Xinkʼulubʼa li naxye li Yos chirix li kikʼ

Jun laj bʼanonel naxseeraqʼi li resil xyuʼam

WANKIN CHAQ saʼ li naʼaj bʼarwiʼ naʼuxmank ilok ru hu saʼ li bʼanlebʼaal ut yookin xkʼutbʼal chiruhebʼ jun chʼuut laj bʼanonel li kitawmank saʼ li autopsia li kibʼaanumank re jun li winq li wank raj re jun nimla tumor. Kinye: «Tooruuq xyeebʼal naq li kikamsink re, aʼan li hemólisis [naq kisachmank li xglóbulos rojos] ut jun li nimla yajel saʼ li xkenqʼ li kichalk saʼ xkʼabʼaʼ naq naabʼal sut kixkʼulubʼa li kikʼ saʼ li richʼmul».

Xbʼaan xjosqʼil, jun rehebʼ laj bʼanonel kixaqliik ut kixye chi kaw xyaabʼ xkux: «Ma naraj xyeebʼal aʼin naq moko us ta li kikʼ li kiʼoksimank?». Kinye re: «Moko aʼan ta li nawaj xyeebʼal». Joʼkan naq, kinkʼut wiibʼ oxibʼ li eetalil saʼ li kaaxmu chirix li xkenqʼ li kristiʼaan ut kinye: «Nokooruuk rilbʼal chanru kisachmank naabʼal li glóbulos rojos li kixbʼaanu naq li kenqʼ inkʼaʼ chik tkʼanjelaq».a Xbʼaan naq chixjunilebʼ keʼkanaak inkaʼyankil tik nikinsiksotk aj chik. Abʼan usta toj saajin ut aʼan qʼaxal wank xnawom chiwu, inkʼaʼ kinjal li kinye.

Naq kikʼulmank aʼin moko laaʼin ta chaq aj testiiw re li Jehobʼa. Kinyoʼlaak saʼ li chihabʼ 1943 aran Sendai, saʼ jun li tenamit re Japón. Saʼ xkʼabʼaʼ naq linyuwaʼ kiwank joʼ aj bʼanonel, laaʼin xwaj tzolok chirix li bʼanok. Saʼ li chihabʼ 1970, naq ak wiibʼ chihabʼ wokik chi tzolok kinsumlaak rikʼin li xMasuko.

Xinʼok xtzolbʼal xkomon li naʼlebʼ chirix li patología

Saʼ xkʼabʼaʼ naq toj yookin chi tzolok li xMasuko nakʼanjelak re qawenteninkil. Qʼaxal nawulak chiqu tzolok chirix li bʼanok, kʼajoʼ nasach inchʼool rilbʼal chanru yiibʼanbʼil li xjunxaqalil li kristiʼaan. Rikʼin chixjunil aʼin, maajunwa xinkʼoxla ma wank tawiʼ junaq laj Yobʼtesinel. Xinkʼoxla naq xtzolbʼal xkomon li naʼlebʼ chirix li bʼanok tixkʼe xyaalal linyuʼam. Joʼkan naq, naq kinraqeʼk chi tzolok, kinʼok xtzolbʼal xkomon li naʼlebʼ chirix li patología, li naxtzʼil rix chanru kitiklaak, bʼar kichalk ut chanru nokooxchʼaʼajki ebʼ li yajel.

Naq yookin xtzʼilbʼal rix li xjunxaqalil ebʼ li kristiʼaan li keʼkamk xbʼaan li kanser, kiʼok chi wiibʼank inchʼool chirix ma tzʼaqal tawiʼ natenqʼank xkʼulubʼankil li kikʼ saʼ li ichʼmul. Ebʼ li kristiʼaan li wankebʼ xkanser moko kawebʼ ta li xjunxaqalil ut wankebʼ xyajel saʼ li xkikʼel. Qʼaxal ra wiʼ chik li nekeʼxnumsi xbʼaan li bʼaneʼk li nekeʼxkʼul saʼ xkʼabʼaʼ li kanser. Joʼkan naq nekeʼyeheʼk eere naq teʼxkʼul li kikʼ. Abʼan laaʼin ninkʼoxla naq aʼin naxbʼaanu naq tixjekʼi ribʼ li kanser. Anaqwan ebʼ laj bʼanonel nekeʼxnaw naq roksinkil li kikʼ naru naxbʼaanu naq ebʼ li kristiʼaan li wankebʼ xkanser qʼaxal wiʼ chik teʼlubʼq, tixbʼaanu naq tsutqʼiiq chaq li kanser ut wank sut inkʼaʼ chik nekeʼxkuy ut nekeʼkamk.b

Saʼ li chihabʼ 1975 xinkʼul li xinseeraqʼi eere saʼ xtiklajik li tzolom. Laj bʼanonel aʼin qʼaxal wank xnawom chirix li xyajel li kikʼ ut aʼan wank raj re naq kikamk li winq. Joʼkan naq moko kisach ta inchʼool naq qʼaxal kijosqʼoʼk naq kinye re naq saʼ xkʼabʼaʼ li kikʼ li winq aʼin kikamk. Usta joʼkan, xinchoy xyeebʼal chixjunil li xinkʼubʼ ut timil timil kikotz li xjosqʼil.

