Avril

Bibl alɩwaatʋ taa, Yehowa sɛyaa kaakatɩ kala wena patɩɖʋna yɔ. Iyele nɛ ɖɩna Yakɔɔb kɩɖaʋ. Ɛ-caa kaaɖʋ-ɩ paɣtʋ se ɛkpaɣ halʋ Labaanɩ pɛlaa hɛkʋ taa, ɛlɛ kaakɛ pɔ-hɔʋ taa tʋ nɔɔyʋ nɛ ɛsɛɣaɣ Ɛsɔ. Nɛ Yakɔɔb caa kaasɩnɩ Yakɔɔb nɛ ɛ-taa tɛ se Yehowa kaɣ-ɩ wazʋʋ siŋŋ. (Kiɖe 28:​1-4) Pʋyɔɔ lɛ, Yakɔɔb labɩ mbʋ pɩtʋʋzaa yɔ. Ɛkʋyɩ Kanaŋ ɛjaɖɛ taa nɛ ɛɖɔ nʋmɔʋ nɛ ewolo Labaanɩ tɛ, ɛlɛ kaawɛnɩ pɛlaa naalɛ. Payaɣaɣ kʋɖʋm se Leeya nɛ payaɣ lɛlʋ se Rasɛɛlɩ. Yakɔɔb kaasɔɔlɩ Labaanɩ pɛlɛ cikpelu Rasɛɛlɩ, nɛ etisi se ɛlakɩ Labaanɩ tʋmɩyɛ pɩnzɩ lʋbɛ pʋcɔ nɛ ɛkpaɣ ɛ-pɛlɛ. (Kiɖe 29:18) Ɛlɛ, pɩtɩɖɔ ɛzɩ Yakɔɔb kaamaɣzʋʋ yɔ. Labaanɩ peɣzi Yakɔɔb nɛ ɛkpaɣ ɛ-pɛlɛ sɔsɔ Leeya nɛ ɛcɛlɩ-ɩ. Kpɩtaʋ kʋɖʋmʋʋ wayɩ lɛ, Labaanɩ tisi se Yakɔɔb ɛkpaɣ Rasɛɛlɩ nɛ ɛpɩsɩ-ɩ ɛ-halʋ; ɛlɛ pɩɩwɛɛ se ɛtasɩ-ɩ labʋ tʋmɩyɛ pɩnzɩ lʋbɛ. (Kiɖe 29:​26, 27) Pɩtasɩ lɛ, Labaanɩ muli Yakɔɔb alɩwaatʋ ndʋ ɛlɛ cɔŋnaɣ e-wondu yɔɔ yɔ. Labaanɩ muli Yakɔɔb pɩnzɩ nzɩ yɔ sɩkpɛndɩ 20!—Kiɖe 31:​41, 42. w23.04 15 § 5

Alɩwaatʋ ndʋ pɩpɔzʋʋ-ɖʋ laŋɩyɛ hɛzʋʋ nɛ lɔŋ tasʋʋ yɔ, a-yɔɔ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩpɩsɩna? Ðɩsɩm tɔm pɔzʋʋ mbʋ pɩ-yɔɔ cosuu. Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtɩmnɩ Ɛsɔ Yehowa. Yehowa seɣtiɣ-ɖʋ se ɖɩtɩmnɩ-ɩ. Bibl heyiɣ-ɖʋ se ‘ɖɩtɩmɩɣ kaahɛzaɣ,’ pʋyɔɔ lɛ ɖɩnawa se ɛsɔɔlaa se ɖɩtɩmɩɣnɩ-ɩ ɖoŋ ɖoŋ. (1 Tes. 5:17) Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtɩmnɩ-ɩ faaa nɛ ɖɩpɔzɩ-ɩ lɔŋ tasʋʋ ɖe-wezuu caɣʋ hɔɔlɩŋ kpeekpe taa. (Adu. 3:​5, 6) Yehowa kɛ Ɛsɔ kʋjɔʋ tʋ, pʋyɔɔ lɛ ɛtɔm se ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtɩmnɩ-ɩ tam sakɩyɛ ɛzɩ ɖɩsɔɔlʋʋ yɔ. Yesu kaanɩ pɩ-taa se adɩma tɔm cɛyɩ siŋŋ Yehowa ɛsɩndaa. Pʋcɔ nɛ ɛkɔŋ tɛtʋ yɔɔ lɛ, ɛɛna ɛ-Caa ecosaɣ abalaa nɛ halaa siɣsiɣ tɩnaa adɩma yɔɔ. Kɩɖaŋ nɩɩyɩ yɔ. Yesu kaawɛ ɛ-Caa cɔlɔ alɩwaatʋ ndʋ ɛlɛ cosi adɩma wena Hana, Daviid, Eliya nɛ Ɛsɔ sɛyaa lalaa sakɩyɛ labɩnɩ pa-laŋɩyɛ pilim yɔ a-yɔɔ yɔ. (1 Sam. 1:​10, 11, 20; 1 Awi. 19:​4-6; Keɣ. 32:5) Pʋyɔɔ Yesu heyi ɛ-wayɩ tɩŋɩyaa se patɩmɩɣ ɖoŋ ɖoŋ nɛ pa-taa tɛ se Ɛsɔ kaɣ cosuu pa-adɩma yɔɔ!—Mat. 7:​7-11. w23.05 2 § 1, 3

Cɔjɔ kɩlɩm Yehoyiyada seɣaɣ Yehowa sɔɔndʋ. Ɛwɩlɩ kpayɩ kpayɩ se ɛwɛ siɣsiɣ alɩwaatʋ ndʋ Yezaabɛɛlɩ pɛlɛ Ataali mʋ kewiyitu nɛ ɖoŋ Yuuda yɔ. Ataali kaasɔɔlaa se ɛpɩsɩ abiɖe, halɩ piyeba nɛ ɛñaɣ pana se ɛkʋ ɛ-sayɩnaa tɩŋa nɛ pɩsa nɛ ɛpɩsɩ abiɖe. (2 Kro. 22:​10, 11) Ɛ-sayɩnaa taa kʋɖʋm Yehowaasɩ hiɣ ñʋʋ yabʋ mbʋ pʋyɔɔ yɔ, Yehoyiyada halʋ Yehosabaatɩ kpaɣ-ɩ nɛ ɛmɛsɩ. Yehoyiyada nɛ ɛ-halʋ pɛmɛsɩ-ɩ nɛ pɔcɔnɩ ɛ-yɔɔ. Mbʋ Yehoyiyada nɛ Yehosabaatɩ palaba yɔ, piyeba nɛ Daviid liɖe taa tʋ nɔɔyʋ wɛɛ se ɛpɩzɩ nɛ ɛtɔɔ kewiyitu. Yehoyiyada kaawɛ siɣsiɣ Yehowa ɛsɩndaa nɛ etise Ataali sɔɔndʋ. Alɩwaatʋ ndʋ Yehowaasɩ kaawɛnɩ pɩnzɩ 7 yɔ, Yehoyiyada tasɩ wɩlʋʋ se ɛwɛ siɣsiɣ Yehowa ɛsɩndaa. Ɛlabɩ ɖʋtʋ natʋyʋ. Ye ɖʋtʋ ndʋ tɩɖɔma yɔ, Yehowaasɩ pɩsɩɣ wiyaʋ nɛ ɛkɛ Daviid lʋlʋʋ taa tʋ weyi ɛmʋnaa se ɛtɔɔ kewiyitu yɔ. Ɛlɛ ye ɖʋtʋ ndʋ tɩtɩɖɔ yɔ, pɩtʋʋ fɛyɛ se Yehoyiyada lesiɣ e-wezuu. Yehowa ɖʋ nesi nɛ ɖʋtʋ ndʋ tɩɖɔ camɩyɛ. w23.06 17 § 12-13

Wiyaʋ Nabukodonozɔɔrɩ pɩzaɣ se ɛmaɣzɩ se Danɩyɛɛlɩ wɛɛ nɛ ɛkaɖɩɣnɩ-ɩ nɛ ɛpɩzaɣ se ɛkʋ Danɩyɛɛlɩ. Ɛlɛ Danɩyɛɛlɩ wɩlaa se ɛwɛ abalɩtʋ nɛ ɛlɩzɩ-ɩ ɖoziye nɖɩ ɖɩ-tɔbʋʋ. Pɩtɩla ɛbɛ kaasɩnɩ Danɩyɛɛlɩ nɛ ɛwɛɛ abalɩtʋ e-wezuu caɣʋ kpeekpe taa? Pɩtʋʋ fɛyɩ se alɩwaatʋ ndʋ Danɩyɛɛlɩ kaakɛ pɩɣa yɔ, e-ɖoo nɛ ɛ-caa paaha-ɩ kɩɖaʋ kɩbaŋʋ. (Wp. 6:​6-9) Danɩyɛɛlɩ kaasɩm Paɣtʋ Hiu, ɛlɛ ɛɛsɩm ɖɔɖɔ paɣtʋ lɛɛtʋ sakɩyɛ; tɩ-taa natʋyʋ lɛ ndʋ titukuuni mbʋ pɩɩwɛɛ se Izrayɛɛlɩ piya ɩtɔɔ nɛ mbʋ pɩfɛyɩ se sɩtɔɔ yɔ. (Lev. 11:​4-8; Dan. 1:​8, 11-13) Danɩyɛɛlɩ kaakpɛlɩkɩ ɖɔɖɔ Ɛsɔ samaɣ yɔɔ tɔm nɛ ɛsɩm mbʋ pɩtalɩ-kɛ alɩwaatʋ ndʋ katɩɖɔ Ɛsɔ paɣtʋ yɔɔ yɔ. (Dan. 9:​10, 11) Mbʋ pɩtalɩ Danɩyɛɛlɩ e-wezuu caɣʋ taa yɔ piyeba nɛ ɛ-taa tɛ se Yehowa nɛ e-tiyiyaa ɖoŋ tɩnaa paawɛɛ nɛ pasɩɣnɩ-ɩ.—Dan. 2:​19-24; 10:​12, 18, 19. w23.08 3 § 5-6

