Mars

Ɛjaɖɛ kɩfaɖɛ tɩkɔmta. Ɛlɛ maɣzɩ wondu kɩlɩzɩtʋ ndʋ tɩwɛɛ yɔ tɩ-yɔɔ nɛ ŋna: Tɩ-taa natʋyʋ lɛ tɩɩnzɩ, tɩŋ, kpɩna nɛ ɛyaa. Wondu kɩlɩzɩtʋ ndʋ, tɩ-tɩŋa tɩwɛ keekee nɛ nɔɔyʋ ɛɛpɩzɩɣ nɛ ɛpɩtɩ se tɩwɛɛ paa alɩwaatʋ natʋyʋ tɩtaawɛɛ yɔ. Lɛɛlɛɛyɔ tɩwɛɛ mbʋ pʋyɔɔ yɔ Yehowa lɩzɩ-tʋ. (Kiɖe 1:​1, 26, 27) Ðɛ-Ɛsɔ labɩ tamaɣ ɖɔɖɔ se ɛkaɣ kɔnʋʋ ɛjaɖɛ kɩfaɖɛ. Ɛkaɣ yebu nɛ tamaɣ ŋga kala. Ɛyaa kaɣ caɣʋ wezuu maatɛŋ nɛ pɛwɛɛnɩ tɔnʋʋ taa alaafɩya kiya ɛjaɖɛ kɩfaɖɛ taa. Alɩwaatʋ ndʋ Ɛsɔ ɖʋwa yɔ tɩtalɩɣ lɛ, ɛjaɖɛ kɩfaɖɛ kaɣ pɩsʋʋ pʋyʋ keekee ɛzɩ kedeŋa yɔɔ wondu ndʋ tɩcɔ-ɖʋ nɛ tɩta sɔnɔ yɔ. (Iza. 65:17; Natʋ 21:​3, 4) Pʋcɔ nɛ pɩtalɩ mbʋ lɛ, la mbʋ payɩ ŋpɩzɩɣ yɔ nɛ ŋkpazɩ ñe-tisuu ɖoŋ. Paa ɛzɩmtaa lɛ, wɛɛnɩ ɛsɩmɩyɛ kɩhɛyʋʋ pʋ-ñʋʋ taa yɔɔ. Maɣzɩɣ Yehowa ɖoŋ yɔɔ. Lakɩ fezuu taa tʋma. Ye ŋlakɩ mbʋ yɔ, ŋpɩzɩɣ nɛ ŋwɛɛ «ɛyaa mba pɩtɩŋnɩ tisuu nɛ suuɖu ɖʋʋ yɔɔ lɛ pɛcɛlɩɣ-wɛ mbʋ pɩ-tɔm paayɔɔdaa se pɛcɛlɩɣ-wɛ yɔ» pa-taa.—Ebr. 6:​11, 12. w23.04 31 § 18-19

Yesu kpazɩ ɛ-ɛsa nɛ ɛsɔ nɛ ɛtɩmɩ ɛyaa ɛsɩndaa. Ɛsɔɔlaa se mbʋ pɩlakɩ pʋwayɩ yɔ pɩɖʋ Yehowa hɩɖɛ. Pʋwayɩ Yesu ma kubuka nɛ ɛtɔ se: «Lazaarɩ, lɩɩ awayɩ!» (Yoh. 11:43) Nɛ Lazaarɩ lɩɩnɩ pɩlaʋ taa. Yesu labɩ mbʋ nabɛyɛ maɣzaɣ se ɛyʋ ɛɛpɩzɩɣ nɛ ɛla yɔ. Kɛdaɣ kanɛ kakpazɩɣ ɖoŋ tisuu mbʋ ɖɩwɛnɩ sɩɖaa femtu lidaʋ yɔɔ yɔ. Ɛzɩma tɩyɛ? Tɔzɩ se Yesu labɩ Maarta tamaɣ se: «Ñe-neu kaɣ fem.» (Yoh. 11:23) Ɛzɩ Yehowa yɔ, Yesu sɔɔlaa nɛ ɛwɛnɩ ɖoŋ se eyele nɛ tamaɣ ŋga kala. Ɛsɩtɛɣlɩm mbʋ etisaa yɔ pɩwɩlɩɣ se ɛsɔɔlɩ siŋŋ se efezi sɩɖaa nɛ eyele nɛ laŋwɛɛkɩyɛ nɖɩ sɩm kɔŋna yɔ ɖɩsɩɩ tɩnaɣ. Yesu tasɩ wɩlʋʋ se ɛwɛnɩ ɖoŋ se efezi sɩɖaa alɩwaatʋ ndʋ efezi Lazaarɩ yɔ. Pɩtasɩ lɛ maɣzɩ tɔm ndʋ Yesu tɔzɩ Maarta sɔnɔ evemiye mayaɣ taa yɔ tɩ-yɔɔ nɛ ŋna. Ðɩwɛnɩ lɩmaɣzɩyɛ kɩbanɖɛ nɖɩ ɖɩ-yɔɔ pɩwɛɛ se ɖitisi se tamaɣ ŋga Ɛsɔ laba se ɛkaɣ fezuu sɩɖaa yɔ kakaɣ labʋ yɔ. w23.04 11-12 § 15-16

Alɩwaatʋ ndʋ ɖɩtɩlɩɣ Yehowa sɔɔlɩm kpayɩ kpayɩ nɛ pɩkɩlɩ yɔ, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩpɔzɩ se ɖɩlɛɣzɩ mbʋ ɖɩɩtɩmaa nɛ ɖɩpɔzɩ-ɩ yɔ. Pɩwɛɛ se ɖɩtɔzɩ se Yehowa wɛnɩ kaɖʋwa nakɛyɛ, nɛ ɛkaɣ yebu nɛ kala alɩwaatʋ ndʋ ɛɖʋwa yɔ tɩ-yɔɔ. Kaɖʋwa ŋga kɔ-hɔɔlʋʋ nakʋyʋ lɛ se ɛkaɣ ɖɩzʋʋ mbʋ payɩ piyeki nɛ ɖɩnɩɣ siziŋ siŋŋ sɔnɔ yɔ caɣ caɣ. Pɩ-taa nabʋyʋ lɛ asɛyɩŋ, kʋdɔŋ nɛ sɩm. Yehowa kaɣ tɩŋnʋʋ e-Kewiyaɣ yɔɔ nɛ eyele nɛ ɛ-kaɖʋwa la. (Dan. 2:44; Natʋ 21:​3, 4) Ɛlɛ, pʋcɔ nɛ pɩtalɩ alɩwaatʋ ndʋ lɛ, Yehowa wɛɛ nɛ ɛhaɣ Sataŋ waɖɛ se eɖiyi ɛjaɖɛ. (Yoh. 12:31; Natʋ 12:9) Ye Yehowa ɛcɔŋnɩ kʋñɔmɩŋ weyi payɩ ɛyaa katɩɣ yɔ i-ɖeɖe lɛɛlɛɛyɔ yɔ pɩpɩzɩɣ nɛ pɩwɛɛ ɛzɩ Sataŋ wɛɛ nɛ eɖiyiɣ ɛjaɖɛ camɩyɛ yɔ. Ɛlɛ paa pɩpɔzʋʋ se ɖɩɖaŋ Yehowa nɛ eyele nɛ ɛ-tamasɩ la yɔ, pɩɩwɩlɩɣ se eyebi-ɖʋ yem nɛ ɛɛsɩɣnɩ-ɖʋ. Yehowa kaɣ-ɖʋ sɩnʋʋ. w23.05 8 § 4; 9-10 § 7-8

Ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩsɩnɩ ɛyaa lalaa nɛ Yesu sɩm yɔɔ tɔzʋʋ sɔnzɩ wazɩ-wɛ? Kajalaɣ lɛ, pɩwɛɛ se ɖɩyaa-wɛ nɛ pɔkɔɔ sɔnzɩ nzɩ sɩ-taa. Pɩtasɩnɩ ɛyaa mba ɖɩkatɩɣ ɖɔ-tɔm susuu taa ɖoŋ ɖoŋ yɔ lɛ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩma ɛyaa mba ɖɩsɩm-wɛ yɔ pa-hɩla nɛ ɖɩyaa-wɛ ɖɔɖɔ se pɔkɔɔ sɔnzɩ nzɩ sɩ-taa. Ɛyaa mba, papɩzɩɣ nɛ pɛkɛ ɖɔ-hɔʋ taa mba, ɖa-tʋmɩyɛ taa taabalaa, ɖo-sukuli taa taabalaa nɛ ɛyaa lalaa mba ɖɩsɩm-wɛ yɔ. Halɩ paa ɖɩfɛyɩnɩ yaʋ takayɩsɩ maɣmaɣ sakɩyɛ yɔ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖitiyini-wɛ lien ŋgʋ kiwokini-wɛ elɛkɩtroniiki ñɩŋga yɔɔ yɔ. Halɩ pɩɖɩɣzɩɣ-ɖʋ se ɛyaa sakɩyɛ pɩzɩɣ petisi nɛ pɔkɔɔ. (Ekl. 11:6) Tɔzɩ se ɛyaa mba ɖɩyaɣ yɔ, papɩzɩɣ nɛ pɔpɔzɩ-ɖʋ tɔm pɩlɩɩnɩ sɔnzɩ nzɩ sɩ-yɔɔ, kɔzɩ kɔzɩ ye wiɖiyi patiwobiti ɖe-kediɣzaɣ nakɛyɛ nɛ pana yɔ. Pɩwɛɣ ɖeu se ɖɩmaɣzɩ tɔm ndʋ papɩzɩɣ nɛ pɔpɔzɩ-ɖʋ yɔ tɩ-yɔɔ nɛ ɖɩñɔɔzɩ ɖa-tɩ nɛ ɖicosi-wɛ. Halɩ ɛyaa mba Ɛsɔtɔm kɛdɩnɩ-wɛ yɔ, powoki Yesu sɩm yɔɔ tɔzʋʋ sɔnzɩ taa nɛ pɩtɛ lɛ, pɩtɩla pakaɣ pɔzʋʋ tɔm lɛɛtʋ ɖɔɖɔ. Pʋcɔ nɛ pala Yesu sɩm yɔɔ tɔzʋʋ sɔnzɩ, alɩwaatʋ ndʋ palakɩ-sɩ yɔ nɛ palakɩ-sɩ nɛ pɩtɛ lɛ, ɖɩsɔɔlaa se ɖɩla mbʋ payɩ ɖɩpɩzɩɣ yɔ nɛ ɖɩsɩnɩ ‘mba payɩ pɛwɛnɩ laŋa kɩbana’ yɔ nɛ sɔnzɩ nzɩ sɩwazɩ-wɛ.—Tʋma 13:48. w24.01 12 § 13, 15; 13 § 16

