Mwei wa 12

Ĩvindanĩ ya tene, andũ nĩmakothaa kũthokanyʼa kwoo maĩsanĩe lĩu. (Mwa. 18:1-8; Asi. 13:15; Luka 24:28-30) Mũndũ eeka ũu oonanasya nũkwenda mũtume ndũũ na mũyĩkala na mũuo. Naaũ ma mbee twaĩle kũthokya kwitũ? Twaĩle kwambĩĩa na ala me vakuvĩ naitũ, namo nĩ ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala me kĩkundinĩ kitũ. Na kĩtumi nũndũ ĩla kwĩ mathĩna no ithyĩ twĩtĩkanaa mbu. Kwoou twĩ na vata wa kũtuma ndũũ namo, na kwĩkalanasya namo nesa ĩvinda yonthe. Asyaĩĩsya ma mũthyũlũlũko na ala me sukulunĩ ila ivangĩtwe nĩ ũseũvyo na ala matũmĩtwe kũtetheesya myako nĩmatonya kwĩthĩwa na vata wa kũmanthĩwa ũkomo. Namo angĩ no makwatwe nĩ vata ta ũsu ĩla mĩisyo yooka na yaananga nyũmba syoo. Methĩawa maĩle kũmanthĩwa ũkomo nginya ĩla nyũmba syoo ikaseũvwʼa ĩngĩ. Tũyaĩle kũsũanĩa atĩ ala me nyũmba nzeo no mo maĩle kũmatethya, nũndũ matonya kwĩthĩwa nemo matindĩaa kũthokya andũ mekale kwoo ĩla vaumĩla vata. We no wĩyumye ũkamathokya kwaku o na ethĩwa ndwĩ syĩndũ mbingĩ? w18.03 15 ¶6; 16 ¶9

Yĩla twavalũka, nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya ‘tũkĩle ĩngĩ’? No kwa veva wa Ngai, ĩndĩ ti kwa vinya witũ. (Avi. 4:13) Kĩlungu kĩmwe kya ũsyao wa veva ũsu nĩ wĩtingʼo, na nguma ĩsu nĩtetheeasya mũndũ mũno amanye kwĩkanyʼa. Kĩndũ kĩngĩ kĩtonya kũtũtetheesya kwĩkanyʼa nĩ kwĩthĩwa na kĩthito kya kũvoya, kwĩmanyĩsya Mbivilia, na kũvindĩĩsya kĩla twasoma. Ĩndĩ nata ũkethĩwa wonaa kwĩmanyĩsya Ndeto ya Ngai kwĩ vinya? Kana nata ũkethĩwa ũtendete mũno kũsoma? Ndũkakwʼe ngoo nũndũ Yeova nũtwathĩte kũtũtetheesya twamũnenga mwanya. No aũtetheesye ‘ũkenda mũno’ Ndeto yake. (1 Vet. 2:2) Kwoou mũvoye aũtetheesye kwĩkanyʼa nĩ kana wĩthĩwe na mĩvango mĩseo ya kwĩmanyĩsya Ndeto yake. Na ĩndĩ ũyĩka kwosana na kĩla wavoya. Kwa ngelekanyʼo, no wambĩĩe na kwĩka mũvango wa kũtũmĩaa ĩvinda ĩnini ĩla ũkwĩmanyĩsya. Waendeea kwĩka ũu, ũkesa kwĩthĩa ũitanĩa mũno kwĩmanyĩsya na ũyĩthĩa kaĩ ũsu ti ũndũ ũtatonyeka! Ũkavindũka wambĩĩie kũtanĩaa mũno mavinda ala wĩ weka ũivindĩĩsya mosũanĩo ma Yeova.—1 Tim. 4:15. w18.03 29 ¶5-6

Mũmanyĩwʼa aikaatwʼĩka nũvatiswa, no nginya ambe kũmũmanya Ngai nesa, kĩeleelo kyake, na mũvango ũla wĩkĩte atangĩĩe andũ, na ĩndĩ ayĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu ĩũlũ wa maũndũ asu. (1 Tim. 2:3-6) Mũĩkĩĩo ũsu nĩwʼo ũtumaa mũmanyĩwʼa aekana na mwĩkalĩle ũla ũtamwendeeasya Ngai, na ayĩkala kwosana na myolooto yake mĩlũngalu. (Meko 3:19) Ũsu nĩ ũndũ wa vata nũndũ Ngai ndesa kwĩtĩkĩla mũndũ ũkwasya nĩwĩyumĩtye amũthũkũme na ndambĩte kũekana na mwĩkalĩle ũtonya kũtuma atesa kũtanĩa moathimo ma Ũsumbĩ. (1 Ako. 6:9, 10) Ĩndĩ kũatĩĩa myolooto ya Yeova mĩlũngalu kwĩ kwʼoka kũitoetye. Ũndũ ũngĩ wonanasya kana mũndũ nĩwendete ũlũngalu nĩ kũthi maũmbanonĩ ma Kĩklĩsto ateũtĩĩa, na kwĩthĩwa na kĩthito wĩanĩ wa kũtavanyʼa na kũtwʼĩkĩthya angĩ amanyĩwʼa. (Meko 1:8) No nginya mũmanyĩwʼa ambe kwosa matambya asu nĩ kana Yeova etĩkĩle mboya ĩla ũkũvoya e kĩmbithĩnĩ aimũtavya kana nĩweeyumya amũthũkũme, na ĩndĩ aivatiswa mbee wa andũ onthe nĩ kana onanyʼe kwĩyumya kwake. w18.03 6 ¶12

Yeova anyuvie Meli nĩkĩ atwʼĩke inyia wa Yesũ? Tũi na nzika amũnyuvie nũndũ aĩ wa kĩ-veva. Oonanisye nesa kana aĩ wa kĩ-veva ĩla wamũkathie Yeova na ndeto nzeo ĩvinda wathokeete andũ make ma mũsyĩ, Nzekalia na Elisavethi. (Luka 1:46-55.) Ndeto isu Meli waneenie syoonanisye kana nĩwendete mũno Ndeto ya Ngai na nĩweesĩ Maandĩko ma Kĩevelania nesa vyũ. (Mwa. 30:13; 1 Sam. 2:1-10; Mal. 3:12) Ĩngĩ lilikana kana o na kau Meli na Yosevu no ĩndĩ maĩ manatwaana, mekalile mate kũmanyana kĩ-mwĩĩ nginya ĩla Yesũ wesie kũsyawa. Kĩu kĩonanyʼa kana me elĩ mathĩnĩkĩaa mũno kwenda kwa Yeova ĩndĩ ti kwĩanĩsya mawendi moo ene. (Mt. 1:25) O ũndũ ĩvinda yavĩtie, Meli nĩwasyaisye nesa maũndũ ala maendeee thayũnĩ wa Yesũ, na nĩwoosaa kwa ũito ndeto sya ũĩ ila Yesũ waneenaa. Meli nĩwoonanisye nesa vyũ kana nĩwendeeawʼa nĩ kwĩanĩwʼa kwa kĩeleelo kya Ngai kĩla kyakonetye Masia. We wĩona ata? Ngelekanyʼo ya Meli tyo yatũtetheesya kũsũanĩa ũndũ tũtonya kwambaa kwĩka kwenda kwa Ngai? w18.02 21 ¶11

