Kwoou methĩawa meteele kwĩkala ĩtunĩ me ana ma Ngai. Ũu ũtonyekaa nũndũ nĩmavatisiwe, na Ngai nĩwatũmĩie nthembo ya wovosyo amaekea naĩ syoo, na amatalĩla kwĩthĩwa alũngalu nĩ kana matwʼĩke ana make. (Alo. 3:23-26; 4:25; 8:30) Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, kĩlungu kya 8 kya ĩvuku ya Alomi no kya vata kwa ala me na wĩkwatyo wa kwĩkala kũũ nthĩ nũndũ o namo Ngai no amose ta alũngalu. Na kwoou Aklĩsto asu nĩmatonya kũtetheka nĩ ũtao ũla wĩ kĩlungunĩ kya 8 kya ĩvuku ya Alomi, ũla umĩtwʼe kwondũ wa ala alũngalu. w16.12 2:1-3

We Yesũ endaa kwasya ata ĩla waisye: “Mũikemakĩe”? Ndethĩwa asasya atĩ mũthũkũmi wa Ngai ndakesa kwĩmakĩa thayũnĩ wake wʼonthe. Ĩndĩ Yesũ atetheeasya amanyĩwʼa make makwatye kana kwĩmakĩa vate kĩtumi kĩseo kana kwĩmakĩa mũno kũiminaa mathĩna. Kĩla mũthenya wĩ mathĩna mawʼo, na kwoou Mũklĩsto ndaĩle kwĩnosya na mesilya ma maũndũ mavĩtie, kana ma maũndũ mataaĩsa kũvika, nake no ũkuĩte mathĩna ma ũmũnthĩ. Mũklĩsto nũtonya kwambĩĩa kwĩmakĩa vate kĩtumi kĩseo ethĩwa esũanĩa mathĩna ala ũkwona ta matonya ũmũkwata ũnĩ. Ĩndĩ vai vata wa kwĩmakĩa nũndũ wa maũndũ o na ũtamesĩ. Nĩkĩ ũtaĩle kwĩka ũu? Nũndũ mavinda maingĩ maũndũ nĩmatonya kũema kwĩthĩwa me mathũku tondũ tũnamasũanĩaa. Ũndũ ũngĩ nĩ kana vai ũndũ ũthonokete vinya wa Ngai ũla ũtwĩĩte tũmwiĩe kwĩmakĩa kwitũ kwʼonthe. Ĩkala ũte na nzika o na imwe kana Ngai nũtonya kũathima ala mamũthũkũmaa me aĩkĩĩku na akamatetheesya ĩla me na mawĩmakĩo, methĩwe meĩmakĩa nũndũ wa maũndũ mavĩtu, maũndũ ma ũmũnthĩ, kana meĩmakĩa nũndũ wa ũnĩ. w16.12 3:13, 16

Mũsumbĩ Saulo ayambĩĩa kũsumbĩka mbaĩ ya Isilaeli aĩ mũndũ wĩ wĩnyivyo na ũnengetwe ndaĩa. (1 Sam. 9:1, 2, 21; 10:20-24) Ĩndĩ akililye ekalĩla kĩvĩla akwatwa nĩ ngathĩĩo. Kwa ngelekanyʼo, ĩla mwathani wa Ngai, Samueli, waseleilwe kũvika Ngilikali ĩvindanĩ yĩla yatwʼĩtwe, Saulo nĩwaemiwe nĩ kũmĩĩsya. Asyaisye oona Avilisiti makwetye kwĩyũmbanĩsya kaũ, namo Aisilaeli makwetye kũmũtia makĩĩte. Na kwoou no nginya ethĩwe akwatiwe nĩ yĩsilya yĩĩ: ‘Nĩnaĩle kũsũanĩa ũndũ ngwĩka mĩtũkĩ mũno.’ Nũndũ wa kyu athembeie Ngai nthembo o esĩ ndaathĩwe kwĩka ũu. Yeova ndaatana. (1 Sam. 13:5-9) Ĩla Samueli wesie kũvika Ngilikali nĩwakanisye Saulo mũno. Ĩndĩ vandũ va kwĩtĩkĩla ũkanyʼo, ambĩĩe kwĩtetea, kwilĩĩla angĩ mavĩtyo make, na kwonanyʼa kana kĩla weekĩte kĩyaĩ kĩndũ kĩthũku mũno. (1 Sam. 13:10-14) Kuma mũthenya ũsu na kũendeea Saulo aendeeie kwĩka maũndũ na ngathĩĩo, na nũndũ wa ũu mũthya nĩwesie kũvenwa ũsumbĩ na aasya ũathimo ũla mũnene vyũ, nawʼo nĩ kwendwa nĩ Yeova. (1 Sam. 15:22, 23) O na kau mwambĩĩonĩ Saulo aĩ wa kwĩkwatwʼa, esie kũkwʼa kĩkwʼũ kĩ nthoni mũno.—1 Sam. 31:1-6. w17.01 3:1, 2