Kɛdɛsɩ lutozo wɛ Bibl taa nɛ sɩyɔɔdʋʋ ɛyaa mba pefezaa nɛ patasɩ wezuu caɣʋ tɛtʋ yɔɔ yɔ pɔ-tɔm. Kpaɣ alɩwaatʋ nɛ ŋkpɛlɩkɩɣ kɛdɛsɩ nzɩ camɩyɛ. Ñɩnɩ nɛ ŋna lɔŋ weyi ŋpɩzɩɣ nɛ ŋkpɛlɩkɩ yɔ. Maɣzɩ nɛ ŋna ɛzɩma paa kɛdaɣ ŋga lɛ kawɩlɩɣ se Ɛsɔ sɔɔlaa, nɛ ɛwɛnɩ ɖoŋ ɖɔɖɔ se efezi sɩɖaa yɔ. Kɔzɩ kɔzɩ lɛ, maɣzɩ femtu ndʋ tɩ-tɔm kɩlɩ cɛyʋʋ yɔ tɩ-yɔɔ: ndʋ lɛ Yesu femtu. Tɔzɩ se pefezi-i lɛ, ɛyaa mɩnɩŋ sakɩyɛ na-ɩ nɛ pɔyɔɔdɩ pɩ-tɔm, nɛ femtu ndʋ tiyeki se ɖe-tisuu ɛcɛyɩsɩ. (1 Kɔr. 15:​3-6, 20-22) Ðɩwɛnɩ ɛsɩmɩyɛ siŋŋ se Yehowa labɩ tamaɣ se efeziɣ sɩɖaa. Ða-taa pɩzɩɣ nɛ pɩtɛ se tamaɣ ŋga, kakaɣ labʋ mbʋ pʋyɔɔ yɔ Yehowa sɔɔlaa nɛ ɛwɛnɩ ɖoŋ se eyele nɛ kala. Tɛtɛ nɛ ɖɩtɛ ɖa-taa se ɖiwoki pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩcɛyɩsɩɣ tisuu mbʋ ɖɩwɛnɩ lidaʋ kɩbaŋʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ yɔ. Ye ɖɩlakɩ mbʋ yɔ, ɖɩkaɣ ñɔtɩnʋʋ Ɛsɔ nɛ pɩkɩlɩ. Ɛlabɩ ɖa-taa paa anɩ tamaɣ kanɛ: ‘Ñɛ-ɛyaa kʋsɔɔlaa kaɣ fem!’—Yoh. 11:23. w23.04 8 § 2; 12 § 17; 13 § 20

Ɛyʋ weyi ɛtɩlɩ e-ɖoŋ kamaɣ yɔ ɛnɩɣzɩnɩ weyi ɛwɛnɩ tɩ luzuu yɔ. Ðɩwɩlɩɣ se ɖɩsɩm ɖo-ɖoŋ kamaɣ ye ɖɩwɛnɩ lɩmaɣza wena amʋna yɔ ɖa-maɣmaɣ ɖa-tɩ yɔɔ nɛ ɖɩnɩɣ pɩ-taa se pɩtɩkɛ pɩtɩŋa ɖɩpɩzɩɣ labʋ yɔ. Ðɩwɩlɩɣ se ɖɩwɛnɩ tɩ luzuu ye ɖɩñaŋ lalaa nɛ ɖɩkpakɩɣ-wɛ se pakɩlɩ-ɖʋ yɔ. (Filp. 2:3) Ðoŋ ɖoŋ lɛ, weyi ɛsɩm e-ɖoŋ kamaɣ yɔ, ɛwɛnɩ ɖɔɖɔ tɩ luzuu. Gideyɔɔ kaasɩm e-ɖoŋ kamaɣ nɛ ɛɛwɛnɩ tɩ luzuu ɖɔɖɔ. Alɩwaatʋ ndʋ Ɛsɔ tiyiyu heyi Gideyɔɔ se palɩzɩ-ɩ se ɛya Izrayɛɛlɩ piya ñʋʋ Madiyaŋ mba nesi tɛɛ yɔ, ɛyɔɔdɩnɩ tɩ luzuu se: «Men-cejewiye kɛnɩnɩ tɔyaɣ Manaasee taa, nɛ makɩlɩnɩ kɔzʋʋ man-caa ɖɩɣa taa.» (Tɔh. 6:15) Ɛmaɣzaɣ se ɛtɩmʋna se ɛla tʋmɩyɛ nɖɩ, ɛlɛ Yehowa ñanawa se ɛpɩzɩɣ nɛ ɛlabɩ-ɖɩ. Yehowa sɩnɩ Gideyɔɔ nɛ ɛpɩzɩ nɛ ɛla ɛ-tʋmɩyɛ nɖɩ camɩyɛ. Ɛzʋtʋyaa lakɩ po-ɖoŋ ɖeɖe se patɩlɩ po-ɖoŋ kamaɣ nɛ pɛwɛɛnɩ tɩ luzuu pɩtɩŋa pɩ-taa. (Mik. 6:8; Tʋma 20:​18, 19) Paaɖɛlɛsɩɣ niye mbʋ papɩzɩɣ labʋ yɔ yaa mbʋ palakɩ yɔ pɩ-taa; nɛ alɩwaatʋ ndʋ picoɖuu-wɛ yɔ, paamaɣzɩɣ se pɛfɛyɩ wazaɣ nakɛyɛ. w23.06 3 § 4-5

Pakaɣ tɔyɩtʋʋ Sataŋ ñʋʋ; nɛ pɩkaɣ labʋ mbʋ cee wayɩ pɩnzɩ 1000 kewiyitu tɔɔʋ wayɩ. (Natʋ 20:​7-10) Pʋcɔ nɛ pɩla mbʋ lɛ Bibl yɔɔdaa se lakasɩ sɔsɔsɩ nasɩyɩ kaɣ labʋ. Kajalaɣ lɛ, ajɛɛ kaɣ yɔɔdʋʋ se: «Laŋhɛzɩyɛ nɛ pɛɛyɛ!» (1 Tes. 5:​2, 3) Nɛ kʋñɔŋ sɔsɔʋ kaɣ paɣzʋʋ «tuda» alɩwaatʋ ndʋ ajɛɛ kʋyʋʋ cɛtɩm Ɛsɔ sɛtʋ agbaa kpeekpe yɔɔ yɔ. (Natʋ 17:16) Pʋwayɩ lɛ, Yesu kaɣ ɛyaa tɔm hʋnʋʋ nɛ ɛtayɩ heŋ nɛ pʋŋ pɛ-hɛkʋ taa. (Mat. 25:​31-33, 46) Ɛlɛ Sataŋ ñaakaɣ caɣʋ yem. Paɖɩyɛ kaɣ-ɩ tuyuu nɛ eseɣti ajɛɛ kɩgbɛndʋʋ ŋgʋ Bibl yaɣ se Gɔɔgɩ, weyi ɛlɩnɩ Maagɔɔgɩ ɛjaɖɛ taa yɔ nɛ kɩkʋyɩ Yehowa sɛyaa siɣsiɣ tɩnaa yɔɔ. (Ezek. 38:​2, 10, 11) Alɩwaatʋ natʋyʋ talɩɣ lɛ, patam numwaa mba pɩkazaa yɔ pakaɣ kpaʋ ɛsɔdaa nɛ pɛkpɛndɩ Yesu nɛ ɛsɔdaa yoyaa yɔɔ nɛ pala Armaagedɔɔ you; you ŋgʋ kɩkɛnɩ kʋñɔŋ sɔsɔʋ kɛdɛzaɣ hɔɔlʋʋ. (Mat. 24:31; Natʋ 16:​14, 16) Ðɩnɛ ɛlɛ, Krɩstʋ Pɩnzɩ 1000 kewiyitu tɔɔʋ kaɣ paɣzʋʋ.—Natʋ 20:6. w23.10 20-21 § 9-10

Sɔnɔ Yehowa sɛyaa sakɩyɛ wɛ ajɛɛ wena a-taa paɖɩɣ ɖɛ-Ɛsɔ sɛtʋ tʋma nʋmɔʋ yɔ. Pañaŋ komina ñʋndɩnaa ɛzɩ pɩpɔzʋʋ yɔ; ɛlɛ ɛzɩ Abɩdɩyasɩ yɔ, ɖo-koobiya kʋsɔɔlaa mba, pɛcɛlɩɣ Yehowa mbʋ pɩkɛ ɛ-pʋyʋ yɔ; e-ɖeke koŋ pɛsɛɣ. (Mat. 22:21) Ɛsɔ pañaŋ pɩtɩkɛ ɛyaa, nɛ patɩŋɩɣnɩ pɩ-yɔɔ nɛ pawɩlɩɣ se peseɣ-i sɔɔndʋ. (Tʋma 5:29) Palakɩ mbʋ alɩwaatʋ ndʋ powoki pɩ-yɔɔ nɛ posusuu tɔm kɩbandʋ nɛ pekpeɣliɣ nɛ palakɩ kediɣzisi mɛsaɣ tɛɛ yɔ. (Mat. 10:​16, 28) Pañakɩ pana se po-koobiya ɩwɛɛnɩ fezuu taa tɔɔnaɣ ŋga pɩpɔzʋʋ-wɛ yɔ. Iyele nɛ ɖɩna Henri kɩɖaʋ; ɛwɛ Afrika ɛjaɖɛ naɖɩyɛ taa, paasɩnzɩ ɖɛ-Ɛsɔ sɛtʋ tʋma peeɖe alɩwaatʋ natʋyʋ. Alɩwaatʋ ndʋ pasɩnzɩ ɖɛ-Ɛsɔ sɛtʋ tʋma peeɖe yɔ, Henri kaaha ɛ-tɩ faaa nɛ ɛtayɩɣ e-koobiya fezuu taa tɔɔnaɣ. Ɛyɔɔdaa se: «Mɛnkɛ ɛyʋ weyi ɛwɛ fɛyɛ yɔ, . . . Yehowa . . . yebina nɛ mehiɣ abalɩtʋ ndʋ pɩpɔzaɣ-m yɔ.» Ŋmaɣzɩɣ se ŋpɩzɩɣ nɛ ŋwɛɛ abalɩtʋ ɛzɩ Henri yɔ? Ye ŋñaɣ pana nɛ ŋwɛɛnɩ Ɛsɔ sɔɔndʋ seu mbʋ pɩmʋnaa yɔ yɔ, ŋpɩzɩɣ nɛ ŋwɛɛ abalɩtʋ. w23.06 16 § 9, 11

