Mwei wa 1

Yesũ ambie ‘kwonaʼ kĩveti kĩu kyametaa, na ĩndĩ ‘akĩwʼĩa tei mũno.’ (Luka 7:13) Ĩndĩ Yesũ ndaaĩwʼĩa kĩveti kĩu tei tu, ĩndĩ nĩwakyonisye ĩnee. Vai nzika kana akĩtavisye ũũ na wasya mũuu: “Eka kũĩa.” Na ĩndĩ oosa ĩtambya akĩtetheesye. Nĩwathayũũkisye mwanake ũsu na “amũnengane kwa inyia wake.” (Luka 7:​14, 15) Kyama kĩu Yesũ weekie kya kũthayũũkya ũla mwanake wa kĩveti ndiwa kĩtũmanyĩsya kyaũ? Kĩtũmanyĩsya vata wa kwĩwʼĩaa ĩnee ala makwʼĩĩwe. O ta Yesũ, no twĩwʼĩe ĩnee ala makwʼĩĩwe tweethĩwa twĩ metho. No twose ĩtambya ya mbee tũkeka kyonthe kĩla tũtonya tũmatetheesye kwa kũmonyʼa ĩnee kwĩsĩla ndeto sitũ na meko maitũ. (Nth. 17:17; 2 Ako. 1:​3, 4; 1 Vet. 3:8) O na kũmeka tũmaũndũ tũnini no kũmekĩe vinya na kũkamakiakisya mũno vyũ. w23.04 5-6 ¶13-15

O na kau Yesũ nĩweesĩ mũnyanyae Lasalo aĩ anakwʼa, nĩwekalile kũla waĩ mĩthenya ĩngĩ ĩlĩ na ĩndĩ ambĩĩa savalĩ ya kũthi Vethania. Kwoou aikaavika, Lasalo aĩ aminĩte mĩthenya ĩna kuma akwʼa. Yesũ nĩwavangĩte kwĩka ũndũ ũũtuma anyanyae matetheka na ũituma Ngai ataĩwa. (Yoa. 11:​6, 11, 17) Ve ũndũ tũkwĩmanyĩsya ĩũlũ wa ũnyanya ngewanĩ ĩno. Kwasũanĩa ũndũ ũũ: Yĩla Meli na Matha matũmanie kũla kwĩ Yesũ, mayaamũkũlya oke Vethania. Meekie o kũmwĩa kana mũnyanyae aĩ mũwau. (Yoa. 11:3) Na yĩla Lasalo wakwie, Yesũ aĩ o atonya kũmũthayũũkya e kũasa. Ĩndĩ oonie nĩ kavaa athi Vethania akethĩwe na anyanyae, Meli na Matha. We wĩ na mũnyanya ũtonya kũka kũũtetheesya o na ateĩtwe nĩeke ũu? Ethĩwa ũu nĩwʼo vailye, nĩwĩsĩ no ũmwĩkwatye yĩla ũkwenda ‘kũthĩnũkwʼa.’ (Nth. 17:17) Mwa ekai twĩthĩwe twĩ anyanya aseo, o ta Yesũ! w23.04 10 ¶10-11

Yĩla tũendeee kũkitana na ĩtatwa ĩna, no twĩwʼe nthĩ nzaũ ĩla Yeova ũtwathĩte ta ĩtakoka. Ĩndĩ ũu nĩ kwonanyʼa kana mũĩkĩĩo witũ nĩ mwonzu? Aiee. Kwasũanĩa ngelekanyʼo ĩno. Yĩla kwĩ na mbevo mbingĩ vyũ, no twĩwʼe ĩvinda ya syũa ta yĩtakoka. Ĩndĩ syũa nĩyĩsaa kũka. O ta ũũ, yĩla tũtũlĩkĩte ngoo vyũ, no twĩwʼe nthĩ nzaũ ta ĩtakesa kũka. Ĩndĩ ethĩwa mũĩkĩĩo witũ nĩ mũlũmu, nĩtwĩsĩ kana mawatho ma Ngai makeanĩa. (Sav. 94:​3, 14, 15; Aevl. 6:​17-19) Nũndũ wa ũu, no tũendeee kũvĩtya mbee ũthaithi wa Yeova thayũnĩ witũ. O na ĩngĩ, nĩtwendekaa twĩthĩwe na mũĩkĩĩo mũlũmu yĩla tũũtethya wĩa wa kũtavanyʼa. Andũ aingĩ monaa ‘ũvoo mũseo’ ĩũlũ wa nthĩ nzaũ ĩla ĩkoka ne ũndũ ũtatonyeka. (Mt. 24:14; Esek. 33:32) Tũikaaĩse kwĩthĩwa na nzika o tamo. Nĩ kana twĩsũvĩane na kĩu, nĩtwaĩlĩte kũendeea kũlũlũmĩlya mũĩkĩĩo witũ. w23.04 27 ¶6-7; 28 ¶14

We waaĩsa kwĩkũlya ethĩwa Yeova nũsũngĩaa mboya syaku? Ethĩwa waaĩka ũu, manya kana ndwĩ weka. Ana-a-asa na eĩtu-a-asa aingĩ nĩmawetete kana o namo nĩmekũlasya oou, na mũno mũno yĩla maendeee kũmĩanĩsya na mathĩna. O naitũ no twĩwʼe ve vinya mũnango kũmanya ũndũ Yeova ũsũngĩĩte mboya sitũ yĩla tũũthĩna. Nĩkĩ tũtaĩle kwĩthĩwa na nzika kana Yeova nũsũngĩaa mboya sya athaithi make? Maandĩko matũĩkĩĩthĩtye kana Yeova nũtwendete mũno na kana twĩ ma vata kwake. (Akai 2:7; 1 Yoa. 4:10) Nĩkyo kĩtumi ũtũthoketye tũmũvoye atũtetheesye. (1 Vet. 5:​6, 7) Endaa kũtũtetheesya twĩkale vakuvĩ nake na tũyũmĩanĩsya nesa na mathĩna ala matũkwatĩte. Mavinda maingĩ nĩtũsomaa Mbivilianĩ ũndũ Yeova wasũngĩaa mboya sya athaithi make. No ũsũanĩe ngelekanyʼo ĩmwe? w23.05 8 ¶1-4

