Mwei wa 1

Timotheo aakĩte mũĩkĩĩo wake nthĩnĩ wa momanyĩsyo ala weeyĩĩkĩĩthĩtye nĩ ma wʼo na mamũtetheeasya kũtwʼĩka mũnyanyae wa Yeova. O naku no nginya wĩmanyĩsye Mbivilia na ũyĩyĩĩkĩĩthya kana kĩla ĩmanyĩasya ĩũlũ wa Yeova nĩ kya wʼo. Nĩwaĩle kwamba kwĩyĩĩkĩĩthya ũwʼo wa mũsingi ĩũlũ wa maũndũ aa atatũ. Mbee, ndwaĩle kwĩthĩwa na nzika kana Yeova Ngai nĩwe Mũmbi wa syĩndũ syonthe. (Kuma 3:14, 15; Aevl. 3:4; Ũvu. 4:11) Kelĩ, no nginya wĩyĩĩkĩĩthye kana Mbivilia nĩ ndeto Ngai waveveeie na anenga andũ. (2 Tim. 3:16, 17) Na katatũ, nĩwaĩle kwĩyĩĩkĩĩthya kana Yeova e na kĩkundi kya andũ ũmbanĩtye mamũthaithe matongoewʼe nĩ Klĩsto, na kana kĩkundi kĩu nĩ Ngũsĩ sya Yeova. (Isa. 43:10-12; Yoa. 14:6; Meko 15:14) Ti lasima wĩthĩwe na ũmanyi mwingĩ ta ũmeletye Mbivilia. Kĩeleelo kyaku kyaĩle kwĩthĩwa kĩ kũtũmĩa ‘ũtonyi waku wa kũsũanĩa’ nĩ kana wĩyĩĩkĩĩthye vyũ kana nĩwakwatie ũwʼo.​—Alo. 12:1. w20.07 10 ¶8-9

Wathani ũsu ũwetete kĩkundi kya ngie syĩ na ũthyũ ũilye wa mũndũ, na “syĩndũ iilye ngovia sya ũsumbĩ sya thaavu” mĩtwenĩ yasyo. (Ũvu. 9:7) Ngie isu syatwʼĩkie ikathĩnyʼa “andũ [amaitha ma Ngai] ala mate na ũsiĩlo wa Ngai itulyanĩ syoo” kwa ĩvinda ya myei ĩtano, yĩla yĩanene na ĩvinda yĩla ngie yĩkalaa thayũ. (Ũvu. 9:4) Ndeto isu syĩonekana ikonetye athũkũmi ma Yeova etĩkĩwʼa mauta. Athũkũmi asu nĩmatavanasya ũsilĩlo wa Ngai ĩũlũ wa nthĩ ĩno nthũku mateũkĩa, na kĩu nĩkĩnyamaasya ala makwataa nthĩ mbau. Ũu nĩ kwasya kana ngie ila iwetetwe nthĩnĩ wa Yoeli 2:7-9, ti syo ngie ila iwetetwe ĩvukunĩ ya Ũvuanyʼo? Ĩĩ. Ti ũndũ mũeni kwona Mbivilia ĩitũmĩa kĩndũ kĩna ta ngelekanyʼo kũelesya syĩndũ syĩ kĩvathũkanyʼo. Kwa ngelekanyʼo, wasoma Ũvuanyʼo 5:5 nũkwona Yesũ etĩtwe “Mũnyambũ wa mbaĩ ya Yuta,” na wathi ĩandĩkonĩ ya 1 Vetelo 5:8, ũyĩthĩa nake Ndevili etĩtwe “mũnyambũ ũkũluma.” w20.04 3 ¶8; 4 ¶10

Ĩvinda yĩmwe mũthũkũmi mwĩĩtu wa Salai weetawa Akali nĩweekie ũndũ wa ũtumanu. Ĩvinda yĩu nĩ yĩla watwʼĩkĩte kĩveti kya Avalamu na akaitava, na nũndũ wa ũu, akambĩĩa kũvũthya Salai nũndũ ndaĩ syana. Maũndũ maimbie nginya Salai alũngya Akali. (Mwa. 16:4-6) Kwa woni witũ nĩtũtonya kwona Akali ta waĩ mũndũ mũka mũngʼendu, na nũndũ wa ũu tũyasya avotwa nũu. Ĩndĩ ũsu tiwʼo waĩ woni wa Yeova. Atũmie mũlaĩka athi vala ũĩ. Mũlaĩka amũvikĩa, nĩwamũtetheeisye kũvĩndũa woni wake na amũathima. Akali nĩwamanyie kana Yeova nĩwamũsyaĩĩsye na nĩweesĩ maũndũ make onthe. Kĩu kyamũkiitie mũno nginya asya ũũ ĩũlũ wake: “Nue Ngai ũla wonaa . . . ũla ũnziasya.” (Mwa. 16:7-13) Nĩ kyaũ Yeova woonie ngoonĩ ya Akali? Yeova nĩweesĩ wumo wa Akali na maũndũ onthe ala mamũkwatĩte. O na kau Yeova ndaalalya akalea kwona ũndũ Akali wavũthisye Salai, tũi na nzika kana nĩwasũanĩie wumo wa Akali na maũndũ ala mamũkwatĩte, na nũndũ wa ũu amũtetheesya kwa nzĩa nzeo. w20.04 16 ¶8-9

Mũtũmwa Vaulo aisye kana Aklĩsto onthe ma wʼo me masindanonĩ ma kũsemba. (Aevl. 12:1) Ethĩwa nĩtũkwenda kũkwata mũthĩnzĩo ũla Yeova ũtwathĩte, no nginya ithyonthe tũmĩĩsye mũvaka mũthya, twĩthĩwe twĩ amũika kana twĩ akũũ, kana twĩthĩwe twĩ na vinya kana twĩ anou. (Mt. 24:13) Vaulo aĩ na ũkũmbaũ wa kũneenea ũndũ ũsu nũndũ we mwene ‘nĩwasembete mathaũnĩ ma kũsemba akamina.’ (2 Tim. 4:7, 8) Ĩndĩ we Vaulo aneeneaa mathaũ meva? Ve kũndũ kũmwe Vaulo ũwetete maũndũ mana meethĩawa mathaũnĩ ala meekawa nthĩ ya tene ya Ũkiliki e na kĩeleelo kya kũmanyĩsya Aklĩsto maũndũ ma vata. (1 Ako. 9:25-27; 2 Tim. 2:5) Mathaũ amwe ũwetete mavinda kauta nĩ ma kũsemba, na amaelekanĩtye na kyalo kya Mũklĩsto. (1 Ako. 9:24; Aka. 2:2; Avi. 2:16) Mũndũ alikaa mathaũnĩ asu yĩla weeyumya amũthũkũme Yeova na aivatiswa. (1 Vet. 3:21) Na akatwʼa ĩkanda yĩla Yeova ũkamũnenga mũthĩnzĩo wa thayũ wa tene na tene.​—Mt. 25:31-34, 46; 2 Tim. 4:8. w20.04 26 ¶1-3

