Mbivilia Yaĩtye Ata Ĩũlũ wa Kaũ wa Nyũkĩlĩa?

Nthĩ yitũ yĩ mũisyonĩ wa kũkwatwa nĩ kaũ mũthũku mũno nũndũ mosumbĩ manene ma nthĩ maendeee kũsũvĩa, na kwongela mĩio ĩngĩ ya kaũ wa nyũkĩlĩa (Nuclear). Andũ methĩawa na wia nũndũ monaa o ũndũ mĩio ĩsu ya kaũ yĩendeee kwongeleka, nowʼo ve na mũisyo mũnene wa kwĩthĩwa na kaũ wa nyũkĩlĩa. O na ĩngĩ, andũ nĩmathĩnĩkaa mayona kana nthĩ o ĩmwe ĩkatũmĩa mbomu o nini ya nyũkĩlĩa kwambĩĩsya kaũ no ĩtume kwĩthĩwa na kaũ mũnene mũno wa nyũkĩlĩa ũtonya kwananga nthĩ yonthe. Ngwatanĩo yĩtawa Bulletin of the Atomic Scientists yaĩtye kana “twĩ mũisyonĩ mũnene wa kwĩthĩwa na kaũ wa nyũkĩlĩa.”

Wʼo kaũ ta ũsu ũkeethĩwa? Ethĩwa nĩwʼo, nthĩ yitũ ĩkavonoka? Na tũtonya kwĩka ata tũikathĩnĩke mũno nũndũ wa kũkĩa tũyona kana kaũ ũsu nũtonya kwĩthĩwa? Yo Mbivilia yaĩtye ata?

Kĩlungunĩ kĩĩ

• Yo Mbivilia nĩyathanĩte ĩũlũ wa kaũ wa nyũkĩlĩa?

• We Ngai akeetĩkĩlya kaũ ũsu wĩthĩwe?

• Yo Nthĩ ĩkavonoka?

• Ũtonya kwĩka ata ndũkathĩnĩke nũndũ wa kaũ wa nyũkĩlĩa?

• Yo Mbivilia nĩyathanĩte kana kaũ wa Alimaketoni ũkeethĩwa kaũ wa nyũkĩlĩa?

• Mbivilia yaĩtye nĩ kyaũ kĩkamina kaũ?

• Yo ĩvuku ya Ũvuanyʼo nĩyĩwetete ĩũlũ wa kaũ wa nyũkĩlĩa?

Yo Mbivilia nĩyathanĩte ĩũlũ wa kaũ wa nyũkĩlĩa?

Mbivilia ndĩwetete ĩmwe kwa ĩmwe ĩũlũ wa kaũ wa nyũkĩlĩa. Ĩndĩ, mũisyo ũla ũtonya kũetwe nĩ kaũ ũsu, nĩ wonanyʼo wa maũndũ ala Mbivilia yathanĩte.

Sianĩsya kĩla kĩwetetwe mĩsoanĩ ĩno na maũndũ ala maendeee ĩũlũ wa nthĩ ũmũnthĩ:

Mĩsoa yĩ Mbivilianĩ: Amanyĩwʼa ma Yesũ makũlilye: “Wonanyʼo nĩ wĩva wa kwĩthĩwa vo kwaku, na wa mũminũkĩlyo wa ĩvinda yĩĩ?” Yesũ amasũngĩie amea: “Mbaĩ ĩkookĩlĩla mbaĩ na ũsumbĩ ũkookĩlĩla ũsumbĩ.”—Mathayo 24:3, 7.

Maũndũ ala maendeee ĩũlũ wa nthĩ: Nthĩ ila syĩ na mĩio ya kaũ ya nyũkĩlĩa, kana ila itonya kũmĩseũvya, mavinda maingĩ nĩsyo itumaa kwĩthĩwa na kaũ.

“Myakanĩ ya mĩtũkĩ, nthĩ nĩyĩthĩĩtwe na ũngʼendu mwingĩ, na ithokoo iendeee kwongeleka.”—The Armed Conflict Location & Event Data Project.

Mũsoa wĩ Mbivilianĩ: “Na ĩvinda ya mũminũkĩlyo mũsumbĩ wa ngalĩ ya ĩtheo nũkakĩlanʼya vinya na [mũsumbĩ wa ngalĩ ya ĩũlũ].”—Ndanieli 11:40.