Tũtonya ata kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo na kwĩkala twĩ ewi ta Yovu? O na maũndũ maitũ methĩwe mailyĩ ata, ekai Yeova ethĩawe no we wa vata thayũnĩ witũ, na nĩtũmwĩkwatasye vyũ na kũmwĩwʼa na ngoo yonthe. Kĩvathũkanyʼo na Yovu, ũmũnthĩ twĩsĩ maũndũ maingĩ mũno matonya kũtuma twĩka ũu! Kwa ngelekanyʼo, nĩtwĩsĩ maũndũ maingĩ ĩũlũ wa Satani na mawũĩ make. (2 Ako. 2:11) Na twĩwʼaa mũyo ta kĩ nũndũ twasoma Mbivilia, na mũno mũno ĩvuku ya Yovu, nĩtũmanyaa nĩkĩ Ngai ũekete mathĩna! O na wathani wa Ndanieli nũtumĩte tũmanya kana Ũsumbĩ wa Ngai nĩ silikalĩ ĩkasumbĩka nthĩ yonthe ĩtongoewʼe nĩ Klĩsto Yesũ. (Nda. 7:13, 14) Na eka ũu, nĩtwĩsĩ kana Ũsumbĩ ũsu ũkilyĩ ũnaveta vyũ mathĩna onthe. O na ĩngĩ, ngewa ĩsu ya Yovu nĩkũtũtetheesya kwona kana nĩtwaĩlĩte kũmewʼĩa ĩnee Aklĩsto ala me thĩnanĩ. Na o ta Yovu, mavinda angĩ nĩmatonya kũneena maũndũ mateũsũanĩa. (Mũta. 7:7) Ĩndĩ vandũ va kũmasũanĩa naĩ, nũseo twonanyʼe nĩtũũmaelewa na nĩtũũmewʼĩa ĩnee. Tweeka ũu tũkeethĩawa tũyĩka ta Asa witũ, Yeova, nũndũ we nũtwendete na e tei.—Sav. 103:8. w18.02 6 ¶16; 7 ¶19-20

Andũ amwe mameasya mĩtũlyo nũndũ wa wanake woo, nguma, ũtũĩka ũla me nawʼo wa kũkũna wathi, vinya ũla me nawʼo, kana nũndũ wa ũnene manengetwe vandũ. Maũndũ asu onthe Ndaviti aĩ namo ĩndĩ ekalaa enyivĩtye mavinda onthe. Ĩla wooaie Ngoliathu na anengwa mwĩĩtu wa Mũsumbĩ Saulo amũtwae, akũlilye atĩĩ: “Nyie nĩ ũũ, . . . kana nĩtwʼĩke mũthoni wa mũsumbĩ?” (1 Sam. 18:18) Andũ ma Yeova ũmũnthĩ nĩmatataa mũno methĩwe na wĩnyivyo o ta Ndaviti. Vai mũndũ mũnene kwĩ Yeova ĩndĩ we nĩwĩthĩawa e mũuu, kana enyivĩtye. Kũmanya ũu nĩkũtũtanĩthasya mũno. O na kũtumaa tũtata mũno kũatĩĩa ũtao ũũ: “Ĩvwʼĩkei ngoo yĩ na ĩnee ya kwĩwʼanĩa tei, wĩnyivyo, ũuu, wũmĩĩsyo.” (Ako. 3:12) Na eka ũu, nĩtwĩsĩ kana “wendo ndwĩtũlasya, o na ndwĩkathĩĩaa.” (1 Ako. 13:4) Andũ moona twĩ na wĩnyivyo nĩmatonya kwenda kũmũthengeea Yeova. w18.01 28 ¶6-7

Ũmũnthĩ no tũkũlwʼe tumye mĩvothi kwondũ wa wĩa mũna wa mwanya. (Meko 4:34, 35; 1 Ako. 16:2) Kwa ngelekanyʼo, kĩkundi kyenyu nĩkĩtonya kwĩthĩwa na mũvango wa kwaka Nyũmba ya Ũsumbĩ. O na nĩtũtonya kũtavwʼa kana ve mĩvothi ĩkwendeka ĩtũmĩke ũmbanonĩ mũnene ũvangĩĩwe, kana o ĩtetheesye ana-a-asa me vandũ makwatiwe nĩ mũisyo. O na ĩngĩ nĩtumasya mĩvothi ya kũtetheesya ala mathũkũmaa ovisinĩ witũ mũnene na movisinĩ ma ũvonge isionĩ syĩ kĩvathũkanyʼo ĩũlũ wa nthĩ. Na ti ũu wĩ wʼoka, mĩvothi yitũ nĩtũmĩawa kũtetheesya amisonalĩ, mavainia ma mwanya, na asyaĩĩsya ma mũthyũlũlũko. Kĩla ũmwe no aumye kĩndũ akatetheesya wĩa ũla Yeova ũendeee kũtethya mĩthenyanĩ ĩno ya mũminũkĩlyo. Mĩvothi mingĩ ĩla tumasya yĩthĩawa yĩ ya kĩmbithĩ. Kwoou tũyendaa ala angĩ mamanye mbesa ila tweekĩa ĩsandũkũnĩ ya mĩvothi Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ, kana ila twaumya ta mũvothi tũtũmĩĩte jw.org. No twone kamũvothi kala tumasya ta katatethya mũno. Ĩndĩ manya kana mĩvothi mingĩ ĩla tũkwataa yĩthĩawa yumanĩte na tũmĩthĩnzĩo tũnini tũnini tũla tumĩtwʼe, na ti mĩthĩnzĩo o ĩla mĩnene yumĩtwʼe no andũ ma kũtala. w18.01 19 ¶10-11

Aklĩsto onthe nĩmaĩle kũvatiswa, na nĩ ũndũ wa vata kwosa ĩtambya yĩu nũndũ yĩkatuma andũ matangĩĩwa. (Mt. 28:19, 20) Ũvatiso nĩwʼo woonanisye kana nĩwĩyumĩtye ũmũthũkũme Yeova. Nĩwamwathie Yeova ũte na ngũĩ kana ũkamwendaa na ũyĩkaa kwenda kwake mbee wa maũndũ ala angĩ onthe. Ndũkaaĩsa kũtwʼĩka nĩweekie mavĩtyo kwĩnengane mokonĩ ma Yeova. Ĩndĩ kwasũanĩa kĩvathũkanyʼo kya kwĩka ũu. Mũndũ ũla ũte na ngwatanĩo na Yeova ethĩawa asumbĩkĩtwe nĩ Satani. Nake ũ Ndevili ndendaa wĩtangĩĩwa. O na eka ũu, ewʼa mũyo mũno ũkatwʼĩka ndwĩkwata thayũ wa tene na tene nũndũ wa kũleana na ũsumbĩki mũnene wa Yeova take. Kwasũanĩa moathimo ala ũkwatĩte kuma weeyumya ũmũthũkũme Yeova na wavatiswa. Nũndũ nĩweenenganie kwa Yeova, yu no wasye ũũ ũte na nzika: “Yeova e ngalĩ yakwa; ndikakĩa: Mũndũ atonya kũmbĩka ata?” (Sav. 118:6) Vai kĩndũ kĩngĩ kĩsa kũtuma ũtana thayũnĩ waku ta kũmanya wĩ ngalĩ ya Ngai na nũkwendete. w17.12 23-24 ¶1-3