Rebeka kaakɛ halʋ weyi ɛwɛnɩ lɔŋsɩnɖɛ yɔ, nɛ e-wezuu kpeekpe taa, ɛɛkpaɣ lɩmaɣza nɛ abalɩtʋ. Ɛɛsɩm ɖɔɖɔ mbʋ pɩwɛɛ se ɛla wɛtʋ natʋyʋ taa nɛ alɩwaatʋ ndʋ pɩwɛɛ se ɛlabɩ-pʋ yɔ. (Kiɖe 24:58; 27:​5-17) Paa mbʋ yɔ, ɛɛkɛ halʋ weyi ɛñaŋ nɛ ɛtɛ ɛwɛɛnɩ tɩ luzuu yɔ. (Kiɖe 24:​17, 18, 65) Ɛzɩ Rebeka yɔ, ye ŋluzuu ña-tɩ nɛ ŋñaŋ mba Yehowa ha-wɛ waɖɛ se pɛɖɛɛ nɔɔ yɔ, ŋkaɣ kɛnʋʋ kɩɖaʋ kɩbaŋʋ ñɔ-hɔʋ taa nɛ ɛgbɛyɛ taa. Wɛtʋ kɩbandʋ lɛɛtʋ ndʋ pɩcɛyaa se Krɩstʋ ñɩma mba payɩ papɩ fezuu taa yɔ pɛwɛɛna yɔ, ndʋ lɛ se patɩlɩ po-ɖoŋ kamaɣ. Ɛsɩtɛɛrɩ kaakɛ Ɛsɔ sɛyʋ siɣsiɣ tʋ weyi ɛsɩm e-ɖoŋ kamaɣ yɔ. Piyeba nɛ alɩwaatʋ ndʋ ɛpɩsɩ abiɖe yɔ, ɛtɩkpazɩ ɛ-tɩ. Eewelisi ɛ-ɖɛdʋ Mɔrɩdekayɩ lɔŋ tasʋʋ nɛ ɛɖɔ pɩ-yɔɔ. (Ɛst. 2:​10, 20, 22) Ña ɖɔɖɔ, ye ŋpɔzʋʋ lalaa lɔŋ tasʋʋ nɛ ŋɖɔŋ pɔ-lɔŋ tasʋʋ mbʋ pɩ-yɔɔ yɔ, ŋwɩlɩɣ se ŋsɩm ño-ɖoŋ kamaɣ. (Tiiti 2:​3-5) Ɛsɩtɛɛrɩ tasɩ wɩlʋʋ hɔɔlʋʋ lɛɛkʋ taa se ɛsɩm e-ɖoŋ kamaɣ. Ɛsɩtɛɛrɩ kaakɛ pɛlɛ weyi «eɖewa pɩdɩɩfɛyɩ nɛ ɛwɛɛ cɔnʋʋ siŋŋ» yɔ; paa mbʋ yɔ ɛtaawɩlɩɣ ɛ-tɩ.—Ɛst. 2:​7, 15. w23.12 19-20 § 6-8

Alɩwaatʋ ndʋ ɖɩkʋʋ ɖa-tɩ tɔm kaahɛzaɣ yɔ, pɩkɛ sʋʋtʋ ndʋ pɩwɛɛ se ɖɩlɔ yɔ. Ye ɖikuli ɖa-kɩwɛɛkɩm yɔɔ, ɖikpiɖi, nɛ ɖɩkpɛzɩ nɩŋgbanzɩ nzɩ siyeki se ɖɩtaatasɩ labʋ kɩwɛɛkɩm mbʋ yɔ, ɖa-taa pɩzɩɣ nɛ pɩtɛ se Yehowa kpaɣaa nɛ ekpeɣ-ɖʋ. (Tʋma 3:19) Ðɩkpɛzɩɣ nɩŋgbanzɩ nzɩ nɛ pɩtɛ lɛ, Yehowa tɩsɔɔlɩ se ɖiwolo pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩkʋʋ ɖa-tɩ tɔm. Ɛnawa se ye ɖɩwɛɛ nɛ ɖɩkʋʋ ɖa-tɩ tɔm yɔ, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩkɔnɩ-ɖʋ kaɖɛ. (Keɣ. 31:10) Ye ɖɩwɛ laŋwɛɛkɩyɛ sɔsɔɖɛ taa yɔ, pɩpɩzɩɣ piyele nɛ ɖiyele wezuu seya seu. (2 Kɔr. 2:7)Ye ŋwɛɛ nɛ ŋkʋʋ ña-tɩ tɔm kadadayaɣ yɔ, pʋbʋ ka ña-lɩmaɣza «kpaɣʋ nɛ kpeɣu siŋŋ» mbʋ pɩlɩɣnɩ Ɛsɔ cɔlɔ pɩ-yɔɔ. (Keɣ. 130:4) Ɛsɔ labɩ tamaɣ se ye ɛkpaɣaa nɛ ekpeɣ mba pekpiɖi siŋŋ yɔ yɔ, ‘ɛɛkaɣ tasʋʋ tɔzʋʋ pa-kɩwɛɛkɩm yɔɔ.’ (Yer. 31:34) Pɩwɩlɩɣ se Yehowa ɛɛtasɩɣ maɣzʋʋ kɩwɛɛkɩm mbʋ ɛkpaɣaa nɛ ekpeɣ-ŋ yɔ pɩ-yɔɔ. Ña-taa ɛtaawɛɛ nɛ pɩwɩɣnɩ ña-tɩ mbʋ pʋyɔɔ yɔ ña-kɩwɛɛkɩm yeba nɛ ŋlesi wala naayɛ ɛgbɛyɛ taa. Yehowa eewoki pɩ-yɔɔ nɛ ɛmaɣzɩɣ ña-kɩwɛɛkɩm yɔɔ, nɛ ña ɖɔɖɔ pɩfɛyɩ se ŋwɛɛ nɛ ŋmaɣzɩɣ pɩ-yɔɔ. w23.08 30-31 § 14-15

COVID-19 kʋdɔŋ alɩwaatʋ taa, ɖɩnɩ cɛtɩm tɔm sakɩyɛ. Mba pewelisi cɛtɩm tɔm ndʋ yɔ pɩkɔnɩ-wɛ nɩɣzɛ, ɛlɛ Yehowa Aseɣɖe tɩnaa mba pewelisi ɖɛ-ɛgbɛyɛ lɔŋ tasʋʋ yɔ pɛfɛ nɩɣzɛ ana. (Mat. 24:45) Pɩtɩpɔzɩ se ɖɩsɔɔ «mbʋ pɩ-tɔm kɩlɩ cɛyʋʋ yɔ» pɩ-yɔɔ. (Filp. 1:​9, 10) Mbʋ pɩkɛzɩɣ ɛyʋ lɩmaɣza yɔ pɩpɩzɩɣ nɛ pɩkpaɣ-ɖʋ alɩwaatʋ sakɩyɛ nɛ piyele nɛ ɖɩɩkaŋ ɖa-lɩmaɣza mbʋ pɩwɛ wazaɣ nɛ pɩkɩlɩ yɔ pɩ-yɔɔ. Ye ɖɩha nʋmɔʋ nɛ mbʋ ɖɩlakɩ ɖoŋ ɖoŋ yɔ, ɛzɩ tɔkɩyɛ, ñɔtʋ, helim mʋʋ nɛ tomnaɣ yɔɔ tʋmɩyɛ mbʋ yɔ tɔm kɩlɩ cɛyʋʋ ɖe-wezuu caɣʋ taa yɔ, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩpɩsɩ mbʋ pɩkɛzɩɣ ɖa-lɩmaɣza yɔ. (Luka 21:​34, 35) Pɩtasɩ lɛ, paa evemiye nɖɩ ɖɩnɩɣ tɔm kususutu ndʋ titukuuni ɛzɩma ɛyaa kaɖɩɣnɩ komina yɔ nɛ politiki nɔɔhɔnɖɛ tɔm. Pɩwɛɛ se ɖɩkpa ɖa-tɩ nɛ tɔm ndʋ tɩtaakɛzɩ ɖa-lɩmaɣza. Pɩtɩkɛ mbʋ yɔ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩpaɣzɩ tɩnʋʋ hɔɔlʋʋ nakʋyʋ yɔɔ ɖa-maɣzɩm nɛ ɖa-laŋɩyɛ taa. Sataŋ tɩŋɩɣnɩ nʋmɔŋ ndɩ ndɩ yɔɔ se ɛcamɩ ɛzɩma ɖɩtɛm ɖa-taa se ɖiwoki pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩlakɩ mbʋ pɩtʋʋzaa yɔ. w23.07 16-17 § 12-13