Alɩwaatʋ ndʋ Aɖam nɛ Ɛva pakaɖɩnɩ Ɛsɔ yɔ, pɩɩwɛɛ ɛzɩ ɛyaa mba patalɩ pilim nɛ pañaŋ Yehowa yɔ paapɩzɩɣ nɛ posu tɛtʋ yɔɔ kpa yɔ. Pɩtɩla Sataŋ maɣzaɣ se Yehowa ɛɛpɩzɩɣ nɛ eyele nɛ ɛ-tamaɣ la. Ɛmaɣzaɣ se Ɛsɔ kaɣ kʋʋ Aɖam nɛ Ɛva nɛ ɛlɩzɩ ɛyaa kɩfama mba patalɩ pilim yɔ se pɩsa nɛ ɛ-tamaɣ la. Ɛlɛ ye Ɛsɔ ɛɛlabɩ mbʋ yɔ, Eleeu kaakʋyɩ ɛ-yɔɔ se ɛkɛ cɛtɩyʋ. Ɛbɛ yɔɔ? Mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛzɩ pɔyɔɔdʋʋ Kiɖe Tɛɛ Tɔm 1:28 taa yɔ, Yehowa kaaheyi Aɖam nɛ Ɛva se pa-lʋlʋʋ taa mba kaɣnɩ suu tɛtʋ yɔɔ. Yaa pɩtɩla Sataŋ maɣzaɣ se Yehowa kaɣ yebu nɛ Aɖam nɛ Ɛva palʋlɩ piya nzɩ sɩtɩtalɩ pilim yɔ nɛ sɩɩkaɣ talʋʋ pilim wiɖiyi kpa. (Ekl. 7:20; Roma 3:23) Ye pɩlabɩ mbʋ yɔ, pɩtʋʋ fɛyɩ se Eleeu kaɣ heyuu Yehowa se ɛkɛ kaabɩzaɣ. Ɛbɛ yɔɔ? Mbʋ pʋyɔɔ yɔ piyeki se tamaɣ ŋga Ɛsɔ kaawɛna se Aɖam nɛ Ɛva pa-lʋlʋʋ taa ñɩma mba patalɩ pilim nɛ pañaŋɩ-ɩ yɔ posu tɛtʋ yɔɔ yɔ kataala. w23.11 6 § 15-16

Yehowa tɩŋɩɣnɩ ɛ-Tɔm nɛ ɛ-ɛgbɛyɛ yɔɔ nɛ ɛwɩlɩɣ-ɖʋ mbʋ pɩwɛɛ se ɖɩla yɔ kpayɩ kpayɩ. Ðɩfɛyɩnɩ waɖɛ se ɖɩsɔzɩ nabʋyʋ mbʋ ɛpɔzʋʋ-ɖʋ se ɖɩla yɔ pɩ-yɔɔ. (Adu. 3:​5-7) Pʋyɔɔ lɛ, ɖɩɩcɛzɩɣ tɔm ndʋ pama Bibl taa yɔ tɩ-yɔɔ yaa ɖɩɩɖʋʋ ɖo-koobiya paɣtʋ hɔɔlɩŋ weyi ɩ-taa paa weyi ɛwɛnɩ waɖɛ se ɛkpaɣ lɩmaɣza yɔ. Sataŋ tɩŋɩɣnɩ «pɔbɔtʋ tɔm ndʋ tɩɩwazɩɣ pʋyʋ yɔ» nɛ «ɛjaɖɛ yɔɔ kajalaɣ wondu» yɔɔ se epeɣzi ɛyaa nɛ ɛtayɩ pɛ-hɛkʋ taa. (Kol. 2:8) Kajalaɣ pɩnzɩ mɩnʋʋ taa lɛ, pɔbɔtʋ tɔm nɛ kajalaɣ wondu ndʋ, tɩ-taa natʋyʋ lɛ ɛjaɖɛ yɔɔ lɔŋsɩnɖɛ, Yuuda mba wɩlɩtʋ ndʋ tɩtɩlɩɩnɩ Masɩ taa yɔ, nɛ wɩlɩtʋ ndʋ tɩtɔŋaɣ se pɩwɛɛ se Krɩstʋ mba ɩɖɔ Moyizi Paɣtʋ yɔɔ yɔ. Pɩkɛ pɔbɔtʋ tɔm mbʋ pʋyɔɔ yɔ, piiyeba nɛ ɛyaa lɩmaɣza tɩtasɩ wɛʋ Yehowa yɔɔ; ɛ-cɔlɔ lɔŋsɩnɖɛ siŋŋ lɩɣna. Sɔnɔ, Sataŋ tɩŋɩɣnɩ tɔm susuu wondu nɛ réseaux sociaux waa yɔɔ se eyele nɛ tɔm kɩkpɛyɩtʋ wɩlɩtʋ nɛ cɛtɩm tɔm ndʋ politiki ñʋndɩnaa yɔɔdʋʋ yɔ, tɩyɛlɩ. w23.07 16 § 11-12

Sataŋ taapɩzɩɣ se ɛna ɛzɩma Yehowa kaɣaɣ labʋ yɔ kaaʋ. Sataŋ nɛ Aɖam nɛ Ɛva paakaɖɩnɩ Yehowa, paa mbʋ yɔ Yehowa kaawɛnɩ nʋmɔʋ kɩbaŋʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ ɛkaɣ tɩŋnʋʋ se eyele nɛ ɛ-tamaɣ la yɔ. Yehowa ha Aɖam nɛ Ɛva nʋmɔʋ se palʋlɩ piya, nɛ ɛtɩŋnɩ nʋmɔʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ nɛ ɛwɩlɩ se tɔm ndʋ ɛyɔɔdʋʋ yɔ tɩlakɩ, nɛ ɛtɩkɛ cɛtɩyʋ. Pɩtasɩ lɛ, Yehowa wɩlaa se ye ɛyɔɔdaa se ɛlakɩ nabʋyʋ yɔ, nabʋyʋ ɛɛpɩzɩɣ nɛ pɩɖɩɣ-ɩ nʋmɔʋ. Pɩsa nɛ tamaɣ ŋga ɛlaba yɔ kala lɛ, eyeba nɛ Aɖam «lʋlʋʋ taa tʋ» nɔɔyʋ lɩɩ se ɛya Aɖam nɛ Ɛva pa-lʋlʋʋ taa ñɩma mba pañaŋɩ-ɩ yɔ pa-ñʋʋ. (Kiɖe 3:15; 22:18) Aɖam lʋlʋʋ taa tʋ ɛnʋ, ɛkaɣ cɛlʋʋ e-wezuu se pɩkɛ kɩhɛyʋʋ pʋ-ñʋʋ taa nɛ pɩya ɛyaa ñʋʋ. Sataŋ taamaɣzɩ kpa se nʋmɔʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ Yehowa pɩzɩɣ nɛ ɛtɩŋna. Ɛbɛ yɔɔ? Mbʋ pʋyɔɔ yɔ sɔɔlɩm mbʋ pɩ-taa piɖeni men-ɖeke lakasɩ fɛyɩ yɔ, mbʋ seɣtini Yehowa nɛ ɛla ɖʋtʋ ndʋ. (Mat. 20:28; Yoh. 3:16) Sataŋ fɛyɩnɩ wɛtʋ kɩbandʋ ndʋ. Ɛkɛ piɖeni men-ɖeke tʋ. Ye mbʋ, ɛbɛ kaɣ lɩʋ kɩhɛyʋʋ pʋ-ñʋʋ taa ɖʋtʋ ndʋ tɩ-taa? Yesu Krɩstʋ pɩnzɩ 1000 kewiyitu tɔɔʋ tɛŋ lɛ, Aɖam nɛ Ɛva pa-lʋlʋʋ taa ñɩma mba patalɩ pilim nɛ pañaŋ Ɛsɔ yɔ, pakaɣ caɣʋ wezuu paradisuu taa tɛtʋ yɔɔ, ɛzɩ Yehowa kaalabʋ tamaɣ kiɖe tɛɛ yɔ. w23.11 6 § 17

Paɣtʋ ndʋ Yehowa ɖʋwa se wezuu nɛ calɩm pɛkɛ pʋyʋ kiɖeɖeu yɔ, ɖɩñɔʋnɩ-tʋ. Ɛbɛ yɔɔ? Mbʋ pʋyɔɔ yɔ, Yehowa yɔɔdaa se calɩm kɛ wezuu. Wezuu kɛ kʋjɔʋ ŋgʋ kɩlɩnɩ ɛ-cɔlɔ yɔ nɛ kɩmʋ ñɩm. (Lev. 17:14) Alɩwaatʋ ndʋ Yehowa calɩ haʋ ɛyaa waɖɛ se pɔtɔɔ nandʋ yɔ, eheyi-wɛ se pɩtɩpɔzɩ se pɔtɔɔ calɩm. (Kiɖe 9:4) Alɩwaatʋ ndʋ ɛcɛlɩ Moyizi Paɣtʋ Izrayɛɛlɩ mba yɔ, ɛɖaɣnɩ yɔɔdʋʋ paɣtʋ ndʋ tɩ-tɔm. (Lev. 17:10) Nɛ eɖiyi kajalaɣ pɩnzɩ mɩnʋʋ taa Nɔɔɖɛyaa ɛgbɛyɛ nɛ ɖɩɖʋ paɣtʋ se pɩwɛɛ se Krɩstʋ mba tɩŋa «ɩsɔ . . . calɩm.» (Tʋma 15:​28, 29) Alɩwaatʋ ndʋ ɖɩkpakɩɣ lɩmaɣza kɔyɛ labʋ nʋmɔʋ taa yɔ, ɖɩñɔʋnɩ paɣtʋ ndʋ kpam. Paɣtʋ ndʋ Yehowa ɖʋ wezuu kɩbaŋʋ caɣʋ nʋmɔʋ taa yɔ, ɖɩñɔʋnɩ-tʋ kpam. Apostoloo Pɔɔlɩ tasɩɣ-ɖʋ lɔŋ se ‘ɖɩkʋ’ ɖo-tomnaɣ pilinzi, pʋ-tɔbʋʋ lɛ se pɩwɛɛ se ɖɩñaɣ pana siŋŋ nɛ ɖɩlɔ paa kɔɖɛyɩ kɩdɛkɛdʋʋ ŋgʋ. Mbʋ pɩpɩzɩɣ nɛ pituyi-ɖʋ nɛ ɖɩcaɣ kʋzʋʋ kɩdɛkɛdʋʋ wezuu yɔ, ɖɩɩcɔŋnɩ-pʋ yaa ɖɩɩlakɩ-pʋ.—Kol. 3:5; Yɔɔb 31:1. w23.07 15 § 5-6

