Mavuku Ala Monanĩtwʼe Nthĩnĩ wa Kavuku ka Ũmbano wa Mwĩkalĩle wa Aklĩsto
© 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
MATUKŨ 10-16, MWEI WA 11
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI WATHI 3-5
Wanake wa Ngoonĩ Nĩ wa Vata Mũno
w00 11/1 11 ¶17
Woni wa Ngai Ĩũlũ wa Kwĩthĩwa na Mwĩkalĩle Mũtheu
17 Mũndũ wa katatũ ũla woonanisye kana aĩ mũĩkĩĩku nĩ mwĩĩtu Mũsulami. Ũika na wanake wake ndwaaendeesya o mwanake ũla waĩ mũĩthi, ĩndĩ o na nĩwendeeisye mũsumbĩ wa Isilaeli, Solomoni, ũla waĩ mũthwii. Ngewanĩ yonthe ya kwendeesya ya mwĩĩtu Mũsulami ĩla yĩ ĩvukunĩ ya Wathi yonanĩtye kana nĩwaendeeie kwĩthĩwa e mũtheu, na ũu watuma ala mamũthyũlũlũkĩte mamũnenga ndaĩa. O na kau Solomoni ndaaĩtĩkĩlwa nĩ mwĩĩtu ũsu, nĩwaveveeiwe kũandĩka ngewa yake. O nake mũĩthi, ũla wendetwe nĩ mwĩĩtu ũsu, nĩwanengete ndaĩa ũtwi wa mwĩĩtu ũsu wa kũendeea kwĩthĩwa e mũtheu. Ĩvinda yĩmwe nĩwawetie kana mwĩĩtu Mũsulami ailyĩ ta ‘mũũnda mwiĩĩe.’ (Wathi 4:12) Ĩvindanĩ ya Isilaeli, kwaĩ na mĩũnda myanake ĩla yeethĩawa na mboka syĩ kĩvathũkanyʼo sya kwendeesya, malaa maĩ na mũuke mũseo, na mĩtĩ mĩnene ya kwendeesya. Mĩũnda ta ĩsu yathyũlũlũkĩtwe nĩ wiio kana ũkũta, na mũndũ aĩ atonya kũlika vo esĩle mbingĩlonĩ ĩla yeethĩawa ĩvingĩtwe. (Isaia 5:5) Mũĩthi ũsu oonaa mwĩkalĩle mũtheu wa mwĩĩtu ũsu Mũsulami na wendo wake ũilyĩ ta mũũnda ũsu mwanake. Aĩ mũtheu vyũ. No mũũme ũla wesaa kũmũtwaa waĩ atanĩe wendo wake.
g04 12/22 9 ¶2-5
Wanake Ũla wa Vata Mũno
Wanake waku wa ngoonĩ no wendeesye andũ angĩ? Georgina, ũla wĩthĩĩtwe mũtwaanonĩ kwa myaka ta ĩkũmi aĩtye: “Kĩla kĩtumĩte nĩmwenda mũemewa mũnango myakanĩ ĩsu yonthe nĩ kwĩthĩwa e mũĩkĩĩku kwakwa. Ũndũ ũla wa vata vyũ thayũnĩ wake nĩ kũmwendeesya Ngai. Na kĩu nĩkĩtumĩte ethĩwa e mũndũ ũsũanĩaa andũ ala angĩ na ũmendete. Yĩla ũkwĩka motwi, nũngũlasya mawoni na kĩu kĩituma nĩwʼa nĩ wa vata. Nĩnĩsĩ kana nũmbendete mũno.”
Daniel, ũla watwaanie 1987 aĩtye: “Nonaa mũka wakwa e mwanake mũno. Kĩla kĩtumaa nĩmwenda mũno ti o ũndũ wũmbĩtwe kana wanake wake ĩndĩ nĩ ũndũ ũilyĩ ngoonĩ. Nũsũanĩaa mũno ĩũlũ wa andũ ala angĩ na nĩwĩkaa kyonthe kĩla ũtonya atume mewʼa me eanĩe. E nguma nzeo sya Kĩklĩsto. Na kĩu nĩkĩtumĩte nĩtanĩa kwĩkala nake.”
Nĩtwaĩle kũtata twonae wanake wa ngoonĩ wĩ wa vata mũno kĩvathũkanyʼo na nthĩ ĩno ĩla yonaa o wanake wa nza tũ. Twaĩle kũmanya kana kwĩthĩwa na wanake “ũla wendekaa” ti ũndũ wĩ laisi na tiwʼo wa vata vyũ. Ĩndĩ nĩ ũndũ ũtonyeka tũkethĩwa na nguma ila ikatũtetheeasya kwĩthĩwa twĩ anake ngoonĩ. Mbivilia yaĩtye: “Wũmbe nĩ ũkengani, na wanake nĩ mana; ĩndĩ mũndũ mũka ũla ũkĩaa Yeova, akataĩwa.” Kĩvathũkanyʼo na ũu, Maandĩko matũkanĩtye ũũ: “Ta ngome ya thaavu ĩnyiũũnĩ ya ngũlũe, nowʼo ũilyĩ mũndũ mũka mwanake ũte na kĩlĩko.”—Nthimo 11:22; 31:30.
Ndeto ya Ngai nĩtũtetheeasya kũnenga ndaĩa “mũndũ wa nthĩnĩ ũla ũtonekaa, ĩĩ, kwĩyanakavya kũla kũtanangĩkaa kwa veva wa wĩnyivyo na ũuu, ũla nĩ wa vata mũno methonĩ ma Ngai.” (1 Vetelo 3:4) Kwa wʼo, wanake ta ũsu nĩ wa vata mũno kwĩ wanake wa nza. Na kĩla mũndũ no ethĩwe na wanake ũsu.
Ũthwii wa Kĩ-veva
w06 11/15 18 ¶4
Maũndũ Manene Kuma Ĩvukunĩ ya Wathi
2:7; 3:5—Nĩkĩ eĩtu ma Yelusaleme maavĩthawʼa “na nthwaia nga kana ndaatai nga sya kĩthekanĩ”? Nthwaia na ndaatai syĩthĩawa syĩsĩkĩe nũndũ wa wanake wasyo. Kwoou, mũndũ mũka Mũsulami anengie eĩtu ma Yelusaleme kyonthe kĩla kyaĩ kĩseo na kyanake nĩ kana amasiĩĩe maikatate kũamũkya wendo wake.
MATUKŨ 17-23, MWEI WA 11
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI WATHI 6-8
Ĩthĩwa Ũkũta, Ĩndĩ ti Mũomo
yp 188 ¶2
Nĩwaĩle Kũmanyana Kĩ-mwĩĩ Ũtanalika Mũtwaanonĩ?
Ĩndĩ, kwĩthĩwa na mwĩkalĩle mũtheu nĩkũtetheeasya mũndũ wa mũika maũndũnĩ maingĩ, eka o kwĩvathana na mathĩna maito ala matonya kũmũkwata. Mbivilia nĩwetete ĩũlũ wa mwĩĩtu waendeeie kwĩkala e mũtheu o na kau nĩwamwendete mwendwa wake mũno. Na nũndũ wa ũu, aĩ atonya kwasya: “Nyie nĩ ũvai, na nondo syakwa nĩ ta myako mĩtũlu ya mĩnyoolo yawʼo.” Yĩla watatĩka elikye mwĩkalĩlenĩ mũthũku, ndailyĩ ta ‘mũomoʼ ũla ‘ũvingũkaa na mĩtũkĩ.’ Mwĩkalĩle wake mũtheu waĩ ũtonya kũelekanwʼa na mwako mũtũlu wa mũnyoolo ũtathingithĩka! Nĩwaaĩlĩte kwĩtwa “mũnyuve” na aĩ atonya kwasya ũũ ĩũlũ wa mũũme ũla wesaa kũmũtwaa, “Methonĩ make naĩ ta ũmwe ũla wonie mũuo.” Mũuo wa kĩlĩko wa mwĩĩtu ũsu nĩwʼo watumĩte elĩ methĩwa me eanĩe.—Wathi 6:9, 10; 8:9, 10.
yp2 33
Mwĩĩtu Mũsulami Nĩ Ngelekanyʼo Nzeo
Mwĩĩtu Mũsulami nĩweesĩ kana aĩle kũsũanĩa nesa ĩũlũ wa maũndũ makonetye kũtuma ndũũ na mũndũũme. Atavisye anyanyae ũũ: “Nĩngũmwĩavĩthya, inywʼĩ eĩtu ma Yelusaleme, kana mũtikathũlũmũe, kana kũmũamũkya mwendwa wakwa, kũvika endeewʼa.” Mwĩĩtu Mũsulami nĩweesĩ nesa kana mũndũ no aeme kũsũanĩa nesa nũndũ wa ũndũ ũkwĩwʼa. Kwa ngelekanyʼo, nĩweesĩ kana andũ angĩ no mamũthingʼĩĩsye endeewʼe nĩ mũndũ ũla ũtamwaĩlĩte. O na nĩweesĩ kana we mwene no aeme kwĩka motwi maseo nũndũ wa ũndũ ũkwĩwʼa. Kwoou, mwĩĩtu Mũsulami nĩwaendeeie kwĩthĩwa e “ũvai.”—Wathi 8:4, 10.