Ndeto ya Ngai yaĩtye atĩĩ: “Mwĩaĩi nĩ mũĩkĩĩku, na akamwĩkĩa vinya na kũmũsũvĩana na ũla mũthũku.” (2 Ath. 3:3) Yeova atũsũvĩaa ata? Yeova nũtũnengete mĩio ya kaũ ĩtonya kũtũsũvĩa yĩla Satani watũkita. (Aev. 6:13-17) Mĩio ĩsu nĩ mĩlũmu na ĩtethasya wĩa wayo nesa. Ĩndĩ ĩtũtethasya o yĩla twamyosa, twamĩkĩa, na twaendeea kũmĩtũmĩa tũte kũmĩia ũtee. Kwa ngelekanyʼo, mũsivi wa ũla wʼo nĩ ũwʼo ũla wĩ Ndetonĩ ya Ngai, Mbivilia. Nĩkĩ twaĩlĩte kwĩyova mũsivi ũsu? Nũndũ Satani nĩ “ĩthe wa ũvũngũ.” (Yoa. 8:44) Akenganĩte myaka mingĩ mũno na eĩtwe kana nũkengete “nthĩ yonthe”! (Ũvu. 12:9) Ĩndĩ ũwʼo ũla wĩ Mbivilianĩ nĩwʼo ũtũsũvĩaa ndakatũkenge. Twĩyovaa mũsivi ũsu ata? Nĩ kwa kwĩmanyĩsya ũwʼo ĩũlũ wa Yeova, kũmũthaitha “nthĩnĩ wa veva na nthĩnĩ wa wʼo,” na kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku maũndũnĩ onthe.​—Yoa. 4:24; Aev. 4:25; Aevl. 13:18. w21.03 26-27 ¶3-5

Kĩla kyatumaa nthĩ ĩsu yĩthĩwa yĩ ya mwanya mũno nĩ kana vau nĩ vo ũthaithi wa wʼo watwaĩĩawʼa. Ĩndĩ kwambĩĩa Vendekosito ya mwaka wa 33, “nthĩ” ĩsu ti nthĩ yĩ vandũ ũtonya kũthi, na ũu nĩ wʼo nũndũ ũmũnthĩ athũkũmi ma Yeova me kĩla vandũ ĩũlũ wa nthĩ. Kĩvathũkanyʼo na ũu, ĩla “nthĩ nzeo” ũmũnthĩ nĩ maũndũ onthe ala andũ ma Yeova mekaa, ta kũmũthaitha kwa kũthi maũmbanonĩ na ũtavanyʼa. Mĩthenyanĩ ĩno ya mũminũkĩlyo, mũsumbĩ wa ngalĩ ya ĩũlũ nũlikĩte ĩla “nthĩ nzeo” mavinda maingĩ. Kwa ngelekanyʼo, yĩla Germany ĩsumbĩkĩtwe nĩ kyama kya Nazi yatwʼĩkie mũsumbĩ wa ngalĩ ya ĩũlũ, na mũno mũno ĩvinda ya kaũ wa kelĩ wa nthĩ yonthe, mũsumbĩ ũsu nĩwalikile ĩla “nthĩ nzeo” kwa kũthĩnyʼa na kũaa andũ ma Ngai. Ĩtina wa Kaũ wa Kelĩ wa Nthĩ Yonthe yĩla Soviet Union yatwʼĩkie mũsumbĩ wa ngalĩ ya ĩũlũ, nĩyalikile ĩla “nthĩ nzeo” kwa kũthĩnyʼa andũ ma Ngai na kũmathamĩĩsya kũasa na kwoo. w20.05 13 ¶7-8

Kwasũanĩa aũme amwe matwʼĩkie anyanya ma Ngai Ũklĩsto ũtanamba kwambĩĩa. Ũmwe nĩ Avalaamu, na aĩ mũndũũme wĩ mũĩkĩĩo mũlũmu. Myaka mbee wa 1,000 ĩtina wa Avalaamu kũkwʼa, Yeova amwĩtie “mũnyanyawa.” (Isa. 41:8) Ũu wĩonanyʼa kana o na kĩkwʼũ kĩyĩsa kũvathanyʼa Yeova na anyanyae. Avalaamu e thayũ kĩlilikanonĩ kya Yeova. (Luka 20:37, 38) Ũngĩ waĩ mũnyanya wa Yeova nĩ Yovu. Ĩvinda yĩmwe yĩla alaĩka onthe moombanĩte ĩtunĩ, Yeova nĩwaneenie maũndũ maseo ĩũlũ wa Yovu ate na nzika. Yeova amwĩtie “mũndũ mwĩanĩu na mũlũngalu, ũla ũmũkĩaa Ngai, na wĩthyũũĩte akatia ũthũku.” (Yovu 1:6-8) Na we Yeova eewʼaa ata ĩũlũ wa Ndanieli, ũla wamũthũkũmie e mũĩkĩĩku ta myaka 80 e nthĩ ya andũ matamũthaithaa? Mavinda atatũ alaĩka nĩmaĩkĩĩthisye mũtumĩa ũsu mamwĩa kana “nĩwendetwe mũno” nĩ Ngai. (Nda. 9:23; 10:11, 19) No twĩkale tũte na nzika kana Yeova e na mea ma kũthayũũkya anyanyae ala makwie.​—Yovu 14:15. w20.05 27 ¶3-4

Mũmanyĩwʼa mũseo wa Mbivilia nũtonya kũkwatya nesa mĩao ya Ngai na aimyenda. Ĩndĩ mũmanyĩwʼa ũsu ndesa kũmwĩwʼa Yeova kuma ngoonĩ ethĩwa endete mĩao mũno kwĩ ũndũ ũmwendete Yeova. Lilikana kana Eva nĩweesĩ mwĩao wa Ngai, ĩndĩ ngoonĩ ndendete Mũnengani wa mwĩao ũsu; o na Atamu ailye oou. (Mwa. 3:1-6) Kwoou tũyaĩlĩte kwĩanĩwa no kũmanyĩsya andũ mĩao ya Ngai na myolooto yake. Mĩao na myolooto ya Yeova nĩ mĩseo na nĩtũtethasya. (Sav. 119:97, 111, 112) Ĩndĩ amanyĩwʼa maitũ ma Mbivilia no malee kũmĩelewa ũu ethĩwa mayĩsĩ kana Yeova atũnengie mĩao ĩsu nũndũ nũtwendete. Kwoou yĩla tũũmamanyĩsya ũndũ mũna no tũmakũlye-ĩ: “We wĩona nĩkĩ Ngai wĩtĩkĩlĩtye andũ make kwĩka ũndũ ũũ kana ũmavatĩte kwĩka ũndũ ũũ? Ũndũ ũsu wĩtũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa Ngai?” Twatetheesya amanyĩwʼa maitũ masũanĩe ĩũlũ wa Yeova na mayenda vyũ ĩsyĩtwa yake ĩtheu, tũkeethĩwa tũtonya kũmakiita ngoo. Na nũndũ wa ũu, makenda mĩao ĩsu vamwe na Mũnengani wayo. Kĩu kĩkatuma methĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu, na ũu ũkamatetheesya kũmĩĩsya maũndũ momũ.​—1 Ako. 3:12-15. w20.06 10 ¶10-11