Ɛzɩ Samsɔɔ kaasɔɔlɩ Daliila siŋŋ, pʋyɔɔ ɛtɩpɩzɩ nɛ ɛna mbʋ Daliila ñɩnaɣ se ɛla yɔ? Paa pɩtɩɩkɛ suwe yɔ, Daliila kaawɛɛ nɛ ɛñɩkɩɣ Samsɔɔ yɔɔ se ɛlɛ eheyi-i ɖenɖe ɛlɩ e-ɖoŋ yɔɔ yɔ; nɛ pɩtɛmnaa se Samsɔɔ heyi-i. Pɩlabɩ pʋtɔdɩyɛ se lɩmaɣzɩyɛ kɩdɛkɛdɩyɛ nɖɩ Samsɔɔ kpaɣaa yɔ, ɖiyeba nɛ alɩwaatʋ natʋyʋ elesi e-ɖoŋ nɛ ɛ-tɔm tɩtasɩ kɛdɩnʋʋ Yehowa. (Tɔh. 16:​16-20) Samsɔɔ tɩtaa Yehowa liu nɛ ɛtaa Daliila liu lɛ, piyeba nɛ ɛnɩɩ siziŋ siŋŋ. Filistii mba kpa Samsɔɔ nɛ pɔyɔkɩ ɛ-ɛsa. Paɖʋ-ɩ salaka tɛtʋ ndʋ payaɣ se Gaazaa yɔ tɩ-taa nɛ ɛpɩsɩ mʋlʋm naŋɩyʋ. Pʋwayɩ lɛ, Filistii mba ɖʋ-ɩ fɛyɛ alɩwaatʋ ndʋ paakpeɣlaa nɛ palakɩ kazandʋ natʋyʋ yɔ. Pala kɩlaŋ sakɩyɛ pɛ-tɛ cɛtɩm ɛsɔ weyi payaɣ se Daagɔɔnɩ yɔ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ pamaɣzaɣ se ɛsɩnɩ-wɛ nɛ pakpa Samsɔɔ. Palɩzɩ Samsɔɔ nɛ salaka taa nɛ powoni-i kazandʋ taa se ‘ɛkʋ-wɛ tanaʋ’ se pɩsa nɛ pohoŋi-i.—Tɔh. 16:​21-25. w23.09 5-6 § 13-14

Pɩtɩla, ɖa-tʋmɩyɛ taa taabalʋ yaa ɖo-sukuli taa taabalʋ nɔɔyʋ pɔzʋʋ-ɖʋ mbʋ pʋyɔɔ ɖɩɖɔŋ Bibl paɣtʋ natʋyʋ yɔɔ yɔ. Pʋtɔma, paɣtʋ ndʋ titukuuni wezuu kɩbaŋʋ caɣʋ. Ðɩkaɣ ñaɣʋ pana nɛ ɖɩlʋ ɖe-tisuu yɔɔ, paa mbʋ yɔ ɖɩkaɣ ñam ɖɔɖɔ weyi ɛpɔzɩ-ɖʋ tɔm yɔ ɛ-lɩmaɣza. (1 Pɩy. 3:15) Pɩfɛyɩ se ɖɩmaɣzɩ se ɛpɔzɩ tɔm ndʋ se ɛkaɖɩnɩ-ɖʋ, ɛlɛ pɩwɛɛ se ɖɩkpaɣ tɔm pɔzʋʋ mbʋ ɛzɩ mbʋ pɩpɩzɩɣ nɛ pɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩtɩlɩ mbʋ pɩ-tɔm cɛyɩ ɛ-ɛsɩndaa yɔ. Paa pɩtɩɩkɛ lɩmaɣzɩyɛ nɖɩ yɔɔ nɔɔyʋ pɔzɩ tɔm natʋyʋ yɔ, pɩwɛɣ ɖeu se ɖicosi-i nɛ nɔɔ kɩbaŋa. Ðɔ-tɔm cosuu pɩzɩɣ nɛ piseɣti-i nɛ ɛlɛɣzɩ ɛ-lɩmaɣza. Ye ña-tʋmɩyɛ taa taabalʋ nɔɔyʋ ɛpɔzɩ-ŋ se ɛbɛ yɔɔ ɖɩɩtɔkɩ lʋlʋʋ kazandʋ yɔ, pɔzɩ ña-tɩ se: Ɛzɩ ɛsɔɔlaa se ɛtɩlɩ se ɖɩwɛnɩ waɖɛ se ɖileɣyi yaa ɖɩfɛyɩna? Pɩsɩɣnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩsa ɖa-tʋmɩyɛ taa taabalʋ ɛnʋ ɛzɩma ɛmaɣzɩɣ lalaa yɔɔ yɔ pɩ-yɔɔ. Pɩtɩla, piyeki nɛ ɩla kɛdaɣ kɩbaŋa tɔm ndʋ Bibl yɔɔdʋʋ lʋlʋʋ kazandʋ yɔɔ yɔ pɩ-yɔɔ. w23.09 17 § 10-11

Pɩkɛnɩ-ɖʋ waɖɛ sɔsɔɖɛ se ɖɩlabɩnɩ tʋmɩyɛ alɩwaatʋ ndʋ tɩkazaa yɔ nɛ ɖisusi tɔm ɛjaɖɛ yɔɔ ɛyaa kpeekpe. Apostoloo Pɩyɛɛrɩ seɣtiɣ-ɖʋ se ‘ɖɩtɔzʋʋ Yehowa kɩyakʋ yɔɔ paa ɛzɩmtaa.’ (2 Pɩy. 3:​11, 12) Ɛzɩma tɩyɛ? Ye pɩsaŋ yɔ, paa evemiye nɖɩ pɩwɛɣ ɖeu se ɖɩmaɣzɩɣ wazasɩ nzɩ ɖɩkaɣ hiɣu ɛjaɖɛ kɩfaɖɛ taa yɔ sɩ-yɔɔ. Maɣzɩ se ŋwɛɛ nɛ ŋfeziɣ helim kɩbam, ŋtɔkɩ tɔɔnasɩ kɩbanzɩ, ŋmʋʋ ñɛ-ɛyaa kʋsɔɔlaa mba pasɩba yɔ nɛ ŋwɩlɩɣ ɛyaa mba paacaɣ wezuu ɖooo caanaʋ taa yɔ ɛzɩma Bibl natʋ tɔm laba yɔ. Ye ŋlakɩ mbʋ yɔ, pɩkaɣ-ŋ sɩnʋʋ nɛ ŋɖaŋ alɩwaatʋ ndʋ kpam nɛ ña-taa tɛ se ɖɩwɛ kɛdɛzaɣ kɩyakɩŋ taa. Ye ɖɩsɩm cee wayɩ lidaʋ ‘tɔm ndʋ lɔŋ’ yɔ, cɛtɩm wɩlɩyaa ɩɩkaɣ-ɖʋ peɣzuu nɛ ‘ɖɩtɩŋ pa-wayɩ.’ w23.09 27 § 5-6

Piya evelisi nzɩ sɩsɛɣ Yehowa yɔ, sɩwɛ sɩ-ɖaɣʋnaa mba ‘paañaŋ pa-lʋlɩyaa’ yɔ pɛ-hɛkʋ taa. (2 Tim. 3:​1, 2) Ɛbɛ yɔɔ pa-taa sakɩyɛ ɩɩñaŋ pa-lʋlɩyaa? Nabɛyɛ maɣzɩɣ se pa-lʋlɩyaa lakɩ pɩ-tɛɛ nɛ pɩ-yɔɔ lakasɩ. Pɔpɔzʋʋ piya se sɩla mbʋ yɔ, pa-maɣmaɣ paalakɩ-pʋ. Piya lɛɛsɩ ñamaɣzɩɣ se lɔŋ weyi sɩ-lʋlɩyaa tasɩɣ-sɩ yɔ, ɩ-alɩwaatʋ ɖɛwa, ɩfɛyɩ wazaɣ yaa ɩkɩlɩ kaɖɛ. Ye ŋkɛ pɩɣa yɔ, mbʋ ŋmaɣzɩɣ? Pɩwɛ piya sakɩyɛ kaɖɛ se sɩɖɔ Yehowa paɣtʋ tʋnɛ yɔɔ Ɛbɛ pɩzɩɣ pɩsɩnɩ-ŋ nɛ ŋɖɔ paɣtʋ ndʋ tɩ-yɔɔ? Ŋpɩzɩɣ nɛ ŋkpɛlɩkɩ lɔŋ Yesu cɔlɔ, ɛnʋ hanɩ kɩɖaʋ ŋgʋ kɩkpaɖaa yɔ ñamtʋ hɔɔlʋʋ taa. (1 Pɩy. 2:​21-24) Ɛɛkɛ ɛyʋ weyi ɛtalɩ pilim yɔ. Ɛlɛ ɛ-lʋlɩyaa taatalɩ pilim, paa mbʋ yɔ Yesu kaaɖʋ ɛ-lʋlɩyaa hɩɖɛ halɩ pɩkpɛndɩnɩ alɩwaatʋ ndʋ picoɖaɣ-wɛ nɛ alɩwaatʋ ndʋ pataanɩɣ ɛ-tɔm taa yɔ.—Ejl. 20:12. w23.10 7 § 4-5