Meli aĩ na ngwatanĩo nzeo na Yeova. Ndeekwatasya o kĩla Yosevu ũkwĩka kĩlũlũmĩĩlye mũĩkĩĩo wake. O na nĩweesĩ Maandĩko nesa. Eka ũu, nĩwamanthaa ĩvinda ya kũvindĩĩsya. (Luka 2:​19, 51) Tũi na nzika kana nũndũ Meli aĩ na ngwatanĩo nzeo na Yeova, kĩu nĩkyatumie ethĩwa e kĩveti kĩseo mũno. Ũmũnthĩ, aka aingĩ nĩmatataa maatĩĩe ngelekanyʼo ya Meli. Kwa ngelekanyʼo, mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Emiko aĩtye: “Ndanatwawa, naĩ na mũvango mũseo wa kwĩkaa maũndũ ma kĩ-veva. Ĩndĩ ĩtina wa kũtwawa, mũemewa nĩwe wavoyaa na akatongoesya ũthaithi wa mũsyĩ, na kwoou nĩnamanyie kana no ta neethĩawa nĩkwatĩtye maũndũ asu ũkwĩka me moka malũlũmĩĩlye mũĩkĩĩo wakwa. Nũndũ wa ũu, nĩnamanyie kana nĩnaaĩlĩte kũkua mũio ũ wakwa kwa kwĩkĩa kĩthito nĩthĩwe na ngwatanĩo nzeo na Yeova. Yu nĩnĩmanthaa ĩvinda ya kũtũmĩa na Ngai wakwa kwa kũvoya, kũsoma Maandĩko, na kũvindĩĩsya mosũanĩo make.” (Aka. 6:5) Inywʼĩ iveti, mwaendeea kũlũlũmĩĩlya ngwatanĩo yenyu na Yeova, ala mamũtwaĩte makeethĩawa na itumi mbingangĩ sya kũmũtaĩa na kũmwenda.—Nth. 31:30. w23.05 22 ¶6

Tũisyaawa twĩsĩ kũmũkĩa Yeova; no nginya twĩmanyĩsye kũmũkĩa. Ũndũ ũmwe ũtonya kũtũtetheesya nĩ kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa wũmbi. O ũndũ tweeloela “syĩndũ ila syoombiwe” na tweeyonea ũĩ wa Ngai, vinya wake, na ũndũ ũtwendete mũno wĩana, nowʼo tũmũnengae ndaĩa na tũkamwenda mũnango. (Alo. 1:20) Ũndũ ũngĩ ũtonya kũtũtetheesya tũkamũkĩaa Ngai nĩ kũvoya tũteũtĩĩa. O ũndũ twamũvoya Yeova mũnango, nowʼo tũmũmanyaa nesanga. Kĩla ĩvinda twamũkũlya atũnenge vinya wa kũmĩĩsya ĩtatwa, nĩtũlilikanaa ũndũ vinya wake ũte maela. Yĩla twamũtũngĩa mũvea nũndũ wa kũtũnenga Mwana wake ta mũthĩnzĩo, nĩtũlilikanaa ũndũ ũtwendete mũno wĩana. Na yĩla twamũvoya na kĩthingʼĩĩsyo atũtetheesye thĩnanĩ mũna, nĩtũlilikanaa ũndũ wĩ ũĩ wingĩvĩte. Mboya ta isu nitumaa tũmũnenga Yeova ndaĩa mũnango. Na nitumaa tũtwʼa vyũ kũlea kwĩka kĩndũ o na kĩmwe kĩtonya kwananga ũnyanya witũ nake. w23.06 15 ¶6-7

Yeova nũnengae andũ make mĩao yĩ ũtheinĩ. Kwa ngelekanyʼo, nzama ĩla ĩtongoesye ya ĩvindanĩ ya atũmwa nĩyawetie maũndũ atatũ Aklĩsto matonya kwĩka makekala me alũmu: (1) kũlea kũthaitha mĩvwʼanano na kũmũthaitha Yeova e weka, (2) kũnenga ndaĩa ũtheu wa nthakame, na (3) kũatĩĩa myolooto ĩla yĩ Mbivilianĩ ya mwĩkalĩle. (Meko 15:​28, 29) Aklĩsto ũmũnthĩ matonya kwĩthĩwa me alũmu ata maũndũnĩ asu? Nĩ kwa kũmũthaithaa Yeova e weka na kũmwĩwʼa. Yeova eeaĩe Aisilaeli mamũthaithe e weka. (Kũt. 5:​6-10) O na yĩla Yesũ watatawa nĩ Ndevili, amũtavisye ũtheinĩ kana no nginya tũmũthaithe Yeova e weka. (Mt. 4:​8-10) Kwoou tũithaithaa mĩvwʼanano. O na tũithaithaa andũ, ta atongoi ma ndĩni, ma kĩ-siasa, kana andũ ala makumawʼa mũno maũndũnĩ ma mathaũ kana ma kũtanĩthya andũ, tũimona ta ngai. Tũmũthaithaa e weka nũndũ “nĩwoombie syĩndũ syonthe.”—Ũvu. 4:11. w23.07 14-15 ¶3-4

Nthĩ ĩno ya Satani yusĩe andũ mendete kwĩka ũlaalai na kwĩloela mavisa ma ũlaalai. (Aev. 4:19) Kwoou no nginya tũendeee kwĩthĩwa na kĩkĩo kya Ngai na tũyĩvathana na maũndũ mathũku. Ĩandĩko ya Nthimo kĩlungu kya 9, yĩtũmĩĩte aka elĩ ma ngelekanyʼo kwonanyʼa ũĩ na ũtumanu. Aka ala mawetetwe vo meĩtwe kana methokya ala mate oĩ, kana ‘mate ũmanyi.’ Kĩla ũmwe woo no ta ũkwasya, ‘Ũka nyũmbanĩ yakwa ũye.’ (Nth. 9:​1, 4-6) Ĩndĩ maũndũ ala makwataa ala meetĩkĩla kũthokwʼa nĩ ũmwe woo ti mo makwataa ala meetĩkĩla kũthokwʼa nĩ ũla ũngĩ. Kwoona ũndũ “mũndũ mũka mũtumanu” ũthokanasya. (Nth. 9:​13-18) Etaa ala mate ũmanyi ate na nthoni o na vanini aimea ‘nĩmathũkĩle’ kwake maĩsanĩe. Ala meetĩkĩla amathokye makwatawa nĩ kyaũ? Mbivilia yaĩtye: “Akwʼũ me vo.” Tũkanĩtwʼe ĩũlũ wa “mũndũ mũka mũeni,” kana kĩlaalai. Twĩĩtwe ũũ: “Nyũmba yake yangĩe kĩkwʼũnĩ.” (Nth. 2:​11-19) Nayo ĩandĩko ya Nthimo 5:​3-10 nĩyĩtũkanĩtye ĩngĩ ĩũlũ wa “mũndũ mũka mũeni,” kana kĩlaalai, ũla “maũũ make matheeaa kĩkwʼũnĩ.” w23.06 22 ¶6-7