Yehowa sɛyaa ɛsɩndaa lɛ, Krɩstʋ sɩm yɔɔ tɔzʋʋ sɔnzɩ kɛ evemiye nɖɩ ɖɩ-tɔm kɩlɩ cɛyʋʋ pɩnaɣ taa yɔ. Sɔnzɩ nzɩ si-ɖeke Yesu ɖʋ ɛ-tɔmkpɛlɩkɩyaa paɣtʋ kpayɩ se palakɩ. (Luka 22:​19, 20) Sɩtɔzʋʋ-ɖʋ nʋmɔŋ weyi ɩ-yɔɔ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtɩŋna nɛ ɖɩlɩzɩ ɖɛ-ɛsɩmɩyɛ nɛ ɖɩwɩlɩ Yesu kɩlaʋ yɔɔ yɔ. (2 Kɔr. 5:​14, 15) Sɩhaɣ-ɖʋ ɖɔɖɔ waɖɛ se ɖa nɛ ɖo-koobiya «ɖɩkpazɩ ɖama ɖoŋ.» (Roma 1:12) Nɛ ɛyaa mba toovenim tɔm kɛdɩnɩ-wɛ yɔ, mbʋ panaɣ nɛ tɔm ndʋ panɩɣ puwiye yɔ, piseɣtiɣ-wɛ se papaɣzɩ Bibl kpɛlɩkʋʋ. Maɣzɩ ɖɔɖɔ nɛ ŋna ɛzɩma Yesu sɩm yɔɔ tɔzʋʋ sɔnzɩ yeki se nɔɔ kʋɖʋmaɣ ɛwɛɛ ɖa nɛ ɖo-koobiya ɖɛ-hɛkʋ taa ɛjaɖɛ kpeekpe yɔɔ yɔ. Pɩtʋʋ fɛyɩ se pɩtɩŋa payɩ mbʋ yɔ, piyeki nɛ Yesu sɩm yɔɔ tɔzʋʋ sɔnzɩ wɛɣ ŋgee siŋŋ ɖɛ-ɛsɩndaa! w24.01 8 § 1-3

Ye ɖɩkpakɩɣ alɩwaatʋ nɛ ɖɩmaɣzɩɣ kɩlaʋ ŋgʋ Yehowa nɛ Yesu petisaa nɛ palaa ɖɔ-yɔɔ yɔ kɩ-yɔɔ yɔ, pɩsɩɣnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩna se pɔsɔɔlɩ ɖa-tɩŋa siŋŋ. (Gal. 2:20) Ɛlɛ sɔɔlɩm seɣtini-i nɛ ɛhɛyɩ kɩhɛyʋʋ pʋ-ñʋʋ taa. Yehowa kpaɣ mbʋ pɩɩkɩlɩ mʋʋ ñɩm ɛ-ɛsɩndaa yɔ nɛ ɛlaa, pʋ-tɔbʋʋ se Yesu nɛ ɛwɩlɩ se ɛsɔɔlɩ-ɖʋ. Yehowa ha nʋmɔʋ se ɛ-Pɩyalʋ ɛtɔɔ kʋñɔŋ nɛ ɛsɩ ɖɔ-yɔɔ. Yehowa tɩsɔɔlɩ-ɖʋ yem, ɛlɛ eheyiɣ-ɖʋ ɖɔɖɔ ɛzɩma ɛsɔɔlɩ-ɖʋ siŋŋ yɔ. (Yer. 31:3) Yehowa hɔm-ɖʋ nɛ ɛkɔnɩ ɛ-cɔlɔ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛsɔɔlɩ-ɖʋ. (Kpaɣ-tʋ nɛ ŋmaɣzɩnɩ Wayɩ Wayɩ Paɣtʋ 7:​7, 8.) Nabʋyʋ yaa nɔɔyʋ ɛɛpɩzɩɣ nɛ ‘ɛyasɩ-ɖʋ nɛ Ɛsɔ sɔɔlɩm.’ (Roma 8:​38, 39) Ŋnaɣ ɛzɩma Ɛsɔ sɔɔlɩ-ŋ yɔ lɛ, ɛzɩma pɩlakɩ-ŋ? w24.01 28 § 10-11

Lidaʋ ŋgʋ Krɩstʋ ñɩma patam numwaa wɛna se pakaɣ ɛsɔdaa yɔ, kɩmʋ ñɩm siŋŋ pɛ-ɛsɩndaa. Koobu Frederick Franz kɛ pa-taa lɛlʋ. Ɛyɔɔdɩ ndʋ ɛmaɣzɩɣ lidaʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ yɔ. Ɛtɔm se: «Ða-taa tɛmnɩ ɖe-lidaʋ, nɛ patam numwaa 144000 taa paa weyi kaɣ mʋʋ mbʋ Ɛsɔ labɩ-ɖʋ tamaɣ se ɛhaɣ-ɖʋ yɔ. Ða-kɩhɛyʋʋ kaɣ wɛʋ ɖeu nɛ pɩkpaɖɩ mbʋ payɩ pɩ-yɔɔ ɖɩmaɣzaa yɔ.» Pɩnaɣ 1991 taa se: «Lidaʋ ŋgʋ kɩkpɛndɩ kɩmʋ ñɩm siŋŋ ɖɛ-ɛsɩndaa. . . . Ðɩwɛɛ nɛ ɖɩɖaŋɩɣ-kʋ lɛ, kɩwɛɛ nɛ kɩmʋʋ ñɩm ɖɛ-ɛsɩndaa nɛ pɩkɩlɩɣ. Kɩmʋnaa se ɖɩɖaŋ-kʋ. Ðe-lidaʋ mʋ ñɩm mɛ-ɛsɩndaa siŋŋ lɛɛlɛɛyɔ nɛ pɩkɩlɩ.» Paa ɖɩwɛnɩ lidaʋ se ɖɩkaɣ caɣʋ wezuu maatɛŋ ɛsɔdaa yaa tɛtʋ yɔɔ yɔ, pɩkɛnɩ lidaʋ kɩbaŋʋ ŋgʋ kɩhaɣ-ɖʋ taa leleŋ yɔ. Nɛ lidaʋ kɩbaŋʋ ŋgʋ kɩpɩzɩɣ nɛ kɩkpa ɖoŋ nɛ pɩkɩlɩ. w23.12 9 § 6; 10 § 8

Ñɩɣyʋʋ kɩsɛɛmʋʋ altaaru nakʋyʋ kaawɛ caanaʋ taa Ɛsɔ sɛtʋ kɩɖanɖʋʋ nɔnɔɔ ɛsɩndaa nɛ kɩ-yɔɔ palaɣaɣ kpɩna Yehowa. (Ejl. 27:​1, 2; 40:29) Ɛlɛ kɩlaŋ ɛnɩ, ɩtaapɩzɩɣ se ɩhɩzɩ samaɣ kɩwɛɛkɩm caɣ caɣ. (Ebr. 10:​1-3) Kɩlaŋ weyi palaɣaɣ tam Ɛsɔ sɛtʋ kɩɖanɖʋʋ tɛɛ yɔ, ɩɩsɩŋnɩ kɩlaʋ ŋgʋ kɩkaɣ hɩzʋʋ ɛyaa kɩwɛɛkɩm caɣ caɣ yɔ. Yesu kaanawa se Yehowa tiyi-i tɛtʋ yɔɔ se ɛcɛlɩ e-wezuu nɛ pɩkɛ kɩhɛyʋʋ nɛ pɩya ɛyaa ñʋʋ. (Mat. 20:28) Pʋyɔɔ alɩwaatʋ ndʋ pamɩyɩsɩ Yesu lɩm yɔ, ɛcɛlɩ ɛ-tɩ se ɛla Yehowa sɔɔlɩm. (Yoh. 6:38; Gal. 1:4) Yesu la e-wezuu «tam kʋɖʋm nɛ pɩkpaɣ pɩɖɛɛ» se pɩhɩzɩ mba payɩ pɛwɛnɩ tisuu ɛ-yɔɔ yɔ pa-kɩwɛɛkɩm caɣ caɣ.—Ebr. 10:​5-7, 10. w23.10 26-27 § 10-11

