Yeova Nĩ Ngai Ũvangaa Maũndũ Nesa

1, 2. (a) Ngai ambie kũmba ũũ, na amũtũmĩie kwĩka ata? (b) Nĩ kyaũ kyonanasya kana alaĩka mavangĩtwe nesa?

MŨMBI witũ, Yeova, ekaa maũndũ aatĩĩe mũvango mũseo. Ambie kũmba Mwana wake mũsyawa weka ũla wĩtawa “Ndeto.” Etawa ũu nũndũ nĩwe mũneeni wake mũnene. Ndeto amũthũkũmĩte Ngai kwa ĩvinda ĩasa mũno nũndũ Mbivilia yaasya atĩĩ: “Mwambĩlĩĩlyonĩ wa nthĩ Ndeto aĩ kw’o, na Ndeto ũsu aĩ vamwe na Ngai.” O na ĩngĩ Mbivilia yaĩtye: “Kwĩsĩla kwake [Ndeto] syĩndũ syonthe nĩsyoombiwe, na ate vo vai kĩndũ kyaaũmbwa.” Mbee wa myaka 2,000 mĩvĩtu, Ngai nĩwatũmie Ndeto kũũ ĩũlũ wa nthĩ na amũthũkũma Asa wake e mũĩkĩĩku. Ĩla waĩ kũũ nthĩ, Ndeto eetawa Yesũ Klĩsto.—Yoa. 1:1-3, 14, The Holy Bible in Current Kikamba Language.

² Yesũ Atanamba kũka kũũ nthĩ, aĩ “mũthũkũmi mũnene” na mũĩkĩĩku wa Ngai. (Nth. 8:30) Yeova nĩwamũtũmĩie kũmba milioni mbingĩ sya alaĩka ala mekalaa ĩtunĩ. (Ako. 1:16) Mbivilia ĩwetete ũũ ĩũlũ wa alaĩka asu: “Ngili kũndũ ngili mamũthũkũma [Yeova], na ngili ĩkũmi kũndũ ngili ĩkũmi maũngama mbee wake.” (Nda. 7:10) Ũu nĩ kwonany’a kana Yeova e syũmbe mbingĩ sya veva ivangĩtwe nesa ta “nguthu.”—Sav. 103:21.

3. Ndata siana ata, na ivangĩtwe ata?

³ Yeova ayũmba syĩndũ ila ingĩ, nĩwoombie ndata mbingĩ mũno. Syo ndata siana ata? Ĩkaseti yĩmwe (Houston, Texas, Chronicle) yaĩtye kana ndata nĩ mbingĩ (300 sextillion) mavinda atatũ mbee wa ũndũ andũ ma saenzi maneesĩ. Kwosana na ĩkaseti yĩu namba ĩsu no ũndũ ũmwe na “3 ĩatĩĩwe nĩ noti 23. Kana twilioni 3 kũndũ mbilioni 100.” Ndata ivangĩtwe nthĩnĩ wa ikundi (galaxies), kĩla kĩkundi kĩ na ndata mbilioni mbingĩ kana twilioni mbingĩ. Ikundi imwe sya ndata isyokete ikavangwa ikatw’ĩka nguthu (cluster) kana nguthu nene (supercluster).

4. Nĩkĩ nĩ ũndũ wosanĩte na kĩlĩko kwasya kana athũkũmi ma Ngai kũũ nthĩ o namo nĩ avange nesa?

⁴ O tondũ alaĩka mavangĩtwe nesa, ndata nasyo nivangĩtwe nesa vyũ. (Isa. 40:26) Kwoou nĩ ũndũ wosanĩte na kĩlĩko kwasya kana athũkũmi ma Ngai kũũ nthĩ o namo nĩmavangĩtwe nesa. Ngai nĩwendete kwona mayĩka maũndũ vate kĩthokoany’o, nũndũ nũmanengete wĩa mwingĩ wa vata. Yeova ethĩĩtwe aivanga athũkũmi make kwa myaka mingĩ nĩ kana mamũthaithe ũndũ vaĩle. Ve ngelekany’o mbingĩ syonanasya kana ethĩĩtwe e vamwe namo na kana we “ti Ngai wa kĩthokoan’yo, ĩndĩ nĩ wa mũuo.”—Soma 1 Akolintho 14:33, 40.