No nginya atumĩa methĩwe me ngelekanyʼo nzeo ya kwĩthĩwa matakwatĩĩaa mũno mawoni moo. (1 Tim. 3:​2, 3) Kwa ngelekanyʼo, mũtumĩa ndaĩle kwenda woni wake ũatĩĩawe kĩla ĩvinda aĩ no kwĩthĩwa nĩ mũkũũ kwĩ ala angĩ. Nũmanyaa kana Yeova no anenge mũtumĩa o na wĩva nzamanĩ ya atumĩa veva wake akaumya woni ũũtuma meka ũtwi mũseo. Na ethĩwa vai mwolooto wa Mbivilia ũũtũlwa, mũtumĩa ũtakwatĩĩaa mũno mawoni make nĩwaĩle kũkwata mbau na ngoo yonthe ũtwi ũla atumĩa ala aingĩ meetĩkĩlana nawʼo, o na ethĩwa wĩ kĩvathũkanyʼo na kĩla ũkwendaa. Yĩla Aklĩsto maema kũkwatĩĩa mũno mawoni moo, nĩmakwataa moathimo maingĩ. Nĩtũtanĩaa ngwatanĩo nzeango na athaithi ala angĩ, na kĩkundinĩ nĩvethĩawa mũuo. Nĩtũtanĩaa kwĩthĩwa na andũ me kĩvathũkanyʼo na maatĩĩaa syĩthĩo syĩ kĩvathũkanyʼo, ĩndĩ onthe mamũthaithaa Yeova me ngwatanĩo. Na ũndũ ũla wa vata vyũ, twĩkalaa twĩ eanĩe nũndũ nĩtwĩsĩ tũatĩĩe ngelekanyʼo ya Ngai witũ, Yeova, ũla o nake ũtakwatĩĩaa mũno mawoni make. w23.07 25 ¶16-17

Ndanieli eemanyĩasya wathani e na kĩeleelo kĩseo, nakyo nĩ kũmanya ũla wʼo. O na ĩngĩ, aĩ na wĩnyivyo nũndũ nĩweesĩ Yeova nũtetheeasya ala mamwĩsĩ na mamwĩwʼaa kũelewa wathani. (Nda. 2:​27, 28) Ndanieli oonanisye nĩwĩnyivĩtye kwa kũmwĩkwatya Yeova amũtetheesye. (Nda. 2:18) O na ĩngĩ, eemanyĩasya nesa vyũ. Nĩweekaa ũkunĩkĩli Maandĩkonĩ maveveee ala maĩ kwʼo ĩvindanĩ yake. (Yel. 25:​11, 12; Nda. 9:2) Ũtonya kũatĩĩa ata ngelekanyʼo ya Ndanieli? Vindĩĩsya ĩũlũ wa kĩeleelo kyaku. Nĩwĩthĩwa wendaa kwĩmanyĩsya wathani wa Mbivilia nũndũ wĩ na wendi mwingĩ wa kũmanya ũla wʼo? Ethĩwa ũu nĩwʼo vailye, Yeova nũkũũtetheesya. (Yoa. 4:​23, 24; 14:​16, 17) Amwe no meke ũu mayĩkwatya kana nĩmeũkwata ũĩkĩĩthyo wa kana Mbivilia ndĩveveewe nĩ Ngai. Masũanĩaa makakwata kĩndũ kĩũmaĩkĩĩthya Mbivilia ndyumĩte kwa Ngai, no makwate kĩtumi kya kwĩtwʼĩĩa mo ene kĩla kĩseo na kĩla kĩthũku. Ĩndĩ nĩtwaĩle kwĩmanyĩsya twĩ na kĩeleelo kĩseo. w23.08 9 ¶7-8

Yĩla tweeyĩelekanyʼa na andũ ala angĩ, no twĩyaĩkye mũio wa maũndũ tũtatonya kwĩanĩsya. (Aka. 6:4) Tũkatindĩaa kwĩka ũu, no twambĩĩe kũmewʼĩa kĩwĩu na kũsindana namo. (Aka. 5:26) O na tũkambĩĩa kũsembanyʼa na maũndũ ala meanĩĩtwʼe nĩ andũ angĩ tũyenda o naitũ twĩke tamo, no twĩnenge kĩvalũa kĩito tũtakĩtonya, na kĩu kĩituma tũũmĩa. Na ethĩwa “wĩkwatyo ũla ũtĩaa nũwaasya ngoo,” wĩona ta ũkwʼa ngoo mũno wĩana ata yĩla weevangĩĩa maũndũ ũtakesa kwĩanĩsya? (Nth. 13:12) Kwĩka ũu no kũtũnosye mũno na kũkatuma tũsemba kavola masindanonĩ ma thayũ. Kwoou ndũkende wĩanĩsye maũndũ maingĩ mũno kwĩ ala Yeova wendaa wĩanĩsye. Ndendaa ũmũnenge kĩndũ ũte nakyo. (2 Ako. 8:12) Mwa ĩkala ũte na nzika kana Yeova ndaelekanasya maũndũ ala wĩkaa na ala andũ angĩ mekaa. (Mt. 25:​20-23) Nũtanĩthawʼa mũno nĩ kwona we mwene ũimũthũkũma na ngoo yonthe, wĩ mũĩkĩĩku, na wĩ na wũmĩĩsyo. w23.08 29 ¶10-11

Yeova nĩwasũngĩie ũkayo wa Samusoni kwa kumĩlya mbuluti ya kĩwʼũ kwa nzĩa ya kyama. Yĩla wanywie kĩwʼũ kĩu, ‘veva wake [kana, vinya wake] nĩwamũsyokeie ĩngĩ, na avuũka.’ (Asi. 15:19) Veonekana mbuluti ĩsu yaendeeie kwĩthĩwa vo myaka mingĩ ĩtina wa ũu, o na yĩla mwathani Samueli waveveeiwe kũandĩka ĩvuku ya Asili. Aisilaeli ala moonaa mbuluti ĩsu ĩivulutya, nĩmatonya kwĩthĩwa malilikanaa kana Yeova nũtetheeasya athaithi make yĩla me na vata mamwĩkwatya. O naitũ nĩtwaĩle kũmantha ũtethyo wa Yeova, twĩthĩwe twĩ na inengo kana ũtũĩka wĩva kana twĩanĩĩtye maũndũ meva ũthũkũminĩ wake. Nĩtwaĩle kwĩnyivya na tũyĩtĩkĩla kana vai kĩndũ twĩsa kwĩanĩsya nesa tũtamwĩkwatĩtye. Na o ũndũ Samusoni wakwatie vinya anywʼa kĩwʼũ kĩla Yeova wamũnengie, o naitũ no twĩkale twĩ aĩkĩĩku twatũmĩa nesa kyonthe kĩla Yeova ũtũnengae.—Mt. 11:28. w23.09 4 ¶8-10