Mavinda amwe no tũthatwʼe nĩ ndeto kana meko ma ana-a-asa na eĩtu-a-asa, kana o ithyĩ tũkamathatya. Ũndũ ũsu ndwĩthĩawa wĩ laisi kũmĩanĩsya nawʼo. Ĩndĩ ĩla weekĩka, Yeova ethĩawa atũnenga mwanya wa kwonanyʼa ũndũ tũlũmanĩtye nake. Ata? Twonanasya nĩtũlũmanĩtye nake ĩla twaendeea kũthũkũma na ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ twĩ ngwatanĩo nũndũ we mwene nũmendete o na ethĩwa nĩ ene naĩ. Ngewa ya Yosevu nĩyonanasya kana Yeova ndasiĩĩaa athũkũmi make maikakwatwe nĩ matatwa. Ana-a-ĩthe ma Yosevu nĩmamwĩwʼĩie kĩwĩu na mamũthoosya ta ngombo e wa mũika, na atwawa nthĩ ya Misili. (Mwa. 37:28) Yeova nĩwoonie kyonthe kĩla kyaendeee, na vate nzika, ndaatana kwona ũndũ mũnyanyae weekiwe o na kau aĩ mũlũngalu. O na vailyĩ ũu, ndaalikĩlĩĩla. O na ĩtina ĩla Yosevu wailĩĩilwe ũvũngũ atwʼĩka atĩ nũkwendaa kũkwata kĩveti kya Votivali na ekwʼa kolokolonĩ, tiwʼo Yeova waalikĩlĩĩla maũndũ. Ĩndĩ Ngai nĩwamũtiĩte Yosevu? Aiee, vandũ va ũu, “ũla [Yosevu] wekie, Yeova nĩwaĩlasya.”—Mwa. 39:21-23. w18.01 9-10 ¶12-14

Nĩ maũndũ meva manene ũĩkĩĩaa? Ndũema kwasya kana nũĩkĩĩaa Yeova nĩwe woombie syĩndũ syonthe na nĩwe ũtũnengete thayũ. O na nĩvatonyeka ũkaweta nũĩkĩĩaa Yesũ Klĩsto, ũla wakwie nĩ kana tũkwate wovosyo. Na ũkongela kũweta kana nĩtweteele nthĩ nzaũ, vala andũ ma Ngai makekala tene na tene. Ĩndĩ we no ũwete ũthayũũkyo katĩ wa maũndũ ala ũĩkĩĩaa na weteele mũno na mea? Twĩ na kĩtumi kĩseo kya kũtala ũthayũũkyo ta ũmanyĩsyo ũmwe twonaa wĩ wa vata mũno o na ethĩwa ithyĩ ene twĩwʼaa twĩ na wĩkwatyo wa kũvonoka ũla thĩna mũnene na kwĩkala kũũ nthĩ tene na tene. Ũmanyĩsyo wa ũthayũũkyo nĩ wa vata mũno. Takethĩwa Klĩsto ndaathayũũkwʼa, ndesa kwĩthĩwa aatwʼĩka Mũsumbĩ witũ na kũmanyĩsya kana we nĩ Mũsumbĩ kwĩthĩwa kwĩ kwa mana. (1 Ako. 15:12-19) Ĩndĩ nĩtwĩsĩ kana Yesũ nĩwathayũũkiwʼe na nĩtũĩkĩĩaa kana kũkeethĩwa ũthayũũkyo.—Mko. 12:18; Meko 4:2, 3; 17:32; 23:6-8. w17.12 8 ¶1-2

Avalisi maisila ĩkoani masiasya kĩla mwĩki wa naĩ wĩkĩte ĩndĩ mayeekũlasya ngoo yake ĩilyĩ ata. Kwa ngelekanyʼo, ĩla moonie Yesũ mbokanĩ yaĩ kwa Mathayo, makũlilye amanyĩwʼa make ũũ: “Nĩkĩ Mũmanyĩsya wenyu ũnũũya vamwe na aumya ma koti na andũ athe?” Yesũ amasũngĩie ũũ: “Ala mate awau mati vata wa mũiiti, ĩndĩ no ala awau. Ĩndĩ endai mũkemanyĩsye ũndũ ũtilyĩ ũndũ ũũ, Nyie nendaa tei na ti nthembo: nĩkwĩthĩwa ndyaaũka kũmeta ala alũngalu, ĩndĩ nĩ ala athe.” (Mt. 9:9-13) We Yesũ endaa kwasya kwĩka naĩ ngito ti kĩndũ? Aiee. Na kĩtumi nũndũ ũvoo ũmwe wa vata vyũ watavanasya nĩ kũthokya eki ma naĩ melile. (Mt. 4:17) Ĩndĩ Yesũ aĩ na ũmanyi mũseo wa kwona kana amwe ma “aumya ma koti na andũ athe” maĩ na wendi wa kũalyũka. Mayaetetwe kwa Mathayo nĩ lĩu. Ĩndĩ “maĩ aingĩ [ala mamũvikĩlĩte].” (Mko. 2:15) Kĩla kĩũmakya nĩ kana Avalisi mayoonaa kĩu Yesũ woonete andũnĩ asu. w17.11 13 ¶2; 16 ¶15

Vai mũndũ ũlea kana nĩ ũathimo mũnene kwĩthĩwa kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto. Maũmbanonĩ nĩtwĩmanyĩasya Ndeto ya Ngai na tũkekĩana vinya na ana-a-asa na eĩtu-a-asa matwendete. Kĩu kĩtũtetheeasya kwĩkala tũsyaĩĩsye ũla mũthĩnzĩo. Ĩndĩ o na vailyĩ ũu, mavinda angĩ no tũeme kũeleanwa na mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa na kĩu kĩiete mathĩna. Mathĩna ta asu makaumĩla na tũimaeka, nĩkwĩsa kwĩthĩa twoveee ũthatu ngoonĩ. (1 Vet. 3:8, 9) Tũtonya kwĩka ata tũikekale na ũthatu ngoonĩ na ũyĩsa kũtũvata ũla mũthĩnzĩo? Vaulo eeie Akolosai atĩĩ: “Tondũ mwĩ anyuve ma Ngai, atheu na endwa, ĩvwʼĩkei ngoo yĩ na ĩnee ya kwĩwʼanĩa tei [kana, kwĩkana ũseo], wĩnyivyo, ũuu, wũmĩĩsyo; kũmĩĩasya ũmwe kwa ũla ũngĩ, na kũekeanĩa ene kwa ene, ethĩwa mũndũ o na wĩva e na ũndũ na ũngĩ; o tondu Mwĩaĩi wamũekeie, inywʼĩ nenyu ĩkaai o ta ũu.”—Ako. 3:12-14. w17.11 27 ¶7-8