NGAI NĨWAVANGAA ANDŨ MAKE MA TENE NESA

5. Kĩeleelo kya Ngai kwelekela nthĩ kyavĩngĩĩsiwe ata?

⁵ Ĩla Yeova woombie andũ ma mbee ameie atĩĩ: “Ongelekai, mwingĩve, musũsye nthĩ, na kũmĩkĩlya vinya; na ĩthĩwai na ũsumbĩko ĩũlũ wa makũyũ ma ũkanga, na ĩũlũ wa nyũnyi sya yayaya, na ĩũlũ wa kĩla kĩndũ kĩ thayũ kĩendaa ĩũlũ wa nthĩ.” (Mwa. 1:28) Yeova ndaaũmba milioni mbingĩ sya andũ ĩvinda yĩmwe. Atamu na Eva mesaa kũsyaa syana, nasyo syana isu iisyaana nginya andũ manyaĩĩke mausũe nthĩ yonthe, na maianĩsya kĩeleelo kya Ngai kya kũtw’ĩkĩthya nthĩ Valatiso. Kĩeleelo kĩu kya Ngai nĩkyavĩngĩĩsiwe kwa kavinda ĩla Atamu na Eva meekie naĩ. (Mwa. 3: 1-6) Mbivilia yaĩtye ũũ ĩũlũ wa kĩla kyeethĩiwe ĩtina wa ĩvinda yĩte ĩasa mũno: “Na Yeova oona kana ũthũku wa mũndũ waĩ mũnene kũũ nthĩ, na kĩla kĩsũanĩo kya malilikano ma ngoo yake kyaĩ kyathe vyũ mavinda onthe.” Nũndũ wa ũu, “nthĩ yaĩ nthũku mbee wa Ngai, na nthĩ yausũĩte ũng’endu.” Kwoou Ngai atw’a kũete mbua mbingĩ ya nthĩ yonthe nĩ kana yanange ala athũku.—Mwa. 6:5, 11-13, 17.

6, 7. (a) Nĩkĩ Yeova wamũvonokisye Noa? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya 18.) (b) Nĩ kyaũ kyakwatie ala onthe mataamwĩthukĩĩsya Noa?

⁶ Ĩndĩ “Noa nĩwendeesye mbee wa Yeova” nũndũ “aĩ mũndũ mũlũngalu, na mwĩanĩu nzyawanĩ sya ĩvinda yake.” Nũndũ “Noa aendanasya na Ngai,” nĩweeaĩwe nĩ Ngai ake ngalawa nene. (Mwa. 6:8, 9, 14-16) Yaaĩle kwakwa nesa nĩ kana wĩthĩe andũ na nyamũ nĩmekala nthĩnĩ me asũvĩĩku ĩvindanĩ ya ĩla mbua nene. Nũndũ aĩ mwĩwi, ‘Noa nĩweekie w’onthe ũla Yeova wamwĩaĩe,’ na aaka ngalawa atetheew’e nĩ andũ make. Na ĩndĩ ĩla nyamũ syalikile, “Yeova amũvingĩa nthĩnĩ.”—Mwa. 7:5, 16.

⁷ Mwakanĩ wa 2370 mbee wa kũsyawa kwa Klĩsto, ĩla mbua ya ĩvinda ya Noa nĩyauie “na kĩla kĩndũ kyaĩ thayũ ĩũlũ wa nthĩ kyaanangwa,” ĩndĩ Yeova avonokya Noa na mũsyĩ wake nũndũ maĩ ngalawanĩ. (Mwa. 7:23) Andũ onthe ala me kw’o ũmũnthĩ maumanĩte na Noa, syana syake, na iveti syoo. Ĩndĩ andũ onthe ala mataĩ na mũĩkĩĩo nĩmakwie, nũndũ mayaamwĩthukĩĩsya Noa ũla waĩ “mũtavan’ya wa ũlũngalu.”—2 Vet. 2:5.