We wĩ na woni ũilye ta wa mwĩĩtu Mũsulami ĩũlũ wa wendo? We no ũtũmĩe kĩlĩko vandũ va kwĩka kwosana na ũndũ ngoo yaku ĩkũũtavya? (Nthimo 2:10, 11) Mavinda amwe andũ angĩ no maũthingʼĩĩsye ũtume ndũũ ũteyũmbanĩtye. O na mavinda angĩ no wĩke ũu nũndũ wa ũndũ ũkwĩwʼa. Kwa ngelekanyʼo, yĩla woona kĩmwana na mwĩĩtu makwatene moko matembeete, nĩwĩwʼaa o naku ũyenda kwĩthĩwa na ndũũ ta ĩsu? We no wĩtĩkĩle kũtuma ndũũ na mũndũ wĩ na mũĩkĩĩo wĩ kĩvathũkanyʼo na waku? Mwĩĩtu Mũsulami nĩwoonanisye kana aĩ mũimu maũndũnĩ makonetye kũtuma ndũũ na mũndũũme. Na o naku no wĩthĩwe ũilyĩ ũu!
MATUKŨ 24-30, MWEI WA 11
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI ISAIA 1-2
Wĩkwatyo Kwondũ wa Ala “Makuĩte Ũthũku”
ip-1 14 ¶8
Ĩthe na Syana Syake Ite Mbĩwi
8 Ĩsaĩa nĩwaendeeie kũweta ũtũmani wake ũla waĩ na ndeto ngito kwa mbaĩ ya Yuta. Aisye: “A! Mbaĩ mbathe, andũ ala makuĩte ũthũku, ũsyao wĩki wa naĩ, syana ila syĩkaa ũthũku! Nĩmamũtiĩte Yeova, nĩmamũvũthĩtye Ũla Mũtheu wa Isilaeli, nĩmevathĩte na kũsyoka na ĩtina.” (Isaia 1:4) Meko mathũku no maingĩve mũno nginya ũkethĩa nĩ ta mũio mũito. Ĩvindanĩ ya Avalaamu, Yeova aeleisye naĩ sya Sotomo na Ngomola ta syaĩ “ngito mũno.” (Mwambĩlĩĩlyo 18:20) Andũ ma Yuta mailye oou nũndũ Ĩsaĩa aisye kana “makuĩte ũthũku.” Kwongela ũu, ametie “ũsyao wĩki wa naĩ, syana ila syĩkaa ũthũku.” Kwa wʼo, andũ ma Yuta mailyĩ ta syana ngʼendu. Mbaĩ ĩsu “nĩyeevathĩte” na “kũsyoka ĩtina” kuma kũla kwĩ Ĩthe woo.
ip-1 28-29 ¶15-17
‘Tũsũanĩei Vamweʼ
15 Wasya ũla Yeova watũmĩie aineena woonanisye kana aĩ na wendo na tei. “Ũkai yu, tũsũanĩe vamwe, easya ũu Yeova: O na ethĩwa naĩ syenyu nĩ ndune mũno, ikeethĩwa nzaũ ta ĩa; o na ethĩwa nĩ ndune ta mũkumbũ ikeethĩwa ta wʼĩa wa ĩlondu.” (Isaia 1:18) Mavinda maingĩ ndeto ila itũmĩĩtwe mwambĩĩonĩ wa mũsoa ũũ ieleekaa naĩ. Kwa ngelekanyʼo, The New English Bible yaĩtye, “Ũkai tũkananĩe ũndũ ũsu,” kwonanyʼa ngalĩko syelĩ nĩ ta syĩkumya mawoni nĩ kana ivikĩe ũtwi ũmwe. Ĩndĩ ũu ti wʼo vailye! Yeova ndekaa naĩ, na kwoou aatĩĩaa sila wa katĩ yĩla ũkũsilĩla andũ asu alei, na anganganyʼa. (Kũtũngĩlĩĩlwa kwa Mĩao 32:4, 5) Mũsoa ũsu ndũneeneete ĩũlũ wa ũneenanyʼa wa kumya mawoni, ĩndĩ kĩeleelo kyawʼo nĩ kũete sila wa katĩ. No ũndũ ũmwe Yeova ta ũkwĩta Aisilaeli moke kotinĩ kũsila ĩkoani.
16 Ũndũ ũsu no woneke ta wa kũtĩsya, ĩndĩ Yeova nĩwe Mũsili ũla wĩ tei vyũ na ĩnee. Ũtonyi wake wa kũekea ndwĩ maela. (Savuli 86:5) E weka nowe waĩ atonya kũveta naĩ sya Aisilaeli ila syaĩ “ndune mũno” na ayĩithesya, syĩthĩwe “nzaũ ta ĩa.” Vai kĩthito kya mũndũ, wĩa, nthembo, kana mboya syaĩ itonya kũvetanga naĩ. No Yeova e weka ũtonya kũtũekea naĩ sitũ. Ngai atũekeaa ethĩwa nĩtwaatĩĩa mũvango ũla wĩkĩĩte, nawʼo nĩ vamwe na kwĩlila kuma ngoonĩ.
17 Ũwʼo ũũ nĩ wa vata mũno na nĩkyo kĩtumi Yeova ũũtũngĩlĩĩle ĩngĩ ta voemu. Aĩtye kana naĩ ila ndune ta “mũkumbũ” akaithesya syĩthĩwe nzaũ, ta wʼĩa. Yeova endaa tũmanye kana kwa wʼo nũekeaa naĩ, o na ethĩwa nĩ ila ngito vyũ, ũndũ ũla wa vata nĩ one kana nĩtwĩlilĩte kuma ngoonĩ. Ala mewʼaa ve vinya kũĩkĩĩa ũndũ ũsu, wĩthĩwa wĩ ũndũ mũseo makasũanĩa ngelekanyʼo ta ya Manase. Nĩweekie naĩ ngito kwa myaka mingĩ. Ĩndĩ, nĩweelilile na aekewa. (2 Mavinda 33:9-16) Yeova endaa ithyonthe, o vamwe na ala mekĩte naĩ ngito, tũmanye kana tũi aselee mũno, na kwoou no “tũsũanĩe vamwe” nake.
Ũthwii wa Kĩ-veva
ip-1 39 ¶9
Nyũmba ya Yeova Yũkĩlĩtwʼe Ĩũlũ
9 Kwa wʼo, ũmũnthĩ andũ ma Ngai mayũmbanaa vandũ kĩĩmanĩ ĩkalũnĩ yakĩtwe na mavia. Ĩkalũ ya Yeova yĩla yaĩ Yelusaleme yaanangiwe mwaka wa 70 ĩtina wa Klĩsto nĩ ita sya Lomi. Na eka ũu, mũtũmwa Vaũlo nĩwawetie nesa kana ĩkalũ yĩla yaĩ Yelusaleme o vamwe na ĩeema ya ũthaithi yĩla yaĩ vo ĩkalũ yĩtanamba kwakwa, syaĩ o sya ngelekanyʼo. Syoonanasya ĩkalũ ĩnene ya kĩ-veva, yĩla nĩ “ĩeema ya wʼo, yĩla yaseũviwʼe nĩ Yeova, ĩndĩ ti mũndũ.” (Aevelania 8:2) Ĩeema yĩu ya kĩ-veva nĩ mũvango wa kũmũthaitha Yeova kwĩsĩla nthembo ya wovosyo ya Yesũ Klĩsto. (Aevelania 9:2-10, 23) Kwosana na kĩu, ndeto “kĩĩma kĩ nyũmba ya Yeova” ila iwetetwe nthĩnĩ wa Isaia 2:2 syonanasya ũthaithi wa wʼo wa Yeova ũla wĩ ĩũlũ wa mothaithi ala angĩ onthe ĩvindanĩ yĩĩ tũĩ. O na kau ala mendeeawʼa nĩ ũthaithi wa wʼo mayũmbanĩaa vandũ vana me onthe, methĩawa na ngwatanĩo ũthaithinĩ woo.
