1921: xnumeʼk jun siʼeent chihabʼ

SAʼ LI hu aʼin saʼ inglés, li kiʼelk saʼ 1 re enero 1921, kixbʼaanu li patzʼom aʼin rehebʼ li nekeʼxtzol chaq li Santil Hu: «Bʼar wank li xnimal ru kʼanjel tento tqabʼaanu chiru li chihabʼ aʼin?». Re xsumenkil, kiʼoksimank Isaías 61:1, 2, li kixjultika chiruhebʼ naq tento teʼxpuktesi li Raatin li Yos: «Li Yos xinxyul ut xinxtaqla chaq chi xyeebʼal li Chaabʼil Esilal rehebʼ li nebʼaʼ; [...] re xyeebʼal resil jun chaabʼil chihabʼ saʼ xkʼabʼaʼ li Qaawaʼ, aʼ li xkutankil li eeqajunk choʼq re li qaYos».

NEKEʼPUKTESINK CHI MAAKʼAʼEBʼ XXIW

Li nekeʼxtzol chaq li Santil Hu tento raj naq inkʼaʼ teʼxuwaq re naq teʼruuq xbʼaanunkil li xkʼanjelebʼ. Teʼxik chi «xyeebʼal li Chaabʼil Esilal rehebʼ li nebʼaʼ» ut teʼxye ajwiʼ resil «li xkutankil li eeqajunk» saʼ xbʼeen li maaʼusebʼ xnaʼlebʼ.

Li hermaan John Hoskin, li kiwank Canadá, kipuktesink chi maakʼaʼ xxiw usta jwal xikʼ kiʼileʼk. Saʼ xtiklajik li chihabʼ 1921, kiʼaatinak rikʼin jun aj kʼamolbʼe saʼ li paabʼal ut kixye re: «Us raj naq tooʼaatinaq saʼ xyaalal chirix li Santil Hu. Usta moko juntaqʼeet ta li naqapaabʼ, abʼan naru raj naqachaqʼrabʼi qibʼ saʼ xyaalal chi inkʼaʼ tqapleeti qibʼ». Abʼan moko kikʼulmank ta aʼin. Li hermaan Hoskin kixye: «Tojaʼ ajwiʼ xqatikibʼ aatinak naq laj kʼamolbʼe kixrum li okebʼaal saʼ xnaqʼ wu, xinkʼoxla naq tjoreʼq li xlemul».

Laj kʼamolbʼe kixjap re: «Kʼaʼ put naq inkʼaʼ nakatxik chi aatinak rikʼinebʼ li inkʼaʼ nekeʼxpaabʼ li Yos?». Li hermaan Hoskin inkʼaʼ kisumenk, abʼan naq yook chi xik, kixkʼoxla: «Xinkʼoxla naq aʼan yookin xbʼaanunkil!».

Saʼ li jun chik kutan, naq laj kʼamolbʼe kiʼaatinak saʼ li xʼiklees, kixkʼutbʼesi naq toj yook xjosqʼil saʼ xbʼeen li hermaan. Laj Hoskin kixseeraqʼi: «Kixye rehebʼ li yookebʼ chi rabʼinkil naq meʼxpaabʼ li ninye ut naq laaʼin aj bʼalaqʼ ut naq inkʼulubʼ naq tineʼxkamsi». Abʼan li hermaan moko kixuwak ta. Inkʼaʼ bʼan kixkanabʼ puktesink ut kiʼaatinak rikʼin naabʼalebʼ li kristiʼaan. Kixye ajwiʼ: «Makachʼin kiwulak chiwu puktesink chirekabʼlal. Ut wankebʼ xeʼxye ajwiʼ we “naqanaw naq laaʼat xtaql li Yos” ut xeʼxye we ma naru tineʼxtenqʼa re naq maakʼaʼ tpaltoʼq chiwu».