Apostoloo Pɔɔlɩ lɩzɩ pɩ-taa se kɩlaŋ weyi palaɣaɣ Moyizi Paɣtʋ tɛɛ yɔ, ɩɩpɩzɩɣ nɛ ɩhɩzɩ kɩwɛɛkɩm caɣ caɣ. Pʋyɔɔ lɛ, ‘pɛkɛzɩ Paɣtʋ kɩjaʋ.’ Pʋwayɩ lɛ, Pɔɔlɩ wɩlɩ-wɛ toovenim tɔm cukaŋ ñɩndʋ ndʋ tɩ-taa natʋyʋ. Ɛtɔzɩ e-koobiya Krɩstʋ mba se lidaʋ nakʋyʋ wɛɛ nɛ ŋgʋ ‘kɩlɩnɩ ɖeu;’ nɛ Yesu kɩlaʋ yɔɔ pɩtɩŋnaa nɛ lidaʋ ŋgʋ kɩwɛɛ nɛ toovenim taa lɛ, kɩsɩɣnɩ-wɛ se ‘pɔñɔtɩnɩ Ɛsɔ.’ (Ebr. 7:19) Pɔɔlɩ lɩzɩ pɩ-taa e-koobiya Ebree ñɩma mba se nʋmɔʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ patɩŋɩɣnɩ lɛɛlɛɛyɔ nɛ pɛsɛɣ Ɛsɔ yɔ, kɩkpaɖɩ ɖeu nʋmɔʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ paatɩŋnɩ ɖooo lɛ nɛ pɛsɛɛ-ɩ yɔ. Ɛzɩma Yuuda mba tɩŋaɣnɩ Moyizi Paɣtʋ yɔɔ nɛ pɛsɛɣ Ɛsɔ yɔ, pɩkɛ «wondu ndʋ tɩkaɣ kɔm yɔ tɩ-kɩlɛmʋʋ, ɛlɛ pʋyʋ keem lɛ Krɩstʋ.» (Kol. 2:17) Wonuu nakʋyʋ kɩlɛmʋʋ wɩlɩɣ wonuu ŋgʋ kɩ-wɛtʋ yem na, ɛlɛ kɩtɩkɛ wonuu ŋgʋ kɩ-maɣmaɣ. Mbʋ ɖɔɖɔ, ɛzɩma Yuuda mba sɛɣaɣ Ɛsɔ caanaʋ taa yɔ, pɩɩkɛ kɩlɛmʋʋ yem; mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛzɩma pakaɣ-ɩ sɛʋ nɛ ɛsɩndaa yɔ, pɩkaɣ wɛʋ ɖeu nɛ pɩkpaɖɩ. Pɩcɛyaa se ɖɩnɩɩ ɖʋtʋ ndʋ Yehowa laba se pɩsa nɛ pekpeɣ-ɖʋ ɖa-kɩwɛɛkɩm yɔ tɩ-taa, pɩsɩɣnɩ-ɖʋ se ɖɩsɛɛ-ɩ ɛzɩ pɩpɔzʋʋ yɔ. w23.10 25 § 4-5

Danɩyɛɛlɩ ñʋʋ 11 yɔɔdʋʋ awiya 2 naayɛ tɔm; awiya ana ayouni ɖama. Ðɩkpaɣ natʋ tɔm ndʋ nɛ ɖɩmaɣzɩnɩ natʋ tɔm lɛɛtʋ ndʋ tɩwɛ Bibl taa yɔ lɛ, ɖiɖiɣzina se sɔnɔ «hayo kiŋ wiyaʋ» sɩŋnɩ Rusii nɛ ajɛɛ wena aɖʋʋ-kʋ nesi yɔ nɛ «hadɛ kiŋ wiyaʋ» ñasɩŋnɩ Aŋglo-Amerika Kewiyaɣ. «Hayo kiŋ wiyaʋ» wɛɛ nɛ ɛnazɩɣ Ɛsɔ sɛyaa mba pɛwɛ ajɛɛ wena a-yɔɔ ɛtɔkɩ kewiyitu yɔ a-taa yɔ. Pamabɩ Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa nabɛyɛ nɛ paɖʋ-wɛ salaka pe-tisuu yɔɔ. Paa mbʋ yɔ, «hayo kiŋ wiyaʋ» lakasɩ tiyele nɛ sɔɔndʋ kpa ɖo-koobiya mba, ɛlɛ pe-tisuu kpa ɖoŋ kɩkpaʋ. Ɛbɛ yɔɔ? Mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɖo-koobiya mba, panawa se panazʋʋ Ɛsɔ samaɣ yɔ pɩwɛɛ nɛ piyeki se natʋ tɔm ndʋ tɩwɛ Danɩyɛɛlɩ takayaɣ taa yɔ tɩla. (Dan. 11:41) Tɔm ndʋ tɩ-tɩlʋʋ pɩzɩɣ nɛ pɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖe-lidaʋ cɛyɩsɩ tam nɛ ɖiwolo pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩɖɔkɩ ɖa-cɩŋgɩlɩm wɛtʋ kpam. w23.08 11 § 15-16

Yehowa sɔɔlɩ-ɖʋ, pʋyɔɔ lɛ ɛnɩɣ ɛzɩma pɩlakɩ-ɖʋ yɔ pɩ-taa nɛ ɛsɔɔlɩ faaa se ɛkandɩyɩ ɖɔ-yɔɔ. Alɩwaatʋ ndʋ ɖɩwɛɣ laŋwɛɛkɩyɛ taa yɔ, ɛnʋ ɖɔɖɔ ɛwɛɣ laŋwɛɛkɩyɛ taa. Pʋyɔɔ lɛ, ɖa-taa pɩzɩɣ nɛ pɩtɛ se ye ɖɩtɩmnɩ-ɩ se: «Kandɩyɩ mɔ-yɔɔ ɛzɩ ñɛ-ɛsɩyɛ piye yɔ,» ɛkaɣ-ɖʋ cosuu. (Keɣ. 17:8) Ɛsɩyɛ kɛ ɛyʋ tomnaɣ hɔɔlʋʋ ŋgʋ kɩmʋ ñɩm nɛ pɩpɔzʋʋ se pakandɩyɩ kɩ-yɔɔ camɩyɛ yɔ. Pʋyɔɔ lɛ, ye Yehowa ɛkpaɣ-ɖʋ nɛ ɛmaɣzɩnɩ ɛ-ɛsɩyɛ piye yɔ, pɩwɛ ɛzɩ eɖiɣni yɔɔdʋʋ se: «Ye nɔɔyʋ ɛlabɩ-mɩ kɩdɛkɛdɩm yɔ, pɩwɩlɩɣ se mbʋ pɩmʋ ñɩm mɛ-ɛsɩndaa yɔ ɛlabɩ kɩdɛkɛdɩm.» Yehowa ñɩnɩɣ se ɖa-taa ɛtɛ se ɛsɔɔlɩ ɖa-taa paa anɩ. Ɛlɛ ɛnawa se mbʋ pɩlabɩ ɖe-wezuu caɣʋ taa nɛ pɩɖɛɛ yɔ, pʋyɔɔ lɛ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩpɔzʋʋ ɖa-tɩ se ɛzɩ ɛpɩzɩɣ nɛ ɛsɔɔlɩ-ɖʋ. Yaa pʋtɔma yɔ, ɖiɖiɣni katʋʋ kaɖɛ wɛtʋ natʋyʋ lɛɛlɛɛyɔ nɛ piyeki nɛ ɖɩpɔzʋʋ ɖa-tɩ se ɛzɩ Yehowa sɔɔlɩ-ɖʋ. Ɛbɛ kaɣ-ɖʋ sɩnʋʋ nɛ ɖa-taa tɛ se ɛsɔɔlɩ-ɖʋ? Ye ɖɩkpɛlɩkaa nɛ ɖɩna ɛzɩma Yehowa lɩzɩ sɔɔlɩm nɛ ɛwɩlɩ Yesu, patam numwaa nɛ ɖa-tɩŋa yɔ, pɩkaɣ-ɖʋ sɩnʋʋ. w24.01 27 § 6-7

Ɛsɩdrasɩ kaana ɛzɩma Yehowa sɩnɩ ɛ-samaɣ kaɖɛ alɩwaatʋ taa yɔ. Pɩnzɩ nasɩyɩ pʋcɔ nɛ pɩtalɩɣ mbʋ, pʋ-tɔbʋʋ se pɩnaɣ 484 P.P.Y. lɛ, pɩtɩla Ɛsɩdrasɩ kaawɛ Babilɔɔnɩ alɩwaatʋ ndʋ Wiyaʋ Asiyeruusi kaaɖʋ paɣtʋ se pakʋ Yuuda ñɩma Pɛrɩsɩ kewiyaɣ kpeekpe taa yɔ. (Ɛst. 3:​7, 13-15) Ɛsɩdrasɩ wezuu kaasʋ kaɖɛ taa. Yuuda ñɩma mba paawɛ «ageeta» kpeekpe taa yɔ panɩ wiyaʋ paɣtʋ ndʋ lɛ, pɔhɔkɩ nɔɔ nɛ pacaɣ kʋñɔwiye; pɩtʋʋ fɛyɩ se patɩmnɩ Yehowa se ɛwɩlɩ-wɛ mbʋ pɩwɛɛ se pala yɔ. (Ɛst. 4:3) Mba paakpɛyaa se pakʋʋ Izrayɛɛlɩ mba yɔ, pɩtɛmnaa se mba pakʋwa. Maɣzɩ nɛ ŋna ɛzɩma pɩɩlabɩ Ɛsɩdrasɩ nɛ Yuuda mba lalaa yɔ! (Ɛst. 9:​1, 2) Mbʋ pɩɩlabɩ alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa yɔ, pɩtʋʋ fɛyɩ se pɩɩsɩnɩ Ɛsɩdrasɩ nɛ ɛñɔɔzɩ ɛ-tɩ nɛ ɛɖaŋ kaɖɛ wɛtʋ ndʋ ɛkaɣ katʋʋ nɛ ɛsɩndaa yɔ. Piiyeba ɖɔɖɔ nɛ ɛ-taa tɛ nɛ pɩkɩlɩ se Yehowa pɩzɩɣ nɛ ɛkandɩyɩ ɛ-samaɣ yɔɔ. w23.11 17 § 12-13