Ndaviti aĩ mũndũ mũĩkĩĩku. Ĩndĩ o na e mũĩkĩĩku oou, ve mavinda weekie naĩ ngito. Kwa ngelekanyʼo, nĩweekie ũlaalai na Mbathi-sieva. (2 Sam. 11:1-21) Ndaviti ndaĩ atonya kũtũnga maũndũ na ĩtina akatwʼĩka ndekĩte naĩ. Na vai ũndũ waĩ eka ndakakwatwe nĩ mathĩna ala maetiwe nĩ naĩ syake. O na mathĩna amwe mamũnyamaisye nginya ĩla wesie kũkwʼa. (2 Sam. 12:10-12, 14) Kwoou aĩ na vata wa mũĩkĩĩo. Aĩ no nginya aĩkĩĩe kana nũndũ nĩwaĩ aneelila vyũ, Yeova nĩwesaa kũmũekea na aimũtetheesya omĩĩsye mathĩna asu mamũkwatie nũndũ wa naĩ syake. Ithyonthe nĩtũvĩtasya nũndũ twĩ andũ me naĩ. Mavĩtyo amwe twĩkaa nĩ maito kũte angĩ. Na mavinda angĩ vai ũndũ twĩka tũkavuta naĩ ĩla twĩkĩte. Wĩthĩaa no nginya tũmĩanĩsye na mathĩna ala makaetwe nĩ naĩ ĩsu. (Aka. 6:7) Ĩndĩ nĩtũĩkĩĩaa Ngai vyũ tũkamanya kana tweelila, akatũkwata mbau ĩvindanĩ ya mathĩna o na ethĩwa no ithyĩ twĩyĩetee mathĩna asu.—Isa. 1:18, 19; Meko 3:19. w17.01 1:10-12

Nĩtũtonya kũtetheka mũno tweethĩwa na wĩnyivyo, nũndũ ũkatũtetheeasya kwĩka motwi maseo ĩla weethĩa tũitonya kũmanya nesa ũndũ maũndũ meũthi kana tũi na ũtonyi wa kũsiĩĩa kĩla kĩtonya kumĩla. Kwa ngelekanyʼo, twasye nĩtũkwenda kũlika ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe. Nĩvatonyeka tũkambĩĩa kwĩkũlya makũlyo ta aa: ‘Wʼo ũwau ũkesa kũka twĩka ata? Nao nata asyai maitũ makesa kũkũa mũno na mayenda ũtethyo witũ? Tũkasũvĩwa nũũ twakũa?’ O na tũkavoya mũno wĩana ata kana tũkeka ũkunĩkĩli mwingĩ ata, tũyĩsa kũkwata ũsũngĩo mũseo vyũ wa makũlyo ta asu. Ĩndĩ ethĩwa nĩtũmũĩkĩĩe Yeova, tũkamanyaa ve maũndũ tũtatonya na tũyĩtĩkĩlana na kĩu. Kwoou twamina kwĩka ũkunĩkĩli, kũkũlya ũtao, na kũvoya, nĩtwaĩlĩte kwĩka kĩla veva wa Ngai ũũtwonyʼa. (Mũta. 11:4-6) Kwĩka maũndũ asu nĩkũtumaa Yeova aathima ũtwi witũ, kana o akatwonyʼa ũndũ ũngĩ tũtonya kwĩka.—Nth. 16:3, 9. w17.01 4:14