ĨTUKŨ 1-7, MWEI WA 12
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI ISAIA 3-5
Yeova Eekwatĩtye Aisilaeli Mamwĩwʼe
ip-1 73-74 ¶3-5
Kyeva Nĩ kwa Mũũnda wa Mĩsavivũ Ũla Ũtaasyaa Ũsyao Mũseo!
3 Ĩsaĩa ethĩwe nĩwainĩie ethukĩĩsya make wathi ũsu wa ngelekanyʼo kana ndaaina, kwa wʼo nĩwamakiitie ngoo. Nĩvatonyeka aingĩ makethĩwa meesĩ wĩa wa kũvanda mũũnda wa mĩsavivũ, na Ĩsaĩa nĩwaeleisye nesa ĩũlũ wa ũndũ ũsu. O ta aĩmi ma nzavivũ ũmũnthĩ, ala mavandaa nzavivũ mayavandaa ngii syayo, ĩndĩ mavandaa “mĩsavivũ mĩseo,” kĩlungu kĩtilĩtwe mũsavivũnĩ ũngĩ. Veonekana kana mavandaa mũũnda wa mĩsavivũ “kĩĩmanĩ kĩnou mũno” vala nzavivũ itonya kũsyaa nesa.
4 Nĩvendekaa kĩthito kingĩ nĩ kana mũũnda wa mĩsavivũ ũsyae nesa. Ĩsaĩa nĩwaeleisye ũndũ mwene mũũnda ‘wenzaa mũũnda ũsu na ayumya mavia nthĩnĩ wawʼo,’ na ũsu waĩ wĩa wĩ mĩnoo mũno! Nĩvatonyeka akethĩwa atũmĩaa mavia asu manene kwaka “mwako mũtũlu wa mũnyoolo.” Ĩvindanĩ ya tene, asungi mekalaa myakonĩ ĩsu mĩtũlu ya mũnyoolo maisũvĩa lĩu ũla wĩ mũũndanĩ ndũkoywe nĩ ingʼei kana ũĩwe nĩ nyamũ. O na ĩngĩ, nĩwaakaa ũkũta kana wiio wa mavia nĩ kana asũvĩe mũũnda wake wa mĩsavivũ ũla waseũvĩtye kwa kwĩnza mbenzi. (Isaia 5:5) Kwĩka ũu nĩkwasũvĩaa mũthanga ũla mũnou ndũkakuwe nĩ kĩwʼũ.
5 Ĩtina wa kũtethya wĩa na kĩthito kũsũvĩa mũũnda wa mĩsavivũ, mwene mũũnda eekwatĩtye kana nũũsyaa ũsyao mũseo. Na nũndũ nĩweeteelete ũsyao, nĩwenzie kĩangĩo kya nzavivũ. Ĩndĩ nzavivũ isu nĩsyasyaie ũndũ weekwatĩtye? Aiee, mũũnda ũsu wa mĩsavivũ wasyaie nzavivũ sya kĩthekanĩ.
ip-1 76 ¶8-9
Kyeva Nĩ kwa Mũũnda wa Mĩsavivũ Ũla Ũtaasyaa Ũsyao Mũseo!
8 Ĩsaĩa amwĩtie Yeova, ũla nĩwe mwene mũũnda wa mĩsavivũ, “mwendwa wakwa.” (Isaia 5:1) Ĩsaĩa aĩ atonya kũmwĩta Ngai “mwendwa wakwa,” nũndũ aĩ na ngwatanĩo ya vakuvĩ vamwe nake. (Sianĩsya na Yovu 29:4; Savuli 25:14.) Ĩndĩ, wendo ũla mwathani ũsu waĩ nawʼo kwa Ngai ndwaĩ kĩndũ waelekanwʼa na ũndũ Ngai wendete “mũũnda wake wa mĩsavivũ,” nawʼo nĩ mbaĩ ĩla ‘wavandĩte.’—Sianĩsya na Kuma 15:17; Savuli 80:8, 9.
9 Yeova ‘avandie’ mbaĩ yake nthĩ ya Kanaani na amanenga mĩao na myamũlo, ĩla yaĩ ta ũkũta wa kũmasũvĩa maikalulutĩkwʼe nĩ mbaĩ ila ingĩ. (Kuma 19:5, 6; Savuli 147:19, 20; Aeveso 2:14) O vamwe na ũu, Yeova nĩwamanengie asili, athembi, na athani ma kũmamanyĩasya. (2 Asumbĩ 17:13; Malaki 2:7; Meko ma Atũmwa 13:20) Yĩla Aisilaeli matĩsawʼa nĩ ita syaĩ ngʼendu, Yeova nĩwamanengie andũ ma kũmatangĩĩa. (Aevelania 11:32, 33) Yeova akũlilye ũũ e na kĩtumi kĩseo: “Nĩ ũndũ ũngĩ wĩva waĩ ũtonya kwĩkwa mũũndanĩ wakwa wa mĩsavivũ, ũla ndaawĩka?”
w06 6/15 18 ¶1
‘Sũvĩa Mũsavivũ Ũũʼ!
Ĩsaĩa aelekanilye “nyũmba ya Isilaeli” na mũũnda wa mĩsavivũ ũla wasyaie “nzavivũ sya kĩthekanĩ,” kana “nzavivũ mbou.” (Isaia 5:2, 7) Nzavivũ sya kĩthekanĩ syĩthĩawa syĩ nini mũno kwĩ nzavivũ sya mũũndanĩ na syĩthĩawa na ngii nene mũno. O na iitonya kũtũmĩwa kũseũvya mbinyu kana kũĩwa, na ĩsu nĩ ngelekanyʼo nzeo ya mbaĩ ĩla yakaĩĩte mũĩkĩĩo, ĩla ũsyao wayo waĩ ũtũli wa mĩao vandũ va ũlũngalu. Mũĩmi ũla waĩ mwene mũũnda ũsu wa mĩsavivũ tiwe watumĩte ũsyaa nzavivũ nthũku. Yeova eekĩte kyonthe kĩla ũtonya nĩ kana atume mbaĩ ĩsu ĩsyaa ũsyao mũseo. Akũlilye atĩĩ: “Nĩ ũndũ ũngĩ wĩva waĩ ũtonya kwĩkwa mũũndanĩ wakwa wa mĩsavivũ, ũla ndaawĩka?”—Isaia 5:4.
w06 6/15 18 ¶2
‘Sũvĩa Mũsavivũ Ũũʼ!
Nũndũ mũsavivũ wa Isilaeli nĩwaleile kũsyaa, Yeova aisye kana akaomboanga ũkũta ũla waakĩte wa kũsũvĩa andũ make. Ndesaa kũsea mũsavivũ ũsu wa ngelekanyʼo kana kũũĩmĩa o na vanini. Mbua ndyesaa kua kwondũ wa mũũnda ũsu wa mĩsavivũ, o na wesaa kũmesya mĩwʼa na ĩia.—Isaia 5:5, 6.
Ũthwii wa Kĩ-veva
ip-1 80 ¶18-19
Kyeva Nĩ kwa Mũũnda wa Mĩsavivũ Ũla Ũtaasyaa Ũsyao Mũseo!
