We Nĩwonaa Kĩla Wakwatie kĩ kya Vata?

1. Nĩ woni wĩva andũ methĩawa naw’o mavinda amwe?

ANDŨ aingĩ nĩmew’ĩte andũ mayasya, ‘Ndũmanyaa ũseo wa kĩndũ ĩla wĩ nakyo.’ We waaĩsa kwĩthĩwa na woni ta ũsu? Mavinda maingĩ ethĩwa mũndũ nĩwamanyĩie kwĩthĩwa na syĩndũ imwe kuma e mũnini, wĩthĩaa ti laisi kwona syĩndũ isu syĩ sya vata. Kwa ngelekany’o, mũndũ eanĩa ũthwiinĩ nũtonya kwona syĩndũ mbingĩ ila wĩthĩawa nasyo tate kĩndũ. Ũu now’o vatonya kwĩthĩwa vailyĩ kwa andũ aingĩ ma mũika. Nũndũ wa kwĩthĩwa mate na ũmanyi nĩmatonya kũema kũmanya nĩ maũndũ meva ma vata thayũnĩ.

2, 3 (a) Aklĩsto ma mũika maĩle kwĩthĩwa me metho maikeke ata? (b) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya twonae ũtiĩwa witũ wa kĩ-veva wĩ wa vata?

² Ethĩwa we wĩ mũndũ wa mũika wĩ na myaka katĩ wa 13 na 19 kana wĩ na myaka 20 na kĩndũ, nĩ kyaũ wonaa kĩ kya vata kwaku? Andũ aingĩ ũmũnthĩ monaa maũndũ ala ma vata vyũ nĩ kwĩthĩwa na syĩndũ nzeo ta wĩa wĩ na mũsaala mũnene, nyũmba nzeo, kana syĩndũ ingĩ nzeo sya matukũ aa. Ĩndĩ ethĩwa maũndũ asu no mo ma vata kwitũ, ve kĩndũ kĩmwe kya vata vyũ tũtialĩtye, nakyo nĩ ũthwii wa kĩ-veva. Ũndũ wa kũmakya nĩ kana andũ milioni mbingĩ mayaaĩsa kwambĩĩa kũũmantha. Inyw’ĩ andũ ma mũika ala mũeetwe nĩ asyai Aklĩsto, mwaĩle kwĩthĩwa mwĩ metho mũikavũthĩĩsye ũtiĩwa wenyu wa kĩ-veva ũla mwakwatie kuma kwa asyai menyu. (Mt. 5:3) Kũvũthĩĩsya ũtiĩwa ũsu nĩkũtonya kũtuma mũkwatwa nĩ maũndũ mathũku ala matonya kũmwanangĩa thayũ wenyu w’onthe.

³ Ĩndĩ no mũsiĩĩe maũndũ asu maikamũkwate. Nĩ kyaũ kĩtonya kũũtetheesya wone ũtiĩwa waku wa kĩ-veva wĩ wa vata? Ekai twĩmanyĩsye ĩũlũ wa ngelekany’o imwe syĩ Mbivilianĩ ila itonya kũtũtetheesya twone nĩkĩ nĩ ũndũ wa ũĩ kũsũvĩa ũtiĩwa witũ wa kĩ-veva. Ngelekany’o isu tũũneenea no itetheesye kĩla Mũklĩsto, ethĩwe nĩ wa mũika kana ti wa mũika, onae ũtiĩwa wa kĩ-veva ũla wĩ naw’o wĩ wa vata.

MAYOONAA KĨLA MAĨ NAKYO KĨ KYA VATA

4. Ĩandĩko ya 1 Samueli 8:1-5 yĩtũtavasya kyaũ ĩũlũ wa ana ma Samueli?

⁴ Nĩtũsomaa Mbivilianĩ ĩũlũ wa andũ matiĩwe ũthwii wa kĩ-veva, ĩndĩ malea kwona wĩ wa vata. Ũu nĩw’o veethĩiwe vailyĩ mũsyĩnĩ wa mwathani Samueli, ũla wambĩĩie kũthũkũma Yeova e wa mũika na eethĩwa na ngwatanĩo nzeo na Ngai. (1 Sam. 12:1-5) Samueli aiĩie ana make Yoeli na Aviya ngelekany’o nzeo ĩla maaĩlĩte kũatĩĩa. Ĩndĩ mayaatĩĩa ngelekany’o ĩsu, na nũndũ wa ũu meana me andũ athũku. Mbivilia ĩtũtavasya kana vandũ va kwĩka ta ĩthe woo, mo ‘meelelũkasya ũsili wa katĩ.’—Soma 1 Samueli 8:1-5.