«Paɣtʋ tʋma» yaa Moyizi Paɣtʋ ndʋ pɛcɛlɩ Izrayɛɛlɩ piya Sinayii Pʋʋ yɔɔ yɔ tɩ-tɔm apostoloo Pɔɔlɩ yɔɔdaɣ. (Roma 3:​21, 28) Pɩwɛ ɛzɩ Pɔɔlɩ alɩwaatʋ taa, Yuuda ñɩma mba papɩsɩ Krɩstʋ mba yɔ pa-taa nabɛyɛ maɣzaɣ se pɩcɛyaa se powolo pɩ-yɔɔ nɛ pɔɖɔŋ Moyizi Paɣtʋ yɔɔ. Piyeba nɛ Pɔɔlɩ tɩŋnɩ Abraham kɩɖaʋ yɔɔ nɛ ɛwɩlɩ-wɛ se pɩtɩcɛyɩ se ɛyʋ ɛla «paɣtʋ tʋma» yaa ɛɖɔ Moyizi Paɣtʋ yɔɔ pʋcɔ nɛ ɛ-tɔm kɛdɩnɩ Ɛsɔ. Ɛlɛ tisuu yekina nɛ ɛ-tɔm kɛdɩnɩ Ɛsɔ. Tɔm ndʋ tɩkpazɩɣ-ɖʋ ɖoŋ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ tɩhaɣ-ɖʋ lidaʋ se ɖɔ-tɔm pɩzɩɣ nɛ tɩkɛdɩnɩ Ɛsɔ. Pʋ-tɔbʋʋ lɛ se ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩwɛɛnɩ tisuu Ɛsɔ nɛ Krɩstʋ pɔ-yɔɔ, nɛ mbʋ yekina nɛ ɖɔ-tɔm kɛdɩnɩ Ɛsɔ. Ɛlɛ, «tʋma» wena Yakubu yɔɔdɩ a-tɔm Yakubu ñʋʋ 2 taa yɔ awɛ ndɩ nɛ «paɣtʋ tʋma» wena Pɔɔlɩ yɔɔdɩ a-tɔm yɔ. Yakubu yɔɔdaɣ tʋma wena Krɩstʋ mba lakɩ pe-wezuu caɣʋ taa paa evemiye nɖɩ yɔ a-tɔm na. (Yak. 2:24) Tʋma ana awɩlɩɣna se Krɩstʋ tʋ nɔɔyʋ wɛnɩ tisuu siŋŋ Ɛsɔ yɔɔ yaa ɛfɛyɩna. w23.12 3 § 8; 4-5 § 10-11

Koobiya halɩñɩma mba pakpaɣ lɩmaɣzɩyɛ pawalɩɣ yɔ, pɩwɛɛ se pɔcɔnɩ camɩyɛ pʋcɔ nɛ palɩzɩ mba pakaɣ walʋʋ yɔ. Ɩtɔzɩ se abalaa mba ɩkaɣ walʋʋ yɔ, mba kaɣnɩ kɛʋ mɩ-ñʋndɩnaa. (Roma 7:2; Efɛz. 5:33) Pʋyɔɔ lɛ, ɩpɔzɩ mɩ-tɩ se: «Ɛkɛ Krɩstʋ tʋ weyi ɛpɩ fezuu taa yɔ? Ɛsɩɣ fezuu taa wondu kajalaɣ ɖeɖe e-wezuu caɣʋ taa? Ɛkpakɩɣ lɩmaɣza kɩbana na? Ye picoɖi-i yɔ, etisiɣ se picoɖi-i? Ɛñaŋ halaa na? Ɛkaɣ pɩzʋʋ nɛ ɛsɩnɩ-m fezuu taa, tomnaɣ yɔɔ nɛ ɛwɩlɩ-m sɔɔlɩm na? Toovenim taa lɛ, ye ŋsɔɔlaa se ŋhiɣ walʋ kɩbanʋ yɔ, pɩwɛɛ se ña ɖɔɖɔ ŋñɔɔzɩ ña-tɩ nɛ ŋkɛ halʋ kɩbanʋ. Halʋ kɩbanʋ kɛ «sɩnɩyʋ weyi [ɛmʋnaa] yɔ» ɛ-walʋ. (Kiɖe 2:18) Ɛsɔɔlɩ Yehowa pʋyɔɔ lɛ, ɛlakɩ mbʋ payɩ ɛpɩzɩɣ yɔ se ɛsɩnɩ ɛyaa lalaa nɛ pana wɛtʋ kɩbandʋ ndʋ ɛ-walʋ wɛna yɔ. (Adu. 31:​11, 12; 1 Tim. 3:11) Ye ŋcɛyɩsɩɣ sɔɔlɩm mbʋ ŋwɛnɩ Yehowa yɔɔ yɔ, nɛ ŋsɩɣnɩ ɖɔɖɔ lalaa ɖɩɣa nɛ ɛgbɛyɛ taa yɔ, pɩsɩɣnɩ-ŋ nɛ ŋñɔɔzɩ ña-tɩ nɛ ŋla tʋmɩyɛ nɖɩ cee wayɩ. w23.12 22-23 § 18-19

Yehowa labɩ-ɖʋ tamaɣ se ɛhaɣ-ɖʋ lɔŋsɩnɖɛ nɖɩ pɩpɔzʋʋ-ɖʋ yɔ nɛ ɖɩkpaɣ lɩmaɣza kɩbana. Ɛlabɩ-ɖʋ tamaɣ ɖɔɖɔ se ɛhaɣ-ɖʋ ɖoŋ nɛ ɖɩpɩzɩ nɛ ɖɩɖɔkɩ ɖa-laŋɩyɛ. Yehowa kaɣ-ɖʋ haʋ ɖoŋ weyi pɩpɔzʋʋ-ɖʋ yɔ se pɩsa nɛ ɖɩɖɔkɩ ɖa-laŋɩyɛ kala taa ɛzɩ ɛɛlabʋ apostoloo Pɔɔlɩ hɔɔlʋʋ taa yɔ. (Filp. 4:13) Nʋmɔŋ weyi ɛtɩŋɩɣna ɩ-yɔɔ yɔ, ɩ-taa nakʋyʋ lɛ, ɖo-koobiya. Ðoo wena aɖɛwa nɛ kife nɛ Yesu laa e-wezuu yɔ a-taa, ɛtɩmɩ siŋŋ. Etendi Yehowa se ɛtaaha nʋmɔʋ nɛ ɛyaa lalaa maɣzɩ se ɛtʋ Ɛsɔ nɛ pʋyɔɔ pakʋ-ɩ. Yehowa tɩla mbʋ Yesu pɔzɩ-ɩ yɔ, ɛlɛ ɛsɩnɩ-ɩ. Etiyi e-koobiya Ɛsɔ tiyiyaa taa kʋɖʋm se ewolo nɛ ɛkpazɩ-ɩ ɖoŋ. (Luka 22:​42, 43) Yehowa pɩzɩɣ nɛ ɛsɩnɩ ɖa ɖɔɖɔ. Ɛpɩzɩɣ eyele nɛ ɖo-koobu Krɩstʋ tʋ nɔɔyʋ yaa-ɖʋ pɔrtaabɩlɩ yɔɔ yaa ɛkɔɔ ɖɛ-tɛ nɛ ɛkpazɩ-ɖʋ ɖoŋ. Ða-tɩŋa ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩñɩnɩ nɛ ɖɩna wala wena a-yɔɔ ɖɩpɩzɩɣ ɖɩtɩŋna nɛ ɖiheyi ɖo-koobiya Krɩstʋ mba «tɔm kɩbandʋ» yɔ.—Adu. 12:25. w23.05 10-11 § 9-11

Tɔzɩ se pɩpɩzɩɣ nɛ pɩla koobiya mba peyebi tɔm susuu nɛ pɔkɔɔ Yesu sɩm yɔɔ tɔzʋʋ taa yɔ kaɖɛ se paɖaɣnɩ paɣzʋʋ kediɣzisi wobu. Pɩtɩla, sɔɔndʋ kpaɣ-wɛ nɛ tɔm ndʋ koobiya kaɣ yɔɔdʋʋ yaa ndʋ pakaɣ maɣzʋʋ pɔ-yɔɔ yɔ. Pʋyɔɔ lɛ, taapɔzʋʋ-wɛ tɔm ndʋ tɩpɩzɩɣ nɛ tɩcɛyɩ-wɛ yɔ yaa taayɔɔdʋʋ tɔm ndʋ tɩpɩzɩɣ nɛ tɩɖʋ-wɛ ɖɩwɩzɩyɛ yɔ. Pɛkɛ ɖo-koobiya. Ða-taa wɛ leleŋ se ɖa nɛ wɛ ɖɩɖaɣnɩ kpɛndʋʋ nɛ ɖɩsɛɣ Ɛsɔ. (Keɣ. 119:176; Tʋma 20:35) Ða-taa wɛ leleŋ se Yesu heyi-ɖʋ se ɖɩtɔzʋʋ ɛ-sɩm yɔɔ paa pɩnaɣ ŋga, nɛ ɖɩna mbʋ pʋyɔɔ pɩ-tɔm cɛyɩ siŋŋ yɔ. Alɩwaatʋ ndʋ ɖiwoki Yesu sɩm yɔɔ tɔzʋʋ sɔnzɩ taa yɔ, pɩwazɩɣ ɖa-maɣmaɣ nɛ ɛyaa lalaa hɔɔlɩŋ sakɩyɛ taa. (Iza. 48:​17, 18) Pɩsɩɣnɩ-ɖʋ se ɖɩsɔɔlɩ Yehowa nɛ Yesu nɛ pɩkɩlɩ. Ðɩwɩlɩɣ se ɖɩwɛnɩ ɛsɩmɩyɛ mbʋ palabɩ-ɖʋ yɔ pɩ-yɔɔ siŋŋ. Ðɩcɛyɩsɩɣ taabalɩyɛ nɖɩ ɖɩwɛ ɖa nɛ ɖo-koobiya ɖɛ-hɛkʋ taa yɔ. Nɛ ɖɩpɩzɩɣ ɖɩsɩnɩ ɛyaa lalaa nɛ patɩlɩ ɛzɩma mba ɖɔɖɔ papɩzɩɣ nɛ pala nɛ kɩhɛyʋʋ pʋ-ñʋʋ taa kɩlaʋ wazɩ-wɛ yɔ. Ye mbʋ, iyele nɛ ɖɩla mbʋ payɩ ɖɩpɩzɩɣ yɔ nɛ ɖɩñɔɔzɩ ɖa-tɩ nɛ ɖɩɖaŋ sɛmɩyɔɔ evemiye nɖɩ ɖɩ-tɔm kɩlɩ cɛyʋʋ yɔ, pʋ-tɔbʋʋ se Yesu sɩm yɔɔ tɔzʋʋ sɔnzɩ! w24.01 14 § 18-19