18 Ĩvindanĩ ya Isilaeli nthĩ yonthe yaĩ ya Yeova. Kĩla mũsyĩ nĩwanengawe ũtiĩwa nĩ Yeova, ũla maĩ matonya kũkomboethya kana kũkovethya ĩndĩ mayaĩ matonya kũũta “vyũ.” (Alivai 25:23) Mwĩao ũsu nĩwesaa kũmasiĩĩa maikatũmĩwe naĩ, ta kwa ngelekanyʼo, maũndũnĩ makonetye viasala sya itheka kana mĩũnda. O na ĩngĩ, kĩu nĩkyesaa kũmasũvĩa maikethĩwe me ngya mũno. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, andũ amwe ma Yuta, nĩmatũlaa mĩao ya Ngai ĩũlũ wa mĩũnda nũndũ wa ĩtomo. Mika aandĩkie ũũ ĩũlũ woo: “Nĩmewʼĩaa mĩũnda ĩtomo, na kũmyosa; o na nyũmba, na maivenana: Na nĩmathĩnasya mũndũ na nyũmba yake, o na mũndũ na ũtiĩwa wake.” (Mika 2:2) Ĩndĩ Nthimo 20:21 ĩtũkanĩtye ũũ: “Ũtiĩwa nũtonya kwoswa mĩtũkĩ wambĩlĩlyonĩ; ĩndĩ mũminũkĩlyo wawʼo ndũkaathimwa.”
19 Yeova athanie kana akavena andũ asu malĩ ĩla moosie na ĩtomo. Nyũmba ila meeyoseie syaĩ syĩthĩwe “ite na mũndũ wa kũsyĩkala.” Mĩũnda ĩla mendeeawʼa nĩyo yesaa kũsyaa ũsyao mũnini. Mbivilia ndyaaweta ũndũ ndeto isu sya kĩumo syesaa kwĩanĩwʼa na syesaa kwĩanĩwʼa ĩndĩĩ. Nĩvatonyeka kĩlungu kĩmwe kya ndeto isu, kĩkethĩwa kyeanĩiwʼe ĩla Aisilaeli mataviwe nĩ Mbaviloni.—Isaia 27:10.
MATUKŨ 8-14, MWEI WA 12
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI ISAIA 6-8
“Ninyioo; Ndũma Nyie”
ip-1 94-95 ¶13-14
Yeova Ngai e Ĩkalũnĩ Yake Ĩtheu
13 Ekai tũmwĩthukĩĩsye Ĩsaĩa. Aisye ũũ: “Nakwa neewʼa wasya wa Mwĩaĩi, ũkyasya, Ngatũma ũũ, na nũũ wĩthi kwondũ witũ? Nĩvo naisye, Ninyioo; ndũma nyie.” (Isaia 6:8) Kwa wʼo, ĩkũlyo yĩu Yeova wakũlilye yaaĩle kũsũngĩwa nĩ Ĩsaĩa nũndũ vai mwathani ũngĩ waaumĩla woninĩ ũsu. Vate nzika, Yeova amũkũlasya Ĩsaĩa atwae ũtũmani wake. Ĩndĩ nĩkĩ Yeova wakũlasya, “Nũũ wĩthi kwondũ witũ?” Yĩla Yeova wongelile kwondũ “witũ,” oonanisye kana nĩwongela mũndũ ũngĩ nthĩnĩ, o vamwe nake. Mũndũ ũsu ũngĩ aĩ ũũ? We mũndũ ũsu nĩ Mwana wake e ũmwe, ũla wesie kũtwʼĩka Yesũ Klĩsto? Ĩĩ, kwa wʼo Mwana ũsu nĩwe Ngai wamwĩie, “Nĩtũmbe mũndũ na mũvwʼano witũ.” (Mwambĩlĩĩlyo 1:26; Nthimo 8:30, 31) Mwana ũsu e ũmwe ekalaa ĩtunĩ vamwe na Yeova.—Yoana 1:14.
14 Ĩsaĩa eetĩkĩlile ate kweteela! O na ethĩwa ũvoo ũsu ũtonya kwĩthĩwa wailyĩ ata, asũngĩie vau kwa vau: “Ninyioo! Ndũma nyie.” O na ndaatinda ayĩkũlya etetheka ata eetĩkĩla kĩanda kĩu. Veva wake wa kwĩyumya nĩ ngelekanyʼo nzeo kwa athũkũmi onthe ma Ngai ũmũnthĩ, ala manengetwe kĩanda kya kũtavanyʼa ‘ũvoo mũseo wa ũsumbĩ nthĩ yonthe.’ (Mathayo 24:14) O ta Ĩsaĩa, methĩawa malũmanĩtye na kĩanda kyoo na ‘nĩmaumĩasya ũkũsĩ mbaĩ syonthe,ʼ o na kau andũ aingĩ mayĩthukĩĩasya. Na maendeeaa kũtavanyʼa me na ũkũmbaũ o ta Ĩsaĩa, nũndũ nĩmesĩ kana ũla ũmanengete wĩa ũsu nĩwe wĩ na ũkũmũ ũla mũnene vyũ.
ip-1 95-96 ¶15-16
Yeova Ngai e Ĩkalũnĩ Yake Ĩtheu
15 Yeova nĩwawetie kĩla Ĩsaĩa waaĩle kũweta na ũndũ andũ mesaa kwĩka amatavya. Aisye: “Enda, ũtavye andũ aa, Kwĩwʼa nĩmũkwĩwʼa, ĩndĩ mũtiũmanya; kũsisya nĩmũkũsisya, ĩndĩ mũtikwona. Tuma ngoo sya andũ aa syĩthĩwa na mathunya, na matũ moo matwʼĩkĩthye maito, na metho moo malalĩthye; maikese kwona na metho moo, na kwĩwʼa na matũ moo, na kũmanya na ngoo syoo, na kwĩalyũla, na kũvowʼa.” (Isaia 6:9, 10) Kyo kĩu kĩonanyʼa kana Ĩsaĩa aaĩle kwĩthĩwa ateũthĩnĩkĩa Ayuti na ateũtũmĩa ũĩ, na kwa nzĩa ĩsu mayĩthĩwa mate na ngwatanĩo nzeo na Yeova? Ti wʼo o na vanini! Asu maĩ andũ ma Ĩsaĩa mwene na kwoou nĩwamewʼĩaa tei. Ĩndĩ ndeto sya Yeova syonanĩtye ũndũ andũ maĩ meke meewʼa ũvoo ũsu, o na Ĩsaĩa awĩanĩsya e mũĩkĩĩku ata.
16 Andũ nĩmo maĩ na thĩna. Ĩsaĩa aĩ amatavye ĩngĩ na ĩngĩ, ĩndĩ mailea kwĩtĩkĩla ũvoo wake kana kũkwata ũmanyi. Aingĩ moo mayesaa kwĩtĩkĩla ũvoo ũsu, na kwoou no ta mesaa kwĩthĩwa matonaa na matewʼaa. Kwa kũsyokanĩsya ĩngĩ na ĩngĩ, Ĩsaĩa esaa kwonanyʼa kana ‘andũ asuʼ mayendaa kũelewa. Mesaa kũĩkĩĩthya kana nĩmavingĩte ilĩko syoo na ngoo syoo maikewʼe ũvoo wa Ĩsaĩa, nawʼo nĩ ũvoo ũla Ngai wamatavĩtye. Ũmũnthĩ andũ mailyĩ oou! Aingĩ moo nĩmaleaa kwĩthukĩĩsya Ngũsĩ sya Yeova yĩla iũtavanyʼa ũvoo mũseo ĩũlũ wa Ũsumbĩ wa Ngai ũla wũkĩte.
ip-1 99 ¶23
Yeova Ngai e Ĩkalũnĩ Yake Ĩtheu
23 Yĩla Yesũ wawetie ndeto syumĩte ĩvukunĩ ya Ĩsaĩa, oonanisye kana wathani ũsu nĩwesaa kwĩanĩa ĩvindanĩ yake. Andũ ĩvindanĩ yĩu maĩ na woni o ta ũla waĩ na Ayuti ĩvindanĩ ya Ĩsaĩa. Meetwʼĩkĩthĩtye ilalinda na andũ matewʼaa nĩ kana maikewʼe ũvoo wake, na nũndũ wa ũu o namo nĩmaanangiwe. (Mathayo 23:35-38; 24:1, 2) Ũndũ ũsu weethĩiwe yĩla ita sya Lomi itongoewʼe nĩ mũnene wa ita ũla weetawa Titus, syalikile Yelusaleme mwaka wa 70 ĩtina wa Klĩsto na syaananga ndũa ĩsu vamwe na ĩkalũ yayo. Ĩndĩ, amwe nĩmamwĩthukĩĩsye Yesũ na kwoou makatwʼĩka amanyĩwʼa make. Yesũ aisye kana andũ asu maĩ ‘atanu.ʼ (Mathayo 13:16-23, 51) Amatavĩtye kana yĩla meona “Yelusaleme ĩthyũlũlũkĩtwe nĩ ita . . . mambĩĩe kũkĩĩa iĩmanĩ.” (Lũka 21:20-22) Kwoou, “ũsyao mũtheu” ũla waĩ na mũĩkĩĩo na watwʼĩkĩte mbaĩ ya kĩ-veva, nawʼo nĩ “Isilaeli ma Ngai,” nĩwatangĩĩiwe.—Akalatia 6:16.