Tũtonya kwĩka ata yĩla twathokowa, ta kwa ngelekanyʼo, yĩla mũndũ waneenea naĩ ĩsyĩtwa ya Ngai witũ kana wavũthya Mbivilia? Twaĩlĩte kũmũkũlya Yeova atũnenge veva wake na aitũnenga ũĩ nĩ kana tũsũngĩe tũuĩtye. Nata twesa kwĩthĩa tũineesũngĩa mũndũ mũna tũuĩtye? No tũvoye ĩngĩ ĩũlũ wa ũndũ ũsu na tũisũanĩa ũndũ tũtonya kwĩka nesanga ĩvinda yĩngĩ. Nake Yeova akatũnengae veva wake nĩ kana tũsiĩĩe ũthatu witũ na tũyĩkala tũuĩtye. Mĩsoa ĩmwe ya Mbivilia no ĩtũtetheesye kũsiĩĩa ũneeni witũ yĩla twakomana na maũndũ meũtũthatya. Veva wa Ngai no ũtũtetheesye kũlilikana mĩsoa ĩsu. (Yoa. 14:26) Kwa ngelekanyʼo, myolooto ĩla tũkwataa ĩvukunĩ ya Nthimo no ĩtũtetheesye kwĩkala tũuĩtye. (Nth. 15:18) O na ĩngĩ, ĩvuku yĩu nĩyĩvuanĩtye vata wa kwĩkala tũuĩtye yĩla twakomana na maũndũ meũtũthĩnyʼa kĩlĩko.—Nth. 10:19; 17:27; 21:23; 25:15. w23.09 15 ¶6-7

Mũtũmwa Vetelo nĩwaminĩte myaka mingĩ aimũthũkũma Yeova e mũĩkĩĩku. Kwa ngelekanyʼo, nĩwaendanisye na Yesũ, ambĩĩsya ũtavanyʼa isionĩ itaĩ syaatavanwʼa, o na nĩwesie kũtwʼĩka ũmwe wa nzama ĩla ĩtongoesye. Ĩndĩ yu nĩweesĩ akilyĩ kũkwʼa. O na vailye ũu, ũthũkũmi wake ndwaĩ mũthelu. Twĩ ta katĩkatĩ wa mwaka wa 62-64 ĩtina wa Klĩsto, nĩwaveveeiwe kũandĩka valũa ilĩ syĩ Mbivilianĩ, nasyo nĩ 1 Vetelo na 2 Vetelo. (2 Vet. 1:​13-15) Vetelo aandĩkie valũa isu ĩvinda ana-a-asa na eĩtu-a-asa make makwatĩtwe nĩ “motato ma mĩthemba yĩ kĩvathũkanyʼo.” (1 Vet. 1:6) Andũ athũku maĩ manambĩĩa kũete momanyĩsyo ma ũvũngũ na mwĩkalĩle mũvuku kĩkundinĩ. (2 Vet. 2:​1, 2, 14) Na eka ũu, Aklĩsto ala mekalaa Yelusaleme makilyĩ kwona “mũthya wa maũndũ onthe,” na ũu nĩ kwasya, makilyĩ kwona ndũa ĩsu na ĩkalũ yayo iyanangwa nĩ ita sya Alomi. (1 Vet. 4:7) Vai nzika kana valũa isu sya Vetelo nĩsyatetheeisye Aklĩsto asu kũmanya kĩla maaĩlĩte kwĩka nĩ kana momĩĩsye matatwa ala mamakwatĩte na mayĩyũmbanĩsya ala makilyĩ kũmakwata. w23.09 26 ¶1-2

O ta Yesũ, kaingĩ twĩmanyĩasya kwĩthĩwa twĩ ewi yĩla twakwatwa nĩ maũndũ momũ. Kwa ngelekanyʼo, yĩla ũwau wa COVID-19 wambĩĩie na tweewa nĩtũeke kũmbanĩa Nyũmbanĩ sya Ũsumbĩ na kũtavanyʼa nyũmba kwa nyũmba, we nĩweewʼaa ũiemwa nĩ kũatĩĩa mwolooto ũsu? Ĩndĩ nũndũ nĩweethukĩĩisye, nĩwekalile wĩ mũsũvĩĩku, ngwatanĩo yaku na ana-a-asa yalũlũmĩĩla, na wamwendeesya Yeova. Kĩla ũmwe witũ yu nĩwĩyũmbanĩsye mũnango kũatĩĩa myolooto yonthe ĩla tũkanengwa ĩvinda ya ũla thĩna mũnene. No kwĩthĩwa kĩu nekyo kĩkatũtangĩĩa! (Yovu 36:11) Ũndũ ũla mũnene ũtumaa tũmwĩwʼa Yeova nĩ kwĩthĩwa nĩtũmwendete na twĩenda kũmwendeesya. (1 Yoa. 5:3) Mwa tũyĩĩvĩkya ũseo wʼonthe ũla Yeova ũtwĩkĩte. (Sav. 116:12) Ĩndĩ kĩla tũtonya kwĩka nĩ kũmwĩwʼa na kwĩwʼa ala me na ũkũmũ ĩũlũ witũ. Tweeka ũu, twonanasya twĩ oĩ. Na ala oĩ nĩmo matanĩthasya ngoo ya Yeova.—Nth. 27:11. w23.10 11 ¶18-19