Mũndũ oaa ũngĩ ateĩvangĩte aaĩlĩte mbee “kũtavanʼya ũvoo wake matũnĩ ma atumĩa” ala wamethĩa mũvĩanĩ wa ndũa ĩla wathi kwĩvitha. Namo atumĩa ma ndũa ĩsu maaĩlĩte kũmũthokya nesa. Ĩtina wa ĩvinda, atumĩa ma ndũa ĩsu nĩmamũtũngaa ndũanĩ ĩla wooaanĩte nĩ kana atumĩa ma kwoo masile ĩkoani yake. (Mot. 35:24, 25) Atumĩa asu mamina kũmanya nesa kana ndooaanĩte na ngũlũ, nowʼo watũngawa ĩla ndũanĩ ya kwĩvitha. Nĩkĩ mũndũ ũsu waaĩle kũneena na atumĩa? Kĩtumi nũndũ atumĩa maaĩlĩte kũtetheesya mbaĩ ya Isilaeli yĩkale yĩ ntheu na maitetheesya mũndũ ũsu ũaanie ateĩvangĩte nĩ kana ewʼĩwe tei nĩ Yeova. Mũsomi ũmwe wa Mbivilia aandĩkie kana mũndũ ũsu alea kũthi kwona atumĩa “no we wakwataa wasyo . . . nũndũ wa kũlea kũatĩĩa mũvango wa kũmũsũvĩa ũla Ngai weekĩte kwondũ wake.” Alea kũthi kwĩvitha ndũanĩ ila Yeova wavathĩte, mũndũ wĩ ũko wa vakuvĩ vyũ na mũndũ ũla ũaie aĩ na ũthasyo wa kũmũaa. w17.11 9 ¶6-7

Ũmũnthĩ Yeova wa nguthu no ũtũmĩaa alaĩka kũlũlũmĩlya na kũsũvĩa andũ make. (Mal. 3:6; Aevl. 1:7) Kuma mwaka wa 1919, ĩla Isilaeli ma kĩ-veva mathaiwʼe kuma mũtavonĩ wa ngelekanyʼo wa Mbaviloni Ĩla Nene, vai mũndũ wĩthĩĩtwe atonya kũũngamya wĩa wa Yeova. (Ũvu. 18:4) Nũndũ nĩtũsũvĩawa nĩ alaĩka, tũyaĩle kwĩthĩwa na wia tũyona ũseũvyo wa Yeova ta ũtonya kwĩsa kũtavwa ĩngĩ nĩ ndĩni sya ũvũngũ. (Sav. 34:7) Vandũ va ũu, no twĩthĩwe na mũĩkĩĩo kana athũkũmi ma Ngai ĩũlũ wa nthĩ yonthe meendeea kũsonga na mbee kĩ-veva. Twĩ na nguthu nene yĩ na makasya ma kaũ. Ĩla tũkavika vau ĩvindanĩ ya ũla thĩna mũnene, alaĩka ma Yeova wa nguthu makoombana nĩ kana masũvĩe andũ ma Ngai na mayananga ala mavĩngaa ũsumbĩki wake mũnene. (2 Ath. 1:7, 8) Ũsu ũkeethĩwa wĩ mũthenya mũnene ta kĩ! w17.10 28 ¶10-11

No wĩwʼe thĩna mwingĩ mũno mũndũ wa mũsyĩ atengwa kana eetenga na kĩkundi. Ũtonya kwĩka ata ũmĩanĩsye na ũndũ ũsu? Nĩ ũndũ wa vata kũtũnga kĩlĩko kyaku ũthũkũminĩ wa Yeova. Nĩ kana ũendeee kwĩthĩwa wĩ mũlũmu kĩ-veva, somaa Mbivilia kĩla ĩvinda, ĩyũmbanĩasye maũmbano na ũiendaa ũteũtĩĩa, tavanasya kĩla ĩvinda, na ũivoyaa ũkwate vinya wa kũmĩĩsya. (Yuta 21) Nao nata ethĩwa no ũkwĩka maũndũ asu ĩndĩ ndũkwĩwʼa me ngoonĩ? Ndũkekye ngoo! Kũendeea kwĩka maũndũ ma ũthaithi ũteũtĩĩa no kũũtetheesye ũkethĩwa na woni ũla waĩle na ũieka kwĩwʼa thĩna mũno. Kwasũanĩa kĩla kyakwatie mũandĩki wa Savuli ya 73. Ĩvinda yĩmwe nĩwambĩĩe kwĩthĩwa na woni ũtaĩle, na kĩu nĩkyatumie athĩnĩka mũno, ĩndĩ nĩwaalyũlile woni wake ĩla waendie kũla Ngai wathaithĩawa. (Sav. 73:16, 17) O naku waendeea kũmũthaitha Yeova wĩ mũĩkĩĩku ũkatetheka mũno. w17.10 16 ¶17-18

Ĩla Satani waneenaa na Eva mũũndanĩ wa Eteni, eetusaa eĩka kũmũtethya, ĩndĩ we endaa kwĩyĩuna, na ũsu waĩ wanganganyʼo mũthei. (Mwa. 3:4, 5) Ĩvindanĩ ya Ndaviti, ve mũndũ weetawa Aithoveli weetusaa mũnyanyae ĩndĩ ĩtina esa kwonanyʼa kana ũnyanya wake na mũsumbĩ ndwaĩ wa wʼo. Ĩla Aithoveli wamanyie kana no aunĩke avũnyanĩa Ndaviti, nĩweekie ũu. (2 Sam. 15:31) Ũmũnthĩ akaĩi ma mũĩkĩĩo na angĩ ala maetae mũaanĩko kĩkundinĩ matũmĩaa “ndeto syoo nduu na sya kwendeesya” nĩ kana monethye andũ nĩmamendete, ĩndĩ kĩeleelo kyoo kĩthĩawa ne kwĩyĩuna mo ene. (Alo. 16:17, 18) Nĩ ũndũ wĩ nthoni mũno mũndũ kwoneka ta wĩthĩawa na wendo na kaĩ nĩ mwanganganyʼa. Mũndũ wa mũthemba ũsu ethĩawa ateyumĩtye kuma ngoonĩ ũndũ Ngai wendaa. Mwanganganyʼa ta ũsu no akenge andũ ĩndĩ ndakenga Yeova. O na Yesũ aisye kana ũla ũkethĩwa na wanganganyʼo akavũwa “mũno.” (Mt. 24:51) Kwoou nũseo kwĩkũlya-ĩ, ‘Kĩla ĩvinda nyie nĩnĩthĩawa na wendo wa wʼo ndekwenda kwĩyĩuna mwene kana ndeũkengana?’ w17.10 8-9 ¶6-8