Ða-mamaɣ ɖɩtaapɩzɩɣ kpa se ɖiholi ɖa-tɩ kɩwɛɛkɩm nɛ sɩm nesi tɛɛ. (Keɣ. 49:​7, 8) Pʋyɔɔ paa pɩtaawɛɛ Yehowa nɛ Yesu kɛlɛʋ yɔ, Yehowa labɩ ɖʋtʋ se ɛ-Pɩyalʋ kʋsɔɔlʋ Yesu ɛlaa e-wezuu ɖɔ-yɔɔ. Ye ɖɩkpakɩɣ alɩwaatʋ nɛ ɖɩmaɣzɩɣ mbʋ Yehowa nɛ Yesu palabɩ-ɖʋ yɔ pɩ-yɔɔ nɛ pɩkɩlɩɣ yɔ, pɩsɩɣnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩwɛɛnɩ ɛsɩmɩyɛ kɩhɛyʋʋ pʋ-ñʋʋ taa kɩlaʋ yɔɔ nɛ pɩkɩlɩ. Aɖam labɩ kɩwɛɛkɩm lɛ, pɩtɩkɛ e-ɖeke elesini wezuu maatɛŋ lidaʋ ŋgʋ ɛɛwɛna yɔ, ɛlɛ eyeba ɖɔɖɔ nɛ e-piya tɩŋa lesi lidaʋ ŋgʋ. Pɩsa nɛ paya mbʋ Aɖam lesaa yɔ lɛ, Yesu cɛlɩ ɛ-maɣmaɣ e-wezuu ŋgʋ kɩtalɩ pilim yɔ se pɩkɛnɩ kɩlaʋ. Alɩwaatʋ ndʋ Yesu kaacaɣ wezuu tɛtʋ yɔɔ yɔ, «ɛtɩla kɩwɛɛkɩm nabʋyʋ, nɛ patɩna ɖɔɖɔ cɛtɩm tɔm natʋyʋ ɛ-nɔɔ taa.» (1 Pɩy. 2:22) Alɩwaatʋ ndʋ Yesu sɩba yɔ, e-wezuu pilim ñɩŋgʋ kaamʋnɩ wezuu ŋgʋ Aɖam lesaa yɔ ɖeyi ɖeyi.—1 Kɔr. 15:45; 1 Tim. 2:6. w24.01 10 § 5-6

Pefezi Yesu nɛ pɩtɛ lɛ, ɛsʋʋ fezuu taa templo tɛ Lone Kiɖeɖeye nɖɩ ɖɩkpaɖaa yɔ ɖɩ-taa. Pɩnaɣ kpayɩ kpayɩ se sɛtʋ kele kele ñɩndʋ ɖʋtʋ ndʋ Yehowa tɩŋnɩ Yesu Krɩstʋ kɩhɛyʋʋ pʋ-ñʋʋ taa kɩlaʋ yɔɔ nɛ ɛ-cɔjɔtʋ tʋmɩyɛ yɔɔ nɛ ɛla yɔ, tɩ-wayɩ fɛyɩ. Caanaʋ taa Izrayɛɛlɩ alɩwaatʋ taa, cɔjɔ kɩlɩm kpɛndaɣnɩ kpɩna wena palaɣaɣ kɩlaŋ yɔ a-calɩm nɛ ɛsʋʋ Lone Kiɖeɖeye nɖɩ ɖɩkpaɖaa yɔ ɖɩ-taa; ɛyaa labɩnɩ lone nɖɩ. Ɛlɛ Yesu ñasʋ «ɛsɔdaa maɣmaɣ,» pʋ-tɔbʋʋ se lone kiɖeɖeye nɖɩ ɖɩkpaɖɩ pɩtɩŋa yɔ, se pɩsa nɛ ewolo Yehowa ɛsɩndaa. Ewoba nɛ ɛwɩlɩ ɛzɩma wezuu pilim ñɩŋgʋ ŋgʋ ɛcaɣ tɛtʋ yɔɔ yɔ kɩmʋ ñɩm yɔ se ɛlʋ ɖɔ-yɔɔ. Ɛlabɩ mbʋ se pɩsa nɛ «ɛtɩŋnɩ ɛ-maɣmaɣ ɛ-tɩ laʋ yɔɔ nɛ ɛɖɩzɩ kɩwɛɛkɩm.» (Ebr. 9: 24-26) Paa ɖɩwɛnɩ lidaʋ se ɖɩkpaɣ ɛsɔdaa yaa ɖɩcakɩ tɛtʋ yɔɔ yɔ, ɖa-tɩŋa payɩ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩsɛɛ Yehowa e-fezuu taa templo taa. w23.10 28 § 13-14

Maɣzɩ ɖɔɖɔ tʋmɩyɛ nɖɩ Yesu wɛɛ nɛ ɛlakɩ ɛsɔdaa yɔ ɖɩ-yɔɔ; ɛkɛ ɖe-Wiyaʋ nɛ Cɔjɔ Kɩlɩm weyi ɛnaɣ ɖa-pʋtɔdɩyɛ yɔ. Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtɩŋnɩ ɛ-yɔɔ adɩma taa nɛ ɖɩñɔtɩnɩ Ɛsɔ «lootiye kewiyaɣ kpelaɣ» nɛ ɖɩpɔzɩ Ɛsɔ se ɛna ɖa-pʋtɔdɩyɛ nɛ ɛsɩnɩ-ɖʋ «alɩwaatʋ kɩbandʋ yɔɔ.» (Ebr. 4:​14-15) Ðitaayele nɛ evemiye naɖɩyɛ ɖɛɛ nɛ ɖɩtɩmaɣzɩ mbʋ Yehowa nɛ Yesu palabɩ-ɖʋ nɛ mbʋ peɖiɣni-ɖʋ labʋ yɔ pɩ-yɔɔ. Pɩwɛɛ se sɔɔlɩm mbʋ pɛwɛnɩ ɖɔ-yɔɔ yɔ pitukuni ɖa-laŋa siŋŋ nɛ piseɣti-ɖʋ nɛ ɖɩwɛɛ kpekpeka ɖɛ-Ɛsɔ sɛtʋ taa. (2 Kɔr. 5:​14, 15) Nʋmɔŋ kɩbaŋ weyi ɩ-yɔɔ ɖɩpɩzɩɣ ɖɩtɩŋna nɛ ɖɩwɩlɩ ɖɛ-ɛsɩmɩyɛ yɔ, ɩ-taa nakʋyʋ lɛ se ɖɩsɩnɩ ɛyaa nɛ papɩsɩ Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa nɛ Yesu wayɩ tɩŋɩyaa. (Mat. 28:​19, 20) Mbʋ apostoloo Pɔɔlɩ laba. Ɛɛnawa se Yehowa sɔɔlɩm lɛ se «ɛyaa ndɩ ndɩ ihiɣ ñʋʋ yabʋ nɛ pɛwɛɛnɩ toovenim tɛ sɩmtʋ siŋŋ.»—1 Tim. 2:​3, 4. w23.10 22-23 § 13-14

Ða-taa sakɩyɛ kalɩɣ Bibl taa tɔm tʋnɛ tɔm susuu taa se pawɩlɩ ɛzɩma wezuu caɣʋ kaɣ wɛʋ Paradisuu taa yɔ. Ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩla nɛ ɖa nɛ ɛyaa lalaa ɖa-taa tɛ se tɔm ndʋ pɔyɔɔdɩ Natʋ 21:​3, 4 taa yɔ tɩkaɣ labʋ toovenim? Yehowa tɩla tamaɣ ŋga se kɛhɛzɩɣ ɖa-laŋɩyɛ yem, ɛlɛ ɛyɔɔdɩ ɖɔɖɔ lɩmaɣza wena a-yɔɔ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtaa liu tamaɣ ŋga yɔ a-tɔm. Ðɩnaɣ lɩmaɣza wena a-yɔɔ ɖa-taa pɩzɩɣ nɛ pɩtɛ se Yehowa kaɣ yebu nɛ tɛtʋ pɩsɩ Paradisuu yɔ masɩ nzɩ sɩkɔŋ yɔ sɩ-taa. Pama sɩ-taa se: «Weyi ɛɛcaɣ kewiyaɣ kpelaɣ yɔɔ yɔ ɛyɔɔdɩ se: “Na! Menɖiɣni labʋ wondu tɩŋa se tɩkɛ kɩfatʋ.” Ɛtasɩ yɔɔdʋʋ se: “Ma tɔm ndʋ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ tɩwɛ siɣsiɣ nɛ tɩkɛ toovenim.” Nɛ eheyi-m se: “Tɩlaba! Mɛkɛnɩ Alɩfaa nɛ Omega, ɖɩbazɩyɛ nɛ tɩnaɣ.”»—Natʋ 21:​5, 6a. w23.11 3 § 3-5

Evebu pɩzɩɣ ɛwɩlɩ se ɛwɛnɩ lɛɣtʋ ndʋ tɩsɩɣnɩ ɛyʋ se ɛmaɣzɩ ɛ-ñʋʋ taa camɩyɛ yɔ, ye ɛlɩzɩ wondu ndʋ esuu yɔ nɛ ɛzɩma ɛñɔɔzʋʋ ɛ-tɩ yɔ camɩyɛ. Ðoŋ ɖoŋ lɛ, mba palɩzɩɣ wondu kɩfatʋ ndʋ ɛyaa suu yɔ yaa mba peseɣtiɣ ɛyaa se paya wondu ndʋ yɔ paañaŋ Yehowa nɛ pacakɩ ɖɔɖɔ wezuu kɩdɛkɛdʋʋ. Pʋyɔɔ lɛ, wondu ndʋ palɩzɩɣ yɔ tɩɖɔkʋʋ ɛyaa kpaɖɩɩɩ yaa wondu ndʋ palɩzɩɣ yɔ abalaa nabɛyɛ suu-tʋ lɛ pɛwɛ ɛzɩ halaa yɔ. Evebu weyi eɖiɣni pɩʋ fezuu taa yɔ, ɛɛlɩzɩɣ wondu ndʋ esuu yɔ lɛ eyeki se Bibl paɣtʋ kila iɖiyi-i nɛ ɛmaɣzɩɣnɩ ɖɔɖɔ mba pahaɣ kɩɖaʋ kɩbaŋʋ ɛgbɛyɛ taa yɔ. Ɛpɩzɩɣ nɛ ɛpɔzɩ ɛ-tɩ se: «Wondu ndʋ malɩzɩɣ se monsuu yɔ, tɩwɩlɩɣ se mɛwɛnɩ maɣzɩm mbʋ pɩmʋnaa yɔ nɛ mañaŋ ɛyaa lalaa na? Ɛzɩma monsuu wondu yɔ, pɩwɛɣ ɛyaa lalaa kɛlɛʋ se pana se mɛnkɛ Yehowa sɛyʋ na?» (1 Kɔr. 10:​31-33) Evebu weyi ɛwɛnɩ lɛɣtʋ ndʋ tɩsɩɣnɩ ɛyʋ se ɛmaɣzɩ ɛ-ñʋʋ taa camɩyɛ yɔ, pɩtɩkɛ e-koobiya ɖeke ñaŋnɩ-ɩ, ɛlɛ ɛ-tɔm kɛdɩɣnɩ Yehowa ɖɔɖɔ. w23.12 26 § 7