NEKEʼXTZOL RIBʼ XJUNES UT RIKʼIN LI XJUNKABʼAL

Li nekeʼxtzol chaq li Santil Hu xeʼxkʼe ebʼ li patzʼom saʼ li hu li nawbʼil ru anaqwan joʼ Ajsi aawu! re xtenqʼankilebʼ li nekeʼraj xnawbʼal ru li Yos. Natawmank chisaʼ ebʼ li patzʼom choʼq rehebʼ li saaj, li naru teʼxtzʼil rix ebʼ li naʼbʼej yuwaʼbʼej rikʼinebʼ li xkokʼal. Ebʼ li naʼbʼej yuwaʼbʼej tento raj «teʼxbʼaanu ebʼ li patzʼom ut teʼxtenqʼahebʼ chi xtawbʼal li xsumenkil saʼ li Santil Hu». Wankebʼ patzʼom joʼ: «Jarubʼ li hu natawmank saʼ li Santil Hu?», li naxkʼut li naʼlebʼ li moko chʼaʼaj ta xtawbʼal ru. Wank ajwiʼ patzʼom joʼ: «Ma tento raj teʼrahobʼtesiiq ebʼ li tzʼaqal aj paabʼanel?», li naxkawresihebʼ li saaj re naq teʼpuktesinq chi maakʼaʼebʼ xxiw.

Kitawmank ebʼ li patzʼom chirix li Santil Hu ut li xsumenkil li kiʼisiik chaq saʼ li xbʼeen li hu Estudios de las Escrituras choʼq rehebʼ li ak nekeʼxnaw chik bʼayaq chirix li Santil Hu. Naabʼalebʼ xeʼxtaw rusilal li wiibʼ chi naʼlebʼ aʼin. Abʼan, moqon kiyeemank naq inkʼaʼ chik t-isimanq chi huhil. Kʼaʼut naq kijalaak?

JUN LI AKʼ TASAL HU

Li tasal hu *El Arpa de Dios* saʼ inglés.

Jun li chʼina hu bʼarwiʼ naxye li tyaabʼasimanq.

Ebʼ li kokʼ hu bʼarwiʼ wank ebʼ li patzʼom.

Ebʼ li hermaan li nekeʼxjolomi xmolam li Yos, xeʼxkʼe reetal naq li tojeʼ xeʼok xtzolbʼal li Santil Hu, naʼajmank naq teʼxtzol chi tustu ru li naxkʼut li Santil Hu. Joʼkan naq, saʼ noviembre re li chihabʼ 1921 kiʼelk li hu El Arpa de Dios saʼ inglés (The Harp of God) ut saʼ 1925 kiʼelk saʼ kaxlan aatin. Ebʼ li nekeʼxkʼulubʼa li tasal hu aweʼ, naru ajwiʼ teʼxtzol li Santil Hu xjunesebʼ, ut chi joʼkan «teʼruuq xtawbʼal ru li tixbʼaanu li Yos re rosobʼtesinkilebʼ li kristiʼaan rikʼin li junelik yuʼam». Chanru nabʼaanumank chaq li tzolok aʼin?

Naq junaq li poyanam naxkʼulubʼa li hu aʼin, naxkʼul ajwiʼ jun li chʼina hu li naxye kʼaru ebʼ li perel tento tixyaabʼasi. Saʼ li jun chik xamaan, naxkʼul jun chik li chʼina hu bʼarwiʼ natawmank naabʼal ebʼ li patzʼom chirix li kixyaabʼasi ut naxye ajwiʼ kʼaru tixyaabʼasi li jun chik xamaan.

Chiru 12 xamaan, naxkʼul rajlal xamaan jun li chʼina hu li nataqlaak re toj saʼ rochoch xbʼaan li chʼuut. Aʼ ebʼ li cheek ut li inkʼaʼ nekeʼruuk chi elk chi puktesink chirekabʼlal, naru nekeʼxtaqla ebʼ li kokʼ hu aʼin. Jun eetalil, li xʼAnna Gardner li kiwank Millvale (Pensilvania, Estados Unidos), kixjultika: «Li tasal hu aʼin kixtenqʼa li xThayle, linchaqʼ, li nachʼaʼajkoʼk chiru bʼeek, re naq truuq xkʼebʼal xkomon li xkʼanjel chiru li Yos, xbʼaan naq anaqwan naru tixtaqla ebʼ li kokʼ hu rajlal xamaan». Naq li kristiʼaan naxraq li tzolok aʼin, ebʼ li hermaan nekeʼrulaʼani re naq tixtzol xkomon li naʼlebʼ chirix li Santil Hu.