Nĩtwaĩle kwĩthĩwa na wũmĩĩsyo nũndũ mũndũ ũvoete nũkuaa ĩvinda ayĩsa kũtwʼĩka nĩwamũsyokea Yeova vyũ. Andũ aingĩ mavoete tene maasya kana mesie kwambĩĩa kũmũthũkũma Yeova ĩngĩ ĩtina wa kũthokewa nĩ atumĩa na angĩ kĩkundinĩ mavinda maingĩ. Mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Nancy wĩkalaa Asia aandĩkie: “Ve mũnyanyawa ũmwe kĩkundinĩ wandethisye mũno. Ambendete ta mũkũũa. Nĩwandilikanasya ũndũ tene twatanĩaa kwĩthĩwa vamwe. Nĩwambĩthukĩĩasya nesa ndielesya ũndũ ngwĩwʼa, na ndakĩaa kũnenga ũtao. Aĩ mũnyanya wa wʼo, na nĩweethĩawa eyũmbanĩtye kũndethya ĩvinda o na yĩva.” Ndawa ĩmwe nzeo mũno ya kũiita ala mekwĩwʼa maũmĩĩtwʼe ngoonĩ nĩ kũelewa ũndũ mekwĩwʼa na kũmewʼĩa tei. Ve amwe mavoie ĩtina wa kũũmĩwʼa nĩ mũndũ kĩkundinĩ, na methĩĩtwe moveee ũthatu ngoonĩ kwa myaka mingĩ. Nũndũ wa ũu, mayĩwʼaa mayenda kũmũsyokea Yeova. Amwe nĩmatonya kwĩthĩwa maisũanĩa kana ve ũndũ ũtaĩle meekiwe. Na kwoou nĩmatonya kwĩthĩwa mayenda mũndũ ũtonya kũmethukĩĩsya na aimaelewa. w20.06 26 ¶10-11

Kĩla ĩvinda weekĩa kĩthito wasinda ĩtatwa, ũkakwataa vinya wa kũendeea kwĩka kĩla kyaĩle. O na ĩngĩ, lilikana kana Satani nĩwe waumanie na woni mũthũku ũla wĩthĩawa na andũ ma nthĩ ĩũlũ wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ. Kwoou yĩla walea kwawʼa nĩ woni wa nthĩ, wĩthĩawa ‘wamũsinda ũla mũthũku.’ Nĩtwĩsĩ kana Yeova nĩwe waĩlĩte kũtũtavya kĩla kĩseo na kĩla kĩthũku. Na tũtataa ũndũ tũtonya tũikeke naĩ. Ĩndĩ yĩla twesa kwĩka naĩ, nĩtũmũvoyaa Yeova nĩ kana tũmumbũlĩle naĩ ĩsu. (1 Yoa. 1:9) Na twesa kwĩka naĩ ngito, nĩtũmanthaa atumĩa matũtetheesye nũndũ nĩmo Yeova ũnyuvĩte matũsũvĩe. (Yak. 5:14-16) Ĩndĩ tũyaĩlĩte kũandũĩka mũno nũndũ wa mavĩtyo tweekie tene. Nĩkĩ? Nũndũ Ĩthe witũ wĩ wendo nĩwatũnengie nthembo ya wovosyo ya Mwana wake nĩ kana tũkwatae ũekeo wa naĩ sitũ. Nũndũ wa ũu, yĩla Yeova wasya kana nũkũekea ũla weelila, ndethĩawa aikengana. Kwoou vai kĩndũ kyaĩlĩte kũtuma tũmũthũkũma Yeova tũte na wasya mũtheu wa ngoo.​—1 Yoa. 2:1, 2, 12; 3:19, 20. w20.07 22-23 ¶9-10

Ve ĩvinda Yeova waĩ weka. Ĩndĩ ũu ti kwasya kana ndaĩ mũtanu. Yeova aĩ mwĩanĩe kĩla ũndũnĩ. Ĩndĩ Ngai nĩwendaa angĩ methĩwe vo na maitanĩa thayũ. Na nũndũ we e wendo, nĩwambĩĩie wĩa wa wũmbi. (1 Yoa. 4:19) Mbee, Yeova oombie Mwana wake, Yesũ, nĩ kana mathũkũme ĩmwe. Na ĩndĩ kwĩsĩla Mwana ũsu wake wa mbee, “syĩndũ ila ingĩ syonthe nĩsyoombiwe,” o vamwe na alaĩka milioni mbingĩ. (Ako. 1:16) Yesũ nĩwatanĩie mũno kũthũkũma vamwe na Ĩthe wake. (Nth. 8:30) O na alaĩka nĩmatanie mũno. Nĩkĩ? Nũndũ nĩmeeyoneie Yeova na Mũthũkũmi wake Mũnene, Yesũ, mayũmba ĩtu na nthĩ. Meekie ata monanyʼe kana nĩmatanie? Yĩla nthĩ yoombiwe, ‘nĩmookĩlilye mawasya nũndũ wa kũtana,’ na vai nzika kana nĩmaendeeie kũmũkatha Yeova nũndũ wa kyonthe kĩla woombaa, na mũno mũno yĩla woombie mũndũ. (Yovu 38:7; Nth. 8:31) Syĩndũ syonthe ila Yeova woombie syoonanisye kana we nũtwendete, na e ũĩ.​—Sav. 104:24; Alo. 1:20. w20.08 14 ¶1-2