Maakʼaʼaq chik li yajel chi moko li kamk

Chiruhebʼ li kutan aʼan jun li ixq li ak cheek chik aj testiiw re li Jehobʼa kirulaʼani li wixaqil. Naq yookebʼ chi aatinak kiroksi li aatin Jehobʼa ut li xMasuko kixpatzʼ re, kʼaru naraj xyeebʼal. Li ixq kixye re: «Aʼan li xkʼabʼaʼ li Nimajwal Yos». (Usta li wixaqil chalen chaq saʼ xkachʼinal naril xsaʼ li Santil Hu, li Santil Hu li naroksi naxjal li xkʼabʼaʼ li Yos choʼq «Qaawaʼ»). Anaqwan naxnaw chik naq li Yos wank xkʼabʼaʼ!

Li xMasuko saʼ junpaat kixkʼulubʼa xtzolbʼal li Santil Hu rikʼin li ixq aj Testiiw. Maare jun hoor re eqʼla xinwulak saʼ wochoch, li wixaqil chi sa xchʼool kixye we: «Li Santil Hu naxye naq ebʼ li yajel ut li kamk teʼsachq!» joʼkan naq kinye re: «Qʼaxal chaabʼil raj aʼin». Ut kixye we: «Chi seebʼ tchalq li akʼ ruuchichʼochʼ joʼkan naq maatzʼeq laahoonal». Kinkʼoxla naq aʼan naraj naq tinkanabʼ li bʼanok ut aʼin kʼajoʼ kixkʼe injosqʼil, joʼkan naq naabʼal li chʼaʼajkilal xqataw saʼ li qasumlajik.

Abʼanan, li wixaqil moko kichʼinaak ta xchʼool. Rikʼin xtenqʼ li tij kixsikʼ ebʼ li raqal li truuq intenqʼankil ut moqon kixkʼut chiwu. Jun rehebʼ li naʼlebʼ li qʼaxal kixtochʼ inchʼool aʼan li naxye Eclesiastés 2:​22, 23, Li Santil Hu, Sociedad Bíblica de Guatemala, SBG: «Rikʼin aʼin nakʼutunk naq maakʼaʼ aj e naq naqatawasi qibʼ ut naqayal qaqʼe chi kʼanjelak arin saʼ ruuchichʼochʼ. [...] Chi moko chiru qʼoqyink nahilank li qachʼool! Aʼin ajwiʼ maakʼaʼ rajbʼal!». Joʼkaʼin tzʼaqal nawekʼa wibʼ. Ninkʼanjelak chi qʼeq ut chi kutan ut moko sa ta inchʼool.

Saʼ jun domiing eqʼla re li po julio re li chihabʼ 1975, naq li wixaqil ak xkoho saʼ li Chʼutlebʼaal Kabʼl rehebʼ laj testiiw re li Jehobʼa, laaʼin xwaj ajwiʼ xik. Li wixaqil kisach xchʼool naq kiril wu aran ut chixjunilebʼ chi sahebʼ saʼ xchʼool xineʼxkʼul. Chalen aran junelik ninwulak saʼ li chʼutam saʼebʼ li kutan domiing, jun po chirix aʼin xinʼok xtzolbʼal li Santil Hu rikʼin jun li hermaan. Tojaʼ oxibʼ po rokik xtzolbʼal li Santil Hu rikʼinebʼ laj Testiiw naq li wixaqil kikubʼeek xhaʼ.

Xinkʼulubʼa li naxye li Santil Hu chirix li kikʼ

Saʼ junpaat xintzol naq li Santil Hu naxye rehebʼ laj paabʼanel naq teʼxkol ribʼ «chiru li kikʼ» (Hechos 15:​28, 29, SBG; Génesis 9:4). Saʼ xkʼabʼaʼ naq chʼolchʼo chiwu naq li kikʼ moko naxtenqʼahebʼ ta li kristiʼaan moko kichʼaʼajkoʼk ta chiwu xkʼulubʼankil li naxye li Santil Hu.c Xinkʼoxla: «Wi wank jun laj Yobʼtesinel ut aʼan nayehok re aʼin yaal li naxye».