We mũlaĩka akaneena naku no ũmwĩthukĩĩsye? Ũmũnthĩ, ve mũlaĩka ũneenaa na “kĩla mbaĩ na ũko na kĩthyomo na andũ.” We ethĩawa aimatavya ata? Aasya: “Mũkĩei Ngai na mũimũkumya . . . Mũthaithei Ũla woombie ĩtu na nthĩ.” (Ũvu. 14:​6, 7) Vai Ngai ũngĩ wa wʼo waĩle kũthaithwa nĩ kĩla mũndũ eka Yeova. Kwoou tũtũngaa mũvea ta kĩ kwona atũnengete kĩanda kya mwanya kya kũmũthaithĩa ĩkalũnĩ yake ĩnene ya kĩ-veva! Yo ĩkalũ ya kĩ-veva nĩ yĩva, na nĩ kyaũ kĩtonya kũtũelesya mũnango ĩũlũ wayo? Ĩkalũ yĩu ti mwako wĩ vandũ. Nĩ mũvango ũla Yeova wĩkĩte kwĩsĩla nthembo ya wovosyo ya Yesũ nĩ kana andũ matonye kũmũthaitha ũndũ vaĩlĩte. Mũtũmwa Vaulo nĩwaeleisye mũvango ũsu valũanĩ ũla waandĩkĩie Aklĩsto Aevelania, ala matwĩe Yutia ĩvindanĩ ya atũmwa. w23.10 24 ¶1-2

Mwakanĩ wa 522 mbee wa Klĩsto, amaitha ma Ayuti nĩmavotie kũsesenga silikalĩ ya Velisia yakũna maluvuku kũtũngĩĩwa kwa ĩkalũ. Ĩndĩ Nzekalia nĩwamaĩkĩĩthisye kana Yeova nũkũtũmĩa veva wake wĩ vinya kũmavetea kĩsiĩĩi o na kĩva. Na ĩndĩ twĩ mwakanĩ wa 520 mbee wa Klĩsto, Mũsumbĩ Ndalio nĩwamanengie mwanya wa kũendeea kũtũngĩĩa ĩkalũ, amanenga mbesa kwondũ wa wĩa ũsu, na aumya mwĩao makavana ala maĩ vau kĩsionĩ mamatetheesye. (Esa. 6:​1, 6-10) Yeova athie andũ make kana nũkũmatwʼĩĩka mavĩtya mbee wĩa wa kũtũngĩĩa ĩkalũ. (Akai 1:​8, 13, 14; Nzek. 1:​3, 16) Nũndũ wa ũĩkĩĩthyo ũla manengiwe nĩ athani asu, nĩmasyokeie wĩa ũsu mwakanĩ wa 520 mbee wa Klĩsto, na maũmina o na myaka ĩtano ĩte mĩthelu. Nĩkwĩthĩwa Ayuti nĩmavĩtisye kwenda kwa Yeova mbee o na kau maĩ na mathĩna, nĩwamatetheeisye. Na kĩu kyatumie mamũthaitha me atanu.—Esa. 6:​14-16, 22. w23.11 15 ¶6-7

O na kau andũ aingĩ nĩmewʼĩte ĩũlũ wa Avalaamu, no anini mamwĩsĩ nesa. Ĩndĩ we nũmwĩsĩ nesa. Kwa ngelekanyʼo, nĩwĩsĩ etĩtwe “ĩthe wa onthe ala me na mũĩkĩĩo.” (Alo. 4:11) Ĩndĩ nĩvatonyeka ũkekũlya-ĩ, ‘Yo no nĩatĩĩe ngelekanyʼo yake na ndyĩthĩwa na mũĩkĩĩo ta ũla waĩ nawʼo?’ Ĩĩ, ũsu nĩ ũndũ ũtonyeka. Ũndũ ũmwe tũtonya kwĩka twĩthĩwe na mũĩkĩĩo ta wa Avalaamu nĩ kwĩmanyĩsya ĩũlũ wake. We nĩwamwĩwie Ngai kwa kũthamĩĩa nthĩ yĩ vaasa, kwĩkala maeemanĩ kwa myaka mingĩ, na kwĩthĩwa eyũmbanĩtye kũmũthemba mwanae, Isaka, ũla wamwendete. Maũndũ asu moonanisye kana aĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu. Nũndũ wa kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo wĩ na meko, nĩweetĩkĩlilwe nĩ Ngai na atwʼĩka mũnyanyae. (Yak. 2:​22, 23) Yeova eenda ithyonthe, o vamwe naku, tũtanĩe moathimo asu. Nũndũ wa ũu, nĩwaveveeie aandĩki elĩ ma Mbivilia, ala nĩ Vaulo na Yakovo, mawete ĩũlũ wa Avalaamu. w23.12 2 ¶1-2

Inywʼĩ eĩtu-a-asa, ĩmanyĩsyei kũneena nesa na ala angĩ. Ũsu nĩ ũndũ wa vata mũno kwa Aklĩsto. Mũtũmwa Yakovo aineenea kĩu atũnengie ũtao ũsu wĩ ĩandĩkonĩ yitũ ya ũmũnthĩ. Yĩla weethukĩĩsya nesa ala angĩ maineena, wonanasya nũũmewʼĩa “tei,” kana nũkũelewa ũndũ mekwĩwʼa. (1 Vet. 3:8) Ethĩwa wĩona ndũnaelewa kĩla mũndũ ũla ũngĩ waweta kana ũndũ ũkwĩwʼa, mũkũlye makũlyo kwa ũĩ. Na ĩndĩ ũyamba kũsũanĩa ũtananeena. (Nth. 15:28) Ĩkũlye-ĩ: ‘Yo kĩĩ ngwenda kũweta nĩ kya wʼo na kya kwĩkĩa vinya? Nĩkĩkwonanyʼa nĩ ndaĩa na nĩnĩkaa ala angĩ nesa?’ Atĩĩa ngelekanyʼo ya eĩtu-a-asa aimu ala maeaa ngewa nesa na ala angĩ. (Nth. 31:26) Ĩthukĩĩsye nesa ũndũ maneenaa. O ũndũ weemanyĩsya nesa ũtũĩka ũsu, nowʼo ngwatanĩo yaku na ala angĩ ĩkalũlũmĩĩla. w23.12 21 ¶12