Yeova atũmbie twĩ na vata wa kwenda andũ ala angĩ na kwona o namo matwendete. Kwoou yĩla mũndũ watũmena, nĩtũũmĩaa mũno, na o na mavinda angĩ nĩtũlikawa nĩ wia. Mwana-a-asa ũmwe aandĩkie: “Yĩla asikalĩ mangũnie, manumanga, na mandelemya nũndũ naĩ Ngũsĩ ya Yeova, neewie nalikwa nĩ wia mũno na navũthwʼa mũno.” O na kau nĩtũũmĩaa yĩla twamenwa, kĩu kĩitũsengʼasya. Na kĩtumi nũndũ Yesũ aisye tũkamenwa. Nĩkĩ nthĩ ĩno ĩmenete aatĩĩi ma Yesũ? Nũndũ o ta Yesũ, ‘tũi ma nthĩ.’ (Yoa. 15:17-19) Kĩu kĩtumaa tũtalika siasanĩ, tũtaina wathi wa kĩvendela, kana kũkĩkũnĩa saluti, o na kau nĩtũnengete silikalĩ sya andũ ndaĩa. Tũmũthaithaa Yeova e weka. Tũkwataa mbau Ũsumbĩ wa Ngai nũndũ nĩwʼo waĩle kũsumbĩka, na ũsu nĩ ũndũ Satani na “ũsyao” wake maleanaa nawʼo vyũ. (Mwa. 3:1-5, 15) O na ĩngĩ, tũtavanasya kana Ũsumbĩ wa Ngai nowʼo wĩ wʼoka ũkavetangĩa andũ mathĩna, na o mĩtũkĩ nũkwananga vyũ ala maũvĩngaa. (Nda. 2:44; Ũvu. 19:19-21) Ũvoo ũsu nũtanĩthasya mũno ala auu, ĩndĩ ũthatasya mũno ala athũku. w21.03 20 ¶1-2

Yeova nũnengete eĩtu-a-asa Aklĩsto ala me kĩkundinĩ kĩanda kya vata. Aka asu nĩmawetawa ta ngelekanyʼo nzeo sya andũ oĩ, me mũĩkĩĩo mũlũmu, me kĩthito, ngũmbaũ, alau, na atethya ma wĩa mũseo. (Luka 8:2, 3; Meko 16:14, 15; Alo. 16:3, 6; Avi. 4:3; Aevl. 11:11, 31, 35) Angĩ tũtonya kũmatala ta ũathimo mũnene kĩkundinĩ nĩ Aklĩsto ala akũũ. Asu onthe nĩmethĩawa na mathĩna maingĩ ma mwĩĩ ala mokanasya na ũkũũ. Ĩndĩ Aklĩsto asu akũũ nĩmekaa o kĩla matonya matavanyʼe, na nĩmatũmĩaa vinya wʼonthe ũla me nawʼo mekĩe angĩ vinya na maimamanyĩsya! Na ũmanyi woo nũtũtethasya mũno. Aklĩsto asu nĩ ma vata mũno kwitũ, o na methonĩ ma Yeova. (Nth. 16:31) Nao nata andũ ma mũika? Andũ ma mũika ala maendeee kwĩana nĩmakomanaa na mathĩna maingĩ me nthĩ ĩno ĩtongoewʼe nĩ Satani na yusĩe andũ methĩawa na mawoni mathũku. Ĩndĩ nĩtwĩwʼaa tweekĩwa vinya twoona amũika maitũ mayumya maelesyo maũmbanonĩ, maitavanyʼa, na maitetea mũĩkĩĩo woo mate na wia o na vanini. Inywʼĩ amũika, mwĩ ma vata mũno kĩkundinĩ kya Yeova!—Sav. 8:2. w20.08 22 ¶9-11

Yĩla twambĩĩa kũtavanyʼa na kũelesya andũ angĩ kana ithyĩ twĩ Ngũsĩ sya Yeova, nĩtũtonya kũkwatwa nĩ iuutani sya ngelekanyʼo. Ũu wĩthĩawa yĩla andũ ma mũsyĩ mambĩĩa kũtũvĩnga, anyanya maitũ mambĩĩa kũtũthekeea, na yĩla andũ malea kĩla tũũmatavya. Ũtonya kwĩthĩwa na ũkũmbaũ ata? Mbee, ĩkĩĩa vyũ kana Yesũ nĩwe ũtongoesye wĩa wa kũtavanyʼa ĩũlũ wa nthĩ. (Yoa. 16:33; Ũvu. 14:14-16) Kelĩ, ĩkĩĩa vyũ kana Yeova akaũsũvĩaa o tondũ ũkwathĩte. (Mt. 6:32-34) O ũndũ mũĩkĩĩo waku waendeea kũlũlũmĩĩla, nowʼo ũkũmbaũ waku ũkongelekaa. Nĩwoonanisye kana wĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu yĩla watavisye anyanyau na andũ ma mũsyĩ kana nĩwĩmanyĩasya Mbivilia na Ngũsĩ sya Yeova, na kana nũendaa maũmbanonĩ moo! Na vate nzika, nĩweekie moalyũku manene nĩ kana wĩthĩwe na mwĩkalĩle mũseo na ũiatĩĩa myolooto mĩlũngalu ya Yeova. Ndwaĩ wĩsa kwĩka ũu ũte na mũĩkĩĩo na ũkũmbaũ. Waendeea kwĩthĩwa na ũkũmbaũ, no wĩkale ũte na nzika o na vanini kana “Yeova Ngai waku e vamwe naku o kũla wĩthi.”—Yos. 1:7-9. w20.09 5 ¶11-12

Mũsumbĩ Asa nĩ ngelekanyʼo nzeo mũno ya mũndũ wamwĩkwatisye Yeova vyũ. Ndaalũmanyʼa na Yeova o mavinda ala kwaĩ kũthũku, ĩndĩ nĩweekie ũu o na yĩla kwaĩ mũuo. “Ngoo ya Asa yaĩ mbĩanĩu kwa Yeova” ĩvinda yonthe yĩla waĩ thayũ. (1 Asu. 15:14) Ũndũ ũmwe Asa weekie oonanyʼa kana amũthũkũmaa Yeova na ngoo yonthe nĩ kũvetanga vyũ ũthaithi wa ũvũngũ ũla waĩ Yuta. Mbivilia yaĩtye kana “nĩwavetie ithembeo ngeni, na kũla kũndũ kũtũlu, na atũlanga ituĩ, na atemanga Aselimu ĩvalũke.” (2 Mav. 14:3, 5) O na nĩwavetie ũsũe, Maaka, ũnenenĩ wa kĩ-ũsumbĩ. Nĩkĩ? Nũndũ eekĩaa andũ vinya mathaithe mũvwʼanano. (1 Asu. 15:11-13) Ve ũndũ ũngĩ Asa weekie eka o kũvetanga ũthaithi wa ũvũngũ. Nĩwatetheeisye andũ ma Yuta maambĩĩa kũmũthaitha Yeova ĩngĩ. Nũndũ wa ũu, Yeova nĩwamũathimie Asa vamwe na Aisilaeli kwa kũmanenga ĩvinda ya mũuo. Yĩla Asa wasumbĩkĩte, “nthĩ yaĩ na mũuo” kwa ĩvinda ya myaka ĩkũmi.​—2 Mav. 14:1, 4, 6. w20.09 14 ¶2-3