8. Nĩ kyaũ kyonanasya kana Ngai nĩwavangĩte Aisilaeli nesa ĩla wameaĩe malike Nthĩ ya Watho?

⁸ Myaka mbee wa 800 ĩtina wa ĩla mbua ya ĩvinda ya Noa, Ngai nĩwavangie Aisilaeli nesa weethĩa nĩ mbaĩ. Ngai nĩweekie mĩvango mĩseo ĩkonetye maũndũ onthe ala meekaa, na mũno mũno ũthaithi woo. Kwa ngelekany’o, nĩwavangie kwĩthĩwe athembi na Alivai. O na ĩngĩ nĩwavangie vethĩwe ve “aka athũkũmi ala mathũkũmĩaa mũomonĩ wa ĩeema ya kũmbanĩa.” (Kuma 38:8) Ĩndĩ ĩla Yeova wameie nĩmalike nthĩ ya Kanaani, nĩmakwatiwe nĩ wia na malea maithi. Nĩkyo kĩtumi wameie ũũ: “Nĩ w’o mũtikalika nthĩ ĩsu, ĩla neeavĩe ngamwĩkalya vo, ate o Kalevu mwana wa Yevune, na Yosua mwana wa Nuni.” Aisye nĩmo makalika nũndũ nĩmaetie livoti nzeo ĩla maendie kũthiana Nthĩ ya Watho. (Mot. 14:30, 37, 38) Ĩtina Mose nĩwatiĩe Yosua wĩa wake wa kũtongoesya Aisilaeli o tondũ Ngai wamwĩaĩe. (Mot. 27:18-23) Yosua akilyĩ kũlikya Aisilaeli Kanaani, Yeova amwĩie ũũ: “Ĩthĩwa na vinya na ũkũmbaũ mũnene; ndũkaakĩe, o na ndũkaateve: nũndũ Yeova Ngai waku e vamwe naku o kũla wĩthi.”—Yos. 1:9.

9. Laavi aĩ na woni mwaũ kwelekela Yeova na andũ make?

⁹ Yeova Ngai aĩ na Yosua o kũla kw’onthe waendaa. Kwa ngelekany’o, kwasũanĩa kĩla kyeekĩkie ĩla Aisilaeli maakĩte kambi vakuvĩ na mũsyĩ ũmwe wa Kanaani ũla weetawa Yeliko. Mwaka wa 1473 mbee wa kũsyawa kwa Klĩsto, Yosua nĩwatũmie aũme elĩ makathiane mũsyĩ ũsu wa Yeliko, na ĩla mavikie kũu nĩmeethĩie ũla mũndũ mũka ĩlwaya weetawa Laavi. Nĩwamavithie kĩalanĩ kya nyũmba yake maikoneke nĩ andũ ala matũmĩtwe nĩ mũsumbĩ wa Yeliko moke kũmakwata. Laavi atavisye athiani asu ma Isilaeli atĩĩ: “Nĩnĩsĩ atĩ Yeova nũmũnengete nthĩ ĩno, . . . nũndũ nĩtwĩw’ĩte ũndũ Yeova wang’alĩthisye manzĩ ma Ũkanga Mũtune mbee wenyu . . . na ũla mweekie asumbĩ elĩ ma Aamoli.” Ongeleeile kũmatavya: “Yeova Ngai wenyu, nĩwe Ngai ĩũlũ ĩtunĩ, na ĩtheo nthĩ.” (Yos. 2:9-11) Nũndũ Laavi nĩwakwatie mbau ũseũvyo wa Yeova ĩvinda yĩu, Yeova nĩwamũvonokisye vamwe na nyũmba yake ĩla Aisilaeli maanangie mũsyĩ wa Yeliko. (Yos. 6:25) Laavi nĩwoonanisye mũĩkĩĩo na kĩkĩo kũla kwĩ Yeova, na anenga andũ ma Yeova ndaĩa.