Ũthwii wa Kĩ-veva
w06 12/1 9 ¶4
Maũndũ Manene Kuma Ĩvukunĩ ya Mbee ya Isaia
7:3, 4—Nĩkĩ Yeova wamũtangĩĩie Mũsumbĩ Aasu ũla waĩ mũthũku? Asumbĩ ma Silia na Isilaeli nĩmavangie kũmũvetanga Mũsumbĩ Aasu kĩvĩlanĩ kya ũsumbĩ kya Yuta, na vandũ vake mayĩkĩa mwana wa Taveeli ũla ũtaĩ nzyawa ya Ndaviti. Nzĩa ĩsu ya ũseleke ya Satani yesaa kũvĩngĩĩsa ũtianĩo wa Ũsumbĩ vamwe na Ndaviti. Kwoou, Yeova nĩwamũtangĩĩie Aasu nĩ kana asũvĩe nzĩa ĩla “Mũnene wa Mũuo” ũla wathanĩtwe waĩ esĩle.—Isaia 9:6.
MATUKŨ 15-21, MWEI WA 12
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI ISAIA 9-10
“Kyeni Kĩnene” Nĩkyathaniwe
ip-1 126 ¶16-17
Watho wa Mũnene wa Mũuo
16 Kwa wʼo, “ĩvinda ya ĩtina” yĩla yathanĩtwe nĩ Ĩsaĩa nĩ ĩvinda ya ũthũkũmi wa Klĩsto vaa ĩũlũ wa nthĩ. Yesũ atũmĩie ĩvinda yingĩ e Kalilii, yĩla waĩ vaa ĩũlũ wa nthĩ. Ambĩĩie ũthũkũmi wake kĩsionĩ kya Kalilii na novo wambĩĩie kũweta ũũ: “Ũsumbĩ wa ĩtu nĩ mũthengeeu.” (Mathayo 4:17) E Kalilii, nĩwatavanisye ũla Ũtavanyʼa wa Kĩĩmanĩ wĩ nguma, anyuva atũmwa make, eeka kyama kyake kya mbee, na aumĩlĩĩla aatĩĩi make 500 ĩtina wa kũthayũũkwʼa. (Mathayo 5:1–7:27; 28:16-20; Maliko 3:13, 14; Yoana 2:8-11; 1 Akolintho 15:6) Kwa nzĩa ĩsu, Yesũ nĩweanĩisye wathani wa Ĩsaĩa kwa kũtaĩa “nthĩ ya Nzevuluni na nthĩ ya Navitali.” Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, Yesũ ndaaĩanĩsya ũthũkũmi wake kwa andũ ma Kalilii me oka. Kwa kũtavanyʼa ũvoo mũseo nthĩ ĩsu yonthe, Yesũ ‘nĩwataĩieʼ mbaĩ yonthe ya Isilaeli, na ũu nĩ vamwe na Yuta.
17 Nao nata yĩla Mathayo wawetie “kyeni kĩnene” Kalilii? O nasyo ndeto isu syaumĩte wathaninĩ wa Ĩsaĩa. Ĩsaĩa aandĩkie atĩĩ: “Andũ ala maendaa me kĩvindunĩ nĩmonete kyeni kĩnene: Ala matwĩe nthĩ yĩ kyuu kya kĩkwʼũ, kyeni nĩkyamakenee.” (Isaia 9:2) Kũvika ĩvindanĩ ya atũmwa, kyeni kya ũwʼo nĩkyavithĩtwe nĩ ala matamũthaithaa Ngai. Atongoi ma ndĩni ya Kĩyuti nĩmatumĩte thĩna ũsu wingĩva kwa kũkwatĩĩa syĩthĩo sya ndĩni ila ‘syaanangĩte mĩao ya Ngai.ʼ (Mathayo 15:6) Ala me wĩnyivyo nĩmathĩnawʼa na makekwa meko angĩ mathũku nũndũ wa kũatĩĩa “atongoi ilalinda.” (Mathayo 23:2-4, 16) Yĩla Masia waumĩlile, metho ma andũ aingĩ me wĩnyivyo nĩmavingũkie kwa nzĩa ya ũsengyʼo. (Yoana 1:9, 12) Wĩa wa Yesũ e vaa ĩũlũ wa nthĩ na moathimo ala maetiwe nĩ nthembo ĩla waumisye, maelekanĩtwʼe na “kyeni kĩnene” wathaninĩ wa Ĩsaĩa.—Yoana 8:12.
ip-1 128 ¶18-19
Watho wa Mũnene wa Mũuo
18 Ala meetĩkĩlile kyeni kĩu maĩ na itumi mbingĩ sya kũtana . Ĩsaĩa aendeeie kwasya atĩĩ: “Naku nĩwingĩvĩtye ĩ mbaĩ, nĩwongelete ũtanu wayo: Nĩtanaa mbee waku o ta ũtanu wa ngethanĩ, o tondũ matanaa yĩla mekũaana mũtavo.” (Isaia 9:3) Wĩa wa kũtavanyʼa ũla Yesũ na aatĩĩi make matethasya, nĩwatumie andũ me na ngoo nzeo na me na wendi wa kũmũthaitha Yeova nthĩnĩ wa veva na wʼo moneka. (Yoana 4:24) Myaka ĩna ĩte nthelu, andũ aingĩ nĩmeetĩkĩlĩte Ũklĩsto. Andũ ngili itatũ nĩmavatisiwe mũthenyanĩ wa Vendekosito ya 33 ĩtina wa Klĩsto. Ĩvinda ĩnini ĩtina wa vau, “ũtalo wa aũme [wavikie] ta 5,000.” (Meko ma Atũmwa 2:41; 4:4) O ũndũ amanyĩwʼa maendeeie kwonanyʼa kyeni, “ũtalo wa amanyĩwʼa [nĩwaendeeie] kwongeleka mũno Yelusaleme; na athembi aingĩ meetĩkĩla ũla mũĩkĩĩo.”—Meko ma Atũmwa 6:7.
19 O ta ala matanaa nũndũ wa kũkwata ngetha mbingĩ kana ala matanaa nũndũ wa ũsindi mũnene kaũnĩ, aatĩĩi ma Yesũ nĩmatanie nũndũ wa wongeleku ũsu. (Meko ma Atũmwa 2:46, 47) Ĩtina, Yeova nĩwatumie kyeni kĩkena katĩkatĩ wa mbaĩ. (Meko ma Atũmwa 14:27) Kwoou, andũ ma mbaĩ syonthe nĩmatanie nũndũ nĩmavingũĩwe nzĩa ya kũmũthengeea Yeova.—Meko ma Atũmwa 13:48.