Nĩtũkothaa kũnenga andũ angĩ syĩndũ sya vata matũsũvĩĩe. Kwa ngelekanyʼo, nĩtũiaa mbesa sitũ vengi. Yĩla tweeka ũu, twĩkwatasya kana mbesa isu nĩ nzũvĩĩku, na kwoou iitonya kwaa na vai mũndũ ũtonya kũsyũya. Mũtũmwa Vaulo nĩwalilikanilye Timotheo kana nĩwanengetwe syĩndũ sya vata mũno. Mbee, nĩwanengetwe ũmanyi wa wʼo ĩũlũ wa kĩeleelo kya Ngai kwondũ wa andũ. Na kelĩ, nĩwanengetwe kĩanda kya ‘kũtavanyʼa ĩla ndeto’ na ‘kũtethya wĩa wa mũtavanyʼa.’ (2 Tim. 4:2, 5) Vaulo amwĩkĩie Timotheo vinya asũvĩe syĩndũ isu ilĩ wanengetwe. O ta Timotheo, Yeova nũtũnengete syĩndũ sya vata mũno. Nũndũ Yeova nũtwendete, nĩwatũtetheeisye twamanya ũwʼo wa vata mũno ũla wĩ Ndetonĩ yake, Mbivilia. Ũwʼo ũsu nĩ wa vata nũndũ nũtũtetheeasya kwĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na Yeova, na nũtumaa tũkwata ũtanu wa wʼo. Yĩla tweetĩkĩla ũwʼo ũsu na twekala kwosana nawʼo, nĩtũthaawʼa kuma ũkombonĩ wa momanyĩsyo ma ũvũngũ na mwĩkalĩle mũthũku.​—1 Ako. 6:9-11. w20.09 26 ¶1-3

Mũmanyĩwʼa nĩwaĩle kwona ũthangaau waku na ũndũ ũũmũelesya ũwʼo ũla wĩ Mbivilianĩ ũte na nzika. Kĩu no kĩmũtetheesye endeewʼe mũno nĩ maũndũ ala ũkwĩmanyĩsya. Na ethĩwa nĩvatonyeka, mũelesye ũndũ kũatĩĩa myolooto ya Mbivilia kũũtethetye we mwene. Weeka ũu, akamanya kana o nake no atetheke nĩ maũndũ ala me Mbivilianĩ. Yĩla mũendeee kwĩmanyĩsya, elesya mũmanyĩwʼa waku ĩũlũ wa Aklĩsto amwe makĩlilye vinya mathĩna mailye o ta ala ũkomanĩte namo. Ethĩwa ve ũmwe kĩkundinĩ wĩsĩ ngelekanyʼo yake no ĩmũtethye, mũthokye ethĩwe vo yĩla mũkwĩmanyĩsya. Tetheesya mũmanyĩwʼa one ũndũ kũtũmĩa myolooto ya Mbivilia kũtonya kũmũtethya. Ethĩwa mũmanyĩwʼa nĩ mũtwae kana nũtwaanĩte, we mũũme kana mũka nĩwĩmanyĩasya? Ethĩwa ndemanyĩasya, mũthokye yĩla mũkwĩmanyĩsya. Ĩkĩa mũmanyĩwʼa vinya aelesye andũ ma mũsyĩ na anyanyae maũndũ ala ũendeee kwĩmanyĩsya.​—Yoa. 1:40-45. w20.10 16 ¶7-9

Yosevu na Meli nĩmatetheeisye Yesũ atwʼĩka mũndũ wĩtĩkĩlĩtwe nĩ Ngai; maatĩĩie myolooto ĩla Yeova wanengete asyai. (Kũt. 6:6, 7) Nĩmamwendete Yeova mũno, na kĩla moonaa kĩ kya vata vyũ nĩ kũtetheesya syana syoo imwende. Yosevu na Meli maĩ na mũvango mũseo wa kũmũthaithaa Yeova vamwe na syana syoo. Vate nzika, kĩla kyumwa nĩmoombanaa na ala angĩ ĩsinakokenĩ yĩla yaĩ Nasaleti, na nĩmaendaa Yelusaleme kĩla mwaka ĩvinda ya Vasaka. (Luka 2:41; 4:16) Nĩmatonya kwĩthĩwa matũmĩaa syalo isu sya kũthi Yelusaleme kũmanyĩsya Yesũ na ainae maũndũ ala makwatie andũ ma Yeova ĩvinda ĩvĩtu, na me syalonĩ isu nĩmatonya kwĩthĩwa maendaa isionĩ imwe iwetetwe Maandĩkonĩ. Na yĩla meethĩiwe na syana mbingangĩ, no nginya methĩwe meekĩaa kĩthito kingĩ malũmanyʼe na mũvango woo wa kũmũthaithaa Yeova. Ĩndĩ kwĩka ũu nĩkwatumie makwata ũathimo mũnene! Nũndũ nĩmaiĩte ũthaithi wa Yeova mbee thayũnĩ woo, mũsyĩ woo nĩwaendeeie kũmũthengeea Yeova. w20.10 28 ¶8-9

Yĩla mwalimũ waũthokya wĩthĩwe vo aimanyĩsya mũndũ Mbivilia, no ũtethye mũno woombanyʼa nesa kĩla kĩũneenewa. Vainia wa mwanya wĩtawa Dorin aĩtye: “Nĩnĩtanaa mũno noona ũla nathokya eyũmbanĩtye nesa. Kĩu kĩtumaa atethya mũno.” Na eka ũu, mũmanyĩwʼa nũmanyaa kana inywʼonthe nĩmwĩyũmbanĩtye nesa, na kĩu kĩtumaa enda kwĩka tenyu. O na ethĩwa ndwĩvota kũmbanyʼa ĩsomo yĩu nesa vyũ, osa kavinda ũsisye maũndũ ala manene maneenewe ĩsomonĩ yĩu. Mboya nĩ kĩlungu kya vata mũno yĩla mũũmanyĩsya mũndũ, kwoou yĩla mwalimũ waũkũlya ũvoye, sũanĩa kwĩ tene wĩweta maũndũ meva mboyanĩ. Weeka ũu, ũkaumya mboya nzeo ĩtonya kũtethya mũno. (Sav. 141:2) Hanae, ũla wĩkalaa Japan, no ũlilikanaa mboya syaumawʼa nĩ mwĩĩtu-a-asa wathokawʼa nĩ mwalimũ wake mayĩmanyĩsya. Aĩtye atĩĩ: “Syatumaa nona ũndũ ũmwendete Yeova mũno wĩana, na kwoou nĩnendie kũmwenda o take. Na yĩla waweta ĩsyĩtwa yakwa mboyanĩ syake, atumaa nĩmanya kana nĩnendetwe.” w21.03 9-10 ¶7-8