Ĩla twasomea mwene nyũmba Ndeto ya Ngai, twĩthĩawa tũieka Yeova ne we aneene nake. Ndeto syĩ ĩandĩkonĩ tũnyuvĩte nesa nitonya kũkiita mwene nyũmba mũno kũte ndeto sitũ ene. (1 Ath. 2:13) Kwoou ĩkũlye atĩĩ: ‘Nyie nĩnĩmanthaa vyũ myanya ya kũsomea andũ Ndeto ya Ngai ĩla ngũmatavya ũvoo mũseo?’ Kũsomea mũndũ o kĩla kĩandĩkĩtwe Mbivilianĩ kwʼoka kũitoetye. Nĩkĩ tũkwasya ũu? Nũndũ aingĩ maieleawa kĩla kĩ Mbivilianĩ kana o na ethĩwa nĩmekũelewa maeleawa o vanini. Ũu nowʼo kwailyĩ ĩvindanĩ ya atũmwa, na ũmũnthĩ kũilyĩ oou. Kwoou tũyaĩle kũsũanĩa mũndũ nĩwaelewa kĩla tũkwenda kũmũmanyĩsya aĩ no kwĩthĩwa nĩtwamũsomea ĩandĩko. Nĩtwaĩle kwosa ĩvinda tũkamwonyʼa kĩla tũkwenda akwatye mũsoanĩ ũsu. Kwa ngelekanyʼo, no tũtũngĩlĩĩle ĩngĩ ndeto imwe syĩ mũsoanĩ ũsu na ĩndĩ tũimũtetheesya kũelewa syĩweta kyaũ. Kwĩka ũu kũkatumaa Ndeto ya Ngai ĩlika ilĩkonĩ na ngoonĩ sya ala meũtwĩthukĩĩsya.—Luka 24:32. w17.09 25 ¶7-8

Tũyĩsa kwasya nĩtũatĩĩaa ngelekanyʼo ya Yesũ ethĩwa tũyĩwʼĩaa ĩnee atũi maitũ na ana-a-asa maitũ. (Yoa. 13:34, 35) Amwe maeleasya nguma ya ĩnee makasya nĩ “kũnyamaa vamwe na ũla ũkũthĩna.” Mũndũ wĩ ĩnee nĩwĩthĩawa na mea ma kũolanga mathĩna ma andũ angĩ, ta kwa kũmatetheesya ĩla me thĩnanĩ. Kwoou manthaa ũndũ ũtonya kũtetheesya ala meũthĩna. Andũ aingĩ moona kũnyamaa kwa ala makwatĩtwe nĩ mũisyo, nĩmendaa kwosa ĩtambya mamatetheesye. Andũ ma Yeova nĩmesĩkĩe ta andũ matetheeasya mũno ĩvindanĩ ya mĩisyo. (1 Vet. 2:17) Kwasũanĩa ĩũlũ wa mwĩĩtu-a-asa ũmwe wa Japan watwĩe vandũ vakũniwe mũno nĩ kĩla kĩthingitho kya nthĩ na kĩuutani kĩthũku kya mwaka wa 2011. Mwĩĩtu-a-asa ũsu aasya kana ‘eekĩiwe vinya mũno na akiakiwʼa’ nĩ kwona kĩthito kya onthe ala maumie isionĩ ingĩ kũu Japan na mũingo nĩ kana moke mamatetheesye kũtũngĩĩa nyũmba ila syaanangĩkĩte. Aandĩkie ũũ: “Kĩndũ kĩu kyatumie nĩmanya kana Yeova nũtũthĩnĩkĩaa. Nĩnamanyie kana o nasyo Ngũsĩ nithĩnĩkĩaa Ngũsĩ ila ingĩ. Na ve ana-a-asa na eĩtu-a-asa aingĩ ĩũlũ wa nthĩ mavoyaa kwondũ witũ.” w17.09 11 ¶12-13

Ve ũseo mwaũ wa kwĩkĩa kĩthito twĩthĩwe na wĩtingʼo? Kwasũanĩa moseo aa elĩ. Mbee, andũ ala me nguma ĩsu maikothaa kwĩthĩwa na mathĩna maingĩ maito. Andũ asu methĩawa mauĩtye, matonya kwĩthĩwa na itindo imatethya, na kĩvathũkanyʼo na ala matesiĩĩaa, asu maithataa mĩtũkĩ, na ti laisi memakĩe mũno kana makwʼe ngoo. Kelĩ, twenda kwĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na Ngai no nginya twĩmanyĩsye kwĩsiĩĩa tũikelikye maũndũnĩ mataĩle na tũyĩmanyĩsya kũsiĩĩa mĩmeo mĩthũku ndĩkalike ngoonĩ. Kĩu nĩkyo Atamu na Eva maemiwe nĩ kwĩka. (Mwa. 3:6) Na angĩ aingĩ kuma vau nĩmakwatĩtwe nĩ maũndũ mathũku nũndũ wa kwĩthĩwa mate na wĩtingʼo. Vai mũndũ wĩsa kwĩthĩwa na wĩtingʼo ũndũ vaĩle vyũ nũndũ ithyonthe twĩ ene naĩ. Yeova nĩwĩsĩ no nginya athũkũmi make mangʼangʼane mũno nĩ kana methĩwe na wĩtingʼo, na nĩkyo kĩtumi wĩthĩawa eyũmbanĩtye kũmatetheesya makĩlye vinya mĩmeo mĩthũku.—1 Asu. 8:46-50. w17.09 3-4 ¶3-4

Ve ĩvinda Ngũsĩ ila syaĩ na langi wĩ kĩvathũkanyʼo nthĩ ya South Africa itaĩ syĩtĩkĩlwʼa kũmbana vamwe. Ĩndĩ Wakyumwa wa Matukũ 18, 2011, ana-a-asa na eĩtu-a-asa mbee wa 78,000 ma kuma ngo syĩ kĩvathũkanyʼo sya nthĩ ya South Africa na nthĩ ingĩ ila ivakene nayo, nĩmoombanĩie kĩwanzanĩ kĩla kĩnene vyũ taoninĩ ya Johannesburg nĩ kana matanĩe kũmanyĩwʼa nĩ Yeova. Ũsu waĩ ũndũ wa ũsengyʼo mũno! Mũũngamĩi ũmwe wa kĩwanza kĩu awetie ũũ: “Aa nĩmo andũ ala naaona me na mwĩkalĩle mũseo vyũ kĩwanzanĩ kĩĩ. Onthe mekĩĩte ngũa nesa vyũ. Na inywʼĩ nĩmũtheisye kĩwanza kĩĩ nesa mũno. Ĩndĩ ũndũ ũla mũnene nĩ kana mũvulanĩte ngo syĩ kĩvathũkanyʼo.” Ndeto ta isu iwetetwe nĩ andũ mate Ngũsĩ syonanasya kana ũseũvyo witũ wĩ kĩvathũkanyʼo vyũ. (1 Vet. 5:9) Ĩndĩ kyo nĩ kyaũ kĩtumaa twĩthĩwa twĩ kĩvathũkanyʼo na ũseũvyo ũngĩ o na wĩva? Ndeto ya Ngai na veva wake mũtheu nitũtethetye tũkatata ũndũ tũtonya ‘tumye mũndũ ũla wa tene.’ Na twamina kũveta mũndũ ũsu wa tene, tũsyokete ‘tũkevwʼĩka mũndũ mweũ.’—Ako. 3:9. w17.08 17-18 ¶2-3