Pɩnzɩ nzɩ sɩɖɛwa yɔ sɩ-taa, «hadɛ kiŋ wiyaʋ» nazɩ Yehowa sɛyaa siŋŋ. (Dan. 11:40) Kɩɖaʋ nakʋyʋ yɔ: Caama you kajalaɣ ñɩŋgʋ nɛ naalɛ ñɩŋgʋ alɩwaatʋ taa, paɖʋ koobiya sakɩyɛ salaka nɛ pɔɖɔɔnɩ sukulibiya nzɩ sɩkɛ Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa yɔ sɩ-taa nasɩyɩ sukulinaa taa mbʋ pʋyɔɔ yɔ pekizaa se paaɖʋʋ pɔ-nɔɔ ɛjaɖɛ tɔm taa. Pɩnzɩ nzɩ sɩɖɛwa pitileɖita yɔ sɩ-taa, Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa mba pɛwɛ ajɛɛ wena a-yɔɔ «hadɛ kiŋ wiyaʋ» tɔkɩ kewiyitu yɔ a-taa yɔ, pɩtakɩ pe-siɣsiɣ wɛtʋ hɔɔlɩŋ lɛɛŋ taa. Caca tɔʋ alɩwaatʋ taa, pɩpɩzaɣ se pɩtakɩ Krɩstʋ tʋ nɔɔyʋ se ɛtɩnɩ politiki ɛgbɛyɛ naɖɩyɛ yɔɔ yaa politiki ɛgbɛyɛ ñʋʋdʋ nɔɔyʋ yɔɔ. Paa ɛɛtɔʋ caca yɔ, ɛpɩzɩɣ nɛ ɛmaɣzɩ se politiki ɛgbɛyɛ naɖɩyɛ kpaɖɩ ɖeu lɛɛɖɛ. Ye mbʋ, pɩsa nɛ ɖɩtaatɩnɩ hɔɔlʋʋ nakʋyʋ yɔɔ lɛ, pɩpɔzʋʋ se ɖɩcɔnɩ ɖa-lakasɩ yɔɔ camɩyɛ nɛ ɖɩcɔnɩ ɖɔɖɔ ɖa-maɣzɩm nɛ ɛzɩma pɩlakɩ-ɖʋ yɔ pi-ɖeɖe camɩyɛ!—Yoh. 15:​18, 19. w23.08 12 § 17

Ðiiseɣ wezuu seya lɛ, pɩpɔzʋʋ se ‘ɖise ɛzɩ pɩpɔzʋʋ yɔ nɛ ɖɩpɩzɩ nɛ ɖɩmʋ kɩhɛyʋʋ.’ (1 Kɔr. 9:24) Yesu yɔɔdaa se «tɔkɩyɛ kadadayaɣ nɛ sʋlʋm ñɔtʋ kadadayaɣ nɛ wezuu caɣʋ taa nɩɣzɛ» papɩzɩɣ nɛ pañɩɣ ɖa-laŋa yɔɔ. (Luka 21:34) Masɩ nzɩ nɛ masɩ lɛɛsɩ pɩzɩɣ pɩsɩnɩ-ŋ nɛ ŋna lɛɣzɩtʋ ndʋ pɩpɩzɩɣ nɛ pɩpɔzɩ se ŋla alɩwaatʋ ndʋ ŋwɛɣ nɛ ŋseɣ wezuu seya yɔ. Ða-taa pɩzɩɣ nɛ pɩtɛ se ɖɩkaɣ seu wezuu seya nɛ ɖɩtɛm-yɛ mbʋ pʋyɔɔ yɔ Yehowa kaɣ-ɖʋ haʋ ɖoŋ weyi pɩpɔzʋʋ-ɖʋ yɔ. (Iza. 40:​29-31) Ye mbʋ, taahɛtɩ seya! Maɣzɩnɩ apostoloo Pɔɔlɩ; ɛɛñaɣ pana siŋŋ nɛ ese seya se pɩsa nɛ ɛmʋ kɩhɛyʋʋ ŋgʋ paasɩ ɛ-ɛsɩndaa yɔ. (Filp. 3:​13, 14) Nɔɔyʋ ɛɛkaɣ seu seya ana ño-lone taa, ɛlɛ Yehowa sɩɣnɩ-ŋ nɛ ŋpɩzɩ ŋse seya ana nɛ ŋtɛm-yɛ. Yehowa pɩzɩɣ ɛsɩnɩ-ŋ nɛ ŋsɩɣlɩ ña-sʋʋtʋ nɛ ŋlɔ sʋʋtʋ ndʋ tɩ-tɔm tɩcɛyɩ yɔ. Yehowa kaɣ wɛʋ ñɔ-cɔlɔ nɛ ɛsɩnɩ-ŋ nɛ ŋpɩzɩ nɛ ŋse seya ana nɛ laŋɩyɛ ɖɔkʋʋ nɛ ŋtɛm-yɛ! w23.08 31 § 16-17

Yesu kaawɛnɩ pɩnzɩ 12 lɛ, ɛ-lʋlɩyaa ɖɛɛ nɛ peyebi-i Yerusalɛm. (Luka 2:​46-52) Yesu nɛ ɛ-lʋlɩyaa paawobi Yeruzalɛm. Ɛlɛ papɩsaɣ lɛ, ɛ-lʋlɩyaa tɩna se ɛfɛyɩ pɛ-hɛkʋ taa; alɩwaatʋ ndʋ kazandʋ tɛma nɛ Maarɩɩ nɛ Yosɛɛfʋ pekpeŋ yɔ, pɩɩwɛɛ se pañɩnɩ nɛ pana se pe-piya tɩŋa wɛ pɔ-cɔlɔ. Yosɛɛfʋ nɛ Maarɩɩ pɔkɔm nɛ pana Yesu lɛ, Maarɩɩ kʋ Yesu tɔm se eyeba nɛ pa-laŋɩyɛ lɩɩ. Yesu pɩzaɣ se eyele nɛ pana se pɛfɛyɩnɩ toovenim. Ɛlɛ eecosi ɛ-lʋlɩyaa nɛ ñamtʋ; nɛ tɔm ndʋ ɛɛyɔɔdaa yɔ, tɩɩwɛ kɛlɛʋ. Paa mbʋ yɔ Yosɛɛfʋ nɛ Maarɩɩ pataanɩɩ «tɔm ndʋ eheyi-wɛ yɔ tɩ-tɔbʋʋ.» Ɛlɛ Yesu wobi «pɩ-yɔɔ nɛ eluzuu ɛ-tɩ pɛ-tɛɛ. Piya, alɩwaatʋ ndʋ picoɖuu mɩ-lʋlɩyaa yaa alɩwaatʋ ndʋ paanɩɣ mɩ-tɔm taa yɔ, pɩwɛ-mɩ kaɖɛ se ɩñam-wɛ? Ɛbɛ pɩzɩɣ nɛ pɩsɩnɩ-mɩ? Kajalaɣ lɛ, ɩmaɣzɩ ɛzɩma pɩlakɩ Yehowa yɔ pɩ-yɔɔ. Bibl yɔɔdʋʋ se alɩwaatʋ ndʋ ɩñaŋ mɩ-lʋlɩyaa yɔ ‘pɩkɛdɩɣnɩ Kɩbaɣlʋ siŋŋ.’ (Kol. 3:20) Yehowa nawa se nabʋyʋ taa ña-lʋlɩyaa ɩɩnɩɣ ñɔ-tɔm taa yaa nabʋyʋ taa paɖʋʋ paɣtʋ ndʋ yɔ, pɩfɛyɩ-ŋ kɛlɛʋ se ŋñam-tʋ. Ɛlɛ paa pɩfɛyɩ-ŋ kɛlɛʋ nɛ ŋlɩzɩ se ŋñaŋ-wɛ yɔ, Yehowa taa lakɩ leleŋ. w23.10 7 § 5-6