Ũmũnthĩ, Yeova no atũmĩe andũ ma mũsyĩ, anyanya, kana atumĩa kũtũtwʼĩĩka. Ĩndĩ yĩla tũkwĩwʼa tũũmĩĩte, no twĩwʼe tũyenda kwĩvathana na andũ ala angĩ. Twĩwʼaa tũyenda o kwĩkala twĩ ithyoka. Na ũsu nĩ ũndũ ũkũeleeka. Tũtonya kwĩka ata nĩ kana Yeova atũtwʼĩĩke? Tata ũndũ ũtonya nĩ kana ndũkevathane na ala angĩ. Yĩla tweevathana na ala angĩ, kĩlĩko kĩlũmaa vandũ vamwe na tũyambĩĩa kũsũanĩa mũno ĩũlũ witũ ene na mathĩna maitũ. Kĩu no kĩtume tũteka motwi maseo. Nĩ wʼo kana mavinda amwe no twende kwĩkala twĩ ithyoka, na mũno mũno yĩla twakwatwa nĩ maũndũ momũ. Ĩndĩ yĩla tweevathũla kwa ĩvinda yĩasa, nĩ laisi tũkethĩwa tũyĩvathana na nzĩa ila Yeova ũkũtũmĩa kũtũtwʼĩĩka. Kwoou ĩtĩkĩla ũtethyo wa andũ maku ma mũsyĩ, anyanya, na atumĩa, o na ethĩwa wĩĩwʼa ũndũ ũsu wĩ vinya ata. Monae kwa nzĩa ĩla yaĩlĩte, na ũu nĩ kwasya, monae ta nzĩa ya Yeova ya kũũtwʼĩĩka.—Nth. 17:17; Isa. 32:​1, 2. w24.01 24 ¶12-13

Anasili nĩmeevĩtaa kũlea kwenzwa. Ĩsu yaĩ nzĩa ya kwonanyʼa ũndũ meeyumĩtye mamwĩnyivĩsye Yeova vyũ. Ũndũ wa kũmakya nĩ kana ve mavinda mbaĩnĩ ya Isilaeli Anasili matanengawe ndaĩa kana kũtwʼĩĩkwa. Mavinda angĩ, yaĩ no nginya Mũnasili ethĩwe na ũkũmbaũ mwingĩ nĩ kana aendeee kwĩthĩwa e kĩvathũkanyʼo na ailũmanyʼa na wĩvĩto wake. (Amo. 2:12) Nũndũ nĩtũnyuvĩte kũmwĩwʼa Yeova, o naitũ twĩthĩawa twĩ kĩvathũkanyʼo na andũ ala angĩ. Yĩla twĩ sukulu kana wĩanĩ, no nginya twĩthĩwe na ũkũmbaũ wa kũtavya ala angĩ kana ithyĩ twĩ Ngũsĩ sya Yeova. Na o ũndũ mawoni na mĩkalĩle ya andũ ĩũlũ wa nthĩ ĩendeee kũthũkĩĩa, nĩvatonyeka tũkewʼaa ve vinya mũnango kũatĩĩa myolooto ya Mbivilia na kũtavya ala angĩ ũvoo mũseo. (2 Tim. 1:8; 3:13) Ĩndĩ mavinda onthe lilikanaa kana ‘nĩtũtanĩthasya ngoo’ ya Yeova yĩla tweethĩwa na ũkũmbaũ wa kwĩthĩwa twĩ kĩvathũkanyʼo na ala matamũthũkũmaa.—Nth. 27:11; Mal. 3:18. w24.02 16 ¶7; 17 ¶9

Kwasũanĩa ũndũ kĩkundi kya Lomi kyaĩ na andũ me kĩvathũkanyʼo. Kĩkundi kĩu kĩyaĩ na Ayuti me oka, ala maeetwe na Mĩao ya Mose, ĩndĩ kyaĩ o na andũ ma mbaĩ ingĩ, ala maĩ ma wumo wĩ kĩvathũkanyʼo vyũ. Nĩvatonyeka Aklĩsto amwe makethĩwa maĩ ngombo na angĩ mataĩ ngombo, o na nĩvatonyeka amwe makethĩwa nomo makwataa andũ ũkombo. Aklĩsto asu maĩ matonya kũkĩlya vinya ivathũkanyʼo isu ata na maiendeea kwendana? Mũtũmwa Vaulo amathuthisye ‘mathokanyʼe ene kwa ene.’ We endaa kwasya ata? Ndeto ĩla ĩalyũlĩtwe “thokanyʼai” yonanasya kwĩka mũndũ nesa kana kũmwonyʼa ũlau, ta kũmwĩtĩkĩlya oke kwaku kana kũmwĩtĩkĩlya ethĩwe ũmwe wa anyanyau. Kwa ngelekanyʼo, Vaulo nĩwatavisye Vilemona ũndũ ũkwĩkana na ngombo yake yamũtolokete yeetawa Onesimo. Amwĩie: “Mũthokye nesa.” (Vil. 17) Nake Vilisila na Akwila nĩmamũthokisye na “mamwosa” Avolo, ũla ũteesĩ maũndũ maingĩ ĩũlũ wa Ũklĩsto tamo. (Meko 18:26) Vandũ va Aklĩsto asu kũeka ivathũkanyʼo ila maĩ nasyo imaaanyʼe, nĩmaikĩlilye vinya na mathokanyʼa ene kwa ene. w23.07 6 ¶13

Kũmwenda Yeova nĩkwʼo ũndũ ũla mũnene ũtumaa twĩyumya tũmũthũkũme. Wendo ũsu ndumanaa na ũndũ tũkwĩwʼa. Ĩndĩ wumanaa na “ũmanyi wa wʼo” ĩũlũ wake na ĩũlũ wa ieleelo syake. (Ako. 1:9) Kwĩmanyĩsya Mbivilia nĩkũkũĩkĩĩthĩtye kana (1) Yeova e kwʼo, (2) Mbivilia nĩ Ndeto yake mbeveee, na (3) atũmĩaa ũseũvyo wake kwĩanĩsya ieleelo syake. Ala meyumĩtye mamũthũkũme Yeova nĩmaĩle kwĩthĩwa mesĩ momanyĩsyo ma mũsingi ma Ndeto yake na nĩmaĩle kwĩthĩwa maatĩĩaa myolooto yayo thayũnĩ woo. Eka ũu, nĩmatataa ũndũ matonya matavye angĩ kĩla memanyĩĩtye. (Mt. 28:​19, 20) Kĩu nĩkĩtumĩte mamwenda Yeova mũnango na matwʼa na ngoo yonthe kũmũthaitha e weka. Ũu tyo wʼo vailye kwaku? w24.03 4-5 ¶6-8

