Mo Andũ no Mamine Kaũ na Ithokoo?

KWAĨLANGYA ŨKWATI

Mũvango: Kũtetheesya andũ mekale eanĩe mũnango. Kwĩka ũu no kũtume kwĩthĩwa na wĩananu maũndũnĩ ma ũkwati, nũndũ ũsu nĩ ũndũ ũmwe mũnene ũetae ithokoo.

Kĩla kĩtumaa ũteanĩa: Nĩ kana kĩu kĩanĩe, wĩthĩaa no nginya silikalĩ itũmĩe mbesa maũndũnĩ ala ma vata. Mwakanĩ wa 2022, ndola ta mbilioni 34.1 sya Amelika nĩsyatũmĩiwe ĩũlũ wa nthĩ yonthe kũete mũuo na kũũlũlũmĩĩlya. Ĩndĩ isu nĩ mbesa nini mũno syaelekanwʼa na ila syatũmĩiwe mwakanĩ o ũsu maũndũnĩ ma ita.

“Tũtũmĩaa mbesa mbingĩ na malĩ mbingĩ tũitetheesya ala mekalaa kũla kwĩ ithokoo kwĩ ila tũtũmĩaa kũsiĩĩa ithokoo isu na kũete mũuo.”—António Guterres, Mũandĩki mũnene wa Ngwatanĩo ya Nthĩ (UN).

Kĩla Mbivilia yaĩtye: Mosumbĩ ma nthĩ na ngwatanĩo syĩ kĩvathũkanyʼo no itetheesye ala ngya, ĩndĩ vai ĩvinda ikesa kũvetanga vyũ ũkya ĩũlũ wa nthĩ.—Kũtũngĩlĩĩlwa kwa Mĩao 15:11; Mathayo 26:11.

KWĨTHĨWA NA WĨWʼANO WA MŨUO

Mũvango: Kũsiĩĩa ngusanĩsyo na kũmina o nesa mathĩna ala maumĩla kwa kũneenea maũndũ na kwĩtĩkĩlana kwĩka maũndũ ala mekũetee ngalĩko syelĩ ũunĩko.

Kĩla kĩtumaa ũteanĩa: Silikalĩ ĩmwe no yĩthĩwe ĩteyũmbanĩtye kwĩthukĩĩsya ĩla ĩngĩ, kũleelya mũũngamo wayo, kana kwĩtĩkĩla wĩwʼano mũna. O na mbingĩ syasyo iiatĩĩaa wĩwʼano wa mũuo ũla syeetĩkĩlana.

“Mavinda maingĩ wĩwʼano wa mũuo ndũtethasya. Kĩla kyavĩtũkĩthwʼa nĩ nthĩ ilĩ no kĩthĩwe kĩte kĩseo, na kĩu kĩyĩsa kũete ithokoo mbingangĩ ĩtina.”—Raymond F. Smith, Ngwatanĩo ya Wĩwʼano ya Amelika.

Kĩla Mbivilia yaĩtye: Andũ maĩlĩte ‘kũmantha mũuo.’ (Savuli 34:14) Ĩndĩ andũ aingĩ ũmũnthĩ methĩawa “mate aĩkĩĩku, . . . mate na wĩwʼano, . . . [na nĩ] avũnyanĩi.” (2 Timotheo 3:​1-4) Mĩtuo ta ĩsu ĩtumaa atongoi ma siasa ala me na ngoo nzeo matasiĩĩa ithokoo.

KŨOLANGA MĨIO YA KAŨ

Mũvango: Kũola kana kũvetanga vyũ mĩio ya kaũ, na mũno mũno mbomu sya nuclear kana mĩio ĩngĩ ta ĩsu.

Kĩla kĩtumaa ũteanĩa: Mavinda maingĩ, nthĩ imwe nikĩaa kũolanga mĩio ya kaũ nũndũ syonaa nikũeka kwĩthĩwa na vinya kana syĩthĩwa mũisyonĩ wa kũvithũkĩwa. O na nthĩ ikavetanga vyũ mĩio ya kaũ, iyĩsa kũmina maũndũ ala matumaa andũ mokita.

“Silikalĩ mbingĩ ila syathanĩte kũolanga mĩio yoo ya kaũ ĩtina wa 1991 iyaaĩanĩsya kĩla syawetete. Maũndũ amwe syathanĩte kwĩka nĩ kwosa matambya ma kũolanga mĩisyo, kũolanga ngusanĩsyo katĩ wa nthĩ, na mũthya iituma nthĩ yonthe yĩthĩwa yĩ nzũvĩĩku na yĩ na mũuo mwingangĩ.”—Securing Our Common Future: An Agenda for Disarmament.

Kĩla Mbivilia yaĩtye: Andũ maĩlĩte kũeka kũtũmĩa mĩio ya kaũ na “[maitusya] mbyũ syoo itwʼĩke mĩthya ya maembe ma ngʼombe.” (Isaia 2:4) Ĩndĩ kĩu kĩitoetye nũndũ ũngʼendu wumaa ngoonĩ ya mũndũ.—Mathayo 15:19.

KŨKWATANA ISIĨĨE KAŨ

Mũvango: Silikalĩ syĩ kĩvathũkanyʼo nĩsyĩtĩkĩlanaa kũtetheanĩsya nĩ kana syũkite ala mekwenda kwambĩĩa ithokoo. Ĩsũanĩaa kana vai silikalĩ ĩngĩ yenda kwambĩĩsya kaũ nasyo nũndũ kĩu kĩonanyʼa yĩũkita na ita sya silikalĩ ingĩ mbingĩ.

Kĩla kĩtumaa ũteanĩa: Wia wa kũkitana na nthĩ mbingĩ ti ũndũ ũtonya kũtuma vethĩwa na mũuo. Ti mavinda onthe silikalĩ iatĩĩaa kĩla syeetĩkĩlana, o na iyĩwʼanaa nĩ ĩndĩĩ ikũkita amaitha masyo na syĩĩka ũu ata.

“O na kau Wovano wa Mbaĩ na Ngwatanĩo ya Nthĩ nĩsyeekĩie kĩthito mũno nĩ kana itetheesye silikalĩ syĩ kĩvathũkanyʼo syĩthĩwe na ngwatanĩo, kĩu kĩiminĩte kaũ.”—“Encyclopedia Britannica.”

Kĩla Mbivilia yaĩtye: Wingĩ nũetae ũsũvĩo. (Mũtavanyʼa 4:12) O na vailye ũu, tũyĩsa kwĩkwatya silikalĩ kana ngwatanĩo sya andũ iete mũuo wa tene na tene. “Ndũkekwatye atongoi ma andũ; asu no andũ maitonya ũkũtethya. Mũndũ akwʼa asyokaa mũthanganĩ; mũthenya o ũsu mĩvango yake nĩthelaa.”—Savuli 146:​3, 4, The Holy Bible in Current Kikamba Language.