Sukuli taa taabalʋ nɔɔyʋ pɩzɩɣ nɛ ɛyɔɔdɩ se pɩwɛɛ se Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa ɩlɛɣzɩ lɩmaɣza wena pɛwɛnɩ mba paka kʋzʋʋ pilinzi yɔ pa-ɖama sʋnʋʋ yɔɔ. Pɩtɩla, pɩkaɣ pɔzʋʋ se ɖiyele nɛ ɛ-taa tɛ se ɖɩñaŋ waɖɛ nɖɩ paa weyi ɛwɛna se ɛlɩzɩ mbʋ ɛsɔɔlɩ labʋ yɔ. (1 Pɩy. 2:17) Pɩtɩla, pɩsɩɣnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩwɩlɩ-ɩ tɔm ndʋ Bibl wɩlɩɣ lakasɩ nzɩ sɩ-yɔɔ yɔ nɛ koboyaɣ ŋga ɛyʋ hikiɣ alɩwaatʋ ndʋ ɛɖɔŋ paɣtʋ ndʋ tɩ-yɔɔ yɔ. Ye ɖɩkatɩ nɔɔyʋ nɛ eetisiɣ ɖɔ-tɔm yɔɔ yɔ, pɩfɛyɩ se ɖɩmaɣzɩ lɛɛ lɛɛ se ɖɩsɩm ndʋ ɛmaɣzɩɣ yɔ. Ðɩkpaɣ se ño-sukuli taa taabalʋ nɔɔyʋ yɔɔdaa se pɩkɛnɩ kɩmɛlɛndʋ se ɛyʋ etisi Ɛsɔ yɔɔ. Ɛzɩ pɩwɛɛ se ŋmaɣzɩ se etisiɣ évolution wɩlɩtʋ yɔɔ nɛ ɛsɩm tɔm sakɩyɛ wɩlɩtʋ ndʋ tɩ-yɔɔ? Pʋtɔma yɔ, tɔm ndʋ ɛnɩɣ lalaa yɔɔdʋʋ yɔ ndʋ ɛyɔɔdaa. Pɩtɩla ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩwɩlɩ-ɩ wondu ndʋ tɩyɔɔdʋʋ wondu lɩzʋʋ tɔm yɔ tɩ-taa natʋyʋ jw.org yɔɔ. Pʋtɔma yɔ pʋwayɩ, ɛkaɣ tisuu nɛ ɖa nɛ ɩ ɖɩla kɛdaɣ jw.org yɔɔ tɔm ñʋʋ nakʋyʋ yaa video nakʋyʋ yɔɔ. Ye ɖɩlɩzɩ ñamtʋ nɛ ɖɩwɩlɩ-ɩ mbʋ yɔ, pʋtɔma pɩkaɣ-ɩ seɣtuu nɛ ɛlɛɣzɩ ɛ-lɩmaɣza. w23.09 17 § 12-13

Paa picoɖi-ɖʋ yɔ, ɖa-taa pɩzɩɣ nɛ pɩtɛ se ye ɖɩlabɩ mbʋ payɩ ɖɩpɩzɩɣ yɔ nɛ ɖɩñɔɔzɩ mbʋ ɖɩwɛɛkaa yɔ nɛ ɖiwolo pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩtaɣ Yehowa liu yɔ, ɛkaɣ-ɖʋ labɩnʋʋ tʋmɩyɛ nɛ ɛwazɩ-ɖʋ. (Keɣ. 86:5; Adu. 28:13) Samsɔɔ taatalɩ pilim, paa mbʋ yɔ etiyele Yehowa sɛʋ, halɩ pɩkpɛndɩnɩ alɩwaatʋ ndʋ picoɖi-i ɛ nɛ Daliila pɔ-tɔm taa yɔ. Nɛ Yehowa wobi pɩ-yɔɔ nɛ ɛlabɩnɩ-ɩ tʋmɩyɛ. Ɛsɔ tasɩ Samsɔɔ labɩnʋʋ tʋmɩyɛ nɛ ɛla mbʋ pɩwɛ piti yɔ. Yehowa wobi pɩ-yɔɔ nɛ ɛkpaɣ-ɩ se ɛkɛ ɛyʋ weyi ɛwɛnɩ tisuu siŋŋ yɔ, eyeba nɛ pama ɛ-hɩɖɛ ɛyaa siɣsiɣ tɩnaa mba pɔyɔɔdɩ pɔ-tɔm Ebree mba ñʋʋ 11 taa yɔ pa-taa. Ða-taa wɛ leleŋ se ɖɩsɛɣ Caja sɔɔlɩm tʋ weyi ɛsɔɔlɩ siŋŋ se ɛkpazɩ-ɖʋ ɖoŋ yɔ, kɔzɩ kɔzɩ alɩwaatʋ ndʋ pɩpɔzʋʋ se pasɩnɩ-ɖʋ yɔ. Ɛzɩ Samsɔɔ yɔ, tɛtɛ nɛ ɖitendi Yehowa se: «Mentendi-ŋ tɔzɩ mɔ-yɔɔ, hayɩ Ɛsɔ, mentendi-ŋ kpazɩ-m ɖoŋ.»—Tɔh. 16:28. w23.09 7 § 18-19

Ðɩnawa se Yehowa kɩyakʋ ɖiɣni kɔm, pʋyɔɔ lɛ ɖɩsɔɔlaa se ɖisusi lalaa tɔm kɩbandʋ. Paa mbʋ yɔ, nabʋyʋ taa sɔɔndʋ pɩzɩɣ nɛ pɩkpa-ɖʋ se ɖisusi tɔm. Ɛbɛ yɔɔ? Mbʋ pʋyɔɔ yɔ sɔɔndʋ kpaɣ-ɖʋ nɛ tɔm ndʋ lalaa pɩzɩɣ nɛ pɔyɔɔdɩ ɖɔ-yɔɔ yɔ yaa mbʋ papɩzɩɣ nɛ palabɩ-ɖʋ yɔ. Pɩyɛɛrɩ ɖɔɖɔ kaakatɩ wɛtʋ ndʋ. Ðoo wena a-taa pakpa Yesu yɔ, sɔɔndʋ kpa Pɩyɛɛrɩ se ɛyɔɔdɩ se ɛkɛ Yesu wayɩ tɩŋɩyʋ nɛ ɛkpɛzɩ tam sakɩyɛ se ɛɛsɩŋɩ-ɩ. (Mat. 26:​69-75) Ɛlɛ pʋwayɩ Pɩyɛɛrɩ kʋɖʋm ɛnʋ ɛkɔm nɛ ɛtɛ ɛ-taa nɛ ɛyɔɔdɩ se: «Itaase sɔɔndʋ mbʋ pɩkpaɣ-wɛ sɔɔndʋ yɔ, nɛ mɩ-laŋɩyɛ ɛtaamaa.» (1 Pɩy. 3:14) Pɩyɛɛrɩ tɔm ndʋ tiyeki se ɖa-taa tɛ se ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩwa ɛyʋ sɔɔndʋ seu. Ɛbɛ pɩzɩɣ pɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩwa ɛyʋ sɔɔndʋ seu? Pɩyɛɛrɩ heyiɣ-ɖʋ se: «Ɩla nɛ Krɩstʋ weyi ɛkɛ Kɩbaɣlʋ yɔ ɛpɩsɩ kiɖeɖeu mɩ-laŋa taa.» (1 Pɩyɛɛrɩ 3:15) Pɩwɛɛ se ɖɩtɔzɩ se Yesu Krɩstʋ kɛnɩ ɖe-Wiyaʋ nɛ ɛwɛnɩ ɖoŋ sɔsɔŋ. w23.09 27-28 § 6-8

Pɩpɔzʋʋ se ɖiwolo pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩlʋkɩ se pɩsa nɛ ɖɩtaala «tʋma wena aalʋlʋʋ pee nɛ akɛ cɩkpɛndʋʋ tɛɛ pʋyʋ yɔ.» (Efɛz. 5:11) Kɩɖaŋ sakɩyɛ wɩlaa se ye ɛyʋ ɛcɔŋnɩ azuluma lakasɩ yaa wezuu kɩdɛkɛdʋʋ caɣʋ lakasɩ, ewelisiɣ sɩ-tɔm yaa ɛyɔɔdʋʋ sɩ-tɔm yɔ, pɩwɛɣ kɛlɛʋ se ɛtɔlɩ kɩwɛɛkɩm taa. (Kiɖe 3:6; Yak. 1:​14, 15) Sataŋ ɛjaɖɛ ñakɩ pana se ɖipeɣzi-ɖʋ nɛ ɖitisi se mbʋ Yehowa yaɣ se wezuu kɩdɛkɛdʋʋ yaa azuluma yɔ, pɩtɩkɛ kɩwɛɛkɩm. (2 Pɩy. 2:19) Nʋmɔʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ Sataŋ wɛɛ nɛ ɛtɩŋɩɣna paa ɛzɩmtaa se epeɣzi-ɖʋ yɔ, ŋgʋ yɔ: esidiɣ ɛyaa ñʋŋ taa se pataatɩlɩ mbʋ pɩkɛ kɩbam nɛ mbʋ pɩkɛ kɩdɛkɛdɩm yɔ. (Iza. 5:20; 2 Kɔr. 4:4) Pɩɩɖɩɣzɩɣ-ɖʋ se filimwaa sakɩyɛ, teelee yɔɔ ɖʋtʋ nɛ intɛrnɛɛtɩ yɔɔ lona sakɩyɛ seɣtiɣ ɛyaa se pɛwɛɛnɩ lɩmaɣza wena akaɖɩɣnɩ Yehowa paɣtʋ kila yɔ. Sataŋ ñakɩ pana se epeɣzi-ɖʋ nɛ ɖɩmaɣzɩ se azuluma lakasɩ nɛ wezuu kɩdɛkɛdʋʋ caɣʋ lakasɩ nzɩ sɩtɔyɩ ɛjaɖɛ yɔɔ sɔnɔ yɔ, sɩtɩwɛɛkɩ pʋyʋ.—Efɛɛzɩ mba 5:6. w24.03 22 § 8-10