Avikaili atwaĩtwe nĩ mũndũũme weetawa Navali, ũla Mbivilia yaĩtye kana aĩ mwai na mũthũku. (1 Sam. 25:3) No nginya vethĩwe vaĩ vinya mũno kwa Avikaili kwĩkalanyʼa na mũndũũme ta ũsu. Ĩndĩ we nĩwamanthie nzĩa ya mũkato ya kuma mũtwaanonĩ ũsu? Aiee. Ĩvinda yĩmwe, nĩwakwatie mwanya wa kuma mũtwaanonĩ ũsu yĩla Ndaviti, ũla wesaa kũtwʼĩka mũsumbĩ wa Isilaeli, watwie kũaa mũũme nũndũ wa kũmũumanga ũ Ndaviti na aũme make. (1 Sam. 25:​9-13) Avikaili ethĩwa akĩĩie kũndũ kũngĩ na aieka Ndaviti eanĩsye mũvango wake. Ĩndĩ ndaaĩka ũu. Vandũ va ũu, nĩwaneenie na Ndaviti nĩ kana ndakamũae Navali. (1 Sam. 25:​23-27) Nĩ kyaũ kyatumie eka ũu? Avikaili nĩwamwendete Yeova na nĩwanengete ndaĩa myolooto yake ĩũlũ wa mũtwaano. O na nĩweesĩ kana Yeova onaa mũtwaano wĩ mũvango mũtheu. Na nũndũ nĩwendaa kũmwendeesya Ngai, kĩu nĩkyatumie eka kyonthe kĩla ũtonya nĩ kana ovosye mũsyĩ wake o vamwe na mũũme wake. Kwoou nĩwoosie ĩtambya na mĩtũkĩ asiĩĩe Ndaviti ndakoae Navali. w24.03 16-17 ¶9-10

Nĩvethĩwa ve amwe kĩkundinĩ kyenyu matwʼĩte kũolanga maũndũ moo nĩ kana mongelange ũthũkũmi woo? Nĩwĩthwa wĩsĩ amũika amwe matwʼĩte kwĩthĩwa me kĩvathũkanyʼo na ala angĩ sukulu, o na kũtwʼĩka nĩmewʼaa ve vinya kwĩka ũu? Nao nata ala mangʼangʼanaa kwĩthĩwa me aĩkĩĩku o na kau nĩmavĩngawa nĩ andũ moo ma mũsyĩ? Ekai tũmanthe kĩla kamwanya ka kũmekĩa vinya, na tũimatũngĩa mũvea nũndũ wa veva woo wa kwĩyumya na ũkũmbaũ ũla methĩawa nawʼo. (Vil. 4, 5, 7) Yeova ndethĩawa na nzika kana nĩtwĩthĩawa na wendi wa kũmwendeesya, na kana twĩthĩawa twĩyũmbanĩtye kwĩyĩima maũndũ amwe nĩ kana twĩanĩsye wĩvĩto ũla tweevĩtie tũyĩyumya tũmũthũkũme. Na onanasya kana nũtũnengete ndaĩa kwa kũtũnenga mwanya wa kũmwonyʼa kana nĩtũmwendete. (Nth. 23:​15, 16) Yu ĩndĩ, ekai tũtwʼe kũendeea kũmũthũkũma Yeova na ngenda tũimũnenga kĩla kĩseo vyũ. w24.02 18 ¶14; 19 ¶16

Kwakũna visa ũndũ maũndũ mailye mũthyanĩ wa mwaka wa 29 ĩtina wa Klĩsto, yĩla Yesũ wambĩĩisye ũtavanyʼa wake. We na inyia wake, Meli, nĩmathokiwʼe mbokanĩ ya mũtwaano ũtũinĩ wa Kena. Veonekana Meli nĩ ũmwe wasũvĩaa aeni ala mathoketwʼe. Ĩndĩ mboka ĩsu ĩendeee, mbinyu nĩyathelile. Meli nĩwaendie vala ve mwanae na mĩtũkĩ na amwĩa: “Mai na mbinyu.” (Yoa 2:​1-3) We Yesũ eekie ata? Aalyũlile kĩwʼũ kwa nzĩa ya kyama kyatwʼĩka ‘mbinyu nzeo.’ (Yoa 2:​9, 10) Eka kyama kĩu, Yesũ nĩweekie syama ingĩ mbingĩ ũtavanyʼanĩ wake. Atũmĩie vinya wake wa kwĩka syama kũtetheesya andũ ngili mbingĩ mũno. Kwa ngelekanyʼo, syamanĩ ilĩ weekie, nĩwaĩthisye aũme 5,000, na ĩtina wa ĩvinda aĩthya angĩ 4,000. Kwoou nĩvatonyeka akethĩwa aĩthisye andũ mbee wa 27,000 twatala aka na syana. (Mt 14:​15-21; 15:​32-38) O na ĩngĩ, mavindanĩ asu elĩ, Yesũ nĩwavoisye andũ aingĩ ala maĩ awau.—Mt 14:14; 15:​30, 31. w23.04 2 ¶1-2

Ĩtina wa kũkwatwa nĩ ũndũ mũthũku, nĩvatonyeka mĩthenya ĩmwe tũkewʼa twĩ onzu. O ta Eliya, no twĩwʼe ta vate ũndũ ũngĩ tũkwenda kwĩka. No twĩwʼe tũyenda o kũkoma tu. (1 Asu. 19:​5-7) No twĩthĩwe tũyenda tũtetheewʼe nĩ kana tũendeee kũmũthũkũma Yeova na kĩthito. Mavindanĩ ta asu, Yeova atũĩkĩĩthĩtye kana akaũtetheeasya o ta ũndũ ĩandĩko ya ũmũnthĩ yĩwetete. Mũsumbĩ Ndaviti nĩweeyoneie ũndũ ũsu. Yĩla wakwatĩtwe nĩ mathĩna na wathĩnawʼa nĩ amaitha, amũtavisye Yeova ũũ: “Kwʼoko kwaku kwa aũme nĩkwʼo kũngwatĩte.” (Sav. 18:35) Mavinda maingĩ Yeova atũtwʼĩĩkaa kwa kũthuthya angĩ matũtetheesye. Kwa ngelekanyʼo, ĩvinda yĩmwe yĩla Ndaviti weewʼaa ate na vinya, mũnyanyae Yonathani nĩwamũthokeie nĩ kana amũtwʼĩĩke na aimwĩkĩa vinya. (1 Sam. 23:​16, 17) O ta ũu, Yeova nĩwamũnyuvie Elisa nĩ kana anenge Eliya ũtethyo ũla wendaa.—1 Asu. 19:​16, 21; 2 Asu. 2:2. w24.01 23-24 ¶10-12