Xintzol ajwiʼ naq li nakʼamok re li yajel ut li kamk aʼan li maak li xqechani rikʼin laj Adán (Romanos 5:12). Saʼebʼ li kutan aʼan yookin xtzʼilbʼal rix li arteriosclerosis. Naq nokoocheekobʼk li qichʼmul nakawuuk ut nakachʼinoʼk xsaʼ li naxbʼaanu naq tqataw ebʼ li yajel joʼ xyajel li aanmej. Wank xyaalal xpaabʼankil naq nakʼulmank aʼin xbʼaan li maak li xqechani. Chirix aʼin inkʼaʼ chik ninkʼe inchʼool chirix li bʼanok xbʼaan naq chʼolchʼo chiwu naq kaʼajwiʼ li Jehobʼa truuq risinkil li yajel ut li kamk.

Saʼ marzo re li chihabʼ 1976, naq tojaʼ wuqubʼ po wokik xtzolbʼal li Santil Hu, xinkanabʼ tzolok saʼ li bʼanlebʼaal re li nimla tzolebʼaal. Kiʼok inkʼaʼuxl xbʼaan naq maare inkʼaʼ tintaw inkʼanjel joʼ aj bʼanonel, abʼan xintaw jun li kʼanjel saʼ jalan chik naʼajej. Naq kikubʼeek inhaʼ saʼ mayo re li chihabʼ 1976 kichʼolaak chiwu naq li qʼaxal chaabʼil li tinbʼaanu saʼ linyuʼam aʼan ok joʼ aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink (li naxkʼe chixjunil li xhoonal re kʼanjelak chiru li Jehobʼa), li kʼanjel aʼin xintikibʼ xbʼaanunkil saʼ li po julio re li chihabʼ 1977.

Ninkol rix li naxkʼoxla li Yos chirix li kikʼ

Saʼ noviembre re li chihabʼ 1979 xooqʼaxonk saʼ jalan chik li chʼuut bʼarwiʼ naʼajmank ebʼ aj puktesinel. Saʼ jun li bʼanlebʼaal li wank aran xintaw jun li kʼanjel bʼarwiʼ moko ninkʼe ta chixjunil inhoonal. Saʼ li xbʼeen kutan naq xinwulak chi kʼanjelak, xineʼxsut jun chʼuut ebʼ li nekeʼchoʼok ut inkʼaʼ nekeʼxkanabʼ xpatzʼbʼal we: «Saʼ xkʼabʼaʼ naq laaʼat aj testiiw re li Jehobʼa, kʼaru taabʼaanu wi tkʼulunq junaq li kristiʼaan li naʼajmank chiru naq tkʼemanq xkikʼel?».

Saʼ tuulanil xinye rehebʼ naq tinʼabʼinq chiru li naxye li Yos chirix li kikʼ ut xinye rehebʼ naq wank jalanq chik li naʼlebʼ li teʼruuq xbʼaanunkil chiru roksinkil li kikʼ. Naq ak xnumeʼk jun hoor qokik chi aatinak, li nataqlank rehebʼ li nekeʼchoʼok kixye: «Nintaw ru li nakaaye. Abʼan wi teʼxkʼam chaq junaq li kristiʼaan li yook xtzʼeqbʼal naabʼal li kikʼ, laaʼo tooʼiloq re». Nawbʼil ru naq moko sa ta aatinak rikʼin, abʼan chirix aʼin sa chik xqakʼam qibʼ ut junelik kiroxloqʼi linpaabʼal.

Kiwoxloqʼi li naxye li Yos chirix li kikʼ usta wank sut kichʼaʼajkoʼk chiwu

Naq yooko chaq chi kʼanjelak saʼ li tenamit Chiba, yookebʼ chaq xkabʼlankil li molam rehebʼ laj testiiw re li Jehobʼa re Japón aran saʼ li tenamit Ebina. Rochbʼen li wixaqil nokooxik jun sut chiru li xamaan re rilbʼal ebʼ laj Testiiw li yookebʼ chi kʼanjelak re xkabʼlankil Betel. Wiibʼ oxibʼ po chirix aʼin xooʼeʼxbʼoq re naq tooxik chi kʼanjelak saʼ li tenamit Ebina, bʼarwiʼ tqakʼe chixjunil li qahoonal ut saʼ marzo re li chihabʼ 1981 xooqʼaxonk saʼebʼ li naʼaj li yookebʼ raj roksinkil saʼ li hoonal aʼan bʼarwiʼ wankebʼ numenaq 500 ebʼ li nekeʼtenqʼank. Chiru eqʼla ninsaabʼesi ebʼ li tzʼeqlebʼaal ut chiru li ewu ninkʼanjelak joʼ aj bʼanonel.