ip-1 128-129 ¶20-21
Watho wa Mũnene wa Mũuo
20 Mosyao ma maũndũ ala Masia weekie nĩ ma tene na tene o tondũ tũkwona ndetonĩ sya Ĩsaĩa ila iatĩĩe. Aisye atĩĩ: “Ũito wa ĩsoki yayo, na ndata ya kĩtuo kyayo, ndata ya mũthĩnʼya wayo, nũtũlĩte o ta mĩthenya ya Mitiani.” (Isaia 9:4) Myaka maana meana ũna Ĩsaĩa ate mũsyae, Amitiani nĩmeekie mũvango na Amoavi masesenge Aisilaeli malike naĩnĩ. (Motalo 25:1-9, 14-18; 31:15, 16) Ĩtina, Amitiani nĩmatĩsisye Aisilaeli kwa kũmavena ndũa yoo na mĩũnda yoo kwa myaka mũonza. (Asili 6:1-6) Ĩndĩ Yeova nĩwasindie ita sya Amitiani kwĩsĩla mũthũkũmi wake Ngiteoni. Ĩtina wa “mĩthenya ya Mitiani,” vai na kĩndũ o na kĩmwe kĩkũĩkĩĩthya kana andũ ma Yeova nĩmathĩnie ĩngĩ me ungu wa Amitiani. (Asili 6:7-16; 8:28) Ĩvinda yũkĩte yĩte vaasa, Yesũ Klĩsto, Ngiteoni ũla mũnene, akaananga vyũ andũ ala mathĩnasya athũkũmi ma Yeova ũmũnthĩ. (Ũvuanyʼo 17:14; 19:11-21) Na ĩndĩ, “o ta mĩthenya ya Mitiani,” ũsindi wa wʼo na wa tene na tene ũkakwatĩkana kwa ũtonyi wa Yeova ĩndĩ ti wa andũ. (Asili 7:2-22) Andũ ma Ngai maikathĩna ĩngĩ ungu wa ĩsoki ya kũthĩnwʼa!
21 Ũtonyi wa Ngai wa kwĩka maũndũ ndwonanasya kana nũkumasya kaũ. Yesũ, ũla wathayũũkiwʼe, nĩwe Mũnene wa Mũuo, na yĩla wĩmina amaitha make onthe akaete mũuo wa tene na tene. Ĩsaĩa nĩwasyokie aweta ũndũ mĩio ya kaũ ĩkanangwa na mwaki. Aisye ũũ: “Mĩio yonthe ya mũndũ ũla wĩkĩĩte mĩio ya kaũ kĩtuunĩ, na ngũa iindĩtwe nthakamenĩ, [ikeethĩwa] sya kũvĩvwʼa, ngũ sya mwaki.” (Isaia 9:5) Kĩthingitho kĩla kĩwʼĩkaa nũndũ wa iatũ sya asikalĩ ila ithingithasya nthĩ maisesa kĩikewʼĩka ĩngĩ. Ngũa sya asikalĩ syĩ na nthakame kĩla vandũ iikoneka ĩngĩ. Kwoou, kũikethĩwa kaũ ĩngĩ!—Savuli 46:9.
Ũthwii wa Kĩ-veva
ip-1 130 ¶23-24
Watho wa Mũnene wa Mũuo
23 Mũtai nĩ mũndũ ũla ũnenganae ũtao kana ũkanyʼo. Yĩla Yesũ Klĩsto waĩ ĩũlũ wa nthĩ, nĩwanenganie ũtao wa ũsengyʼo. Mbivilianĩ tũsomaa kana “ĩkomano nĩyasengʼiwʼe nĩ nzĩa yake ya kũmanyĩsya.” (Mathayo 7:28) We nĩ Mũtai mũĩ na wĩ tei, na nũeleawa nesa vyũ ũndũ andũ mailyĩ. Ũtao wake ndwĩthĩawa wĩ o wa kũkanyʼa tũ. Mavinda maingĩ, ekaa ũu kwa kũtũmanyĩsya na kũtũnenga ũtao kwa nzĩa ya wendo. Ũtao wa Yesũ wĩthĩawa wĩ wa ũsengyʼo nũndũ mavinda onthe wĩthĩawa na ũĩ na ũte mavĩtyo. Twaũatĩĩa, ũtũtongoeasya kũkwata thayũ wa tene na tene.—Yoana 6:68.
24 Yesũ ndanenganae ũtao atũmĩĩte ũmanyi wake mwene. Vandũ va ũu aisye: “Maũndũ ala nĩmanyĩasya ti makwa, ĩndĩ nĩ ma ũla wandũmie.” (Yoana 7:16) O ta Solomoni, Yeova Ngai nĩwe ũnengete Yesũ ũĩ. (1 Asumbĩ 3:7-14; Mathayo 12:42) Ngelekanyʼo ya Yesũ yaĩle kũmanyĩsya alimũ na atai kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto mavinda onthe makamanyĩasya kuma Ndetonĩ ya Ngai.—Nthimo 21:30.
MATUKŨ 22-28, MWEI WA 12
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI ISAIA 11-13
We Masia Aĩ Ethĩwe Ailyĩ Ata?
ip-1 159 ¶4-5
Ũtangĩĩo na Ũtanu Ungu wa Ũsumbĩki wa Masia
4 Myaka maana meana ũna Ĩsaĩa ate mũsyae, aandĩki angĩ ma Maandĩko ma Kĩevelania nĩmawetie ĩũlũ wa kũka kwa Masia, Mũtongoi wa wʼo, ũla Yeova waĩ atũme kwa Aisilaeli. (Mwambĩlĩĩlyo 49:10; Kũtũngĩlĩĩlwa kwa Mĩao 18:18; Savuli 118:22, 26) Kwĩsĩla Ĩsaĩa, Yeova nĩwongelile ũvoo ũngĩ. Ĩsaĩa aandĩkie ũũ: “Kũkathongooa nthongooo kuma kĩtinanĩ kya Yese, na ũvonge kuma mĩinĩ yake ũkasyaa ũsyao.” (Isaia 11:1; sianĩsya na Savuli 132:11.) Ndeto “nthongooo” na “ũvonge” syĩonanyʼa kana Masia aĩ ethĩwe nzyawa ya Yese kwĩsĩla Ndaviti mwana wake, ũla wetĩkĩiwʼe mauta atwʼĩka mũsumbĩ wa Isilaeli. (1 Samũeli 16:13; Yelemia 23:5; Ũvuanyʼo 22:16) Yĩla Masia wa wʼo wavikie, “ũvonge” ũsu kuma nyũmbanĩ ya Ndaviti wasyaie ũsyao mũseo.
5 Yesũ nĩwe Masia ũla wathanĩtwe. Mathayo, ũmwe wa aandĩki ma mavuku ma ũvoo mũseo nĩwawetie ndeto sya Isaia 11:1. Aisye kana yĩla Yesũ weetiwe “Mũnasaleti” eanĩisye ndeto sya athani. Nũndũ Yesũ aeewe ndũanĩ ya Nasaleti, eetiwe Mũnasaleti, na nĩvatonyeka ĩsyĩtwa yĩu yĩkethĩwa yĩkonanĩtye na ndeto ya Kĩevelania ĩla ĩtũmĩĩtwe nthĩnĩ wa Isaia 11:1 ya “nthongooo.”—Mathayo 2:23, maelesyo ma kwongeleela; Lũka 2:39, 40.
ip-1 159 ¶6
Ũtangĩĩo na Ũtanu Ungu wa Ũsumbĩki wa Masia
6 Masia aĩ ethĩwe mũsumbĩ ũilyĩ ata? We aĩ ethĩwe ailyĩ Mũasuli mũngʼendu ũla waanangie ũsumbĩ wa mbaĩ ĩkũmi wa Isilaeli? Ti wʼo o na vanini. Ĩsaĩa aisye ũũ ĩũlũ wa Masia: “Veva wa Yeova nũkekalaa ĩũlũ wake, veva wa ũĩ na ũmanyi, veva wa ũtao na vinya, veva wa kũmanya na wa kũmũkĩa Yeova. Kwendeewʼa kwake kũkethĩawa nthĩnĩ wa kũmũkĩa Yeova.” (Isaia 11:2, 3a) Masia anyuviwe kwĩsĩla veva mũtheu wa Ngai na ti kwa kwĩtĩkĩwʼa mauta. Ũndũ ũsu weekĩkie Yesũ aivatiswa, yĩla Yoana Mũvatisi woonie veva mũtheu wa Ngai ũtheeete ĩũlũ wa Yesũ ũilyĩ ta ĩvũĩ. (Lũka 3:22) Veva wa Yeova ‘nĩwekalile ĩũlũ’ wa Yesũ na nĩwaĩkĩĩthisye ũu kwĩsĩla maũndũ ala weekaa. Eekaa maũndũ kwa ũĩ, aĩ na ũmanyi, na vinya. Isu nĩ nguma nzeo mũno mũsumbĩ waĩle kwĩthĩwa nasyo!