Yeova nĩ mũlau na e syĩndũ mbingĩ sya kũnengane. Kĩu tũkyonaa nesa twasũanĩa ũndũ kĩlungu kya 9 kya Nthimo kĩeleetye ũla mũndũ mũka ũelekanĩtwʼe na “ũĩ” wa wʼo. Vau vawetete kana nĩwĩyũmbanĩtye nesa nũndũ nũuĩte nyama, akavulanyʼa mbinyu, na akaalanyʼa mesa nyũmbanĩ yake. (Nth. 9:2) Eka ũu, mũsoa 4 na wa 5 waĩtye kana mũndũ mũka ũsu wa ngelekanyʼo etaa ‘ala mate ũmanyi’ aimea ũũ: “Ũkai, inywʼĩ mũye lĩu wakwa.” Nĩkĩ twaĩle kwĩtĩkĩla kũthokwʼa nĩ mũndũ mũka ũsu? Yeova endaa syana syake syĩthĩwe syĩ mbũĩ na iyĩkala syĩ nzũvĩĩku. Ndendaa twĩvũnye kũtũ ĩtina wa kwĩka mavĩtyo na kũũmĩa. Nĩkyo kĩtumi wiaa “ũĩ mwĩanĩu kwondũ wa ala alũngalu.” (Nth. 2:7) Ethĩwa nĩtũmũkĩĩte Yeova ũndũ vaĩle, tũkendaa kũmwendeesya. O na tũkewʼaa ũtao mũseo ũla ũkũtũnenga na tũitanĩa kũũatĩĩa.—Yak. 1:25. w23.06 23-24 ¶14-15

O na ethĩwa tũitonya kwĩanĩsya maũndũ maingĩ ũthũkũminĩ wa Ngai, no twĩkale tũte na nzika kana Yeova nũtũngaa mũvea nũndũ wa kĩthito kĩla twĩkĩaa nĩ kana tũmwendeesye. Twĩsĩ ũu ata? Ĩvindanĩ ya mwathani Nzekalia, Yeova nĩwamũkũlilye aseũvye ngovia ya ũsumbĩ atũmĩĩte thaavu na vetha ũla watũmĩtwe nĩ Ayuti ala mekalaa Mbaviloni. (Nzek. 6:11) ‘Ngovia ya ũsumbĩʼ ĩla yaseũviwʼe yesaa kwĩthĩwa ta “ũlilikanʼyo” wa mĩvothi yoo ya ũlau. (Nzek. 6:14) No twĩthĩwe na mũĩkĩĩo vyũ kana Yeova ndakolwa nĩ kĩthito kitũ kya kuma ngoonĩ kĩla tweekĩie yĩla twamũthũkũmaa mavindanĩ ma thĩna. Tũi na nzika kana nĩtũkũendeea kũkwatwa nĩ mathĩna mĩthenyanĩ ĩno ya mũminũkĩlyo, na maũndũ nĩmatonya kweta ĩ-ya mũno ĩvinda yũkĩte. (2 Tim. 3:​1, 13) Ĩndĩ tũyaĩle kwĩmakĩa mũno. Lilikana ndeto ii Yeova watavisye andũ make ĩvindanĩ ya Akai: “Nĩ vamwe nenyu . . . Mũikakĩe.” (Akai 2:​4, 5) O naitũ no twĩkale tũte na nzika kana Yeova akeethĩawa vamwe naitũ twaendeea kwĩka kyonthe kĩla tũtonya twĩke kwenda kwake. w23.11 19 ¶20-21

Mawonzu ma mũtũmwa Vetelo maĩ o matonya kũema kũandĩkwa Mbivilianĩ. Ĩndĩ Yeova nĩwaĩkĩĩthisye nĩmaandĩkwa nĩ kana matũmanyĩsye. (2 Tim. 3:​16, 17) Kwĩmanyĩsya ũndũ Vetelo wangʼangʼanie o taitũ no kũtũtetheesye kwona kana Yeova ndendaa twĩke maũndũ ĩana ĩũlũ wa ĩana. Endaa tũendeee kũmĩĩsya kana kũtata ũndũ tũtonya o na ethĩwa twĩ na mawonzu. Nĩkĩ twĩ na vata wa kũmĩĩsya? O na ethĩwa twĩona ta tũkĩlĩtye vinya wonzu mũna, no twĩse kwĩthĩa tũũsyokeie. Ĩndĩ tũiekaa kũngʼangʼana. Ithyonthe nĩtũneenaa kana tũkeka maũndũ matumaa mũthya twĩsa kwĩlila. Ĩndĩ o na vailye ũu, twaema kũkwʼa ngoo, Yeova no atũtetheesye tũkaendeea kwĩka moalyũku. (1 Vet. 5:10) Kũmanya kana Yesũ nĩwamwĩwʼĩie Vetelo ĩnee o na kau aĩ na mawonzu no kũtũthangaasye tũkaendeea kũmũthũkũma Yeova. w23.09 20-21 ¶2-3

Yesũ ethĩwa amũvoisye Lasalo, o tondũ Matha waisye ĩandĩkonĩ ya ũmũnthĩ. Ĩndĩ Yesũ avangĩte kwĩka ũndũ wa mwanya mũnango. Amwathie ũũ: “Mwana-a-inyia waku nũkũthayũũka.” O na amwĩie: “Nyie ninyie ũthayũũkyo na ninyie thayũ.” (Yoa. 11:​23, 25) Ndeto isu nĩ sya wʼo nũndũ Ngai nũmũnengete vinya wa kũthayũũkya ala akwʼũ. Mbeenĩ, nĩwathayũũkĩtye kelĩtu kamwe ĩvinda o ĩkuvĩ ĩtina wa kũkwʼa, o na akasyoka akathayũũkya mwanake ũtonya kwĩthĩwa akwʼĩte mũthenya ũsu wathayũũkiwʼe. (Luka 7:​11-15; 8:​49-55) Ĩndĩ we aĩ atonya kũthayũũkya mũndũ waminĩte mĩthenya ĩna kuma akwʼa na mwĩĩ wake ũkambĩĩa kwoa? Mwĩĩtu-a-inyia ũla ũngĩ wa Lasalo weetawa Meli nĩwaumaalile akomane na Yesũ. Atũngĩlĩĩile ndeto ila mwĩĩtu-a-inyia wake wawetie: “Mwĩaĩi, ta kethĩwa ũnaĩ vaa, mwana-a-ia ndethĩwa anakwie.” (Yoa. 11:32) Yesũ nĩwaũmĩie mũno oona Meli na ala angĩ waĩ namo maiĩa. Na nũndũ nĩwamewʼĩie ĩnee yingĩ, o nake nĩwaĩie. Nĩweesĩ ũndũ mũndũ ũũmĩaa mũno wĩana yĩla wakwʼĩĩwa nĩ mũndũ wendete. Na vate nzika, nĩwavangĩte kũmavetangĩa kĩla kyatumaa maĩa! w23.04 10-11 ¶12-13