Maũndũ ala maendeee ĩũlũ wa nthĩ: Nthĩ ila itewʼanaa, na ila iikwataa mbau iendeee kũsindanĩa ũkũmũ, o tondũ Mbivilia yathanie. O na kau nthĩ ila syĩ vinya na syĩthĩawa na mĩio ya kaũ ya nyũkĩlĩa iimĩtũmĩaa kũkitana syo mbene, niendeee kũseũvĩĩsya mĩio ĩsu yĩthĩwe na vinya mwingangĩ.

“Myaka ĩkũmi mĩvĩtu nĩkwĩthĩĩtwe na ithokoo mbingĩ katĩ wa nthĩ imwe, o vamwe na nthĩ ila syĩ vinya vyũ ikwataa mbau ithokoo isu.”—The Uppsala Conflict Data Program.

Mĩsoa yĩ Mbivilianĩ: “Mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo kũkeethĩwa mavinda ma mũisyo na momũ. Nũndũ andũ makeethĩwa . . . mate na wĩwʼano, asukani, matesiĩĩaa, ai.”—2 Timotheo 3:1-3.

Maũndũ ala maendeee ĩũlũ wa nthĩ: O ta andũ aingĩ ũmũnthĩ, ala matongoetye ĩũlũ wa nthĩ mayĩwʼanaa. Na vandũ va kũtata kũmina mathĩna moo kwa nzĩa ya mũuo, mekaa kũlasimĩthya maũndũ kana makekana maũndũ meũtuma makwatwa nĩ wia. Meko ta asu matumaa kwĩthĩwa na mũisyo wa kaũ wa nyũkĩlĩa.

“Ethĩwa tũikamantha nzĩa nzeo ya kũthũkũma na ala angĩ, ithokoo ikaendeeaa na kwongeleka.”—S. Saran na J. Harman, World Economic Forum.

We Ngai akeetĩkĩlya kaũ ũsu wĩthĩwe?

Mbivilia ndĩwetete. Kĩla ĩwetete nĩ kana mĩthenyanĩ yitũ kũkeethĩwa na “maũndũ ma kũtelemya.” (Luka 21:11) Ngelekanyʼo ya maũndũ ta asu, nĩ mbomu ila syatũmĩiwe ĩvinda ya Kaũ wa Kelĩ wa Nthĩ Yonthe. Mbivilia nĩyĩeleetye nĩkĩ Ngai ũekete kwĩthĩwe na makaũ. Nĩ kana wĩmanyĩsye maũndũ maingangĩ, ĩloele vitio Nĩkĩ Ngai Ũekete Mathĩna Methĩwe Kwʼo?

Yo Nthĩ ĩkavonoka?

Ĩĩ. O na ethĩwa andũ makatũmĩa ĩngĩ mĩio ya kaũ ya nyũkĩlĩa, Ngai ndaketĩkĩlya maũndũ maendeee kũthũkĩĩa nginya wĩthĩe nthĩ yonthe nĩyaanangwa. Mbivilia yaĩtye kana nthĩ yitũ ndĩkeka o kũvonoka kwanangwa, ĩndĩ andũ makatũa vo kũvika tene na tene.

Andũ amwe masũanĩaa kana ĩvinda yũkĩte, nthĩ ĩkekalwa nĩ andũ anini ala makethĩwa maingʼangʼana kũmĩkala nũndũ wa kwĩthĩwa yanangĩtwe nĩ kaũ wa nyũkĩlĩa. Ĩndĩ, Mbivilia yaĩtye kana wanangĩko o na wĩva ũetetwe nĩ kaũ ũkavetangwa na nthĩ ĩyĩthĩwa yĩilye ũndũ yailye mwambĩĩonĩ.

Mũmbi witũ aseũvĩtye nthĩ kwa nzĩa yo ĩtonya kwĩseũvya ĩtina wa kwanangwa. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, nĩtwĩsĩ kana Ngai akatũmĩa vinya wake kũtũngĩĩa nthĩ yĩthĩwe vandũ vaseo, na va kwendeesya mũno va kwĩkalwa nĩ andũ tene na tene.—Savuli 37:11, 29; Ũvuanyʼo 21:5.

Ũtonya kwĩka ata ndũkathĩnĩke nũndũ wa kaũ wa nyũkĩlĩa?

Andũ amwe nĩmatonya kũkĩa kaũ wa nyũkĩlĩa na mathĩna ala matonya kumĩla. Mawatho na motao ala me Mbivilianĩ no matetheesye ala me na wia ũsu moomĩĩsye, na mayĩeka kũkĩa. Ũu ũtonyeka ata?