Jun rehebʼ li xinbʼan aʼan li xʼIlma Iszlaub, li nachalk Australia ut kitaqlaak chi puktesink Japón saʼ li chihabʼ 1949. Wank xleucemia (kanser saʼ li kikʼ) ut ebʼ laj bʼanonel keʼxye re naq kaʼajwiʼ wiibʼ malaj oxibʼ po twanq chi yoʼyo. Li xʼIlma inkʼaʼ kiraj xnajtobʼresinkil roq li xyuʼam rikʼin xkʼulubʼankil li kikʼ ut kixsikʼ kanaak Betel toj reetal tkamq. Saʼebʼ li kutan aʼan moko wank ta li bʼan joʼ li wankebʼ anaqwan ut li xhemoglobina nakubʼeek oxibʼ malaj kaahibʼ gramo (tento raj wank re 12 malaj 15 gramo), abʼanan xinbʼaanu chixjunil li wank saʼ wuqʼ re xtenqʼankil. Li xʼIlma kaw xpaabʼal chiru li Yos, toj reetal kikamk saʼ enero re li chihabʼ 1988, wuqubʼ chihabʼ chirix aʼin.

Saʼ xnumikebʼ li chihabʼ naabʼalebʼ li nekeʼkʼanjelak saʼ li molam rehebʼ laj testiiw re li Jehobʼa re Japón kiʼajmank chiruhebʼ naq teʼchoʼeʼq ut ebʼ laj bʼanonel li nekeʼkʼanjelak saʼebʼ li bʼanlebʼaal li wankebʼ chi nachʼ xeʼxbʼaanu li kʼanjel chi inkʼaʼ xeʼroksi li kikʼ. Qʼaxal naqabʼanyoxi li kʼanjel li xeʼxbʼaanu. Xinbʼoqeʼk re wank saʼ li naʼaj bʼarwiʼ naʼuxmank li choʼok ut wank sut xintenqʼank. Qʼaxal ninbʼanyoxi rehebʼ laj bʼanonel naq nekeʼroxloqʼi chanru nokoonaʼlebʼak chirix li kikʼ. Naq ninkʼanjelak rikʼinebʼ wank li hoonal re xchʼolobʼankil chiruhebʼ linpaabʼal. Jun rehebʼ tojaʼ xkubʼeek xhaʼ joʼ aj Testiiw.

Saʼ xkʼabʼaʼ naq ebʼ laj bʼanonel xeʼxtzol xchoʼbʼal ebʼ laj testiiw re li Jehobʼa chi inkʼaʼ nekeʼroksi li kikʼ junchʼol chik (li maawaʼebʼ aj Testiiw) nekeʼxtaw ajwiʼ li rusilal. Anaqwan naqanaw naq chirix junaq li choʼeʼk, ebʼ li kristiʼaan saʼ junpaat nekeʼkʼiraak naq inkʼaʼ nekeʼxkʼul li kikʼ.

Nintzol li naʼlebʼ rikʼin li chaabʼil aj Bʼanonel re chixjunil li ruuchichʼochʼ

Nintzol xkomon innaʼlebʼ chirix li naʼakʼobʼresimank chirix li bʼanok abʼanan nintzol ajwiʼ innaʼlebʼ rikʼin li Jehobʼa, li chaabʼil aj Bʼanonel. Aʼan moko kaʼaj tawiʼ naxkʼe xchʼool chi rilbʼal li kʼaru wank chi kutankil, naril bʼan kʼaru wank saʼ xchʼool junaq li kristiʼaan (1 Samuel 16:7). Joʼkan ajwiʼ ninyal xbʼaanunkil rikʼinebʼ li kristiʼaan li ninbʼanebʼ, moko kaʼaj tawiʼ ninkʼe inchʼool chirix li xyajelebʼ re naq chi joʼkan tinruuq xbʼanbʼalebʼ chiʼus.

Toj yookin chi kʼanjelak saʼ Betel ut kʼajoʼ naxkʼe xsahil inchʼool xtenqʼankilebʼ li junchʼol re naq teʼxnaw ru li Jehobʼa ut li naxkʼoxla chirix li kikʼ. Saʼebʼ lintij nintzʼaama re li Jehobʼa Yos naq chi seebʼ taxaq tixraq xwankil li yajel ut li kamk (Seeraqʼinbʼil xbʼaan laj Yasushi Aizawa).

[Kʼe reetal]

[Naxye]

«Xinye rehebʼ naq wank jalan chik li naʼlebʼ li tinruuq xbʼaanunkil ut naq tinbʼaanu chixjunil li wank saʼ wuqʼ re xtenqʼankilebʼ li kristiʼaan»

[Naxye]

«Naʼilmank li rusilal li natawmank naq naʼuxmank choʼok chi inkʼaʼ t-oksimanq li kikʼ»

[Jalam u]

Taqeʼq: yookin xkʼebʼal jun li seeraqʼ

Saʼ lintzʼe: wankin rochbʼen li xMasuko, li wixaqil