Li xThayle Gardner saʼ li xtem li naroksi re bʼeek.

TOJ WANK NAABʼAL LI KʼANJEL

Saʼ xraqik li chihabʼ, li hermaan Joseph Rutherford kixtaqla jun li esilhu choʼq rehebʼ chixjunil li chʼuut. Saʼ li esilhu kixye: «Chiru li chihabʼ aʼin kaw xookʼanjelak re xpuktesinkil li chaabʼil esilal ut jwal us xooʼelk anaqwan chiruhebʼ li chihabʼ li ak xeʼnumeʼk». Ut kixye aʼin chirix li teʼxbʼaanu moqon: «Toj wank naabʼal li kʼanjel. Yehomaq rehebʼ li junchʼol naq cheʼtzʼaqonq saʼ li loqʼlaj kʼanjel aʼin». Chʼolchʼo naq li nekeʼxtzol chaq li Santil Hu xeʼxpaabʼ li naʼlebʼ aʼin. Saʼ li chihabʼ 1922, chi maakʼaʼebʼ xxiw xeʼxkʼe chi naweʼk li Xʼawabʼejilal li Yos joʼ maajunwa ak xbʼaanumank chaq.

Ebʼ li amiiw li inkʼaʼ nekeʼxuwak

Li nekeʼxtzol chaq li Santil Hu xeʼxkʼutbʼesi naq nekeʼxra ribʼ naq xeʼxtenqʼa ribʼ chiribʼilebʼ ribʼ. Xeʼxkʼutbʼesi naq inkʼaʼ nekeʼxuwak «saʼ xqʼehil» li rahilal, joʼ naxkʼut li eetalil li ok qe chi rilbʼal (Prov. 17:17).

Saʼ li kutan martes 31 re mayo 1921 kitiklaak jun li nimla rahilal naq xeʼkamsiik naabʼalebʼ li qʼeqebʼ xtibʼel aran Tulsa (Oklahoma, Estados Unidos), saʼ xkʼabʼaʼ naq kikʼeheʼk saʼ tzʼalam jun li winq li qʼeq xtibʼel ut kiqʼabʼaak chi xrahobʼtesinkil jun li ixq li saq xtibʼel. Numenaq jun mil chi winq li saqebʼ xtibʼel xeʼxpleeti ribʼ rikʼin jun chʼina chʼuut chi winq li qʼeqebʼ xtibʼel, ut li rahilal aʼin kiwulak toj saʼ li naʼajej Greenwood, bʼarwiʼ wankebʼ li qʼeqebʼ xtibʼel. Ut xeʼrelqʼa ebʼ li kʼaʼaq re ru saʼ numenaq 1,400 chi ochoch ut kʼayibʼaal ut xeʼxtop chi xaml. Kiyeemank naq yal 36 xeʼkamsiik, abʼan maare naabʼal siʼeent li xeʼkamk.

Laj Richard Hill, jun li hermaan li qʼeq xtibʼel li kiwank Greenwood ut wank chaq saʼ xyanqebʼ li nekeʼxtzol li Santil Hu, kixseeraqʼi li kikʼulmank: «Saʼ li qʼoqyink naq kiwank li mululij ibʼ xqatzol li Santil Hu joʼ kʼaynaqo chi xbʼaanunkil. Naq xooraqeʼk chi tzolok, xqabʼi chanru nekeʼpuubʼak saʼ li tenamit ut toj yook naq xkoho chi wark». Wulajaq chik, saʼ li kutan 1 re junio, kinimank li rahilal aʼin: «Xeʼkʼulunk wiibʼ oxibʼ li kristiʼaan ut xeʼxye qe naq wi naqaj naq tookoleʼq, tento tooxik saʼ li naʼajej bʼarwiʼ nekeʼxchʼutubʼ ribʼ li kristiʼaan saʼ ajwiʼ li hoonal aʼan». Joʼkan naq li hermaan Hill, li rixaqil ut li oobʼ chi xkokʼal, xkohebʼ saʼ li naʼajej aʼan li wank Tulsa. Ebʼ li soldaad li xeʼtaqlaak xbʼaan li awabʼej re naq inkʼaʼ chik twanq li mululij ibʼ saʼ li naʼajej aʼan, xeʼxkʼul 3,000 tana li winq ut ixq li qʼeqebʼ xtibʼel.