Kiɖe tɛɛ lɛ, Ɛsɔ sɛtʋ kɩɖanɖʋʋ kaakɛ kizinziku nɛ Izrayɛɛlɩ mba kpɛzaɣ-kʋ nɛ pesiki-kʋ alɩwaatʋ ndʋ pɛlɛɣzɩɣ lone yɔ. Palabɩnɩ-kʋ tʋmɩyɛ pɩnzɩ 500 mbʋ yɔ nɛ pɩkɔɔ pɩsɩɩnɩ alɩwaatʋ ndʋ pama templo Yeruzalɛm yɔ. (Ejl. 25:​8, 9; Kɩg. 9:22) Ɛsɔ sɛtʋ kɩɖanɖʋʋ ŋgʋ, kɩɩkɛ lone nɖɩ ɖɩ-taa Izrayɛɛlɩ mba wokaɣ nɛ palaɣ Ɛsɔ kɩlaŋ yɔ. (Ejl. 29:​43-46) Ɛlɛ Ɛsɔ sɛtʋ kɩɖanɖʋʋ kaasɩŋnɩ mbʋ pɩɩwɛ ɖeu nɛ pɩkpaɖɩ mbʋ yɔ. Kɩɩkɛ ‘ɛsɔdaa wondu kɩlɛmʋʋ,’ nɛ kɩsɩŋnɩ Yehowa tɛ fezuu taa templo sɔsɔʋ. Apostoloo Pɔɔlɩ yɔɔdaa se «kizinziku ŋgʋ, [yaa Ɛsɔ sɛtʋ kɩɖanɖʋʋ ŋgʋ] kɩkɛ alɩwaatʋ tʋnɛ tɩ-kɩɖaʋ nakʋyʋ.» (Ebr. 9:9) Ye mbʋ, alɩwaatʋ ndʋ ɛmaɣaɣ tɔm Ebree mba yɔ, fezuu taa templo kaatɛm wɛʋ. Pɩnaɣ 29 taa kɩñɔwa. Pɩnaɣ ŋga pamɩyɩsɩ Yesu lɩm nɛ ɛpɩsɩ Yehowa «cɔjɔ kɩlɩm sɔsɔ» fezuu taa templo ŋgʋ kɩ-taa.—Ebr. 4:14; Tʋma 10:​37, 38. w23.10 25-26 § 6-7

Pɩpɔzʋʋ se ɩwɛɛ yɔɔ yɔɔ alɩwaatʋ ndʋ pakatɩɣ kaɖɛ wɛtʋ natʋyʋ pe-wezuu caɣʋ taa yɔ nɛ pɩsa nɛ powolo pɩ-yɔɔ nɛ pɛsɛɣ Yehowa nɛ taa leleŋ. Ɛzɩma tɩyɛ? Pɩpɔzʋʋ se ɖɩkɛ mba panɩɣ tɔm taa yɔ nɛ alɩwaatʋ ndʋ ɖɛ-wɛtʋ lɛɣzɩɣ yɔ, ɖɩlɛɣzɩ nɛ pɩmʋnɩ wɛtʋ ndʋ nɛ ɖɩña ɖɔɖɔ lalaa lɩmaɣza. Ðɩkɛ Yehowa sɛyaa, pʋyɔɔ lɛ ɖɩsɔɔlaa se ɖɩkɛ mba panɩɣ tɔm taa yɔ. Ðɩsɔɔlaa ɖɔɖɔ se ɖɩkɛ mba poluzuu pa-tɩ yɔ nɛ ɖɩkɛ ɖɔɖɔ pʋtɔdɩyɛ nayaa. Paya Yehowa se «Kaaʋ» mbʋ pʋyɔɔ yɔ, ɛɖɔkʋʋ ɛ-tɩ kpam nɛ pɩɩcɛŋɛsɩɣ-ɩ. (Wp. 32:4) Paa mbʋ yɔ, ɛkɛ ɖɔɖɔ weyi ɛnɩɣ tɔm taa yɔ. Ɛjaɖɛ yɔɔ wɛtʋ wɛɛ nɛ tɩlɛɣzɩɣ lɛ, Yehowa wobi pɩ-yɔɔ nɛ ɛlakɩ lɛɣzɩtʋ nɛ pʋmʋʋnɩ wɛtʋ ndʋ se pɩsa nɛ ɛ-tamaɣ la. Yehowa lɩzɩ ɛyaa ɛ-lɛzʋʋ, pʋyɔɔ lɛ ɛha-ɖʋ ɖɔɖɔ waɖɛ se alɩwaatʋ ndʋ ɖɩkatɩɣ lɛɣzɩtʋ yɔ, ɖɩpɩzɩ nɛ ɖɩlɛɣzɩ nɛ pɩmʋnɩ-tʋ. Ɛha-ɖʋ Bibl paɣtʋ kila wena a-taa tʋ kpayɩ kpayɩ yɔ se asɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩkpaɣ lɩmaɣza kɩbana paa kala wena ɖɩkatɩɣ yɔ. Yehowa maɣmaɣ kɩɖaʋ nɛ paɣtʋ kila wena ɛha-ɖʋ yɔ asɩɣnɩ-ɖʋ se ɖɩna se paa ɛkɛ «Kaaʋ» yɔ, ɛkɛ ɖɔɖɔ weyi ɛnɩɣ tɔm taa yɔ. w23.07 20 § 1-3

Bibl taa, Yehowa kpaɣ ɛ-tɩ nɛ ɛmaɣzɩnɩ ɖoyo weyi ɛwɛnɩ sɔɔlɩm yɔ. (Iza. 66:​12, 13) Maɣzɩ nɛ ŋna ɛzɩma ɖoyo nɔɔyʋ cɔŋnɩ ɛ-pɩɣa yɔɔ nɛ sɔɔlɩm yɔ nɛ ɛlakɩ mbʋ payɩ ɛpɩzɩɣ yɔ nɛ ɛcɔnɩ ka-kɩcɛyɩm ɖeɖe. Alɩwaatʋ ndʋ ɖɩnɩɣ siziŋ yɔ, ɖa-taa pɩzɩɣ nɛ pɩtɛ se Yehowa cɔŋnɩ ɖɔ-yɔɔ nɛ sɔɔlɩm. Alɩwaatʋ ndʋ ɖɩlakɩ nabʋyʋ nɛ pɩfɛyɩ ɖeu yɔ, eeyeki-ɖʋ sɔɔlʋʋ. (Keɣ. 103:8) Izrayɛɛlɩ samaɣ ɖʋ-ɩ ɖɩwɩzɩyɛ tam sakɩyɛ; paa mbʋ yɔ, ɛlɩzɩ ɛ-sɔɔlɩm siɣsiɣ ñɩmbʋ nɛ ɛwɩlɩ-kɛ alɩwaatʋ ndʋ kekpiɖi ka-kɩwɛɛkɩm yɔɔ yɔ. Eheyi-kɛ se: «Ŋpɩsɩ mbʋ pɩmʋ ñɩm mɛ-ɛsɩndaa yɔ, paɖʋ-ŋ hɩɖɛ, nɛ mɔnsɔɔlɩ-ŋ.» (Iza. 43:​4, 5) Sɔɔlɩm kʋɖʋmʋm mbʋ ɖɔɖɔ Ɛsɔ wɛnɩ ɖɔ-yɔɔ sɔnɔ. Paa ɖɩlabɩ kɩwɛɛkɩm sɔsɔm yɔ, ye ɖikpiɖi ɖa-kɩwɛɛkɩm mbʋ pɩ-yɔɔ nɛ ɖɩpɩsɩ ɛ-cɔlɔ yɔ, ɖɩkaɣ naʋ se sɔɔlɩm mbʋ ɛɛwɛnɩ ɖɔ-yɔɔ yɔ pɩtɩlɛɣzɩ. Ɛlabɩ tamaɣ se «ɛkaɣ kpeɣu pɩdɩɩfɛyɩ.» (Iza. 55:7) Bibl yɔɔdaa se alɩwaatʋ ndʋ Yehowa kpeɣu-ɖʋ ɖa-kɩwɛɛkɩm yɔ, ɛkɔŋnɩ-ɖʋ «laŋɩyɛ hɛzʋʋ alɩwaatʋ.»—Tʋma 3:19. w24.01 27 § 4-5