5, 6. Ana ma Yosia na mwĩsũkũũe mailyĩ ata?

⁵ Namo ana ma Mũsumbĩ Yosia meekie o ũu. Yosia aĩ ngelekany’o nzeo vyũ ũthũkũminĩ wa Yeova. Ĩla ĩvuku ya Mĩao ya Ngai yoonekie na asomewa, eekĩie kĩthito mũno nĩ kana aatĩĩe maũndũ ala Yeova wawetete. Nĩwatatie mũno amine ũthaithi wa mĩvw’anano na maũndũ ala makonanĩtye na ũwe na athangaasya andũ mamwĩw’e Yeova. (2 Asu. 22:8; 23:2, 3, 12-15, 24, 25) Atiĩe ana make ũthwii mwingĩ wa kĩ-veva ta kĩ! Ĩtina wa ĩvinda ana make atatũ na mwĩsũkũũe ũmwe nĩmatw’ĩkie asumbĩ, ĩndĩ vai ũmwe woo waaona ũthwii wa kĩ-veva ũla matiĩwe wĩ wa vata.

⁶ Mwana wa Yosia ũla weetawa Yeoaasi nĩwe wasumbĩkie ĩtina wa Yosia, ĩndĩ “eekaa ũla Yeova wonaa wĩ ũthũku.” Ĩtina wa kũsumbĩka o kwa ĩvinda ya myei ĩtatũ nĩwooviwe nĩ Mũsumbĩ wa Misili na akw’ĩĩa kũla woovewe. (2 Asu. 23:31-34) Na ĩndĩ mwana-a-ĩthe ũla weetawa Yeoiakimu asumbĩka myaka 11. O nake ndoonaa kĩla wakwatie kuma kũla kwĩ ĩthe wake kĩ kya vata. Na nũndũ wa mwĩkalĩle wake mũthũku, Yelemia athanie ũũ ĩũlũ wake: “Akenzĩwa nthĩ tondũ ĩng’oi yĩnzĩawa nthĩ.” (Yel. 22:17-19) Angĩ ala masumbĩkie ĩtina wa Yosia maĩ mwana wake ũla weetawa Nzetekia, na mwĩsũkũũe ũla weetawa Yeoiakini. O namo timo maĩ kavaa, o na mayaaĩtĩkĩla kũatĩĩa nzĩa ndũngalu sya Yosia.—2 Asu. 24:8, 9, 18, 19.

7, 8. (a) Nĩ kwa nzĩa yĩva Solomoni waekie kwona ũtiĩwa wake wa kĩ-veva wĩ wa vata? (b) Twĩĩmanyĩsya kyaũ kumana na ngelekany’o ila syĩ Mbivilianĩ sya andũ mataaona ũtiĩwa woo wa kĩ-veva wĩ wa vata?

⁷ Mũsumbĩ Solomoni aeiwe nesa mũno nĩ ĩthe wake, Ndaviti. O na kau Solomoni aumĩte mũsyĩ waĩ mũlũmu kĩ-veva na mwambĩĩonĩ aĩ o mũndũ mũseo, ĩtina nĩwaekie kwona maũndũ asu me ma vata. Mbivilia yaĩtye ũũ: “Kweethĩiwe yĩla Solomoni watw’ĩkie mũkũũ, iveti syake syathyũũa ngoo yake, ĩatĩĩe ngai ingĩ; na ngoo yake ndĩaĩ mbĩanĩu kwa Yeova Ngai wake, o tondũ ngoo ya Ndaviti ĩthe wake yailyĩ.” (1 Asu. 11:4) Na nũndũ wa ũu, Yeova nĩwaekie kwendeew’a nĩwe.