Yesũ athie mũtũmwa Vaulo kana nũkũtwawa nginya Lomi. Ĩndĩ Ayuti amwe ma Yelusaleme maĩ na mũvango wa kũmwoveesya mamũae. Yĩla Mũlomi waĩ mũnene wa ita weetawa Kilautiosi Lisiasi wamanyie mũvango woo, nĩwoosie ĩtambya na mĩtũkĩ amũvonokye. Aumisye mwĩao Vaulo aumwʼe Yelusaleme asungĩtwe nĩ asikalĩ aingĩ nginya Kaisalea. Mavika, o nake Ngavana Velike aumisye mwĩao Vaulo “atwawe nyũmbanĩ ya Mũsumbĩ Elote na aisungwa.” Nũndũ wa ũu, ala mendaa kũmũaa mayaĩ mamwona. (Meko 23:12-35) Ĩndĩ Velike nĩwaumie kĩvĩlanĩ, na Vesito atwʼĩka ngavana. Na nũndũ nĩwendaa “kwendeesya Ayuti,” akũlilye Vaulo atĩĩ: “Nũkwenda kwambata Yelusaleme nĩ kana ũkasilĩlwe mbee wakwa?” Vaulo nĩweesĩ kana athi Yelusaleme nũtonya kũawa. Nũndũ wa ũu, asũngĩie Vesito amwĩa: “Nĩenda ĩkoani yakwa yĩkethukĩĩwʼe nĩ Kaisali!” Nake Vesito amwĩa atĩĩ: “Wasya wĩenda ĩkoani yaku yĩkethukĩĩwʼe nĩ Kaisali; kwa Kaisali nĩkwʼo ũũthi.” Vaulo athi Lomi, Ayuti ala mamanthaa kũmũaa mayaĩ mesa kũmũkwata nũndũ aĩ vaasa mũno namo.​—Meko 25:6-12. w20.11 13 ¶4; 14 ¶8-10

Ithyonthe nĩtũandũĩkaa mavinda kwa mavinda. Amwe maandũĩkaa nũndũ wa mavĩtyo meekie matemanyĩĩtye ũwʼo. Namo angĩ maandũĩkaa nũndũ wa mavĩtyo meekie maminĩte kũvatiswa. (Alo. 3:23) Kwa wʼo, vai mũndũ ũtendaa kwĩka ũla ũseo. Ĩndĩ “ithyonthe nĩtũlulutĩkaa mavinda maingĩ.” (Yak. 3:2; Alo. 7:21-23) Na o na kau vai mũndũ wendete kũandũĩka, mavinda angĩ nũseo kwĩyĩandũa. Nĩkĩ? Nũndũ kũandũĩka no kũtume tũlũnga matambya maitũ na kũitũsũvĩa tũikasyokee mavĩtyo maitũ. (Aevl. 12:12, 13) Kĩvathũkanyʼo na ũu, mavinda angĩ nĩtũtonya kũandũĩka mũno. Na ũu nĩ kwasya, nĩtũtonya kwĩkala tũandũĩkĩte o na ĩtina wa kwĩlila na kũĩkĩĩthwʼa nĩ Yeova kana nũtũekeete. Kũandũĩka mũno ti kũseo. (Sav. 31:10; 38:3, 4) Nĩ ũndũ wa vata twĩsũvĩe tũikakwatwʼe nĩ kĩtei kya kũandũĩka mũno. Na nengĩ, kwasũanĩa ũndũ Satani ũtonya kũtana oona tũyĩyĩkĩsya ngoo, na we Yeova mwene ndaatwĩkĩsya ngoo!—Sianĩsya na 2 Akolintho 2:5-7, 11. w20.11 27 ¶12-13

Mũandĩki wa Savuli ya 73 aĩ Mũlivai, na ĩvinda yĩmwe nĩwambĩĩie kwĩwʼĩa kĩwĩu andũ athũku na me na mĩngʼathĩlĩlyo, ala moonekaa maendeee nesa kwĩ we. (Sav. 73:2-9, 11-14) Andũ asu moonekaa me na kĩla kĩndũ; moonekaa me athwii, mekalĩte nesa, na mate na mawĩmakĩo. Mũlivai ũsu aaĩlĩte kwona maũndũ ũndũ Yeova ũmonaa. Yĩla weekie ũu, nĩwakwatie mũuo wa ngoo na eethĩwa e mũtanu ĩngĩ. Aisye atĩĩ: “Vati ũmwe kũũ nthĩ ũla nĩmwendaa ate o we [Yeova].” (Sav. 73:25) O ta ũu, tũyaĩle kwĩwʼĩa kĩwĩu andũ athũku o na ethĩwa meoneka maendeee nesa. Ũtanu woo ti wa wʼo, no wa kavinda. (Mũta. 8:12, 13) Twambĩĩa kũmewʼĩa kĩwĩu, tũkatũlĩkaa ngoo; o na nĩvatonyeka tũkananga ngwatanĩo yitũ na Yeova. Kwoou, wesa kwĩthĩa wĩ na kĩwĩu nũndũ wa kwona andũ athũku maendeee nesa, nũseo ũkeka o kĩla ũla Mũlivai weekie. Atĩĩaa ũtao mũseo ũla Ngai ũtũnengete, na ũyĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na ala mekaa kwenda kwake. Wamwenda Yeova kwĩ kĩndũ kĩngĩ o na kĩva, ũkakwata ũtanu wa wʼo. Na ũu ũkakũtetheesya wĩkale nzĩanĩ ĩla ĩelete ‘thayũnĩ wa wʼo.’—1 Tim. 6:19. w20.12 19-20 ¶14-16

Yĩla ũũmũiĩa Yeova mawĩmakĩo maku mboyanĩ, ndũkolwe nĩ kũmũtũngĩa mũvea. O na yĩla ũkwĩwʼa wĩ na mathĩna maingĩ, nũseo ũkasũanĩaa moathimo ala wĩ namo. Ethĩwa mavinda amwe ndũkwĩwʼa wĩ na ndeto ũtonya kũtũmĩa kũelesya ũndũ ũkwĩwʼa, lilikana kana Yeova nũsũngĩaa mboya o na sya mũndũ ũte na ũndũ ũngĩ wa kwasya eka o: “Mwa ndethye!’ (2 Mav. 18:31) Ĩkwatye ũĩ wa Yeova, ĩndĩ ti waku mwene. Ĩvinda ĩna myakanĩ ya 700 mbee wa Klĩsto, andũ ma Yuta nĩmakĩaa kũvithũkĩwa nĩ Aasuli. Nũndũ mayendaa kũsindwa nĩ Aasuli, nĩmakũlilye Amisili mamatetheesye. (Isa. 30:1, 2) Yeova nĩwamakanisye amea kana kwĩkwatya Amisili kũilea kũmaetee mũisyo. (Isa. 30:7, 12, 13) Atũmĩie Isaia kũtavya andũ kana matonya kũkwata wĩvitho wa wʼo mamwĩkwatya we e weka. Ameie: “Ũuunĩ na wĩkwatyonĩ kũkeethĩwa vĩnya wenyu.”—Isa. 30:15b. w21.01 3-4 ¶8-9