Yehowa pɩzɩɣ nɛ ɛsɩnɩ-ɖʋ alɩwaatʋ ndʋ ɖɩkatɩɣ kaɖɛ naɖɩyɛ yɔ. Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩna Yehowa nesi ɖe-wezuu caɣʋ taa alɩwaatʋ ndʋ ɖɩpɔzʋʋ ɖa-tʋmɩyɛ ñʋʋdʋ nʋmɔʋ se pɩsa nɛ ɖiwolo kigbeɣluu nakʋyʋ yaa alɩwaatʋ ndʋ ɖɩpɔzʋʋ-ɩ se ɛlɛɣzɩ ɖa-tʋmɩyɛ alɩwaatʋ nɛ ɖɩpɩzɩ ɖiwolo ɖe-kediɣzisi tɩŋa yɔ. Ɛzɩma ɖa-tʋmɩyɛ ñʋʋdʋ cosuu-ɖʋ yɔ, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩwɛɛ ɖeu nɛ pɩkpaɖɩ ɛzɩma ɖɩɩmaɣzaa yɔ. Piyeki nɛ ɖɩtaa Yehowa liu nɛ pɩkɩlɩ. Ɛsɩdrasɩ pɩsɩnɩ Yehowa yɔɔ nɛ tɩ luzuu se ɛsɩnɩ-ɩ. Alɩwaatʋ ndʋ payɩ pɩlakaɣ-ɩ ɛzɩ ɛ-tʋmɩyɛ kɩlɩ-ɩ yɔ, ɛtɩmaɣnɩ Yehowa nɛ tɩ luzuu. (Ɛsd. 8:​21-23; 9:​3-5) Ɛsɩdrasɩ lakasɩ seɣti mba paacɔ-ɩ nɛ pata yɔ se paɖʋ-ɩ nesi nɛ pamaɣzɩnɩ e-tisuu. (Ɛsd. 10:​1-4) Alɩwaatʋ ndʋ ɖɩnɩɣzɩɣ ɖo-tomnaɣ yɔɔ kɩcɛyɩm yɔɔ yaa ɖɩnɩɣzɩɣ ɖɔ-hɔʋ yɔɔ se pɩtaala nɛ kaɖɛ naɖɩyɛ talɩ-kʋ yɔ, pɩwɛɛ se ɖɩtaa Yehowa liu nɛ ɖɩtɩmnɩ-ɩ. w23.11 18 § 15-17

Yehowa tɩyɔɔdɩ se ye ɖɩñɩnɩɣ se pakpaɣ-ɖʋ se ɖɩkɛ ɛyaa siɣsiɣ tɩnaa yɔ, pɩwɛɛ se ɖɩla mbʋ ɖeyi ɖeyi Abraham kaalaba yɔ. Halɩ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtɩŋnɩ nʋmɔŋ sakɩyɛ yɔɔ nɛ ɖɩwɩlɩ ɖa-lakasɩ taa se ɖɩwɛnɩ tisuu. Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩmʋ ɛyaa kɩfama camɩyɛ ɛgbɛyɛ taa, ɖɩsɩnɩ ɖo-koobiya mba pɛwɛ kɩcɛyɩm taa siŋŋ yɔ, nɛ ɖɩla kɩbandʋ ɖɔ-hɔʋ taa mba. Ye ɖɩlakɩ pɩtɩŋa payɩ mbʋ yɔ, ɖɔ-tɔm kaɣ kɛdɩnʋʋ Yehowa nɛ ɛwazɩ-ɖʋ. (Roma 15:7; 1 Tim. 5:​4, 8; 1 Yoh. 3:18) Tʋmɩyɛ kɩcɛyɩyɛ nɖɩ ɖɩpɩzɩɣ ɖɩla nɛ ɖɩwɩlɩ se ɖɩwɛnɩ tisuu yɔ nɖɩ yɔ: ɖisusi ɛyaa lalaa tɔm kɩbandʋ nɛ kpekpeka. (1 Tim. 4:16) Ða-tɩŋa ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtɩŋnɩ ɖa-lakasɩ yɔɔ nɛ ɖɩwɩlɩ se ɖɩwɛnɩ tisuu se Yehowa tamasɩ kaɣ labʋ nɛ ɖɩwɩlɩ ɖɔɖɔ se ɛ-nʋmɔŋ kpaɖɩnɩ ɖeu. Nɛ ye ɖɩlakɩ mbʋ yɔ, ɖa-taa pɩzɩɣ nɛ pɩtɛ se Ɛsɔ kaɣ-ɖʋ kpaɣʋ se ɖɩkɛ ɛyaa siɣsiɣ tɩnaa nɛ ɛkaɣ-ɖʋ yaʋ se ɛ-taabalaa. w23.12 2 § 3; 6 § 15

Wiyaʋ Daviid heyi Salomɔɔ se: «Wɛɛ ɖoŋ nɛ ŋwɩlɩ se ŋkɛ abalʋ.» (1 Awi. 2:​1-3) Pɩwɛɣ ɖeu se sɔnɔ koobiya abalɩñɩma tɩŋa ɩɖɔ lɔŋ tasʋʋ mbʋ pɩ-yɔɔ. Pɩsa nɛ piɖeni-wɛ lɛ, pɩpɔzʋʋ se pɛkpɛlɩkɩ ɛzɩma pɩwɛɛ se paña Ɛsɔ paɣtʋ nɛ pɔɖɔ Bibl paɣtʋ kila yɔɔ pe-wezuu caɣʋ hɔɔlɩŋ kpeekpe taa yɔ. (Luka 2:52) Ɛbɛ yɔɔ pɩcɛyaa kpem se evebiya ɩpɩsɩ Krɩstʋ ñɩma mba papɩ fezuu taa yɔ? Koobiya abalɩñɩma wɛnɩ tʋma sakɩyɛ wena a-tɔm cɛyɩ hɔʋ taa nɛ ɛgbɛyɛ taa yɔ. Evebiya, pɩtʋʋ fɛyɩ se ɩmaɣzɩ tʋma wena aɖaŋ-mɩ nɛ ɛsɩndaa yɔ a-yɔɔ. Pʋtɔma yɔ ŋɖʋ ña-tɩ kaɖʋwa se ŋcaɣ se ŋpɩsɩ alɩwaatʋ tɩŋa Ɛsɔ sɛtʋ tʋmlaɖʋ, ɛgbɛyɛ taa tʋmlaɖʋ, nɛ pʋwayɩ ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyʋ. Pʋtɔma ŋsɔɔlaa ɖɔɖɔ se ŋkpaɣ halʋ nɛ ŋlʋlɩ piya. (Efɛz. 6:4; 1 Tim. 3:1) Pɩsa nɛ ŋtalɩ kaɖʋsɩ nzɩ nɛ piɖeni-ŋ camɩyɛ lɛ, pɩcɛyaa se ŋkɛ Krɩstʋ tʋ weyi ɛpɩ fezuu taa yɔ. w23.12 24 § 1-2

Yehowa ɖʋ ɛzʋtʋyaa tʋmɩyɛ se pɔcɔnɩ e-heŋ yɔɔ, nɛ heŋ ɛnɩ ɩmʋ ñɩm ɛ-ɛsɩndaa. Abalaa kpekpeka tɩnaa mba, tʋmɩyɛ nɖɩ paɖʋ-wɛ se paɖʋ lɩm po-koobiya yɔ ɖɩmʋ ñɩm pɛ-ɛsɩndaa nɛ pañakɩ pana siŋŋ se pɛkɛ «ninɖiɣyaa mba peɖiyiɣ [heɣsi] ɛzɩ pɩpɔzʋʋ yɔ.» (Yer. 23:4; 1 Pɩy. 5:2) Ðɩwɛnɩ ɛsɩmɩyɛ siŋŋ ɖɛ-ɛgbɛyɛ taa koobiya mba pɔ-yɔɔ. Ɛzʋtʋyaa pɩzɩɣ nɛ pɛkpɛlɩkɩ lɔŋ Tɔm hʋyʋ Gideyɔɔ kɩɖaʋ taa. (Ebr. 6:12) Ɛɛkɛ Ɛsɔ samaɣ yɔɔ kandɩyʋ nɛ ke-ɖiyiyu. (Tɔh. 2:16; 1 Kro. 17:6) Ɛzɩ Gideyɔɔ yɔ, Ɛsɔ ɖʋ ɛzʋtʋyaa tʋmɩyɛ se pɔcɔnɩ ɛ-samaɣ yɔɔ kaɖɛ alɩwaatʋ taa. (Tʋma 20:28; 2 Tim. 3:1) Gideyɔɔ kaatɩlɩ e-ɖoŋ kamaɣ, ɛɛwɛnɩ tɩ luzuu, ñamtʋ, nɛ laŋɩyɛ ɖɔkʋʋ. Ɛzʋtʋyaa pɩzɩɣ nɛ pɛkpɛlɩkɩ lɔŋ ɛ-cɔlɔ. Pɩtasɩ lɛ, ye mba patɩkɛ ɛzʋtʋyaa yɔ pamaɣzɩɣ Gideyɔɔ kɩɖaʋ yɔɔ yɔ, pɩsɩɣnɩ-wɛ nɛ pɛwɛɛnɩ ɛsɩmɩyɛ ɛzʋtʋyaa yɔɔ nɛ pɩkɩlɩ nɛ paɖʋ-wɛ nesi.—Ebr. 13:17. w23.06 2 § 1; 3 § 3