⁸ Kwona ũndũ aũme asu maeiwe nesa, na manengwa mwanya mũseo wa kũendeea nesa kĩ-veva ĩndĩ malea kũũtũmĩa nesa, nĩ ũndũ wĩ woo mũno! Ĩndĩ ti andũ onthe ma mũika mailyĩ ũu ĩvinda ya tene o na ũmũnthĩ. Ekai yu tũsisye ngelekany’o imwe nzeo sya amũika ila Aklĩsto ma mũika matonya kũatĩĩa.

NĨMOONAA KĨLA MAĨ NAKYO KĨ KYA VATA

9. Ana ma Noa maiie ngelekany’o nzeo ata? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya 23.)

⁹ Twĩ na ngelekany’o nzeo vyũ ya ana ma Noa. Ĩthe woo nĩweeaĩwe ake ngalawa na ailika nthĩnĩ vamwe na mũsyĩ wake. Ana ma Noa nĩmoonanisye kana nĩmoonaa vata wa kwĩka kwenda kwa Yeova. No nginya methĩwe makwatie ĩthe woo mbau. Nĩmatetheeisye ĩthe woo kwaka ngalawa, na mbua ĩtanambĩĩa malika nthĩnĩ. (Mwa. 7:1, 7) Nĩkĩ meekie ũu? Ĩandĩko ya Mwambĩlĩlyo 7:3 yaĩtye kana malikilye nyamũ ngalawanĩ nĩ kana ‘mekalye ũsyao wĩ thayũ ĩũlũ wa nthĩ yonthe.’ O namo andũ nĩmavonokiw’e. Nũndũ ana ma Noa nĩmoonie ũtiĩwa ũla makwatĩte kuma kũla kwĩ ĩthe woo wĩ wa vata, nĩmakwatie ndaĩa ya mwanya ya kũtuma ũsyao wa andũ ũendeea, na ya kwambĩĩsya ũthaithi wa w’o ĩngĩ ĩtina wa andũ athũku kwanangwa.—Mwa. 8:20; 9:18, 19.

10. Anake 4 Aevelania ala maĩ Mbaviloni moonanisye ata kana nĩmoonaa ũw’o ũla meemanyĩĩtye wĩ wa vata?

¹⁰ Myaka mingĩ ĩtina wa ũu, anake 4 Aevelania nĩmoonanisye kana nĩmamanyĩte maũndũ ala ma vata. Anake asu nĩ Aanania, Misaeli, Asalia, na Ndanieli, na matwaiwe Mbaviloni mwaka wa 617 mbee wa kũsyawa kwa Klĩsto. Maĩ ombe nesa, maĩ na kĩlĩko na keka nĩmendaa, maĩ matonya kwĩkala o tondũ Ambaviloni mekalaa. Ĩndĩ mayaaĩka ũu. Meko moo moonanisye kana nĩmalilikene ũtiĩwa woo, naw’o nĩ maũndũ ala mamanyĩĩtw’e. Anake asu maathimiwe mũno nũndũ wa kũatĩĩa maũndũ ala mamanyĩĩtw’e me anini.—Soma Ndanieli 1:8, 11-15, 20.

11. Andũ matethekie ata kumana na maũndũ ala Yesũ wamanyĩĩtw’e?

¹¹ Tũyĩsa kũmina kũneenea andũ ala maĩ ngelekany’o nzeo tũtawetete Mwana wa Ngai, Yesũ. Amanyĩiw’e maũndũ maingĩ mũno nĩ Ĩthe wake na nĩwoonaa me ma vata. Nĩwoonanisye kana nĩwoonaa maũndũ ala wamanyĩĩtw’e me ma vata ĩla wawetie ndeto ii: “Ũndũ Asa wamanyĩisye, nĩw’o nĩneenaa.” (Yoa. 8:28) Nĩwendaa andũ ala angĩ mamanye maũndũ ala wamanyĩĩtw’e. Nĩkyo kĩtumi watavisye ĩkomano ndeto ii: “Mũvaka nĩtavan’ye ũvoo mũseo wa ũsumbĩ wa Ngai ndũanĩ ila ingĩ nasyo: nũndũ natũmiwe nũndũ wa ũu.” (Luka 4:18, 43) Atetheeasya andũ ala mamwĩthukĩĩasya mone vata wa kwĩthĩwa ‘mate ma nthĩ,’ nũndũ andũ ma nthĩ mayonaa maũndũ ma kĩ-veva me ma vata.—Yoa. 15:19.