ip-1 160 ¶8
Ũtangĩĩo na Ũtanu Ungu wa Ũsumbĩki wa Masia
8 Nĩ kwa nzĩa yĩva Masia ũmũkĩĩte Yeova? Yesũ ndekalaa atelemete ayona Ngai ta ũtonya kũmũlea. Ĩndĩ vandũ va ũu, Masia nũmwendete Ngai na nũmũnengete ndaĩa mũno. Mũndũ ũmũkĩĩte Ngai mavinda onthe ethĩawa na mea ma kwĩka “maũndũ ala mamwendeeasya,” o tondũ Yesũ wĩkaa. (Yoana 8:29) Yesũ nĩwamanyĩisye kwĩsĩla ndeto na meko make kana, vai ũtanu ũvĩtũkĩte ũla mũndũ ũkwataa aendeea kwonanyʼa kana nũmũkĩĩte Yeova kĩla mũthenya.
ip-1 160 ¶9
Ũtangĩĩo na Ũtanu Ungu wa Ũsumbĩki wa Masia
9 Ĩsaĩa nĩwathanie maũndũ maingangĩ ĩũlũ wa Masia. Aisye: “Ndakasilĩla kwĩanana na kwona kwa metho make, kana kũtwʼa kwĩanana na kwĩwʼa kwa matũ make.” (Isaia 11:3b) Ũkatwʼĩka nũkũũngama mbee wa koti, ndwĩthĩwa wĩ ũndũ mũseo kwĩthĩwa na mũsili ũilyĩ ũu? Nũndũ wa ũtonyi wa Masia wa kũsilĩla andũ onthe, ndasesengawa nĩ mokũsĩ ma ũvũngũ, kũongwa, maũndũ ma kwĩwʼa kana maũndũ mate na mũsingi, ta ũthwii. Ndasiasya tũ mũndũ wa nza ũla ũtonya kũkengana, ĩndĩ asiasya mũno “mũndũ wa nthĩnĩ ũla ũtonekaa.” (1 Vetelo 3:4) Yesũ nĩwe ngelekanyʼo ĩla nzeo vyũ ĩtonya kũatĩĩwa nĩ onthe ala manengetwe kĩanda kya kũlũnga maũndũ nthĩnĩ wa kĩkundi kya Kĩklĩsto.—1 Akolintho 6:1-4.
ip-1 161 ¶11
Ũtangĩĩo na Ũtanu Ungu wa Ũsumbĩki wa Masia
11 Yĩla aatĩĩi ma Yesũ menda ũkanyʼo, nũmakanasya kwa nzĩa matonya kũtetheka vyũ, na ĩsu nĩ ngelekanyʼo nzeo kwa atumĩa ma kĩkundi kya Kĩklĩsto. Kĩvathũkanyʼo na ũu, ala mekaa maũndũ mathũku meteele ũsilĩlo mũvyũ. Yĩla Ngai ũkaete mũthya wa nthĩ ĩno, Masia ‘akakũna nthĩ’ na wasya wake wĩ na ũkũmũ, ayumya ũsilĩlo wa wanangĩko kwa onthe ala athũku. (Savuli 2:9; sianĩsya na Ũvuanyʼo 19:15.) Ĩtina wa ũu, vaikethĩwa andũ athũku matiele ala matumaa kũtethĩwa mũuo. (Savuli 37:10, 11) Yesũ, ũla wĩyovete kĩnyunyunĩ kyake ũlũngalu na ũĩkĩĩku, e na vinya wa kwĩanĩsya maũndũ asu.—Savuli 45:3-7.
Ũthwii wa Kĩ-veva
ip-1 165-166 ¶16-18
Ũtangĩĩo na Ũtanu Ungu wa Ũsumbĩki wa Masia
16 Ũthaithi wa wʼo waĩ mũisyonĩ ya mbee vyũ mũũndanĩ wa Eteni yĩla Satani wakengie Atamu na Awa malea kũmwĩwʼa Yeova. O na kũvika ũmũnthĩ, Satani nũendeee kwĩkĩa kĩthito kya kũlulutĩkya aingĩ ũndũ vatonyeka mamũtie Ngai. Ĩndĩ Yeova ndakesa kwĩtĩkĩlya ũthaithi wa wʼo ũthele vaa ĩũlũ wa nthĩ. Ũndũ ũsu nũkonetye ĩsyĩtwa yake, na nũthĩnĩkĩaa ala mamũthũkũmaa. Na kwondũ wa ũu, kwĩsĩla Ĩsaĩa athanĩte ũũ: “Kũkethĩwa mũthenya ũsu, kĩtina kya Yese, kĩla kĩũngamaa kĩthĩwe kĩvevelo kya ngo sya andũ, mbaĩ ikamũmantha; na vandũ vake va ũthũmũa vakethĩwa va ndaĩa.” (Isaia 11:10) Mwakanĩ wa 537 mbee wa Klĩsto, Yelusaleme, ndũa ĩla Ndaviti wamĩtwʼĩkĩthĩtye ndũa nene, nĩyo yalilikanasya Ayuti aĩkĩĩku ala manyaĩĩkĩte kana maĩ matonya kũsyoka na kũtũngĩĩa ĩkalũ ĩngĩ.
17 Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, wathani ũsu nũkonetye maũndũ angĩ maingĩ. O tondũ twoona, nũkonetye ũsumbĩki wa Masia, Mũtongoi ũla wa wʼo kwa andũ ma mbaĩ syonthe. Mũtũmwa Vaulo nĩwawetie ĩandĩko ya Isaia 11:10 kwonanyʼa kana mĩthenyanĩ yake andũ ma mbaĩ syonthe maĩ methĩwe na mwanya wa kwĩthĩwa kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto. Aineenea ũndũ Septuaginti yĩeleetye mũsoa ũũ, aandĩkie: “Isaia aĩtye: ‘Kũkeethĩwa mwĩi wa Yese, na akookĩla nĩ kana asumbĩke mbaĩ, na mbaĩ ikamwĩkwatya.’” (Alomi 15:12) Kwongela ũu, wathani ũsu nũendeee kwĩanĩwʼa nginya ũmũnthĩ. Andũ ma mbaĩ syonthe nĩmonanasya ũndũ mamwendete Yeova, kwa kũkwata mbau ana-a-asa etĩkĩwʼa mauta ma Masia.—Isaia 61:5-9; Mathayo 25:31-40.
18 Ĩvindanĩ yĩĩ, “mũthenya ũsu” ũla wawetiwe nĩ Ĩsaĩa, wambĩĩie ĩla Masia watwʼĩkĩthiwʼe Mũsumbĩ wa Ũsumbĩ wa Ngai mwakanĩ wa 1914. (Lũka 21:10; 2 Timotheo 3:1-5; Ũvuanyʼo 12:10) Kuma ĩvinda yĩu, Yesũ Klĩsto ethĩĩtwe e kĩvevelo, kana wonanyʼo, kwa Isilaeli ma kĩ-veva na andũ kuma mbaĩnĩ syonthe ala mendaa silikalĩ yĩ na ũlũngalu. Masia nũtongoesye ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ ũkatavanwʼa mbaĩnĩ syonthe, o tondũ Yesũ wathanie. (Mathayo 24:14, Maliko 13:10) Ũvoo ũsu mũseo nĩwĩthĩĩtwe na mosyao maingĩ. “Ĩkomano ĩnene yĩla [vate] mũndũ o na ũmwe ũtonya kũyĩtala, kuma mbaĩnĩ syonthe” nĩyĩnyivĩasya Masia kwa kũkwata mbau etĩkĩwʼa mauta ala matialĩte nthĩnĩ wa ũthaithi wa wʼo. (Ũvuanyʼo 7:9) O ũndũ andũ aingĩ eũ maendeea kũka kũkwata mbau etĩkĩwʼa mauta ala matialĩte ‘nyũmbanĩ ya Yeova ya kũvoyea’ nĩmatumaa ‘vandũ va kũthũmũaʼ va Masia vanengwa ndaĩa, navo nĩ ĩkalũ ĩnene ya kĩ-veva ya Ngai.—Isaia 56:7; Akai 2:7.