Mbivilia yonanĩtye kana veva mũtheu nũtũtetheeasya twĩthĩwe na wũmĩĩsyo, na andũ me na naĩ maitonya kwĩthĩwa na wũmĩĩsyo ũla waĩlĩte matatetheewʼe nĩ Ngai. Wũmĩĩsyo nĩ mũthĩnzĩo kuma kwa Ngai, na ũndũ ũmwe ũtonya kwonanyʼa kana nĩtũmwendete Ngai nĩ kwĩthĩwa na wũmĩĩsyo. O na ĩngĩ tweethĩwa na wũmĩĩsyo twonanasya nĩtwendete ala angĩ. Mũndũ ũtesaa kwĩthĩwa na wũmĩĩsyo atumaa ndũũ yake na angĩ ĩthela, ĩndĩ wũmĩĩsyo nũtumaa ndũũ ĩkama. (1 Ako. 13:4; Aka. 5:22) Nĩ kana mũndũ ethĩwe na wũmĩĩsyo, ve nguma ingĩ sya Kĩklĩsto waĩle kwĩthĩwa nasyo. Kwa ngelekanyʼo, mũndũ wĩ wũmĩĩsyo ndekasya ngoo akwatwa nĩ mathĩna, ĩndĩ ekalaa e mũtanu o na ĩla maũndũ mate maseo. (Ako. 1:11; Yak. 1:3, 4) O na ĩngĩ, mũndũ wĩ wũmĩĩsyo ndeyĩĩvanĩasya ĩla ũkũthĩnwʼa, na aendeeaa kwĩthĩwa e mũlũmu o na kweethĩwa kũilyĩ ata. O na Mbivilia nĩtwĩkĩĩte vinya tũmanye kana nĩtwaĩle kũtwʼa kũmĩĩsya. Ũsu nĩ ũndũ wa vata wonanĩtwʼe ĩvukunĩ ya Yakovo 5:7, 8. w17.08 4 ¶4

Inywʼĩ andũ ma mũika, nĩmwĩsĩ nesa vyũ kana mũndũ atanamba kwambĩĩa kyalo, nũseo akasũanĩa nesa vyũ vala ũendete. Wamina kũsyawa nĩ ta wĩthĩawa wĩ na kyalo kĩasa kĩ mbee waku, na ĩvinda yĩla ĩseo vyũ ya kũvangĩĩa kyalo kyaku nĩ ĩla wĩ wa mũika. Ti ũndũ wĩ laisi kũvangĩĩa kĩla waĩle kwĩka thayũnĩ waku. Ĩndĩ osai vinya. Yeova atavĩtye andũ make ndeto ila syĩ ĩandĩkonĩ ya ũmũnthĩ. Yeova nũmwĩkĩaa vinya mwĩthĩwe mwĩ oĩ mũivangĩĩa ũndũ mũũtũmĩa thayũ wenyu. (Mũta. 12:1; Mt. 6:20) Endaa mwĩkale mwĩ atanu. Ũmanyaa ũu wasũanĩa ĩũlũ wa syĩndũ imwe ũtũnengete tũtanĩe, ta tũwasya tũseo, mĩsamo yĩ mũyo, na syĩndũ nzeo sya kwĩloela. O na ĩngĩ kwasũanĩa ũndũ ũtũsũvĩaa na akatũmanyĩsya nzĩa ĩla nzeo vyũ twaĩle kũkinyĩla. Yeova atavĩtye ala maleaa ũtao wake atĩĩ: “Mwanyuva ũla ndaatanĩa. . . . Sisya, athũkũmi makwa makatanaa, ĩndĩ inywʼĩ mũkasonokwʼa; sisya, athũkũmi makwa makainaa ũndũ wa ũtanu wa ngoo.” (Isa. 65:12-14) Yeova nũtaĩawa ĩla tweeka motwi maseo.—Nth. 27:11. w17.07 22 ¶1-2

Ngai ũsu wĩsĩ kĩla ndata vala yĩĩ o na ethĩwa nĩ ĩndĩĩ, nũkwĩsĩ nesa. Nĩwĩthĩawa esĩ nesa vyũ vala ũĩ, akamanya nesa vyũ ũndũ ũkwĩwʼa, na nĩwĩthĩawa esĩ nesa vyũ kĩla wĩ na vata nakyo ĩvinda o na yĩva! Yeova nũkũthĩnĩkĩaa we mwene. Na ti ũu wĩ wʼoka, ĩndĩ e vinya na e tei na kwoou no aũtetheesye ĩla wĩ thĩnanĩ. (Sav. 147:5) Nũtonya kwĩwʼa ta ũkuĩte mũno ũndũ ũtatonya, na thĩna ũla wĩ nawʼo ta ũvĩtũkĩte vinya waku. Ĩndĩ ndũkolwe kana Ngai nũeleawa ũtonyi waku na ‘nũlilikanaa kana wĩ kĩtoo.’ (Sav. 103:14) Nũndũ twĩ andũ me na naĩ, nĩtũvĩtasya. O na twĩthĩaa tũsyokeleile ĩvĩtyo o yĩla yĩla ĩngĩ na ĩngĩ. Kwa ngelekanyʼo, nĩtũthĩnĩkaa mũno twesa kwĩthĩa tũneenie ndeto itaĩle, twĩ na mĩmeo ĩtaĩle, kana twesa kwĩthĩa nĩtũkwĩwʼĩa angĩ kĩwĩu nĩ syĩndũ ila me nasyo. O na kũtwʼĩka Yeova ndathĩnawʼa nĩ naĩ ta isu, nũtũeleawa nesa vyũ o na kwĩ ũndũ tũtonya kũmanya! (Isa. 40:28) No kwĩthĩwa ve ĩvinda waĩ na thĩna na woona kwʼoko kwa Yeova kwĩ vinya kwaũtethya wasinda thĩna ũsu.—Isa. 41:10, 13. w17.07 18-19 ¶6-8