ONAA KĨLA WĨ NAKYO KĨ KYA VATA

12. (a) Ĩandĩko ya 2 Timotheo 3:14-17 yĩkonetye ata andũ aingĩ ma mũika ũmũnthĩ? (b) Aklĩsto ma mũika maĩle kũsũanĩa ĩũlũ wa makũlyo meva?

¹² Nũtonya kwĩthĩwa waeiwe nĩ asyai meyumĩtye vyũ mamũthũkũme Yeova Ngai o tondũ ala anake twaneenea maeetwe. Ethĩwa ũu nĩw’o vailyĩ, kĩla Maandĩko mawetete ĩũlũ wa Timotheo nĩkĩtonya kwĩthĩwa kĩkwaĩlĩte. (Soma 2 Timotheo 3:14-17.) “Weemanyĩisye” kuma kwa asyai maku ĩũlũ wa Ngai ũla wa w’o na ũndũ ũtonya kũmwendeesya. Asyai maku nĩmatonya kwĩthĩwa mambĩĩie kũũmanyĩsya kuma wĩ kana kanini. Ũndũ ũsu no nginya wĩthĩwe ‘ũkũĩvĩtye kũvikĩa ũtangĩĩo ũla wĩ kwondũ wa mũĩkĩĩo wĩ nthĩnĩ wa Klĩsto Yesũ,’ na ũkaũtetheesya wĩthĩwe ‘wĩanĩe kũtethya’ wĩa wa Ngai. Ĩkũlyo nĩ, We ũkoonaa kĩla wĩ nakyo kĩ kya vata? Nĩ kana ũmanye ũndũ ũilyĩ, nĩwaĩlĩte kwĩthiana. Kwekũlye makũlyo aa: ‘Nyie nĩw’aa ata kwĩthĩwa nĩ ũmwe wa ngũsĩ mbingĩ ila ndĩkĩĩku? Nĩw’aa ata kwĩthĩwa nĩ ũmwe wa andũ ma kũtala ala mesĩkĩwe nĩ Ngai ũmũnthĩ? Nyie nĩnonaa wĩ ũndũ wa mwanya kwĩthĩwa nĩsĩ ũla w’o?’

13, 14. Aklĩsto amwe ma mũika matatawa meke ata, ĩndĩ nĩkĩ ti ũndũ wa ũĩ kwĩka ũu? Nengane ngelekany’o.

¹³ Andũ amwe ma mũika ala maeetwe nĩ asyai Aklĩsto nĩmatonya kũlea kwona kĩvathũkany’o kĩla kĩ vo katĩ wa ũseo ũla wĩ ũseũvyonĩ wa Yeova na ũthũku wa nthĩ ĩno ya Satani. O na amwe nĩmakwatawa nĩ mea ma kũsama maũndũ ma nthĩ ĩno. Ĩndĩ ĩkũlyo nĩ, We no ũsembele lelũnĩ nĩ kana ũkimwe nĩ ngalĩ nĩ kenda ũmanye woo ũla mũndũ wĩw’aa akimwa nĩ ngalĩ, kana ũmanye ũndũ kũkw’a ũkimĩtwe nĩ ngalĩ kũsamaa? Vai mũndũ ũtata! O ta ũu, vai vata wa kwĩlikya “naĩnĩ isũ vate kwĩsiĩĩa” nĩ kana tũmanye ũndũ maũndũ ala mathũku ma nthĩ ĩno matonya kwĩthĩwa mailyĩ.—1 Vet. 4:4.

¹⁴ Mwanake ũmwe wĩtawa Gener, ũla wĩkalaa Asia, aeiwe nĩ asyai Ngũsĩ. Avatisiwe e na myaka 12. Ĩndĩ aendeee kwĩana nĩwambĩĩe kwenda maũndũ ma nthĩ. Easya atĩĩ: “Nendaa kũmanya ‘ũthasyo’ ũla wĩthĩawa kũya nza wĩthĩawa ũilyĩ ata.” Nĩwambĩĩie kwĩka maũndũ mate maseo evithĩte. Aivikya ũkũũ wa myaka 15 nĩweekaa maũndũ mathũku ala meekawa nĩ atindany’a make. Kwa ngelekany’o, nĩwanyusaa na kũumangana tamo. Mavinda maingĩ enũkaa e mũtukĩe aumĩte kyũthĩnĩ na kũthaũka mathaũ ma kombiũta me na ũng’endu e na anyanyae. Ĩndĩ ĩtina wa ĩvinda nĩwambĩĩe kũmanya kana maũndũ ala woonaa me maseo kũu nza mayaĩ matonya kũtuma ew’a e mwĩanĩe. Waĩ o wĩa wa mana. Ĩtina wa kũsyoka kĩkundinĩ easya atĩĩ: “No nĩkwatawa nĩ matatwa ĩndĩ moathimo ala nĩkwatĩte kuma kwa Yeova mayĩsa kwĩananw’a na matatwa asu.”