Ɛzɩma Yehowa ɖiyiɣ-ɖʋ? Kajalaɣ lɛ ɛtɩŋɩɣnɩ ɛ-Tɔm Bibl yɔɔ. Pɩtasɩ lɛ, ɛtɩŋɩɣnɩ ɛyaa yɔɔ nɛ eɖiyiɣ-ɖʋ. Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ: Ɛtɩŋɩɣnɩ «yom siɣsiɣ tʋ nɛ lɔŋsɩnɖʋ» yɔɔ nɛ ɛhaɣ-ɖʋ fezuu taa tɔɔnaɣ ŋga kasɩɣnɩ-ɖʋ se ɖɩkpaɣ lɩmaɣza kɩbana yɔ. (Mat. 24:45) Yehowa tɩŋɩɣnɩ ɖɔɖɔ abalaa mba pɛwɛ niye yɔ pɔ-yɔɔ nɛ eɖiyiɣ-ɖʋ. Egeetiye yɔɔ cɔnɩyaa nɛ ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyaa pakpazɩɣ-ɖʋ ɖoŋ nɛ patasɩɣ-ɖʋ lɔŋ weyi ɛsɩɣnɩ-ɖʋ se ɖɩlʋbɩnɩ kala wena ɖɩkatɩɣ yɔ. Ðɩwɛnɩ ɛsɩmɩyɛ siŋŋ se Yehowa ɖiyiɣ-ɖʋ camɩyɛ mbʋ kɛdɛzaɣ kɩyakɩŋ kaɖɛ ñɩŋ ɛnɛ ɩ-taa. Pɩsɩɣnɩ-ɖʋ se ɖiwolo pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩkɛ Yehowa taabalaa nɛ pɩsa nɛ ɖɩnɩɩ wezuu leleŋ sɔnɔ nɛ tam tam. Ɛlɛ nabʋyʋ taa, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩlabɩ-ɖʋ kaɖɛ se ɖɩɖɔ Yehowa lɔŋ tasʋʋ yɔɔ, kɔzɩ kɔzɩ alɩwaatʋ ndʋ ɛtɩŋɩɣnɩ ɛyaa mantɩtalɩ pilimwaa yɔɔ nɛ ɛtasɩɣ-ɖʋ lɔŋ ɛnɩ yɔ. Alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa pɩpɔzʋʋ kpem se ɖa-taa ɛtɛ se Yehowa ɖiyiɣni ɛ-samaɣ nɛ ɖa-taa tɛ ɖɔɖɔ se ye ɖɩɖɔŋ ɛ-lɔŋ tasʋʋ yɔɔ yɔ, pɩwazɩɣ-ɖʋ paa ɛzɩmtaa. w24.02 20 § 2-3

Ye ɖɩkpɛlɩkɩɣ Ɛsɔtɔm camɩyɛ yɔ, pɩpɩzɩɣ pɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ sɔɔlɩm mbʋ ɖɩwɛnɩ Ɛsɔ yɔɔ yɔ pɩpaɣlɩ. Alɩwaatʋ ndʋ ŋkalɩɣ Bibl yɔ, ñaɣ pana nɛ ŋna mbʋ paa hɔɔlʋʋ ŋgʋ lɛ kɩkpɛlɩkɩɣ-ŋ Yehowa yɔɔ yɔ. Pɔzɩ ña-tɩ se: «Ɛzɩma kɛdaɣ kanɛ kawɩlɩɣ se Yehowa sɔɔlɩ-m? Kawɩlɩɣ se lɩmaɣza wena yɔɔ pɩwɛɛ se mɔnsɔɔlɩ Yehowa?» Nʋmɔʋ lɛɛkʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ ɖɩpɩzɩɣ ɖɩtɩŋna nɛ sɔɔlɩm mbʋ ɖɩwɛnɩ Yehowa yɔɔ yɔ pɩwɛɛ nɛ pɩpaɣlɩ yɔ ŋgʋ lɛ se ɖɩtɩmɩɣnɩ-ɩ paa ɖooye nɛ ɖiheyiɣ-i ɛzɩma ɖeyi ɖeyi pɩlakɩ-ɖʋ yɔ. (Keɣ. 25:​4, 5) Nɛ Yehowa kaɣ cosuu ɖa-adɩma yɔɔ. (1 Yoh. 3:​21, 22) Pɩwɛɛ ɖɔɖɔ se ɖiyele nɛ sɔɔlɩm mbʋ ɖɩwɛnɩ ɛyaa lalaa yɔɔ yɔ pɩwɛɛ nɛ pɩpaɣlɩɣ. Pɩnzɩ nasɩyɩ pʋcɔ nɛ apostoloo Pɔɔlɩ pɩsɩɣ Krɩstʋ tʋ lɛ, ɛkatɩ evebu kɩbanʋ nɔɔyʋ payaɣ-ɩ se Timootee. Timootee kaasɔɔlɩ Yehowa, nɛ ɛɛsɔɔlɩ ɖɔɖɔ ɛyaa. Pɔɔlɩ heyi Filiipi mba se: «Mɛnfɛyɩnɩ nɔɔyʋ se ɛwɛnɩ wɛtʋ kɩbandʋ ɛzɩ [Timootee] yɔ, weyi ɛkaɣ cɔnʋʋ mɩ-kɩcɛyɩm ɖeɖe siŋŋ yɔ.» (Filp. 2:20) Ɛzɩma Timootee kaasɔɔlɩ koobiya siŋŋ yɔ pɩ-tɔm ɛyɔɔdʋʋ. Pɩtʋʋ fɛyɩ se agbaa wena a-yɔɔ Timootee kilimaɣ yɔ, a-taa koobiya ɖaŋaɣ-ɩ kpam.—1 Kɔr. 4:17. w23.07 9 § 7-10

Moyizi sɩba pʋcɔ nɛ Izrayɛɛlɩ mba sʋʋ Lidaʋ Tɛtʋ taa. Yehowa yebi ɛ-samaɣ sɩnʋʋ Moyizi sɩm wayɩ yaa we? Aayɩ. Alɩwaatʋ ndʋ payɩ kaawɛ siɣsiɣ yɔ, Yehowa kaawɛɛ nɛ ɛsɩɣnɩ-kɛ. Pʋcɔ nɛ Moyizi sɩkɩ lɛ, Yehowa kaaheyi-i se ɛlɩzɩ Yozuwee nɛ eɖiyi samaɣ. Moyizi kaafalɩsɩ Yozuwee pɩnzɩ sakɩyɛ. (Ejl. 33:11; Wp. 34:9) Pɩtasɩ lɛ, abalaa lalaa sakɩyɛ kaawɛɛ nɛ pɛɖɛɣ nɔɔ, mba lɛ ɛyaa kudokiŋ ñʋndɩnaa, ɛyaa mɩnɩŋ ñʋndɩnaa, ɛyaa nɩɩnʋwawaa ñʋndɩnaa, nɛ halɩ ɛyaa hiŋ ñʋndɩnaa; nɛ ɛyaa mba paawɛ niye. (Wp. 1:15) Paacɔnɩ Ɛsɔ samaɣ yɔɔ camɩyɛ. Ðɩnaɣ kɩɖaʋ ŋgʋ kɩ-ɖɔndɩ Eliya alɩwaatʋ taa. Ɛɛñaɣ pana siŋŋ pɩnzɩ sakɩyɛ nɛ ɛsɩnɩ Izrayɛɛlɩ mba nɛ pɛsɛɛ Yehowa. Ɛlɛ pʋwayɩ, Yehowa tiyi-i se ewolo Yuuda nɛ ɛla tʋmɩyɛ peeɖe. (2 Awi. 2:1; 2 Kro. 21:12) Ɛzɩ pɩwɩlɩɣ se paalɔ ɛyaa siɣsiɣ tɩnaa mba paawɛ Izrayɛɛlɩ cejewe hiu kewiyaɣ taa yɔ? Aayɩ. Eliya kaafalɩsɩ Eliizee pɩnzɩ sakɩyɛ. Yehowa tamaɣ wobi pɩ-yɔɔ nɛ kɛɖɛɣnɩ ɛsɩndaa, nɛ ɛɛwɛɛ nɛ ɛcɔŋnɩ ɛ-sɛyaa siɣsiɣ tɩnaa yɔɔ. w24.02 5 § 12