Ve mwana-a-asa wa Sri Lanka waumie kũu athamĩĩa nthĩ ĩngĩ. Ĩndĩ nũnenganĩte mwanya mũsyĩ wake ũtũmĩwe kũmbanĩa maũmbano ma kĩkundi na maũmbano manene. O na nĩwĩtĩkĩlĩtye athũkũmi ma ĩvinda yonthe mekalae vo. Mwana-a-asa ũsu eyĩimĩte mbesa mbingĩ nĩ kana mũsyĩ wake ũtũmĩwe ũu, ĩndĩ ũsu nĩ ũtethyo mũnene kwa atavanyʼa ala me kĩsionĩ kĩu nĩkwĩthĩwa mo mai ũkwati mwingĩ. Nthĩ ĩmwe wĩa witũ wa kũtavanyʼa ũsiĩĩwe, ana-a-asa nĩmanenganĩte mĩsyĩ yoo ĩtũmĩwe ta Nyũmba sya Ũsumbĩ. Nũndũ wa ũu, mavainia aingĩ vamwe na angĩ mate na ũkwati nĩmakwatĩte vandũ matonya kũmbanĩa mate kũĩvĩa. Mwĩĩtu-a-asa ũmwe umasya mĩvothi kĩla ĩvinda kwondũ wa wĩa wa Ũsumbĩ nũwetete ũathimo ũmwe ũkwatĩte. Aĩtye atĩĩ: “Nũndũ nĩnĩthĩĩtwe nĩ mũlau na malĩ yakwa, nĩtethekete kwa nzĩa o na nyie mwene ndatonya kũelesya. Nĩthĩĩte kana o ũndũ naolela angĩ malĩ yakwa, nowʼo nĩthĩawa na woni mũseo ĩũlũ woo. Kĩvathũkanyʼo na tene, yu nĩnĩekeaa angĩ mũnango, ngamomĩĩsya, ndikusaa ngoo maũndũ maema kũthi ũndũ ngũsũanĩaa, na nĩnĩthĩawa nĩyũmbanĩtye kwĩtĩkĩla ũtao.” w17.07 9 ¶9-10

O na ethĩwa Yovu no wesie kũmanya kĩla kyatumĩte akwatwa nĩ mathĩna asu, mavinda amwe nũtonya kwĩthĩwa eekũlasya nĩkĩ yaĩ no nginya athĩne mũno wĩana ũu. O na ethĩwe asũanĩaa ata, nĩwalilikanaa ũtao ũla Ngai wamũnengie. Kũlilikana ũtao ũsu kwamũtetheeisye aendeea kwĩthĩwa na woni ũla waĩle, na ĩngĩ nĩkwamũkiakiasya. (Sav. 94:19) Ngewa ĩsu ya Yovu no ĩtũtetheesye o naitũ tũkakwata ũkiakisyo na tũyĩthĩwa na woni ũla waĩlĩte. O na Yeova nĩwaandĩkĩthisye ngewa ĩsu ‘nũndũ wa kũtũmanyĩasya, nĩ kana ũndũ wa wũmĩĩsyo na ũkiakisyo wa Maandĩko twĩthĩwe na wĩkwatyo.’ (Alo. 15:4) Kwoou twĩĩmanyĩsya kyaũ? Ũndũ ũla mũnene tũkwĩmanyĩsya nĩ kana tũyaĩle kũsũanĩa mũno maũndũ a maitũ nginya tũlwe nĩ ũndũ ũla wa vata vyũ, nawʼo nĩ kũtetewa kwa ũsumbĩki mũnene wa Yeova. Na ĩngĩ nĩtũendeei kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku o ta Yovu, o na ethĩwa twĩkomana na maũndũ momĩte ata, nĩ kana twonanyʼe nesa vyũ kana nĩtũkwete mbau ũsumbĩki mũnene wa Yeova. w17.06 24 ¶9; 25 ¶13-14

Yesũ nĩwoonaa mavinda angĩ ve vata wa kũthyũmũa. Ĩvinda yĩmwe ĩtina wa kũthiũũka mũno aitavanyʼa e na amanyĩwʼa make amaweteie ndeto isu syĩ vau ĩũlũ. Kwosa ĩvinda ũthyũmũe na ũyĩtanĩthya nĩ ũndũ wa vata thayũnĩ. Ĩndĩ tũkavũa ngũĩ, kwĩtanĩthya no kũtwʼĩke takwʼo ũndũ ũla wa vata thayũnĩ witũ. Ĩvindanĩ ya atũmwa aingĩ maasya, “Tũye na tũinywʼa, nĩkwĩthĩwa ũnĩ tũkakwʼa.” (1 Ako. 15:32) O na ũmũnthĩ aingĩ methĩawa na yĩsilya ta yĩu. Tũtonya kũmanya ata kana ĩvinda yĩla tũtũmĩaa tũyĩtanĩthya nĩyaĩlĩte? Wĩona ata kyumwanĩ kĩmwe ũkaandĩka vandũ masaa ala watũmĩa ũyĩka maũndũ ma kĩ-veva. Wamina kwĩka ũu no ũsianĩsye masaa asu na ala ũtũmĩie o kyumwanĩ kĩu ũyĩka maũndũ ma kwĩtanĩthya ta kũthi mathaũnĩ, kũsisya televiseni, kũthaũka mathaũ ma vitio, kana o ũyĩka tũmaũndũ tũngĩ wendete kwĩtanĩthya natwʼo. Nũkwona ta waĩlĩte kũolanga ĩvinda yĩla ũtũmĩaa maũndũnĩ ma kwĩtanĩthya?—Aev. 5:15, 16. w17.05 24-25 ¶11-13

Yesũ anenganie ngelekanyʼo ya mũtandĩthya wakwatie lũlũ wa thooa mũnene. Ĩndĩ nĩ kana athooe lũlũ ũsu, yaĩ lasima athoosye kyonthe kĩla waĩ nakyo. Kwasũanĩa ũndũ we woonaa lũlũ ũsu wĩ wa vata! Ũwʼo ĩũlũ wa Ũsumbĩ wa Ngai nĩ ta lũlũ ũsu wa thooa mũnene. Ethĩwa nĩtũwendete o tondũ mũtandĩthya wendete ũla lũlũ, tũkeethĩawa twĩyũmbanĩtye kũtia kĩla kĩndũ nĩ kana twĩtĩkĩle kũsumbĩkwa nĩ Ũsumbĩ ũsu na tũyĩkalaa ungu wawʼo mavinda onthe. (Mko. 10:28-30) Kwa ngelekanyʼo, Sakayo athuĩtwʼe nĩ kũvenana mbesa na nzĩa ya ũkengani. (Luka 19:1-9) O na kũtwʼĩka ndaĩ mũndũ mũlũngalu, ĩla weewie Yesũ aitavanyʼa ĩũlũ wa Ũsumbĩ oonie ũsu ne wʼo ũndũ ũla wa vata vyũ na oosa ĩtambya vau kwa vau. Aisye: “Sisya, Mwĩaĩi, nyunzu ya syĩndũ syakwa nĩngũnenga ngya; na ethĩwa nĩnĩvenete mũndũ kĩndũ na nzĩa ya ũkengani, nĩngũmũtũngĩa kũndũ kũna.” Akolile malĩ ĩsu wakwatĩte na nzĩa ya ũvenani e mũthalĩku ngoonĩ na aekana na ĩtomo ya syĩndũ. w17.06 10 ¶3-5