15. Andũ ma mũika ala mataaewa nĩ asyai Aklĩsto o namo maĩle kũsũanĩa ĩũlũ wa kyaũ?

¹⁵ Ve andũ angĩ ma mũika methĩawa o kĩkundinĩ ĩndĩ mo mayaaewa nĩ asyai Aklĩsto. Ethĩwa wĩ ũmwe woo, sũanĩa mũno ĩũlũ wa kĩanda kya mwanya kya kũmũmanya Mũmbi na kũmũthũkũma! Kwĩ andũ mbilioni mbingĩ ĩũlũ wa nthĩ. Kwoou kwĩthĩwa wĩ ũmwe wa ala Yeova wamakusisye na ala ũmanyĩĩtye ũw’o kuma Mbivilianĩ nĩ ũathimo mũnene. (Yoa. 6:44, 45) Ũmũnthĩ no mũndũ 1 katĩ wa andũ 1,000 ũla wĩthĩawa na ũmanyi ĩũlũ wa ũla w’o, naku wĩ ũmwe wa ala mesĩ ũw’o. Yo ũndũ ũsu ndwaĩle kũtuma tũtana o na ethĩwa twamanyie ũla w’o kwa nzĩa yĩva? (Soma 1 Akolintho 2:12.) Gener aĩtye ũũ: “Nĩw’aa nzw’ĩĩ syakwa syaũngama ĩla nasũanĩa ũndũ ũsu. Nyie nĩ ũũ nĩmanyĩke nĩ Yeova, Mũmbi wa kĩla kĩndũ?” (Sav. 8:4) Mwĩĩtu-a-asa ũngĩ umĩte kĩsionĩ kĩmwe na Gener aĩtye ũũ: “Ethĩwa syana sya sukulu nitanaa mũno ĩla syooneka syĩ sya vata nĩ mwalimũ wasyo, nĩ ũndũ wa vata ta kĩ kwĩthĩwa twĩsĩkĩe nĩ Yeova, Mũmanyĩsya ũla Mũnene!”

WĨOSA ĨTAMBYA YĨVA?

16. Aklĩsto ma mũika maĩle kwĩka ũtwi wĩva wa ũĩ?

¹⁶ Wasũanĩa ĩũlũ wa kĩanda kĩseo kĩla wĩ nakyo, nĩkĩ we ũtatw’a kwĩthĩwa ũmwe wa asu anini matũmĩĩte thayũ woo nesa? Weeka ũu no wĩthĩwe ũmwe wa athũkũmi aĩkĩĩku ma Ngai. Ũsu nĩw’o ũndũ wa ũĩ vandũ va kũatĩanĩa na andũ aingĩ ma mũika ala methĩawa mailyĩ ta manyw’ĩte maatĩanĩe na nthĩ ĩno yangĩe kwanangwa.—2 Ako. 4:3, 4.

17-19. Nĩ kyaũ kĩtonya kũũtetheesya wĩthĩwe wĩ na woni waĩle ĩũlũ wa kwĩthĩwa wĩ kĩvathũkany’o na nthĩ?

¹⁷ Vate nzika ũu ti kwasya kana nĩ ũndũ wĩ laisi kwĩthĩwa wĩ kĩvathũkany’o na nthĩ ĩno. Ĩndĩ wasũanĩa mũno ĩũlũ wa ũndũ ũsu wĩĩthĩa kana nĩ ũndũ wa ũĩ kwĩthĩwa wĩ kĩvathũkany’o. Kwa ngelekany’o, sũanĩa ĩũlũ wa mũthaũki wa mathaũ ma kũsemba. Wĩthĩaa no nginya ethĩwe e kĩvathũkany’o nĩ kana ethĩwe e mũsembi mũseo. O na nĩwĩyĩimaa maũndũ maingĩ ala matonya kũmwanangĩa ĩvinda na makatuma ateyũmbany’a nesa. Ĩndĩ kwĩkala e kĩvathũkany’o na andũ ala angĩ nĩkũtumaa eyũmbany’a nesa, na aianĩsya kĩeleelo kyake.