Atamu na Eva nĩmaaĩle kwĩka ũtwi. Mesaa kwĩwʼa ũũ? Nĩ Yeova kana nĩ nzoka? Mo matwie kũlea kũmwĩwʼa Ngai. (Mwa. 3:6-13) Naĩ nĩyalikile ĩla Atamu na Eva maleile kũmwĩwʼa Yeova. Na eka ũu, kũlea kũmwĩwʼa Yeova kwatumie matwʼĩka nthũ syake nũndũ nĩwe ũla “wĩ na metho matheu ũtasiasya ũthũku.” Na kwoou we nĩ Ngai “ũtatonya kũsisya ngũlũ,” kana kwa ndeto ingĩ, nĩ Ngai ũtatonya kũmĩĩsya ngũlũ. (Ava. 1:13) Keka vai ĩtambya Yeova waaosea Atamu na Eva, syũmbe syonthe ila syĩ kũũ nthĩ na ĩtunĩ syĩthĩwa syaanangĩiwe wĩkwatyo wasyo. Na ũndũ ũla mũnene nĩ kana, keka Ngai nĩwavwʼĩkie metho akatwʼĩka ndanona naĩ ĩla yeekwa mũũndanĩ wa Eteni, atwʼĩka Ngai ũtesa kũĩkĩĩwa ĩngĩ. Ĩndĩ Yeova ndevĩngĩĩsaa, na nde ĩndĩ wĩsaa kũema kũatĩĩa myolooto yake. (Sav. 119:142) Kwoou ũthasyo ũla Atamu na Eva manengetwe ndwaĩ kĩtumi kya kũtũla mwĩao wa Ngai. Nũndũ wa kũlea kũmwĩwʼa Yeova, nĩmakwie na masyoka kĩtoonĩ, o vala Yeova wamaumĩtye.—Mwa. 3:19. w17.02 1:8, 10, 11

Yesũ nĩweetĩkĩlile kũtongoewʼa nĩ Maandĩko kuma o ĩla wambĩĩe ũthũkũmi wake kũũ nthĩ. O na imwe sya ndeto syake sya mũthya asyumisye maandĩkonĩ ala mathanĩte ĩũlũ wa Masia. (Mt. 27:46; Luka 23:46) Ĩndĩ atongoi ma ndĩni ma ĩvinda yĩu mayaatĩĩaa Ndeto ya Ngai ĩla yaema kwosana na syĩthĩo syoo. Na kwoou Yesũ atũmĩie ndeto sya Yeova ila syaandĩkiwe nĩ mwathani Isaia asya ũũ ĩũlũ woo: “Andũ aa nĩmandaĩaa na ilomo syoo; ĩndĩ ngoo syoo syĩ kũasa nakwa. Nao manthaithaa ũthaithi wa mana, makĩmanyĩsya momanyĩsyo, nao nĩ mĩao ya andũ.” (Mt. 15:7-9) Yesũ nĩweetĩkĩlilye Ndeto ya Ngai ĩtongoesye meko make na momanyĩsyo make. Esa kũlikĩlĩĩlwa nĩ atongoi ma ndĩni ndeekwatasya ũĩ wake mwene kana ũmanyi ũla waĩ nawʼo, o na kũtwʼĩka waĩ mwingĩ ki kwĩ wa mũndũ o na wĩva. Vandũ va ũu, aekaa Maandĩko maneene ne mo.—Mt. 22:33-40. w17.02 3:18, 19

Ngũsĩ sya Yeova syĩkalaa syĩyũmbanĩtye kũnenga anene ma silikalĩ ndaĩa o ũndũ anene asu matonya kwĩthĩwa mayenda kana o ũndũ kĩthĩo kya nthĩ yoo kĩilyĩ. Nĩtũmakwataa kwʼoko ĩla mekwĩanĩsya mawĩa moo. Ĩndĩ Maandĩko nĩmatwonetye nesa nĩ va tũtaĩle kũvĩtũka ĩla tũũmanenga ndaĩa na ĩla tũũmakwata mbau. Tũyĩsa kũtũla mĩao ya Ngai kana kwĩlikya siasanĩ sya nthĩ ĩno nĩ kana tũtwʼĩke nĩtũũkwatĩanĩa namo. (1 Vet. 2:13-16) Twĩ na ngelekanyʼo nzeo ya athũkũmi ma Yeova ma tene nĩkwĩthĩwa mo nĩmanengete ndaĩa silikalĩ na anene mayo. Kwa ngelekanyʼo, ĩvinda yĩla Ũsumbĩ wa Lomi weeaĩe andũ maandĩkĩthye masyĩtwa moo, Yosevu na Meli nĩmaendie kwĩka ũu. Maangie nthĩ nginya Mbethi-leemu o na kau Meli akilĩlye kũsyaa kana kake ka mbee. (Luka 2:1-5) O na ĩvinda yĩngĩ Vaulo nĩwasikatiwe mbee wa Mũsumbĩ Elote Akiliva na ngavana weetawa Vesito, ũla waũngamĩe kĩsio kya Yutia kĩla kyasumbĩkĩtwe nĩ Alomi. Ĩndĩ nĩwamanengie ndaĩa ĩla ĩmaĩlĩte yĩla weeteteaa.—Meko 25:1-12; 26:1-3. w17.03 1:9, 10