MATUKŨ 29, MWEI 12–MATUKŨ 4, MWEI WA 1
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI ISAIA 14-16
Amaitha ma Andũ ma Ngai Makaanangwa
ip-1 180 ¶16
Yeova Nĩwaanangie Ndũa Yaĩ na Andũ me Mĩtũlyo
16 Ũndũ ũsu ndwaaĩkĩka vau kwa vau mwaka wa 539 mbee wa Klĩsto. O na ũu wĩ o vo, nĩ ũndũ wĩ ũtheinĩ vyũ kana kyonthe kĩla Ĩsaĩa wathanie ĩũlũ wa Mbaviloni nĩkĩanĩĩte. Mũndũ ũmwe ũeleasya Mbivilia aisye, “ũmũnthĩ kwa myaka maana maingĩ, Mbaviloni yĩthĩĩtwe ĩte kwĩkalwa nĩ andũ, na yĩ na myako mĩombokangu.” Ongelile kwasya: “Ti laisi ũsisye myako ĩsu mĩombokangu na ũiema kũlilikana ũndũ wathani wa Ĩsaĩa na Yelemia weanĩie.” Kwa wʼo, vai mũndũ ĩvindanĩ ya Ĩsaĩa waĩ esa kwathana ĩũlũ wa kũvalũka kwa Mbaviloni, na ũndũ ĩtina yesaa kwĩthĩwa ĩte andũ. Na kĩtumi nũndũ Mbaviloni yaanangiwe nĩ Ametia na Avelisia myaka 200 ĩtina wa Ĩsaĩa kũandĩka ĩvuku yake. Na yaekie kwĩthĩwa ĩte kwĩkalwa nĩ andũ vyũ myaka maana meana ũna ĩtina. Kyo kĩu kĩiũlũlũmĩĩlya mũĩkĩĩo witũ nthĩnĩ wa Mbivilia ĩla nĩyo ndeto ya Ngai mbeveee? (2 Timotheo 3:16) Na kwongela ũu, nũndũ Yeova nĩwĩthĩĩtwe ayĩanĩsya wathani mwingĩ ĩvinda ĩvĩtu, twĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu kana wathani ũla wĩ Mbivilianĩ ũtambĩte kwĩanĩwʼa ũkeanĩwʼa ĩvinda ya Ngai yavika.
ip-1 184 ¶24
Yeova Nĩwaanangie Ndũa Yaĩ na Andũ me Mĩtũlyo
24 Mbivilianĩ, asumbĩ ala maĩ matiĩwe ũsumbĩ wa Ndaviti maelekanĩtwʼe na ndata. (Motalo 24:17) Kuma Ndaviti na kũthi na mbee “ndata” isu syasumbĩkaa kuma Kĩĩmanĩ kya Saioni. Ĩtina wa Solomoni kwaka ĩkalũ ya Yelusaleme, ĩsyĩtwa Saioni yambĩĩie kwonanyʼa ndũa yonthe. Ungu wa ũtianĩo wa Mĩao, aũme onthe Aisilaeli maaĩlĩte kũthi Saioni katatũ kwa mwaka. Kwoou, ndũa ĩsu yatwʼĩkie ‘kĩĩma kya ũmbano.ʼ Yĩla Nevukatilesa watwie kũsinda asumbĩ onthe ma Yuta na aimalũngya kĩĩmanĩ kĩu, nĩwoonanisye ũtheinĩ kana kĩeleelo kyake kyaĩ kwĩnenevya ĩũlũ wa “ndata” isu. Ndaamũkumya Yeova nũndũ wa ũsindi ũla wasindie asumbĩ asu. Vandũ va ũu, nũndũ wa mĩtũlyo, nĩweeyiie mwanyanĩ wa Yeova.
ip-1 189 ¶1
Ũtao Ũla Yeova Wanengie Mbaĩ
YEOVA no atũmĩe mbaĩ kũkanyʼa andũ make nũndũ wa ũthũku woo. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, ndaleaa kwosea ĩtambya mbaĩ isu nũndũ wa ũngʼendu woo, mĩtũlyo, na kĩmena kĩla methĩawa nakyo kwelekela ũthaithi wa wʼo. Kwoou, kwa ĩvinda yĩasa ĩvĩtu nĩwaveveeie Ĩsaĩa aandĩka “ndeto ngito ũndũ wa Mbaviloni.” (Isaia 13:1) Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, Mbaviloni yaĩ yĩthĩwe mũmaitha mũnene ĩvinda yũkĩte. Ĩvindanĩ ya Ĩsaĩa, Aasuli nĩmathĩnasya andũ ala matianĩĩte ũtianĩo na Ngai. Aasuli nĩmasindie ũsumbĩ wa ngalĩko ya ĩũlũ wa Isilaeli na moosa kĩsio kĩnene kya Yuta. Ĩndĩ ũsindi wa Aasuli waĩ o wa kavinda tũ. Ĩsaĩa aandĩkie ũũ: “Yeova wa nguthu nĩwĩvĩtĩte, akyasya, Vate ndĩi, o ũndũ nasũanĩe, nowʼo kũkethĩwa . . . atĩ ngaananga Mũasuli ũla wĩ nthĩ yakwa, na kũmũkinyangĩa iĩmanĩ syakwa: nĩvo ĩndĩ ĩsoki yake yĩuma kwoo, na mũio wake wĩuma ituonĩ syoo.” (Isaia 14:24, 25) Ĩvinda ĩnini ĩtina wa Ĩsaĩa kwathana ndeto isu, Aasuli nĩmaekie kũthĩnyʼa Yuta.
ip-1 194 ¶12
Ũtao Ũla Yeova Wanengie Mbaĩ
12 Wathani ũũ waĩ wĩanĩe ĩndĩĩ? Waĩ wĩanĩe ĩtina wa ĩvinda o ĩnini. Ĩsaĩa aisye: “Ĩno nĩyo ndeto ĩla Yeova waneenie ũndũ wa Moavi ĩvinda ĩvĩtu. Ĩndĩ yu Yeova nũneenete, akyasya, Nthĩnĩ wa myaka ĩtatũ, ta myaka ya mũthũkũmi, ũnene wa Moavi ũkavũthwʼa, vamwe na wingĩ wa andũ make; na ũtialo ũkeethĩwa mũnini mũno na ũte vata.” (Isaia 16:13, 14) Kwosana na ndeto isu, ũkunĩkĩli wa andũ ala menzaa syĩndũ sya tene wonanasya kana myakanĩ ya 700 mbee wa Klĩsto, Moavi nĩyakwatiwe nĩ thĩna mũnene na isio mbingĩ syayo iyaĩ na andũ aingĩ. Tikilathi-vileseli III nĩwawetie Salamanu wa Moavi katĩ wa atongoi ala maĩvaa koti kwake. Senakelivu nĩwakwataa koti kuma kwa Kammusunadbi, mũsumbĩ wa Moavi. Asumbĩ ma Silia, Esaliatoni na Osinavali maisye kana Asumbĩ ma Moavi Musuri na Kamashaltu maĩ ungu wa ũsumbĩki woo. Myaka maana maingĩ ĩtina wa ũu, mbaĩ ya Moavi nĩyathelile. Myako mĩombokangu ya ndũa ila syeesĩkĩe ta sya Moavi nĩyonekete, ĩndĩ no syĩndũ nini syonekete ikwonanyʼa amaitha asu ma Isilaeli maĩ vinya.
Ũthwii wa Kĩ-veva
w06 12/1 10 ¶11
Maũndũ Manene Kuma Ĩvukunĩ ya Mbee ya Isaia
14:1, 2—Andũ ma Yeova ‘matavie ala mamatavĩte, na ‘masumbĩka ala mamathĩnasyaʼ ata? Ũu weanĩie ĩvindanĩ ya andũ ta Ndanieli, ũla waĩ na kĩvĩla kĩnene Mbaviloni ungu wa ũsumbĩki wa Ametia na Avelisia; Esita, ũla watwʼĩkie mũsumbĩ mũndũ mũka wa Velisia; na Molitekai, ũla wanengetwe ũkũmũ mũnene Ũsumbĩnĩ wa Velisia.