Ĩla Nyamũ ya Kĩthekanĩ Ndune Mũno Ĩwetetwe Ũvuanyʼo Kĩlungu kya 17 Nĩ Kyaũ?

Ũndũ Mbivilia ĩsũngĩĩte

Ĩla nyamũ ya kĩthekanĩ ndune mũno ĩwetetwe nthĩnĩ wa Ũvuanyʼo kĩlungu kya 17 nĩ ngwatanĩo yĩthĩawa na kĩeleelo kya kũtetea na kũete vamwe na mosumbĩ ma nthĩ. Ya mbee kũseũvwʼa yeetiwe Wovano wa Mbaĩ, nayu yĩtawa Ngwatanĩo ya Nthĩ (UN).

Maũndũ meũtũtetheesya kũmanya ĩla nyamũ ya kĩthekanĩ ndune mũno

1. Nĩ ngwatanĩo ya kĩ-siasa. Nyamũ ĩsu ya kĩthekanĩ ndune mũno yĩ “mĩtwe mũonza,” ĩla yonanasya “iĩma mũonza” na “asumbĩ mũonza,” kana mosumbĩ. (Ũvuanyʼo 17:9, 10) Iĩma na nyamũ sya kĩthekanĩ itũmĩĩtwe Mbivilianĩ kwonanyʼa mosumbĩ.—Yelemia 51:24, 25; Ndanieli 2:44, 45; 7:17, 23.

2. Ĩwetetwe ta mũvwʼanano wa silikalĩ syonthe sya andũ. Nyamũ ĩsu ya kĩthekanĩ ndune mũno ĩvwʼanene na nyamũ ya kĩthekanĩ yĩ na mbya mũonza, ĩla ĩwetetwe nthĩnĩ wa Ũvuanyʼo kĩlungu kya 13. Nyamũ ĩsu yĩ na mbya mũonza yonanasya silikalĩ syonthe sya andũ. Nyamũ isu syelĩ syĩ na mĩtwe mũonza, mbya ĩkũmi, na masyĩtwa ma kũumana. (Ũvuanyʼo 13:1; 17:3) Nyamũ isu ivwʼanene mũno ũkethĩa mũndũ ndesa kwasya iikonanĩtye. Nyamũ ya kĩthekanĩ ndune mũno nĩ mũvwʼanano wa silikalĩ syonthe sya andũ.—Ũvuanyʼo 13:15.

3. Ĩnengawe vinya nĩ mosumbĩ angĩ. Nyamũ ĩsu ĩtwʼĩkĩkĩte kana “yumanĩte” na mosumbĩ ala angĩ masumbĩkĩte.—Ũvuanyʼo 17:11, 17.

4. Ĩwetanĩawʼa na ndĩni. Mbaviloni Ĩla Nene, ĩla nĩ ndĩni syonthe sya ũvũngũ, yĩkalĩte ĩũlũ wa nyamũ ĩsu ya kĩthekanĩ ndune mũno. Kĩu kĩonanyʼa kana ndĩni nĩlikĩlĩĩlaa maũndũ ala nyamũ ĩsu ĩkwĩka.—Ũvuanyʼo 17:3-5.

5. Ndĩmũnengete Ngai ndaĩa. Nyamũ ĩsu ‘yusũĩte masyĩtwa ma kũumana.’—Ũvuanyʼo 17:3.

6. Yathaniwe kana ve ĩvinda ĩkamba kwĩkala ĩte na vinya kwa kavinda. Nyamũ ĩsu ya kĩthekanĩ ndune mũno yathaniwe kana ĩkekwʼa “ĩimanĩ yĩte kĩtulu,”a na ĩndĩ ĩtina wa ĩvinda ĩyumĩla ĩngĩ, na ũu nĩ kwasya, kwĩkala ĩte na vinya na vate ũndũ yĩka kwa kavinda.—Ũvuanyʼo 17:8.

Ũndũ wathani wa Mbivilia wĩanĩĩtwʼe

Ekai twone ũndũ wathani wa Mbivilia ĩũlũ wa nyamũ ya kĩthekanĩ ndune mũno wĩanĩĩtwʼe nĩ Ngwatanĩo ya Nthĩ na ngwatanĩo ĩla ĩngĩ yaĩ vo mbee wayo yeetawa Wovano wa Mbaĩ.

1. Nĩ ngwatanĩo ya kĩ-siasa. Ngwatanĩo ya Nthĩ yĩlikĩtye maũndũnĩ ma siasa kwa kũĩkĩĩthya kana nĩyakwata mbau “ũndũ ũmwe silikalĩ o na yĩva ya nthĩ ila syĩ nthĩnĩ wayo.”b

2. Ĩwetetwe ta mũvwʼanano wa silikalĩ syonthe sya andũ. Mwakanĩ wa 2011, Ngwatanĩo ya Nthĩ nĩyongelile nthĩ ĩngĩ ngwatanĩonĩ ĩsu syavika 193. Na nũndũ wa kĩu, yaasya nĩyo ngwatanĩo ĩla ĩkwetwe mbau nĩ nthĩ mbingĩ na andũ aingĩ me kĩvathũkanyʼo ĩũlũ wa nthĩ.

3. Ĩnengawe vinya nĩ mosumbĩ angĩ. Ngwatanĩo ya Nthĩ ĩtwʼĩĩkĩtwe nĩ nthĩ ila imĩkwete mbau na yĩanyʼa vinya na ũkũmũ o ũndũ syo syĩanyʼa.

4. Ĩwetanĩawʼa na ndĩni. Wovano wa Mbaĩ o vamwe na Ngwatanĩo ya Nthĩ syĩthĩĩtwe iikwatwa mbau nĩ ndĩni mũno.c

5. Ndĩmũnengete Ngai ndaĩa. Ngwatanĩo ya Nthĩ yaseũviwʼe ve na kĩeleelo kya “kũĩkĩĩthya kana nthĩ yonthe yĩ na mũuo na ndĩ na mũisyo.”d O na kau ũndũ ũsu no woneke ta wa kwendeesya, ngwatanĩo ĩsu ndĩmũnengete ndaĩa Ngai nũndũ ĩvangaa no yĩke kĩla Ngai waĩtye no Ũsumbĩ wake wĩ wʼoka ũtonya kwĩanĩsya.—Savuli 46:9; Ndanieli 2:44.

6. Yathaniwe kana ve ĩvinda ĩkamba kwĩkala ĩte na vinya kwa kavinda. Wovano wa Mbaĩ wambĩĩiwʼe kavinda kakuvĩ ĩtina wa Kaũ wa Mbee wa Nthĩ Yonthe kũthela nĩ kana ũete mũuo, ĩndĩ nĩwaemiwe nĩ kũsiĩĩa ithokoo katĩ wa silikalĩ syĩ kĩvathũkanyʼo. Yaekie kũthũkũma yĩla Kaũ wa Kelĩ wa Nthĩ Yonthe wambĩĩie mwaka wa 1939. Na ĩndĩ Ngwatanĩo ya Nthĩ yambĩĩwʼa mwaka wa 1945, ĩtina wa Kaũ wa Kelĩ wa Nthĩ Yonthe kũthela. Kĩeleelo kyayo, ũndũ ĩthũkũmaa, na ũndũ ĩvangĩtwe ĩvwʼanene vyũ na Wovano wa Mbaĩ.