¹⁸ Ũmũnthĩ andũ aingĩ maisũanĩaa ĩũlũ wa ĩvinda yũkĩte. Ĩndĩ wasũanĩa ĩũlũ wa ĩvinda yĩla yũkĩte ũkeethĩwa wĩ kĩvathũkany’o na nthĩ ĩno na meko mayo ala manangaa mwĩkalĩle na ngwatanĩo yitũ na Ngai, na ũu ũkatuma ũkwata ũla “thayũ wa w’o.” (1 Tim. 6:19) Ũla mwĩĩtu-a-asa wawetwa aĩtye ũũ: “Weethĩwa wĩ mũlũmu ndũkalulutĩkw’e, ĩtina wĩw’aa wĩ mwĩanĩe. Ũu wonanasya kana wĩ na vinya wa kwĩthĩwa wĩ kĩvathũkany’o na nthĩ ĩno ya Satani. Na ĩndĩ ũndũ ũla wa vata nĩ kana wĩthĩaa no ta wene Yeova Ngai ayĩw’a mũyo nũndũ waku! Yĩu nĩyo ĩvinda yĩla wĩw’aa mũyo mũno nũndũ wa kwĩthĩwa wĩ kĩvathũkany’o!”

¹⁹ Thayũ wĩthĩawa wĩ wa mana ethĩwa mũndũ asembanĩtye o na syĩndũ ila ũtonya kũkwata ĩvinda yĩĩ. (Mũta. 9:2, 10) Ethĩwa wĩ mũndũ wa mũika na nũsũanĩaa mũno ĩũlũ wa nĩkĩ wĩ thayũ na ĩvinda yĩla ũtonya kwĩkala wĩ thayũ, we nũkwona kana nĩ ũndũ wa ũĩ kũema kũendaa “ũndũ Andũ-ma-mbaĩ-ingĩ maendaa” na ũyĩkala thayũ mũseo vyũ?—Aev. 4:17; Mal. 3:18.

20, 21. Tweeka motwi ala maĩlĩte tũkeethĩwa na wĩkwatyo wa kũkwata ũathimo wĩva, ĩndĩ twaĩlĩte kwĩka ata?

²⁰ Tweeka motwi ala maĩlĩte, no twĩthĩwe twĩ eanĩe ĩvindanĩ yĩĩ na tũyĩthĩwa twĩ amwe katĩ wa ala “makatiĩwa nthĩ” na mayĩthĩwa na thayũ ũtathela. O na eka ũu, tweteele moathimo maingĩ mũno o na mbee wa ũndũ tũtonya kũsũanĩa. (Mt. 5:5; 19:29; 25:34) Ĩndĩ Ngai ndatũathimaa o ũu kĩtumbo. Nĩwendaa o naitũ twĩkĩe kĩthito. (Soma 1 Yoana 5:3, 4.) O na ũu wĩ o vo, kũmũthũkũma wĩ mũĩkĩĩku nĩ ũndũ wa vata mũno.

²¹ Kũkwata moathimo maingĩvĩte ũu kuma kwa Ngai nĩ ndaĩa ya mwanya ta kĩ! Twĩthĩawa na ũmanyi wa w’o wa Ndeto yake na ũmanyi ũla waĩlĩte ĩũlũ wake na ieleelo syake. O na ĩngĩ nĩtũtanĩaa kwĩtanĩw’a na ĩsyĩtwa yake na kwĩthĩwa Ngũsĩ syake. Ngai nũtwathĩte kana akeethĩawa vamwe naitũ. (Sav. 118:7) Ekai ithyonthe, twĩthĩwe twĩ ma mũika kana twĩ akũũ, tũendeee kũtũnga mũvea kwa kwĩthĩwa na mwĩkalĩle ũkwonany’a kana “ndaĩa nĩ yake [Yeova] tene na tene.”—Alo. 11:33-36; Sav. 33:12.