Ala manyuvwa nĩ asyai matetheesye syana syoo maĩle kũitetheesya inenge asyai masyo ndaĩa kĩla ĩvinda, ĩndĩ mayaĩle kumanyʼa asyai asu kana kwĩyosea kĩanda kyoo. Ũndũ ũngĩ nĩ kana, ĩla me na syana isu mayaĩle kwĩka maũndũ matonya kũtuma angĩ kĩkundinĩ kana nza wa kĩkundi mambĩĩa kwĩkũlya makũlyo. (1 Vet. 2:12) Asyai mayaĩle kũekea angĩ vyũ kĩanda kyoo kya kũmanyĩsya syana ũla wʼo. No nginya mekalae mesĩ kĩla syana syoo iũmanyĩwʼa nĩ ala meũmatetheesya, na o namo ene mayaĩlĩte kũeka kũimanyĩsya. Inywʼĩ asyai, voyai Yeova amũtetheesye na mũitata vala mũtonya. (2 Mav. 15:7) Ambai kũsisya kĩla kĩtonya kũtuma syana syenyu syĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na Yeova mũtanamba kũsũanĩa wendi wenyu ene. Ĩkai kyonthe kĩla mũtonya nĩ kana mũĩkĩĩthye Ndeto ya Ngai nĩyalika ngoonĩ ya syana syenyu. Mũikaaĩse kũsũanĩa o na ĩmwe kana mwana wenyu ndatwʼĩka mũthũkũmi mũseo wa Yeova. w17.05 12 ¶19-20

Kwasũanĩa ũndũ ũũ. Ĩvinda yĩmwe vaĩ mũndũ mũna watwʼĩkĩte atĩ nĩweekĩte ĩvĩtyo yaĩle kũtuma oawa. Andũ ma mũsyĩ na anyanyae mavasengʼeie mũno mayĩwʼa atĩ mũndũ ũsu nĩwatwʼĩĩwa kũawa! Kĩla kyamasengʼisye mũno nĩ kũtwʼĩka ũkũsĩ ũla wethukĩĩiwʼe ndwaĩ wa wʼo na waumiwʼe nĩ andũ meesĩkĩwe nĩ andũ vathei. Onthe ala mendete ũsili wa katĩ meewie thĩna mũno mayona mũndũ ũsu ũte na ĩvĩtyo ayũawa vamwe na ana make. Ndũkese kũsũanĩa ũsu nĩ wano. Ũsu nĩ ũndũ wamũkwatie mũthũkũmi mũĩkĩĩku wa Yeova weetawa Navothi watwĩe Isilaeli ĩvinda ya Mũsumbĩ Aavu.—1 Asu. 21:11-13; 2 Asu. 9:26) Ĩla Mũsumbĩ Aavu weeie Navothi amũthooesye mũũnda wake wa mĩsavivũ, kana o etĩkĩle amũkũanĩsye na ũngĩ mũseango, Navothi nĩwaleile. Nĩkĩ? Aleanile na ngewa ya Aavu nũndũ nĩweesĩ mwĩao ũla Yeova wanengete mbaĩ ya Isilaeli. Yeova ameete kana mũndũ ndakaatate kũthoosya vyũ ũtiĩwa wa mbaĩ ya aa-ĩthe make. (Ali. 25:23; Mot. 36:7) Vate nzika, Navothi oonaa maũndũ ũndũ Yeova ũmonaa. w17.04 23 ¶1; 24 ¶4

Naaũ makatiwa ala athũku mavetwa? Yeova atwathĩte ũndũ mũseo mũno ĩvukunĩ ya Savuli akatwĩa ũũ: “Ala auu makatiĩwa nthĩ, na makeetanʼya mũuonĩ mwingĩ.” Savulinĩ o ĩsu asyokete akasya: “Ala alũngalu makatiĩwa nthĩ, na makatũa vo kũvika tene na tene.” (Sav. 37:11, 29) Asu “auu” na “alũngalu” naaũ? Andũ auu nĩ ala metĩkĩlaa Yeova amamanyĩsye na aimatongoesya, namo alũngalu nĩ ala mendete kwĩka ũla waĩle methonĩ ma Yeova Ngai. Ĩvindanĩ yĩĩ tũĩ, andũ athũku nĩ aingĩ vyũ kwĩ ala alũngalu. Ĩndĩ nthĩ nzaũ yavika, tũikasya atĩ ala auu na ala alũngalu nĩmo anini, kana nĩmo aingĩ. Nĩkĩ? Kĩtumi nũndũ mũndũ wʼonthe ũla ũkethĩwa ĩũlũ wa nthĩ ĩvinda yĩu akeethĩwa e mũndũ mũseo. Nũndũ wa ũu, tũi na nzika kana ĩvinda yĩu nthĩ ĩkeethĩwa yĩ nzeo ki! w17.04 10-11 ¶5-6

“Wendo wa Ngai” nũtũsukumaa twende ana-a-asa maitũ, na mũno mũno ĩla makwatwa nĩ mathĩna. (1 Yoa. 3:17, 18) Kwa ngelekanyʼo, ĩvindanĩ ya atũmwa, Aklĩsto ma Yutia nĩmakwatiwe nĩ yũa na kwoou kĩkundi kyavangĩthya ũndũ meũtetheewʼa. (Meko 11:28, 29) O na ĩngĩ, mũtũmwa Vaulo na mũtũmwa Vetelo nĩmeekĩie Aklĩsto vinya mathokanasye. (Alo. 12:13; 1 Vet. 4:9) Kwoou, ethĩwa Aklĩsto nĩmaĩle kũthokya ana-a-asa angĩ ĩla mamathokea, ti mbee mũno ala me mũisyonĩ kana ala meũthĩnwʼa nũndũ wa mũĩkĩĩo woo? O mĩtũkĩ, Ngũsĩ mbingĩ sya Yeova ngalĩko ya wumĩlonĩ wa sua ya nthĩ ya Ukraine ninalasimĩkie kũkĩĩa isionĩ ingĩ nũndũ wa kaũ na kũthĩnwʼa. Ũndũ wa kũmakya nĩ kana amwe nĩmanooaiwe. Ĩndĩ aingĩ moo nĩmathokiwʼe nĩ ana-a-asa moo isionĩ ingĩ sya nthĩ ĩsu na nthĩ ya Russia. Ana-a-asa nthĩ isu syelĩ mayaaĩtĩkĩla kwĩlikya siasanĩ, ĩndĩ maendeeie kwĩkala ‘mate ma nthĩ’ na me na kĩthito “maitavanyʼa ũla ũvoo mũseo.”—Yoa. 15:19; Meko 8:4. w17.05 4 ¶6-7