ŨSEŨVYO ĨVINDANĨ YA ATŨMWA

10. Yesũ eeie atongoi ma ndĩni ya Ayuti ata, na nĩkĩ wameie ũu?

¹⁰ Ana ma Isilaeli matongoew’e nĩ Yosua nĩmasindie mĩsyĩ mingĩ ya Kanaani, na matũa nthĩ ĩsu. Ĩndĩ kweethĩiwe ata ĩtina wa ĩvinda? Aisilaeli nĩmamũvĩtĩsye Ngai ĩngĩ na ĩngĩ kwa ĩvinda ya myaka ta 1,500. Ĩla Yesũ wookie kũũ nthĩ, Aisilaeli maĩ maekie kũmwĩw’a Yeova vamwe na athani make, na nĩkyo kĩtumi Yesũ wametie Yelusaleme “ũla wũaa athani.” (Soma Mathayo 23:37, 38.) Ngai nĩwaleile atongoi ma ndĩni ya Ayuti nũndũ mayaĩ aĩkĩĩku kwake. Kwoou Yesũ amea atĩĩ: “Ũsumbĩ wa Ngai ũkaumw’a kwenyu, na ũkanengwa mbaĩ ĩsyaaa mosyao maw’o.”—Mt. 21:43.

11, 12. (a) Nĩ kyaũ kyonanasya kana Yeova nĩwambĩĩie kũtũmĩa na kũathima ũseũvyo ũngĩ vandũ va mbaĩ ya Isilaeli? (b) Naaũ ala maĩ nthĩnĩ wa ũla ũseũvyo mweũ wetĩkĩlilwe nĩ Yeova?

¹¹ Ĩvindanĩ ya atũmwa, Yeova nĩwaleile mbaĩ ĩsu ya Isilaeli nũndũ ndyaĩ mbĩwi. Ĩndĩ ũu ti kwasya kana atiiwe ate na ũseũvyo wĩ na athũkũmi aĩkĩĩku kũũ nthĩ. Vandũ va ũu nĩwambĩĩie kũtũmĩa, na kũathima ũseũvyo ũngĩ ũla waĩ na athũkũmi aĩkĩĩku vaa nthĩ ala maatĩĩaa momanyĩsyo ma Yesũ. Ũseũvyo ũsu waambĩĩiw’e Vendekosito ya mwaka wa 33. Ĩvinda yĩu, amanyĩw’a ta 120 moombanĩe Yelusaleme ĩla ‘kwaumie kĩuumo ĩtunĩ ta kĩseve kĩnene kĩũutana, nakyo kyausũa nyũmba yonthe.’ Ĩtina wa vau, “maumĩlĩlwa nĩ nĩmĩ sya mwaki syĩaanĩtye; na kwĩkalĩla kĩla mũndũ. Na onthe mausũwa nĩ Veva Mũtheu, na mambĩlĩlya ũneena na ithyomo ingĩ, o ũndũ Veva wamanengie ũneeni.” (Meko 2:1-4) Ũndũ ũsu wa kũsengy’a woonanisye nesa vyũ kana Yeova nĩwakwete mbau ũseũvyo ũsu mweũ wa amanyĩw’a ma Klĩsto.