Saʼ ajwiʼ li hoonal aʼan, li hermaan Arthur Claus, li saq xtibʼel, kixbʼaanu jun li naʼlebʼ chi maakʼaʼ xxiw. Kixseeraqʼi: «Naq xwabʼi naq yookebʼ relqʼankil li kʼaʼaq re ru ut xkʼatbʼal ebʼ li ochoch aran Greenwood, saʼ junpaat xkohin chi rilbʼal laj Hill, li wamiiw».

Naq kiwulak saʼ rochoch li hermaan Hill, kixtaw ribʼ rikʼin jun li winq li saq xtibʼel ut wank jun xpuubʼ saʼ ruqʼ. Li winq aʼin ramiiw ajwiʼ li hermaan Hill, ut kixkʼoxla naq laj Arthur aʼan jun rehebʼ li yook chi elqʼak ut kixjap re: «Kʼaru aasikʼom aran?».

Laj Arthur kixjultika: «Wi inkʼaʼ raj xwulak chiru li xinye, xinxpuubʼa raj. Xinye re, naq laaʼin ramiiw li hermaan Hill ut naq naabʼal sut xinxbʼoq saʼ rochoch». Laj Arthur ut li winq aʼan, xeʼxkʼaakʼale li rochoch li hermaan Hill re naq maaʼani t-oq aran chi elqʼak.

Laj Arthur Claus kiroksi li tasal hu El Arpa de Dios re xtzolbʼalebʼ 14 chi saaj.

Laj Arthur kirabʼi naq li hermaan Hill ut li xjunkabʼal wankebʼ saʼ li naʼajej bʼarwiʼ nekeʼxchʼutubʼ ribʼ li kristiʼaan. Kiyeemank re, naq li qʼeqebʼ xtibʼel inkʼaʼ naru teʼelq aran wi laj Barret, li najolomink rehebʼ laj puubʼ, inkʼaʼ naxkʼe li leseens. Laj Arthur kixseeraqʼi: «Elajik xeʼxkʼe inleseens re aatinak rikʼin li winq aʼin. Naq xinye re li nawaj xbʼaanunkil, kixpatzʼ we: “Ma taawilebʼ li junkabʼal aʼin ut taakʼe rehebʼ li naʼajmank chiruhebʼ?”. Xinye re, naq joʼkan tinbʼaanu».

Naq kikʼeheʼk re li leseens, laj Arthur saʼ junpaat xkoho saʼ li naʼajej bʼarwiʼ nekeʼxchʼutubʼ ribʼ li kristiʼaan. Naq kiwulak saʼ li naʼajej aʼan, kixkʼut li leseens chiru jun li soldaad, ut aʼan kixjap re: «Aʼin juchʼbʼil xbʼaan li najolomink qe! Ma nakaanaw naq laaʼat li xbʼeen li tatruuq chi risinkil junaq li kristiʼaan saʼ li naʼajej aʼin?». Laj Arthur ut li soldaad saʼ junpaat xeʼxtaw li hermaan Hill ut li xjunkabʼal. Xeʼtaqeʼk saʼ li xbʼelebʼaal chʼiichʼ laj Arthur ut xkohebʼ saʼ li rochoch li hermaan Hill.

Li hermaan Claus kixtenqʼa li hermaan Hill ut li xjunkabʼal re naq maakʼaʼ teʼxkʼul. Li rahok li kixkʼutbʼesi ut naq inkʼaʼ kixuwak, kixkanabʼ jun chaabʼil eetalil chiruhebʼ li junchʼol. Laj Arthur kixye: «Li winq li xkʼaakʼalenk re li rochoch li hermaan Hill kixjal li naxkʼoxla chirixebʼ li nekeʼxtzol chaq li Santil Hu. Ut naabʼalebʼ xeʼraj rabʼinkil li chaabʼil esilal xbʼaan naq xeʼxkʼe reetal naq sa naqil qibʼ chiqibʼil qibʼ, maakʼaʼ naxye bʼar chalenaqo ut naq juntaqʼeeto chiqajunilo saʼ li xtenamit li Yos».