Krɩstʋ ñɩma mba pɛwɛ Efɛɛzɩ yɔ, pacakaɣ wezuu nɛ pɩlakɩ nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ Ɛsɔtɔm; nɛ Ɛsɔtɔm ndʋ, tɩwɛ ɛzɩ ñalɩmɩyɛ nɖɩ ɖiɖiyiɣ-wɛ yɔ. (Keɣ. 119:105) Efɛɛzɩ ñɩma mba, peyebi pɛ-cɛtɩm Ɛsɔ sɛtʋ lakasɩ nɛ wezuu kɩdɛkɛdʋʋ caɣʋ lakasɩ. ‘Papɩsɩ mba pamaɣzɩɣnɩ Ɛsɔ yɔ’nɛ palakɩ po-ɖoŋ ɖeɖe se pɛsɛɛ-ɩ nɛ pɔ-tɔm kɛdɩnɩ-ɩ. (Efɛz. 5:1) Mbʋ ɖɔɖɔ, pʋcɔ nɛ ɖɩtɩlɩɣ toovenim lɛ, cɛtɩm Ɛsɔ sɛtʋ nɛ wezuu kɩdɛkɛdʋʋ caɣʋ lakasɩ kaayeba nɛ ɖɩwɛɛ cɩkpɛndʋʋ taa. Ða-taa nabɛyɛ tɔkaɣ cɛtɩm Ɛsɔ sɛtʋ kazandʋ, nɛ ɖa-taa lalaa ñacakaɣ wezuu kɩdɛkɛdʋʋ. Ɛlɛ ɖɩkpɛlɩkaa nɛ ɖɩtɩlɩ mbʋ pɩkɛ kɩbam nɛ mbʋ pɩkɛ kɩdɛkɛdɩm Yehowa ɛsɩndaa yɔ lɛ, ɖɩla lɛɣzɩtʋ. Ðɩpaɣzɩ wezuu caɣʋ nɛ pɩlakɩ nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ mbʋ Yehowa sɔɔlaa yɔ. Nɛ piyeba nɛ ɖihiɣ wazasɩ sakɩyɛ. (Iza. 48:17) Paa mbʋ yɔ lɛɛlɛɛyɔ lɛ, ɖɩwɛɛ nɛ ɖɩkatɩɣ kala naayɛ. Pɩpɔzʋʋ se ɖiposi ɖa-tɩ nɛ cɩkpɛndʋʋ ŋgʋ kɩ-taa ɖɩlɩwa yɔ nɛ ‘ɖiwolo pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩɖɔŋ ɛzɩ ñalɩmɩyɛ piya yɔ.’ w24.03 21 § 6-7

Ŋpɩzɩɣ nɛ ŋmaɣzɩ se ŋtɩtalɩta se ŋha ña-tɩ Yehowa nɛ pamɩyɩsɩ-ŋ lɩm. Pɩtɩla, pɩpɔzʋʋ se ŋla lɛɣzɩtʋ ñe-wezuu caɣʋ taa nɛ tɩmʋnɩ Yehowa paɣtʋ; yaa pɩtɩla pɩpɔzʋʋ se ŋtasɩ kpaɣʋ alɩwaatʋ nɛ ŋkpazɩ ñe-tisuu ɖoŋ. (Kol. 2:​6, 7) Bibl kpɛlɩkɩyaa tɩŋa ɩɩɖɛɣnɩ ɛsɩndaa kɩmaŋ; nɛ piya evelisi tɩŋa ɩɩwɛɣnɩ pɩnzɩ kʋɖʋmsɩ pʋcɔ nɛ sɩhaɣ sɩ-tɩ Yehowa nɛ pamɩyɩsɩɣ-sɩ lɩm. Ñaɣ pana nɛ ŋtɩlɩ lɛɣzɩtʋ ndʋ pɩwɛɛ se ŋla yɔ nɛ pʋwayɩ lɛ ŋla ño-ɖoŋ ɖeɖe. Taakpaɣ ña-tɩ nɛ ŋmaɣzɩnɩ nɔɔyʋ. (Gal. 6:​4, 5) Paa ŋnawa se ŋtɩtalɩta se ŋha ña-tɩ Yehowa yɔ, wolo pɩ-yɔɔ nɛ ŋɖʋʋ ña-tɩ kaɖʋwa ŋga. Pɔzɩ Yehowa se ɛsɩnɩ-ŋ nɛ ŋla lɛɣzɩtʋ ndʋ pɩpɔzʋʋ yɔ ñe-wezuu caɣʋ taa. (Filp. 2:13) Ña-taa pɩzɩɣ nɛ pɩtɛ se Yehowa kaɣ welisuu ña-adɩma nɛ ecosi a-yɔɔ.—1 Yoh. 5:14. w24.03 5 § 9-10

Alɩwaatʋ natʋyʋ, nabʋyʋ laba nɛ pɩcɛyɩ Saara nɛ eheyi Abraham ɛzɩma pɩcɛyɩ-ɩ yɔ pɩ-tɔm, halɩ ɛkʋ ɛ-tɔm se ɛ-cɔlɔ pɩlɩnaa. Abraham nawa se Saara kɛ halʋ weyi eluzuu ɛ-tɩ yɔ nɛ ɛɖʋwaɣ nesi lɩmaɣza wena ɛkpakɩɣ yɔ. Abraham welisini Saara nɛ ɛñaɣ pana se ɛcɔnɩ tɔm ndʋ ti-ɖeɖe. (Kiɖe 16:​5, 6) Lɔŋ weyi pɩkpɛlɩkɩɣ-ɖʋ? Walaa, ɩwɛnɩ waɖɛ se ɩkpaɣ lɩmaɣza mɩ-hɔʋ taa. (1 Kɔr. 11:3) Paa mbʋ yɔ, mbʋ pɩpɔzʋʋ se mɩ-taa paa weyi lɛ ɛla nɛ ɛwɩlɩ se ɛwɛnɩ sɔɔlɩm yɔ mbʋ yɔ: iwelisi camɩyɛ, nɛ pʋcɔ nɛ ŋkpaɣ lɩmaɣzɩyɛ naɖɩyɛ lɛ, pɩwɛɛ se ŋpɔzɩ ña-halʋ nɛ ŋtɩlɩ ndʋ ɛlɛ maɣzɩɣ yɔ, kɔzɩ kɔzɩ ye lɩmaɣzɩyɛ nɖɩ ɖɩkaɣ-ɩ tukunuu yɔ. (1 Kɔr. 13:​4, 5) Nabʋyʋ taa lɛ, nabʋyʋ pɩzɩɣ nɛ pɩcɛyɩɣ ña-halʋ nɛ pɩpɔzʋʋ se eheyi-ŋ ɛzɩma pɩlakɩ-ɩ yɔ. Ŋwelisiɣni-i camɩyɛ nɛ ŋwɩlɩɣ se ŋmaɣzɩɣ ɛzɩma pɩlakɩ-ɩ yɔ pɩ-yɔɔ? (1 Pɩy. 3:7) Kɩyakʋ nakʋyʋ ɖɔɖɔ agɔma nabɛyɛ wobi Abraham tɛ nɛ ɛtaaɖʋna nɛ ɛkpaɣ lɩmaɣzɩyɛ se ɛmʋʋ-wɛ ɛgɔndʋ. Ɛpɔzɩ Saara se eyele mbʋ ɛlakaɣ yɔ nɛ ɛla tɔɔnaɣ, nɛ pɩtaakɛ tɔɔnaɣ cikpelaɣ. (Kiɖe 18:6) Saara kʋyɩ kpaka nɛ ɛla mbʋ Abraham pɔzɩ-ɩ se ɛla yɔ. Halaa, ɩpɩzɩɣ nɛ ɩmaɣzɩnɩ Saara ye ɩɖʋʋ nesi lɩmaɣza wena mɩ-walaa kpakɩɣ yɔ. Alɩwaatʋ ndʋ ɩlakɩ mbʋ yɔ, pɩcɛyɩsɩɣ mi-nesi ɖɔkʋʋ. —1 Pɩy. 3:​5, 6. w23.05 24-25 § 16-17

Alɩwaatʋ ndʋ palɩzɩ Gideyɔɔ se ɛpɩsɩ tɔm hʋyʋ yɔ, pɩɩpɔzaa se ɛwɛɛnɩ ñamtʋ nɛ ɛwɛɛ abalɩtʋ. Paaɖʋ-ɩ tʋmɩyɛ se ɛyɔkɩ ɛ-caa tɛ Baalɩ altaaru; tʋmɩyɛ nɖɩ ɖɩɩwɛ kaɖɛ. (Tɔh. 6:​25, 26) Pʋwayɩ ekpeɣli sɔɔjanaa nɛ pɩtɛ lɛ, Yehowa heyi-i tam nabʋlɛ se ɛpasɩ sɔɔjanaa mba. (Tɔh. 7:​2-7) Kɛdɛzaɣ ɖeɖe lɛ, Yehowa heyi-i se ewolo nɛ eyooni koyindu ɖoo cɩjɩka taa. (Tɔh. 7:​9-11) Pɩpɔzʋʋ se ɛzʋtʋyaa ‘itisi faaa nɛ paña.’ Ɛzʋtʋyʋ weyi ɛñaŋ yɔ, etisiɣ faaa nɛ ɛɖɔŋ tɔm ndʋ Masɩ yɔɔdʋʋ yɔ tɩ-yɔɔ nɛ ɛɖɔŋ ɖɔɖɔ lɔŋ weyi ɛgbɛyɛ tasɩɣ yɔ ɛ-yɔɔ. Ɛlakɩ mbʋ nɛ ɛhaɣ ɛyaa lalaa kɩɖaʋ kɩbaŋʋ. Ɛlɛ pɩpɩzɩɣ nɛ pɩlabɩ-ɩ kaɖɛ se ɛña. Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ: Pɩtɩla ɛmʋ lɔŋ tasʋʋ sakɩyɛ yaa pɛlɛɣzɩ lɔŋ tasʋʋ mbʋ lɛɛ lɛɛ nɛ pɩwɛɛ-ɩ kaɖɛ se ɛɖɔ pɩ-yɔɔ. Hɔɔlɩŋ nɩɩyɩ taa lɛ, pɩtɩla ɛpɔzʋʋ ɛ-tɩ se toovenim taa lɛ, ɛzɩ lɔŋ tasʋʋ mbʋ pɩmʋnaa yaa pɩkɛ lɔŋ tasʋʋ kɩbam na? Yaa papɩzɩɣ nɛ paɖʋ-ɩ tʋmɩyɛ nɖɩ ɖɩpɩzɩɣ ɖiyele nɛ elesi ɛ-tɩ yɔɔ wɛʋ waɖɛ yɔ. Wɛtʋ ndʋ tɩ-taa lɛ, ɛzɩma ɛzʋtʋyaa pɩzɩɣ nɛ pamaɣzɩnɩ Gideyɔɔ nɛ petisi nɛ paña? Welisi lɔŋ tasʋʋ camɩyɛ nɛ ŋɖɔ pɩ-yɔɔ. w23.06 4-5 § 9-11