Ana-a-asa ma Klĩsto etĩkĩwʼa mauta makakwata ĩtuvi ya kũtwʼĩka asumbĩ na athembi vamwe nake ĩtunĩ nũndũ wa ũĩkĩĩku woo. (Ũvu. 20:6) Yeova, Yesũ, na alaĩka makatana mũno yĩla makona etĩkĩwʼa mauta asu 144,000 maikwata ĩtuvi yoo ĩtunĩ. Ĩtina wa Yoana kũelesya ĩũlũ wa asumbĩ na athembi asu 144,000, nĩwoonie kĩndũ kĩngĩ kĩseo mũno, nakyo nĩ “ĩkomano ĩnene” ya ala makavonoka Alimaketoni. Kĩvathũkanyʼo na kĩkundi kĩu kya mbee, kĩkundi kĩĩ kya kelĩ nĩ kĩnenange na vaiĩ mũndũ wĩsĩ ũtalo wakyo. (Ũvu. 7:9, 10) Yoana oonie ala me ĩkomanonĩ yĩu “mekĩĩte kanzũ nzaũ,” kwonanyʼa kana nĩmeesũvĩĩte ‘maikavukwʼe’ nĩ nthĩ ĩno ya Satani, na nĩmalũmanĩtye na Ngai na Klĩsto. (Yak. 1:27) O na maneenaa na wasya mũnene mayasya kana matangĩĩtwe nũndũ wa kĩla meekĩtwe nĩ Yeova na Yesũ, ũla nĩwe Kalondu ka Ngai. Ĩvindanĩ o yĩu, oonie makwete mbonge sya makĩndũ, kwonanyʼa kana nĩmeũtanĩa kũmwĩtĩkĩla Yesũ tawe Mũsumbĩ ũla ũnyuvĩtwe nĩ Yeova.​—Sianĩsya na Yoana 12:12, 13. w21.01 16 ¶6-7

Mũndũũme no emanyĩsye kũtũmĩa ũkũmũ wake nesa mũsyĩ aatĩĩa ngelekanyʼo ya Yeova na Yesũ. Kwa ngelekanyʼo, sũanĩa nguma ya wĩnyivyo. Yeova nĩwe mũĩ vyũ kwĩ onthe, ĩndĩ o na vailye ũu, nĩwĩthukĩĩasya mawoni ma athũkũmi make. (Mwa. 18:23, 24, 32) Eka ũu, Yeova nde naĩ, ĩndĩ we ndekwatasya twĩke maũndũ tũteũvĩtya. Vandũ va ũu, nũtetheeasya andũ me na naĩ ala mamũthũkũmaa meanĩsye wĩa ũla ũmanengete. (Sav. 113:6, 7) Na ũu nĩ wʼo nũndũ o nayo Mbivilia ĩmwĩtĩte “mũtethya.” (Sav. 27:9; Aevl. 13:6) Mũsumbĩ Ndaviti aisye kana avotie kwĩanĩsya maũndũ manene nũndũ wa ũuu, kana wĩnyivyo, wa Yeova. Kwasũanĩa ngelekanyʼo ya Yesũ. O na kau aĩ Mwĩaĩi na Vwana wa amanyĩwʼa make, nĩwathambisye maaũ moo. Yesũ aisye atĩĩ: “Nĩnamwiĩa ngelekanyʼo, nĩ kana o ũndũ nyie neeka, o nenyu mwĩkae o ta ũu.” (Yoa. 13:12-17) O na kau aĩ na ũkũmũ mũnene, ndaaenda andũ mamũthũkũme. Vandũ va ũu, nĩwe wamathũkũmaa.​—Mt. 20:28. w21.02 3-4 ¶8-10

Ana-a-asa amũika, no mũtethye mũno kĩkundinĩ. Aingĩ menyu mwĩthĩawa mwĩ alũmu na mwĩ na vinya. Ve maũndũ maingĩ mũtonya kwĩka mũkatetheesya ana-a-asa na eĩtu-a-asa. Nĩvatonyeka mũkethĩwa mũyenda kũtwʼĩka atetheesya ma kĩkundi. Ĩndĩ, nĩmũtonya kwĩwʼa angĩ ta monaa mwĩ anini mũno kana ta mũtaĩle kũnengwa ianda sya vata. O na kau nĩmũtonya kwĩthĩwa mwĩ anini, ve maũndũ maingĩ mũtonya kwĩka angĩ kĩkundinĩ makamũĩkĩĩa na maimũnenga ndaĩa. Inywʼĩ ana-a-asa amũika, mwĩ na ũtũĩka mũtonya kũtũmĩa kũtetheesya angĩ kĩkundinĩ? Aingĩ menyu mwĩ na ũtũĩka mũna. Kwa ngelekanyʼo, nĩmũtonya kwĩthĩwa mwonete kana andũ akũũ nĩmatanaa mũno matetheewʼa kũtũmĩa tambuleti syoo kana syĩndũ ingĩ ta isu kwĩmanyĩsya ene na kwondũ wa maũmbano. No mũmatethye mũno nũndũ inywʼĩ nĩmwĩsene na syĩndũ isu. Tanĩthyai ngoo ya Ĩthe wenyu wa ĩtunĩ maũndũnĩ onthe ala mũkwĩka. w21.03 2 ¶1, 3; 7 ¶18

O na ethĩwa kĩveti nĩ kĩsomu kwĩ mũũme, nĩ kĩanda kya mũndũũme kũtongoesya ũthaithinĩ wa mũsyĩ na maũndũnĩ angĩ ma kĩ-veva. (Aev. 6:4) No nginya mũndũ mũka enyivĩsye mũũme, ĩndĩ nĩ kĩanda kyake kũĩkĩĩthya nĩwalũlũmĩĩlya mũĩkĩĩo wake. Nũndũ wa ũu, no nginya amanthe ĩvinda emanyĩsye mwene na aivindĩĩsya kĩla weemanyĩsya. Kwĩka ũu kũkamũtetheeasya kũmwenda Yeova na kũmũnenga ndaĩa, na aitanĩaa kwĩnyivĩsya mũũme wake. Iveti ila iendeeaa kũmenyivĩsya aũme masyo nũndũ nimwendete Yeova, nikwataa ũtanu mwingĩ na syĩkalaa syĩ mbĩanĩe kwĩ ila ileanaa na mũvango ũsu wa Yeova. Syĩthĩawa syĩ ngelekanyʼo nzeo kwa aũme na aka ma mũika. Na nitetheeasya mũsyĩ vamwe na kĩkundi syĩkale syĩ na wendo na syĩ na mũuo. (Tito 2:3-5) Ũmũnthĩ, athũkũmi ala aingĩ ma Yeova aĩkĩĩku nĩ aka.—Sav. 68:11. w21.02 13 ¶21-23