Mbivilia nĩyĩeleetye maũndũ maseo ma ĩvinda yũkĩte kwondũ wa nthĩ na ala mamĩtũaa. Kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa wĩkwatyo ũsu no kwĩthĩwe ta “nanga ya thayũ witũ” na kĩu no kĩtume tũeka kũthĩnĩka mũno. (Aevelania 6:19) O na ĩngĩ, no tũolange mawĩmakĩo twathĩnĩkĩa ũndũ ũmwe, vandũ va kũsũanĩa mũno ĩũlũ wa kĩla kĩtonya kwĩkĩka ĩvinda yũkĩte. Yesũ aisye, “kĩla mũthenya wĩ na mathĩna mawʼo ala mawĩanĩe.”—Mathayo 6:34.

Kwoou, nũseo ithyonthe tũkesũvĩa nĩ kana tũsũanĩe kwa nzĩa ĩla yaĩlĩte, na tũyĩthĩwa twĩ auu. Na no twĩke ũu kwa kwĩyĩkĩĩa mĩvaka ya ũvoo ũla tũũsoma, tũkwĩloela, kana kwĩthukĩĩsya ũkonetye maũndũ ma mĩtũkĩ ala maendeee ma kaũ wa nyũkĩlĩa, na matonya kũtuma tũkwatwa nĩ wia. Kĩu kĩikwonanyʼa kana twaĩlĩte kũvũthĩĩsya maũndũ ala maendeee. Vandũ va ũu, tũendeee kwĩka kyonthe kĩla tũtonya nĩ kana tũeke kũkĩa maũndũ tũtatonya kũsiĩĩa, na matonya kwĩsa kũlea kwĩkĩka.

Vandũ va kũtinda ũsũanĩĩte maũvoo mathũku, sũanĩaa maũndũ maseo thayũnĩ waku.

Kwĩmanyĩsya mũnango ĩũlũ wa mawatho ma Ngai no kũtume wĩthĩwa na wĩkwatyo, ũtanu, na mũuo wa kĩlĩko na wa ngoonĩ.

Yo Mbivilia nĩyathanĩte kana kaũ wa Alimaketoni ũkeethĩwa kaũ wa nyũkĩlĩa?

Andũ amwe masũanĩaa kana Alimaketoni nĩ kaũ wa nthĩ yonthe wa nyũkĩlĩa. Vate nzika, nĩmasũanĩaa ũndũ maũndũ makethĩwa me mathũku nũndũ wa kaũ ũsu.

Kĩvathũkanyʼo na ũu, ĩla Mbivilia ĩkũtũmĩa ndeto “Alimaketoni” yĩthĩawa ĩyonanyʼa kaũ katĩ wa “asumbĩ ma nthĩ yonthe,” kana mosumbĩ ma andũ, na Ngai.a (Ũvuanyʼo 16:14, 16) Kaũ wa Alimaketoni ndũkananga nthĩ na andũ matataĩĩe o tondũ mbomu yĩkaa. Vandũ va ũu, kaũnĩ wa Alimaketoni Ngai akaananga o ala athũku, na ũu ũkatuma kwĩthĩwa na mũuo wa wʼo na ũsũvĩo.—Savuli 37:9, 10; Isaia 32:17, 18; Mathayo 6:10.

Mbivilia yaĩtye nĩ kyaũ kĩkamina kaũ?

Yeovab Ngai akoonanyʼa vinya wake ĩũlũ wa mbaĩ ila syũkitaa kwa kũmina ithokoo, na kwananga mĩio yoo ya kaũ. Akeeka ũu atũmĩĩte Ũsumbĩ wake, ũla nĩ silikalĩ ya ĩtunĩ, ĩla ĩkasumbĩka nthĩ yonthe.—Ndanieli 2:44.

Ũsumbĩ wa Ngai ũkamanyĩsya andũ ũndũ matonya kwĩkala me na mũuo na ngwatanĩo. Nũndũ no ũsumbĩ ũmwe ũkasumbĩka nthĩ yonthe, vaikethĩawa na ithokoo katĩ wa mosumbĩ, o na andũ maikemanyĩsya kaũ ĩngĩ! (Mika 4:1-3) Maũndũ makeethĩwa mailyĩ ata? “Kĩla mũndũ akekalaa na mũuo ĩtina wa mũsavivũ wake na ĩtina wa mũkũyũ wake, na vai ũmwe ũkatuma akĩa.”—Mika 4:4, Today’s English Version.