¹² Na mũthenya o ũsu, ‘andũ ta ngili itatũ nĩmongelekile’ matw’ĩka amanyĩw’a ma Yesũ. Ĩngĩ, ‘Mwĩaĩi nĩwamongeleile mũthenya na mũthenya ala matangĩĩawa.’ (Meko 2:41, 47) Atavany’a asu ma ĩvinda ya atũmwa makwatie mosyao maseo nginya “ndeto ya Ngai yeana; na ũtalo wa amanyĩw’a waingĩvw’a mũno Yelusaleme.” O na “nguthu nene ya athembi yalika ũla mũĩkĩĩonĩ.” (Meko 6:7) Kwoou andũ aingĩ ala maĩ na ngoo ntheu nĩmeetĩkĩlile ũw’o ũla watavanaw’a nĩ ala maĩ nthĩnĩ wa ũseũvyo ũsu mweũ. Ĩtina wa ũu, Yeova nĩwoonanisye kana nĩwakwete ũseũvyo ũsu mbau ĩla wambĩĩe kwĩtĩkĩla “Andũ-ma-mbaĩ-ĩngĩ” kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto.—Soma Meko ma Atũmwa 10:44, 45.

13. Nĩ wĩa wĩva ũla Ngai wanengie ũseũvyo wake mweũ?

¹³ Aatĩĩi ma Klĩsto nĩmeesĩ vyũ nĩ wĩa wĩva ũla manengetwe. Yesũ mwene nĩwamaiĩe ngelekany’o nũndũ ĩtina wa kũvatiswa nĩwambĩlĩlye kũtavany’a ĩũlũ wa “ũsumbĩ wa ĩtu.” (Mt. 4:17) O na ĩngĩ, nĩwamamanyĩisye kũtethya wĩa ũsu. Ameie atĩĩ: “Mũkeethĩwa mwĩ ngũsĩ syakwa Yelusaleme, na Yutia yonthe, na Samalia, na kũvika itulu sya nthĩ.” (Meko 1:8) Aatĩĩi ma mbee ma Klĩsto nĩmeesĩ kĩla maaĩle kwĩanĩsya wĩanĩ ũsu. Kwa ngelekany’o, ĩla Vaulo na Valanava maĩ Andiokia nthĩ ya Visitia, nĩmatavisye Ayuti ala mamavĩngaa atĩĩ: “No mũvaka ndeto ya Ngai ĩneenwe mbee kwenyu. Ĩndĩ kwa kwĩthĩwa nĩmwamĩluutile yume kwenyu, na kwĩtw’ĩĩa ene kana mũiaĩlwe nĩ thayũ wa tene na tene, sisyai, nĩtũũalyũka twelekele Andũ-ma-mbaĩ-ingĩ. Nũndũ niw’o tweeaĩwe nĩ Mwĩaĩi, aiasya, Nĩkwiĩte we wĩthĩwe kyeni kya Andũ-ma-mbaĩ-ingĩ, nĩ kana wĩthĩwe ũtangĩĩo kũvika itulunĩ syonthe sya nthĩ.” (Meko 13:14, 45-47) Kuma ĩvinda yĩu ya atũmwa, kĩlungu kya ũseũvyo wa Yeova kya kũũ nthĩ nĩkĩendee kũtavya andũ kĩla Yeova wĩkĩte nĩ kana matangĩĩwe.