Mũtũmwa Vaulo aĩ ngelekanyʼo nzeo vyũ ya mũndũ waĩ ũkũmbaũ na wũmĩĩsyo. Mavinda amwe nĩweewʼaa e mwonzu. Ĩndĩ aĩ na wũmĩĩsyo nũndũ nĩwamwĩkwatĩtye Yeova amũnenge vinya ũla wendaa. (2 Ako. 12:8-10; Avi. 4:13) O naitũ no twĩthĩwe na vinya na ũkũmbaũ wa mũthemba ũsu tweenyivya na tweetĩkĩla kana nĩtũkwenda ũtethyo wa Yeova. (Yak. 4:10) No twĩkale tũte na nzika kana mathĩna ala matũkwataa ti ũsilĩlo kuma kwa Yeova. Mũmanyĩwʼa Yakovo atũĩkĩĩthĩtye ũũ: “Yĩla mũndũ wakwatwa nĩ ĩtatwa, ndakasye: ‘Nĩngũtatwa nĩ Ngai.’ Nũndũ vaiĩ mũndũ ũtonya kũmũtata Ngai na maũndũ mathũku, o nake Ngai ndatataa mũndũ o na wĩva.” (Yak. 1:13) Yĩla twaĩkĩĩa vyũ ũndũ ũsu, nĩtũmũthengeeaa Ĩthe witũ wa ĩtunĩ, ũla ũtwendete mũno. Na we nĩ Ngai “ũtaalyũkaa kana kũvĩndũkanga.” (Yak. 1:17) Nĩwatetheeisye Aklĩsto ma ĩvinda ya atũmwa mathĩnanĩ moo, na ndalea kũtetheesya kĩla ũmwe witũ. Kwoou mwa mwĩkaĩle Yeova aũtetheesye kwĩthĩwa na ũĩ, mũĩkĩĩo, na ũkũmbaũ. Weeka ũu, akasũngĩa mboya syaku. w21.02 31 ¶19-21

Ethĩwa ve mũmanyĩwʼa wa Mbivilia wũkaa maũmbanonĩ, no ũmwĩkĩe vinya kwa kũmwonasya nũmwendete. (Avi. 2:4) No ũmũkathe nũndũ wa maũndũ maseo ala wĩkĩte, na ũimũkũlya ũndũ ũendeee kwĩmanyĩsya, ĩũlũ wa mũsyĩ wake, kana ĩũlũ wa wĩa wake, ĩndĩ ũyĩsũvĩa ndũkamũlikĩlĩĩle mũno. Kĩu no kĩtume mũtuma ndũũ. Nenyu mwatuma ndũũ, wĩthĩawa ũimũtetheesya avikĩe kũvatiswa. O ũndũ mũmanyĩwʼa ũendeee kwĩka maendeeo na kwĩka moalyũku, mũtetheesye ewʼae e wa vata kĩkundinĩ. No wĩke ũu kwa kũmũthokasya mwĩtanĩthye. (Aevl. 13:2) Yĩla mũmanyĩwʼa watwʼĩka mũtavanyʼa, no ũmũthokye mũkatavanyʼe ĩmwe. Mwana-a-asa wĩtawa Diego wĩkalaa Brazil aĩtye: “Ana-a-asa aingĩ nĩmanthokasya tũkatavanyʼe. Kĩu nĩkyatumie nĩmamanya nesa. Nũndũ wa ũu, nĩneemanyĩisye maũndũ maingĩ, na nĩnalũlũmĩĩilye ngwatanĩo yakwa na Yeova na Yesũ.” w21.03 12 ¶15-16

Yesũ eeie aatĩĩi make nĩmende amaitha moo. (Mt. 5:44, 45) Yo nĩ laisi kwĩka ũu? Aiee! Ĩndĩ veva mũtheu wa Ngai no ũtũtetheesye kwĩka ũu. Ilungu imwe sya ũsyao wa veva ũsu wa Ngai nĩ wendo, wũmĩĩsyo, kwĩka angĩ nesa, ũuu, na kwĩsiĩĩa. (Aka. 5:22, 23) Nguma isu nitũtetheeasya kũmĩĩsya yĩla twamenwa. Andũ aingĩ matũvĩngaa nĩmaalyũlaa ngoo syoo yĩla moona aũme moo, iveti syoo, syana syoo, kana atũi moo me na nguma isu nzeo. Na o na aingĩ moo nĩmatwʼĩkĩte ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ. Kwoou ethĩwa nĩwĩwʼaa ũiemwa nĩ kwenda ala maũmenaa nũndũ nũmũthũkũmaa Yeova, mũvoye aũnenge veva wake mũtheu. (Luka 11:13) Na ĩthĩwa na mũĩkĩĩo vyũ kana wamwĩwʼa Ngai, mavinda onthe ũkaendeeaa nesa. (Nth. 3:5-7) Kĩmena nĩkĩũmĩasya mũno, ĩndĩ wendo nũkĩkĩlasya vinya. Wendo nũtumaa andũ mavĩndũka. Na yĩla twaendeea kwĩthĩwa na wendo, nĩtũmũtanĩthasya Yeova. Ĩndĩ o na ala matũvĩngaa maendeea kũtũmena, no tũendeee kwĩthĩwa twĩ atanu. w21.03 23 ¶13; 24 ¶15, 17

Mwathani Yoeli aneeneea ita sya kaũ syaĩ ivithũkĩe andũ ma Ngai. (Yoe. 2:1, 8, 11) Yeova aisye akatũmĩa “nguthu [yake] nene ya kaũ” (ita sya kaũ sya Mbaviloni) kũkanyʼa Aisilaeli nũndũ nĩmaleile kũmwĩwʼa. (Yoe. 2:25) Ita isu syĩtĩtwe sya “ngalĩ ya ĩũlũ” nũndũ Ambaviloni maĩ mavithũkĩe Aisilaeli kuma ngalĩ ya ĩũlũ. (Yoe. 2:20) Ita isu ielekanĩtwʼe na nguthu ya ngie syĩvangĩte nesa. Yoeli aiweta ita isu aĩtye atĩĩ: “Maendaa kĩla ũmwe aeleele mbee . . . Mathaanyũkĩaa ndũa . . . Malĩsaa nyũmbanĩ; malikĩlaa mbũthinĩ ta kĩngʼei.” (Yoe. 2:8, 9) Kwa kũna visa ũndũ ũsu. Atĩ asikalĩ mausũĩte kĩla vandũ! Me aingĩ ũkethĩa vai vandũ mũndũ wĩvitha. Mwa vai mũndũ waĩ avonoka kũawa nĩ Ambaviloni! Ambaviloni (kana, Akalitei) nĩmavithũkĩie Yelusaleme mwaka 607 mbee wa Klĩsto, mailye ta nguthu ya ngie. Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Mũsumbĩ wa Akalitei . . . ndaamwĩwʼĩa mwanake kana mwĩĩtu mũtheu ĩnee, o na mũtumĩa kana ũla wĩ mbuĩ.”—2 Mav. 36:17. w20.04 5 ¶11-12