Ĩla Aisilaeli mambĩĩe kũatĩĩa mwĩkalĩle mũthũku wa Akanaani, Yeova nĩwaekie kũmenda na kwoou aeka kũmasũvĩa. (Asi. 2:1-3, 11-15; Sav. 106:40-43) Waĩ ũndũ wĩ vinya mũno kwa mĩsyĩ ĩla yaĩ na kĩkĩo kya Ngai kũendeea kwĩkala ĩlũmanĩtye nake ĩvindanĩ yĩu yũmũ. Ĩndĩ Mbivilia nĩyonanĩtye kana kwaĩ andũ maĩ na mũĩkĩĩo. Kwa ngelekanyʼo, Yevitha, Elikana, Aana, o na Samueli nĩmatataa vyũ mendwe nĩ Ngai. (1 Sam. 1:20-28; 2:26) Twĩkalĩte nthĩ yĩ na andũ masũanĩaa o tondũ Akanaani masũanĩaa, na mekaa maũndũ o tamo. Mendete ũlaalai na ũngʼendu, na monaa kwĩthĩwa na malĩ tawʼo ũndũ ũla wa vata. Yeova nũtũnengete mokanyʼo matevithanĩtye o tondũ wanengete Aisilaeli, nĩ kana atũsũvĩane na maũndũ ta asu mawetwa. We wasisya maũndũ ala makwatie Aisilaeli ve kĩndũ ũkwĩmanyĩsya? (1 Ako. 10:6-10) No nginya tũtate tũikese kwĩthĩwa tũilyĩ ta Akanaani o na vanini. (Alo. 12:2) We nũtatĩte kwĩkĩa kĩthito wĩke ũu? w16.04 1:4-6

Ĩla twĩ na motwi ma vata twaĩle kwĩka, nĩ ũndũ wa vata tũkasoma Mbivilia nũndũ nĩyo ĩtonya kũtũnenga ũtao ũla mũseo vyũ na tũimũvoya Yeova atũtetheesye. Yeova nũtonya kũtũtetheesya twĩthĩwe na nguma itonya kũtuma twĩka motwi mosanĩte na kwenda kwake. Ĩkũlasye makũlyo ta aa: ‘Wʼo ũtwi ũla ngwĩka nũkwonanyʼa kana nĩnĩmwendete Yeova? Nũũtuma mũsyĩ witũ wĩthĩwa na ũtanu na mũuo? Na nũkwonanyʼa kana nĩ wũmĩĩsyo na tei?’ Yeova ndatũlasimĩthasya tũmwende kana tũmũthũkũme. Nũndũ nũtũnengete ũthasyo wa kwĩnyuvĩa, we nũnengae ndaĩa kĩanda kĩla twĩ nakyo kya ‘kwĩnyuvĩa’ ithyĩ ene ethĩwa nĩtũũmũthũkũma kana tũimũthũkũma. (Yos. 24:15; Mũta. 5:4) Ĩndĩ we nĩwendaa twĩanĩsye motwi ala tweeka tũtongoewʼe nĩ Ndeto yake. Tweethĩwa na mũĩkĩĩo nthĩnĩ wa nzĩa ya Yeova ya kwĩka maũndũ na twaĩkĩĩa myolooto ĩla ũtũnete, tũkeekaa motwi maseo. Kĩu kĩkoonanasya twĩ alũmu nzĩanĩ sitũ syonthe.—Yak. 1:5-8; 4:8. w17.03 2:17, 18