ATHŨKŨMI MA NGAI NĨMAVONOKIE

14. Nĩ kyaũ kyakwatie mũsyĩ wa Yelusaleme ĩvinda ya atũmwa, na naaũ mavonokie?

¹⁴ Ayuti aingĩ mayaaĩtĩkĩla ũvoo mũseo na yaĩ no nginya manangwe. Yesũ atavisye amanyĩw’a make atĩĩ: “Ĩndĩ yĩla mwĩona Yelusaleme yeelingĩlwa nĩ ita, manyai kana wanangĩko wayo wĩ vakuvĩ. Ĩvinda yĩu ala me Yutia makie mathi iĩmanĩ; na ala me nthĩnĩ wayo maume vo; na ala me ndee matikavote vo.” (Luka 21:20, 21) Kĩla Yesũ wathanie nĩkyeanĩie. Ata? Nũndũ Ayuti nĩmaleanile na ũsumbĩki wa Alomi na maete ithokoo, ita sya Alomi itongoew’e nĩ Cestius Gallus nĩsyookie mũsyĩ wa Yelusaleme mwaka wa 66 ĩtina wa kũsyawa kwa Klĩsto, na syawĩlingĩla. Ĩndĩ andũ matataĩe, ita isu nĩsyaekanie na mũsyĩ ũsu na syathi, na nũndũ wa ũu aatĩĩi ma Yesũ makwata mwanya wa kuma Yelusaleme na Yutia. Kwosana na mũsomi ũmwe wa isitoli wĩtawa Eusebius, Ayuti aingĩ nĩmakĩĩie mũingo wa Ũsĩ wa Yolotani mathi Vela, ĩla yĩ nthĩ ya Velea. Mwakanĩ wa 70 ĩtina wa kũsyawa kwa Klĩsto, ita sya Alomi itongoew’e nĩ mũnene wa ita ũla weetawa Titus, nĩsyasyokie mũsyĩ wa Yelusaleme na syawananga vyũ. Ĩndĩ Aklĩsto ala aĩkĩĩku nĩmavonokie nũndũ nĩmeekie ũndũ Yesũ wamatavĩtye.

15. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa ũsengy’o kwĩthwa Ũklĩsto waendeeie nesa?

¹⁵ O na kũtw’ĩka Aklĩsto nĩmathĩnaw’a na makakwatwa nĩ matatwa angĩ, Ũklĩsto nĩwaendeeie nesa vyũ ĩvinda ya atũmwa. (Meko 11:19-21; 19:1, 19, 20) Aklĩsto asu ma ĩvinda yĩu maendeeie nesa kĩ-veva nũndũ wa kũathimwa nĩ Ngai.—Nth. 10:22.

16. Kĩla Mũklĩsto aaĩle kwĩka ata nĩ kana onthe maendee nesa kĩ-veva?

¹⁶ Nĩ kana onthe maendee nesa kĩ-veva, kĩla Mũklĩsto aaĩle kwĩkĩa kĩthito. Yaĩ no nginya memanyĩsye Maandĩko na kĩthito, mathi maũmbanonĩ ma ũthaithi mateũtĩĩa, na maitavany’a na kĩthito. Kwĩka maũndũ ta asu nĩkwatumaa andũ ma Yeova methĩwa me na ngwatanĩo nene na maiendeea nesa, na no kw’o kũtumaa methĩwa mailyĩ ũu ũmũnthĩ. Ikundi sya mbee syaĩ mbange nesa na ala maĩ vo nĩmatanĩaa mũno kũtetheew’a nĩ atumĩa, na atetheesya ma kĩkundi ala meekaa ũu na ngoo ya kwenda. (Avi. 1:1; 1 Vet. 5:1-4) O na ĩngĩ, ikundi isu nĩsyatanĩaa mũno ĩla syathokewa nĩ asyaĩĩsya ma kũthyũlũlũka, ta Vaulo. (Meko 15:36, 40, 41) Ũmũnthĩ ũthaithi witũ na wa Aklĩsto asu ma ĩvinda ya atũmwa ũvw’anene vyũ. Twĩw’aa mũyo ta kĩ nũndũ Yeova nũvangĩte athũkũmi make ũmũnthĩ o tondũ wavangĩte ala ma tene!a

17. Nĩ kyaũ kĩũneenewa ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe?

¹⁷ Nthĩ ĩno ya Satani ĩkilyĩ ĩnaanangwa, ĩndĩ kĩlungu kya ũseũvyo wa Yeova kya kũũ nthĩ kĩendee kũthi na mbee kĩsembete mũno. We nũendanasya nakyo? Nĩwĩthĩĩtwe ũyĩka maendeeo ma kĩ-veva? Ĩsomo yĩla yĩatĩĩe nĩyĩũtũtetheesya kũmanya ũndũ tũtonya kwĩka ũu.